Εργασία Οικιακής Οικονομίας

1. Γκατζώνης Βασίλης.
Τάξη Α’1
Η Αρχιτεκτονική των Κυκλάδων!
Οι Κυκλάδες κατέχουν γεωγραφικά την κεντρική ζώνη του Αιγαίου. Η ονομασία τους προέρχεται από τη λέξη «κύκλος»,
που διαγράφει το γενικό σχήμα αυτής της ομάδας των νησιών:την κυκλική διάταξη γύρωαπό ένα κέντρο και την κεντρική
θέση πραγματικά και συμβολικά. Η σημασία του κέντρου ήδη από την Αρχαιότητα εντοπίζεται στην ιερότητα της Δήλου,
λες και το ιδιαίτερο φως των Κυκλάδων ακτινοβολεί από το ιερό του θεού του φωτός, Απόλλωνα.
Ιδιαιτερότητα της αρχιτεκτονικής των Κυκλάδων
Στηναρχιτεκτονικήκαιτην πολεοδομικήοργάνωσητουχώρου,οιΚυκλάδεςεμφανίζουν έντονεςεπιμέρουςδιαφορέςκαι
ταυτόχρονα κοινά αρχετυπικά χαρακτηριστικά.
Η ποικιλία των μορφών στηρίζεταιστιςδιαφορετικέςιστορικέςτύχεςτων νησιών,στην ενεργητικότητα τουπληθυσμού
τους, στις γεωλογικές και γεωφυσικές τους ιδιαιτερότητες, στον πλούτο του εδάφους τους. Επιπρόσθετα, σε αυτό
συμβάλλειοκατακερματισμόςτωνΚυκλάδωνσεημιαυτόνομουςκόσμουςπουπεριβάλλονται,απομονώνονταιαλλάκαι
επικοινωνούν μέσα από την θάλασσα που τους ορίζει. Τα νερά του Αιγαίου με τη σύνθετή τους ιδιότητα, ως μέσον
δημιουργικής επικοινωνίας και ως πηγή κινδύνου, πάντα έπαιζαν πρωταρχικόρόλο στην ανάπτυξη ή το μαρασμό των
νησιών. Παράλληλα, το συνεκτικό σχήμα των νησιών, η γειτνίαση μεταξύ τους και με την ηπειρωτική χώρα, η ήπια
γεωγραφία τους και οι κλιματολογικές τους συνθήκες πάντα συγκροτούσαν ένα κοινό υπόβαθρο.
Η αρχιτεκτονική και η τοπογραφία παρακολουθούσαν κατ’ ανάγκην τους κύκλους της ιστορίας και της τύχης,
εφευρίσκοντας και εξελίσσοντας τρόπους εξυπηρέτησης των ανθρώπινων αναγκών. Παρά τα φανερά συγγενικά τους
χαρακτηριστικά, σχεδόν κάθε ένα νησί από τις Κυκλάδες διατηρεί, διαφυλάσσει και αναπτύσσει κάτι διαφορετικό και
μοναδικόπου δεν απαντάταιπουθενά αλλού.Θα μπορούσαμεεπιγραμματικά να αναφέρουμεκάποια χαρακτηριστικά
παραδείγματα: τις υπόσκαφες κατοικίες της Σαντορίνης και την ανάπτυξη των οικισμών στο χείλος της καλντέρας,τα
πυργόσπιτα στην ενδοχώρα της Άνδρου και της Νάξου, τους περιστερώνες και την παράδοση στην επεξεργασία του
μαρμάρου της Τήνου, τις κεραμοσκεπείς Χώρες της Κύθνου και της Κέας, τους οικισμούς σε μορφή κάστρου της

2. Αντιπάρου,τηςΦολεγάνδρου,τηςΣίφνου,τηνεοκλασική.ΗΑστυπάλαια είναιτοδυτικότερονησίτων Δωδεκανήσωνκαι
μοιάζεινα ακροβατείμεταξύδύοΑιγαιοπελαγίτικων νησιωτικών σχηματισμών,καθώςανήκειστα Δωδεκάνησα,αλλά η
αρχιτεκτονική της παραπέμπει σε Κυκλάδες, τον πυκνό κυβιστικό οικισμό της Μυκόνου, το σύμπλεγμα των επτά
οικισμών που συγκροτούν τη χώρα στο εσωτερικό οροπέδιο της Σίφνου,τις σειρές από ανεμόμυλους στην Ιουλίδα και
στην Πάρο, την κολλημένη στο βράχο μονή της Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό, την Εκατονταπυλιανή στην Πάρο, τα
σύρματα –μικρά σπιτάκια όπου φυλάγονταιοιβάρκεςτο χειμώνα– στη Μήλο, τα βιομηχανικά κτίσματα στη Σέριφο,τη
Δήλο και την Κέρο με την αρχαιολογική τους βαρύτητα.
Παραδοσιακή αρχιτεκτονική των Κυκλάδων
Οι πρώτοι οικισμοί στις Κυκλάδες ήταν παραθαλάσσιοι, ενώ τους διαδέχθηκαν άλλοι οχυρωμένοι κατά τη Μυκηναϊκή
περίοδο.Ο κύκλοςαυτός επαναλήφθηκεότανοιπειρατικέςεπιδρομέςοδήγησαν ξανά στην εγκατάλειψητωνοικισμών
κοντά στα παράλια και τη δημιουργία νέων, οχυρωμένων στην περίοδο της Ενετοκρατίας. Οι μονάδες κατοικίας στους
πυκνοδομημένουςοχυρωμένουςοικισμούςτης Ενετοκρατίαςείχαν τιςελάχιστεςδυνατέςδιαστάσεις.Ηέλλειψηχώρου
οδήγησεστοχτίσιμοστη σειρά διώροφωνσυνήθωςσπιτιών μεστενόμέτωπο,στις ίδιεςπερίπουδιαστάσειςκαιτηνίδια
διάρθρωση. Τα σπίτια αποτελούσαν ταυτόχρονα και τον οχυρωματικό περίβολο του οικισμού. Το σχήμα της κάτοψης
συνήθως ήταν επίμηκες ορθογώνιο, με διαδοχικό πέρασμα από τον ένα χώρο στον επόμενο.Η πρόσβαση στον όροφο
γινόταν μέσω εξωτερικής κλίμακας, καθώς ο ιδιοκτήτης σε κάθε στάθμη ήταν συνήθως διαφορετικός. Ο θεσμός της
οροφοκτησίαςήταν σημαντικός,καθώςοκύριοςτουισογείουήταν επίσηςκύριοςτου εδάφουςκαιτων θεμελίων,ενώο
ιδιοκτήτης του ορόφου όριζε τον αέρα της ίδιας κατοικίας.
Παράλληλα εμφανίστηκαν μεμονωμένα πυργόσπιτα στη νησιωτική ύπαιθρο από το 13ο αιώνα και μετά, από
γαιοκτήμονες και ευγενείς. Οι περιστερώνες άρχισαν να χτίζονται την περίοδο αυτή καθώς η εκτροφή περιστεριών
αποτελούσεαριστοκρατικόπρονόμιο.Οοχυρωματικόςχαρακτήραςτων πυργόσπιτωνεξυπηρετούσετην προστασία των
ιδιοκτητών αλλά και των υποστατικών στα γύρω χωράφια σε περιπτώσεις επιδρομών.
Τέλος, τους τρεις τελευταίους αιώνες αναπτύσσεται ο τύπος του απλού αγροτικού σπιτιού στην ύπαιθρο.
Γεωμορφολογικοί παράγοντες
Η ιδιαίτερη γεωμορφολογία, το απαλό κλίμα και η εντατική ενασχόληση των κατοίκων με υπαίθριες δραστηριότητες
έδωσαν την δυνατότητα στα απλά κτίσματα της υπαίθρου να εξελιχθούν σε σημαντικές αρχιτεκτονικές οντότητες. Τα
κτίσματα –αρχικά ένας μικρών διαστάσεων ορθογώνιος όγκος– εναρμονίζονται και αφομοιώνονται στο φυσικό
περιβάλλονεκμεταλλευόμενα τηνίδια στιγμήόλες τις δυνατότητεςπουτους παρέχει το έδαφος.Αναπτύσσονταιμέσα
σε εσοχές, σε βράχους για οικονομία υλικών, χρησιμοποιούν κοιλότητες για δεξαμενές και αποθηκευτικούς χώρους,
προστατεύονται από τον άνεμο και τη βροχή. Είναι σαν να φυτρώνουν στη γη.
