2. Հայկական հարց, Օսմանյան
կայսրության տիրապետությունից Արևմտյան
Հայաստանի ազատագրման, հայ ժողովրդի
համախմբման և այդ նպատակներին հասնելու
համար հայ ժողովրդի մղված ազգային-
ազատագրական պայքարի անվանումը
դիվանագիտության պատմության մեջ։
3. Հայկական հարցն առաջին անգամ իր
արտահայտությունը գտավ 1878թ. Սան
Ստեֆանոյում ստորագրված ռուս-
թուրքական պայմանագրում:
4. Պայմանագրի 16-րդ հոդվածում ասվում
էր. «Նկատի առնելով այն, որ ռուսական
զորքերի դուրսբերումը նրանց կողմից
գրավված Հայաստանի` Թուրքիային
վերադարձվելիք վայրերից, կարող է
այնտեղ առիթ տալ բախումների և
բարդությունների, որոնք երկու
պետությունների բարի
հարաբերությունների վրա կունենան
վնասակար ազդեցություն, Բարձր Դուռը
պարտավորվում է անհապաղ
կենսագործել հայաբնակ մարզերի
տեղական կարիքներից հարուցվող
բարելավումներ և բարենորոգություններ,
և զերծ պահել հայերի անվտանգությունը
քրդերից և չերքեզներից»:
5. Ռուսաստանը սահմանափակվեց միմիայն
արևմտահայերին հովանավորողի և գրավված
տարածքներում բարենորոգումների իրագործումը
հսկողի դերով: Սակայն, արձանագրեց Հայկական
հարցը և հայերի ցեղասպանությունը լոկ ռուսական
բանակի հեռանալուց հետո հայերի համար ստեղծվելիք
վտանգը, Ռուսաստանի կառավարությունը
միջազգային իրավունքի ուժ էր հաղորդում Բարձր
Դռան կողմից Հայաստանում բարենորոգումներ
իրագործելու անհրաժեշտությանը:
6. Ռուսաստանը հարկադրված էր 1878թ.
մայիսի 30-ին համաձայնագիր ստորագրել
բրիտանական կառավարության հետ, որով
նա հրաժարվեց Արևմտյան Հայաստանում
իր գրաված Բայազետ քաղաքից և
Ալաշկերտի դաշտից:
7. