3. Εισαγωγή
Η καταγωγή της μάσκας εντοπίζεται σε αρχαίες μυστηριακές θρησκευτικές τελετές. Τα
παλαιότερα προσωπεία βρέθηκαν στο βασιλικό νεκροταφείο της Ουρ, στη Μεσοποταμία και
αποτελούσαν στοιχεία τέτοιων τελετών.
Δεν υπάρχει λαός που για διαφορετικούς έστω λόγους και σε διαφορετικές περιόδους του έτους
να μην έχει το έθιμο της μασκαράτας. Οι ειδικοί ανάγουν την εμφάνιση της μάσκας στην εποχή
που πάτησε στη γη το πόδι του ο άνθρωπος και τη θεωρούν ως ένα από τα πιο σημαντικά έργα
τέχνης που έχουν δημιουργηθεί, ως ένα πνευματικό προϊόν του ανώτερου εξελικτικά όντος.
Προσωπίδες λατρείας που καλόπιαναν τα κακά πνεύματα, πολεμικές που τρομοκρατούσαν τους
εχθρούς, καθώς και νεκρικές για να διώχνουν τα πνεύματα στο ταξίδι τους για τον άλλο κόσμο,
συναντά κανείς σε πολλές ιστορικές περιόδους στην Ελλάδα, Αίγυπτο, Περού, Μεξικό,
Καρχηδόνα. Ως μέσο μεταμφίεσης πρωτοχρησιμοποιήθηκε στην Ιταλία. Τον 16ο αιώνα δεν νοείτε
κάποια κυρία της αριστοκρατίας να μην φορά μάσκα όταν μεταμφιεζόταν της Απόκριες.
Στην Ελλάδα το προσωπείο κατά καιρούς είχε πολλές και διαφορετικές χρήσεις. Νεκρικό,
καμωμένο από χρυσό για να προσδίδει την ανάλογη λάμψη στο νεκρό βασιλιά, κάλυπτε τις
δυσμορφίες του παγωμένου προσώπου. ‘Αλλα προσωπεία τοποθετούνταν στα ιερά των ναών ως
τάματα και αφιερώματα και τα πιο αποκρουστικά κρέμονταν στα σπίτια και τα καταστήματα και
χρησίμευαν ως φυλακτά για τη βασκανία. Ευρύτατα τα προσωπεία χρησιμοποιήθηκαν και στο
αρχαίο δράμα και κατά την εξέλιξη του πήραν ποικίλες μορφές, γυναικείες, αντρικές, κωμικές,
τραγικές.
Η μάσκα δεν γνωρίζει σύνορα και κάθε λαός της δίνει τη δική του ερμηνεία και τη χρησιμοποιεί
σύμφωνα με τις παραδόσεις του. Η μάσκα ως αξεσουάρ γνώρισε μεγάλη άνθηση κυρίως τον 14ο
αιώνα στις χώρες της Μεσογείου. Είναι πασίγνωστοι οι περίφημοι μασκοφόροι της Ρώμης, της
Φλωρεντίας και της Βενετίας. Σήμερα δεν νοείται καρναβάλι χωρίς μάσκα, η οποία τείνει να
εξελιχθεί σε ένα ανελέητο διαγωνισμό δημιουργίας εξαιρετικής τέχνης και αισθητικής. Μεταξωτές
στη Βενετία, πορσελάνες, ζωγραφισμένες στο χέρι στη Νίκαια της Γαλλίας, εντυπωσιακές με
φτερά στο Ρίο.
Στη χώρα μας εξακολουθούν να απεικονίζουν κλασικούς ήρωες των παιδικών παραμυθιών, να
συνοδεύουν τις στολές μας ή να σατιρίζουν πολιτικά πρόσωπα.
Οι Απόκριες είναι η μοναδική μας ευκαιρία μέσα στο χρόνο να βγάλουμε προς τα έξω τον
πραγματικό μας εαυτό, γι’ αυτό θα πρέπει να προσέξουμε καλά τι μάσκα θα διαλέξουμε.
3
4. Νεκρικές Μάσκες
Κατασκευασμένες από χρυσό ή από πέτρα (π.χ. η χρυσή μάσκα του Αγαμέμνονα, του 16ου
πχ
αιώνα, που βρέθηκε στις Μυκήνες από τον Ερρίκο Σλήμαν το 1876 και βρίσκεται στο Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας), αλλά και στην Αίγυπτο (η χρυσή προσωπίδα του
Τουταγχαμών, που βρίσκεται στο Μουσείο του Καϊρου).