Τα κτίσματα εξαπλώνονται στην ύπαιθρο μεμονωμένα ή οργανώνονται σε χαλαρά αγροτικά συγκροτήματα και σε
συγκροτημένους οικισμούς. Τα βασικά υλικά είναι ως επί το πλείστων τοπικά, καθώς η μεταφορά από μακριά είναι
δύσκοληκαιασύμφορη.Πρόκειταιγια πέτραγια τιςφέρουσεςλιθοδομές,ακόμακαιμέσα από τοίδιοοικόπεδο,λιγοστή
ξυλεία για τηστέγηκαιτα περιορισμένωνδιαστάσεων ανοίγματα,χώμα πατημένοαπότιςκοίτεςτων κοντινώνρεμάτων
για τα δάπεδα και τη στέγη.
Τα κτίσματα
Τα βασικά, μικρά κτίσματα τις λαϊκής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής παρουσιάζουν μεγάλες συγγένειες με αυτά των
προϊστορικών οικισμών που αποκαλύπτονται σε ανασκαφές στα ίδια νησιά. Οι αναλογίες των χώρων, οι διατάξεις των
υπαίθριωνχώρων,οιαποθηκευτικέςκόγχες,τα μικράύψηανταποκρίνονταιστιςβασικέςανάγκεςτηςκαθημερινήςζωής.
Οι μορφές του απλού αγροτικού σπιτιού, που έχουν τις ρίζες τους βαθιά στο χρόνο, εξελίχθηκαν αργά και σταθερά,
εμπλουτίστηκανμετα «σύγχρονα»κάθεφοράστοιχεία για ναεξυπηρετήσουντηστοιχειώδηλειτουργία τηςκατοίκησης.
Οι περιφερειακές της κατοικίας λειτουργίες, σε συνδυασμό με τις τοπικές δραστηριότητες και ανάγκες των κατοίκων,
δημιούργησαν κτίσματα με ειδικές χρήσεις τα οποία προσκολλήθηκαν στο βασικό αγροτικό σπίτι: κτίσματα για τα
οικόσιτα ζώα, στάβλους, αποθήκες για το θερισμένο καρπό και για το κρασί, κτίσματα για την επεξεργασία των
προϊόντωντης γης, ανεμόμυλους,νερόμυλους,αλώνια.Μεπεριορισμένα μέσα,μετα απολύτωςελάχιστα υλικά καιμε

3. πολύ κόπο, τα περιφερειακά αυτά κτίσματα, αν και προορίζονταν για βοηθητικές χρήσεις, εξακολουθούν να
αποδεικνύουν την κατασκευαστική ευφυΐα, την αισθητική και την ευαισθησία στη σχέση με το φυσικό τοπίο.
Το αρχετυπικό κυκλαδίτικο αγροτικό σπίτι είχε τη δυνατότητα να προσαρμόζεται ανάλογα με τις ανάγκες και το
περιβάλλον του χωρίς να χάνει τις εγγενείς ποιότητες του. Η λαϊκή αρχιτεκτονική των Κυκλάδων, η εικόνα των απλών
γεωμετρικών όγκων που λάμπουν μέσα στο φως, έγινε πρότυπο αναφοράς για το μοντέρνο κίνημα. Κατά το διεθνές
συνέδριοαρχιτεκτονικήςτου C.I.A.Mπου πραγματοποιήθηκεστην Αθήνα το1933, οι ξένοι επισκέπτεςκαι εκπρόσωποι
της επαναστατικής αρχιτεκτονικής του μοντερνισμού είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν την
κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική.
Τα αρχοντικά σπίτια χτίζονταιείτεστοεσωτερικότων οικισμών είτε στην ύπαιθρο.Μέσα στουςοικισμούς τα αρχοντικά
σπίτια συγκεντρώνουν και επιδεικνύουν τα αντικείμενα που οι ιδιοκτήτες τους –κυρίως ασχολούμενοι με ναυτικά
επαγγέλματα ή έμποροι– έφεραν από τα ταξίδια τους: διακοσμητικά αντικείμενα, έπιπλα. Αρκετές φορές τα ίδια τα
σπίτια είναι μιμήσεις σπιτιών ή προσόψεων κτισμάτων από το εξωτερικό. Τα περίοπτα αρχοντικά σπίτια συχνά
συγκροτούν γειτονιές σε συγκεκριμένα τμήματα των οικισμών.
Στην ύπαιθρο δεσπόζουν στη γη την οποία κατέχουν, θυμίζοντας την αίγλη των πυργόσπιτων της Ενετοκρατίας, χωρίς
όμως να έχουν οχυρωματικό χαρακτήρα, αφού αυτό δεν είναι πια αναγκαίο.
