1. Հայաստանի
հարաբերությունները
Եվրոպայի և Ռուսաստանի
հետ 17-18 դարերում
Պատարաստեցին՝ Շորախյան Անգին
Սարաջյան Լիլիթ
Հայրապետյան Ալիկ
Թադևոսյան Մանուշակ
Խաչատրյան Ռիտա
Դավթյան Վահրամ
10-2 դասարան
2. Ռուսաստանի հայամետ կողմնորոշումը սկսվեց Պետրոս Մեծ իշխանության
օրոք: Դրանում քիչ դեր չխաղաց Իսրաել Օրին` հայկական ազգային
ազատագրական շարժման գործիչներից մեկը: Մոսկվայում Օրին հանդիպեց
Պետրոս Ա-ին և նրան հանձնեց սյունաց մելիքների նամակը: Պետրոսը
հայերին օգնություն խոստացավ Շվեդիայի հետ պատերազմի ավարտին:
Շնորհիվ լայն մտահորիզոնի և ինտելեկտի Օրին վայելում էր կայսերական
պալատի համակրանքը: Իշխան Գ. Պոտյոմկինի հանձնարարությամբ գրված
փաստաթղթում նա բնութագրվուն է որպես «գերազանց մտքի և շնորհքի տեր
անձնավորություն»:Օրին Պետրոսին հետևյալ պլանն
առաջարկեց:Վրաստանի և Հայաստանի ազատագրման համար պետք
է Անդրկովկաս ուղարկել 25-հազարանոց ռուսական բանակ բաղկացած 15
հազար կազակներից և 10 հազար հետևազորայիններից: Կազակները պետք է
անցներին Դարյալի կիրճով ,իսկ հետևակը Աստրախանից լողալով Կասպից
ծովով. Տեղում ռուսական զորքերը պետք է ստանային վրացիների և հայերի
զինված ուժերի աջակցությունը: Որոշված էր, Օրու գլխավորությամբ հատուկ
բանագնացություն կատարել Պարսկաստան, որը պետք է պարզեր տեղի
բնակչության տրամադրությունները, տեղեկություն հավաքեր
ճանապարհների և ամրոցների մասին և այլն: Կասկածներ չառաջացնելու
համար, Օրին պետք է ասեր , որ ուղարկված է Солтан Հուսեյն պալատ Հռոմի
պապի կողմից Պարսկական կայսրությունում քրիստոնիաների կյանքի
մասին տեղեկատվություն հավաքելու համար:
3. Բոլոր անհրաժեշտ նախապատրաստություններից
հետո Օրին ռուսական գնդապետի աստիճանով
մեծ ջոկատով1707 թ. ճանապարհ ընկավ:
Ֆրանսիական միսիոներները Պարսկաստանում
փորձեցին կանխել Օրիի ժամանումը Իսվահան,
շահին մատնելով, որ Ռուսաստանը ուզում է
անկախ Հայաստան կազմավորել, իսկ Օրին ուզում
է դառնալ հայկական թագավոր: Երբ Օրին
ժամանեց Շիրվան — նա ստիպված եղավ մի քանի
օր սպասել երկիր մտնելու թույլտվության համար:
Շեմահում նա հանդիպում էր վրացիների և հայերի
տեղի առաջնորդների հետ քաջալերելով նրանց
հակվածությունը դեպի Ռուսաստան: 1709 թ. նա
ժամանեց Իսվահան, որտեղ նորից
բանակցություններ վարեց քաղաքական
առաջնորդների հետ:1711 թ. Օրին Պարսկաստանից
Ռուսաստան վերադառնալիս Աստրախանում
հանկարծամահ եղավ:
4. XIX դարի սկզբներից պատմական Արևելյան Հայաստանի տարածքները
աստիճանաբար միացվում են Ռուսական կայսրությանը: Ռուս-պարսկական
պատերազմի 1803—1813 гг.արդյունքում Ռուսաստանին է միացվել Ղարաբաղի
խանությունը (կազմավորվել է XVIII դարի կեսերին հայկական Համս
մելիքության), լեռնային մաս գրավելուց հետո , որը հիմնականում բնակեցված էր
հայերով, ինչպես նաև խառը բնակչությամբ Զանգեզուր (Սյունիք): Էրիվանը գրավելու
փորձերը երկու տապալվեցին: Սակայն Ռուս-պարսկական պատերազմ 1826—