Είχαν σκοπό να διατηρήσουν άφθαρτο το πρόσωπο του νεκρού. Ετσι ο νεκρός μπορούσε να
διατηρεί επαφή με τους ζωντανούς.
Θεατρικές Μάσκες
Ηταν φτιαγμένες από ύφασμα ( ή γυψόγαζα) που βουτούσαν μέσα σε γύψο ή νερό και κάλυπταν
το πρόσωπο και το κεφάλι (Αρχαία Ελλάδα). Οι ηθοποιοί φορούσαν τα προσωπεία για να
αποδώσουν την έκφραση που απαιτούσε ο ρόλος τους και για να διαφοροποιηθούν προς την
ηλικία και το φύλλο, αφού μόνο άνδρες ήταν ηθοποιοί που ερμήνευαν γυναικείους ρόλους.
Εορταστικές Μάσκες
Εκείνες που χρησιμοποιήθηκαν στις λαϊκές τελετές από την αρχαιότητα έως σήμερα. Είναι οι
μάσκες που χρησιμοποιήθηκαν σε περιόδους όπως στο Δωδεκαήμερο και την Αποκριά όπου οι
μασκαράδες μεταμφιέζονται σε ζώα ή ανθρώπους ανακαλώντας τους δαίμονες και τους
σατύρους του αρχαίου Διονύσου.
4
5. Και στους Ινδιάνους
Η χρήση της μάσκας από Ινδιάνικες φυλές της ακτής του Ειρηνικού –οι Masqueam, Ινδιάνοι του
ποταμού φρέιζερ- τις χρησιμοποιούσαν σε γάμους, κηδείες και τελετές μύησης. Η χρήση των
μασκών Swaihwe ήταν προνόμιο ορισμένων μελών της ανώτερης τάξης και περνούσαν από γενιά
σε γενιά, μέσω των γυναικών στα παιδιά τους. Η αγορά της μάσκας Tal ήταν ένας δαπανηρός,
αλλά ικανός τρόπος για κοινωνική καταξίωση.
Στη Τέχνη
Για τη κοινωνική ανθρωπολογία, τη λαογραφία και τη θρησκειολογία, η μάσκα αποτελεί ένα
παμπάλαιο αντικείμενο μελέτης και για την τέχνη μία ιδιαίτερη πηγή έμπνευσης. Για παράδειγμα,
οι Αφρικάνικες μάσκες είχαν επηρεάσει πίνακες του Ντερέν, του Ματίς και του Πικάσο, ιδιαίτερα
κατά τη περίοδο από το 1905 μέχρι και το 1909.
5
6. Αξεσουάρ
Στη Κίνα, μία τεράστια δρακόμορφη μάσκα, που τη κινούν με καλάμια άνθρωποι που βρίσκονται
από κάτω της παρελαύνει κάθε Πρωτοχρονιά στις μεγάλες λεωφόρους των πόλεων.
Στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στις περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης, οι ζωόμορφες μάσκες
αποτελούν προέκταση της παραδοσιακής αποκριάτικης στολής των Κουδουνάτων που συνδέουν
έτσι το καρναβάλι με τις Προχριστιανικές, παγανιστικές τελετές και με τη λατρεία του Διονύσου,
του θεού της χαράς, του κεφιού, του κρασιού και των ανθρώπινων απολαύσεων.
Βενετσιάνικα Αριστουργήματα
Οι μεταμφιέσεις παίζουν κυρίαρχο ρόλο ση κοινωνική ζωή της Βενετίας. Οι μεταμφιεσμένοι
δημιουργούν μία ξεχωριστή ατμόσφαιρα. Οι μάσκες που φορούν και οι αναρίθμητες στις βιτρίνες
είναι έργα τέχνης . Στολισμένες με δαντέλες ή ζωγραφισμένες στο χέρι, είναι πραγματικά
αριστουργήματα. Πλην όμως αποπνέουν μία αίσθηση ήρεμης μελαγχολίας. Οχι μόνο γιατί είναι
ανέκφραστες και απρόσιτες, αλλά γιατί δεν καταφέρνουν να μεταδώσουν το κέφι έτσι όπως το
ξέρουμε εμείς οι Ελληνες.
6