Νεότερη αρχιτεκτονική
Στο 19ο αιώνα, τα νέα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα μεταφράστηκαν στην αρχιτεκτονική με την παραγωγή νέων
οικιστικώνκαιαρχιτεκτονικώνμορφών.Ηευημερία,ηστροφήστα ναυτικάεπαγγέλματα,τα κοσμοπολίτικαπρότυπα,το
μεταναστευτικό ρεύμα οδήγησαν σε νέες [πό αισθητική άποψη αναζητήσεις και καινοτομίες.Τα αρχοντικά σπίτια στις
Κυκλάδες είναι δείγματα αυτής της περιόδου. Χαρακτηρίζονται από τη μεγαλύτερη τους κλίμακα, την πρόθεση
μνημειακότητας, το κλασικιστικό λεξιλόγιο.
Δημόσια αρχιτεκτονική
Ο δημόσιος χώρος στις Κυκλάδες είναι μικρής κλίμακας. Συνήθως ο δρόμος έχει επιπλέον το ρόλο της πλατείας, της
πιάτσας. Ο δημόσιος χώρος γειτνιάζει και εισχωρεί με εφευρετικότητα και απλότητα στον ιδιωτικό. Τα στεγάδια, τα
περάσματα, τα ακανόνιστα πλατώματα, οι εσοχές και τα σκαλοπάτια δημιουργούν μια ανεπανάληπτη εμπειρία
περιήγησηςστους κυκλαδίτικουςοικισμούς.Η λειτουργικότητα καιη αισθητικήείναι παρούσεςκαι συμφιλιωμένεςκαι
μάλιστα με τις ελάχιστες δυνατές κινήσεις. Είναι αξιοθαύμαστο το πόσο προφανής και οικεία είναι η οικονομία του
χώρου,όπως επίσηςείναιάξιοαπορίαςτοπόσοοδημόσιοςχώρος στη σύγχρονηέκφρασήτουαδυνατείνα αφομοιώσει
και να εκφράσει ανάλογα παραδείγματα.
Σύγχρονη αρχιτεκτονική
Η σύγχρονηαρχιτεκτονικήστιςΚυκλάδες,ανκαιδραστήρια,μοιάζειυποτελήςσε μια αστικήαρχιτεκτονικήκουλτούρα.
Η τουριστική ανάπτυξη και η αναζήτηση δεύτερης, εξοχικής κατοικίας εξασφάλισεσε μεγάλο βαθμότην επιβίωση των
νησιών, αλλά την ίδια στιγμή τείνει συνεχώς και επικίνδυνα σε ένα σημείο κορεσμού και κατάχρησης. Οι προσπάθειες
που γίνονταιώστεμια σύγχρονηαρχιτεκτονικήνα μπορείνα σταθείδίπλα στοχτισμένοπεριβάλλοντων Κυκλάδωνείναι
ασφαλώς σημαντικές, αλλά οριακές. Χτίζοντας –με συνείδηση– στις Κυκλάδες είναι σαν να χτίζεις κοντά σε μια
επικίνδυνη και σοφή οντότητα. Ως εκ τούτου θα πρέπει η απόσταση από αυτήν να είναι ούτε πολύ μεγάλη ούτε πολύ
μικρή, με τόλμη και με επίγνωση, με αναφορές στην ουσία και όχι στην επιφάνεια.
Ο αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης, βαθιά μοντερνιστής αλλά ταυτόχρονα ευαίσθητος μελετητής της ανώνυμης
αρχιτεκτονικής,έλεγεότιοαρχιτέκτοναςθα πρέπειναδιδάσκεταιαρχέςσύνθεσηςκαιόχινα αντιγράφειμορφές.Ο ίδιος,
απόλυτα συνεπής στα πιστεύω του, αντιπαρατάχθηκε στον κοινά αποδεκτό τρόπο αρχιτεκτονικής παραγωγής στις
Κυκλάδες.Στηνξενοδοχειακήαρχιτεκτονικήτου,κυρίωςστα ξενοδοχεία«Ξενία» πουέχτισε,αρνήθηκενα αποδεχτείκαι
να ενσωματώσει επίπλαστα παραδοσιακά πρότυπα στις προτάσεις του, οι οποίες στέκουν ακόμα, αρκετά
παρεξηγημένες, αλλά πάντα σοβαρές και «μελλοντικές».