1828 պատերազմների ընթացքում1827թ.հոկտեմբերի 5-ին Էրիվանը վերցվեց գրաֆ
Պասկեվիչի կողմից, ավելի վաղ (հունիսին) ընկել էր նաև Նախիջևանի
խանության մայրաքաղաք Նախիջևանը: Այնուհետ ստորագրվեց Թուրքմենչայի
խաղաղության պայմանագիրը, որով այդ խանությունների տարածքը տրվում էր
Ռուսաստանին և հաստատվում էր մեկ տարվա ընթացքում մուսուլմանների ազատ
վերաբնակեցումը Պարսկաստան, իսկ քրիստոնիաներին Ռուսաստան:
1828թ. Էրիվանի և Նախիջևանի խանությունների տեղում կազմավորվեց Հայկական
շրջան, ուր և XVI—XVII դդ. պարսկական իշխանությունների կողմից Անդրկովկասից
հարկադրաբար տեղահանված հայերի ժառանգների զանգվածային վերաբնակեցում
տեղի ունեցավ Իրանից Հետագայում Հայկական շրջանը վերափոխվեց Էրիվանի
գավառի (1849):
Ռուս-թուրքական պատերազմի 1877—1878 արդյունքներով Ռուսաստանի
կայսրության վերահսկողության տակ անցավ պատմական Հայաստանի մեկ այլ
տարածք` Ղարսը և նրա շրջակայքը , որոնցից և կազմավորվեց Ղարսի շրջանը:
5. Ռուսական պետական գործիչների հետ վարած բանակցությունները Իսրայել Օրուն հանգեցրել
են այն մտքին, որ քրիստոնյա Ռուսաստանը, որպես մերձավոր և Արևելքում լուրջ քաղաքական
ու տնտեսական շահագրգռություններ ունեցող երկիր, ի վիճակի և տրամադիր է
սատարելու Հայաստանի ազատագրության գործինֈ Ուստի, Իսրայելի Օրին մշակել է նոր
ծրագիր, որում Հայաստանի ազատագրական գործում գլխավոր դերը հատկացվում
էր Ռուսաստանին։Այն պետք է տրամադրեր 25-հազարանոց բանակ, որը Դարիալի կիրճով ու
Կասպից ծովով մտնելու էր Հայաստան, որտեղ նրան էին միանալու հայ ու վրաց ապստամբները
և համատեղ ուժերով, օգտվելով Պարսկաստանի ընդհանուր թուլությունից, կարճ ժամանակում
ազատագրելու էին Արևելյան Հայաստանըֈ Ըստ Իսրայելի Օրու, ռուսական օգնությունը պետք է
զուգակցվեր հայերի ապստամբական լայն շարժման հետ, պրպես ազատագրության և հայրենի
պետականության վերականգնման կայուն երաշխիքֈ Գիտակցելով, որ Արևելյան Հայաստանն
ազատագրելու անհաջող փորձը կարող է վտանգավոր կացություն ստեղծել հայ ժողովրդի
համար՝ Իսրայելի Օրին ձգտել է ապահովել Ռուսաստանի և Հռոմեական սրբազան կայսրության
հակաթուրքական կոալիցիան, փորձել հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը դուրս բերել
ազգային պարփակվածությունիցֈ Այդ նպատակով էլ սերտ հարաբերություններ է հաստատել
Մոսկվա ապաստանած Իմերեթի թագավոր Արչիլ II–ի, իսկ հետագայում՝ նաև անդրկովկասյան
այլ գործիչների հետֈ Ծրագիրը ռուսական կառավարությանն է ներկայացվել 1701–ի հուլիսի 25–
ինֈ Հոկտեմբերին Պետրոս Մեծը ընդունել և զրուցել է Իսրայելի Օրու և Մինաս վարդապետի
հետ, իսկ 1702–ի մարտին հայ պատվիրակներին պաշտոնապես հայտնվել է, որ ռուսական
արքունիքը Հայաստանի ազատագրության խնդրով կզբաղվի միայն շվեդական պատերազմից
հետոֈ 1703–ին Իսրայելի Օրու նախաձեռնությամբ կազմվել և ռուսական կառավարությունն է
ներկայացվել նաև Հայաստանի քարտեզըֈ
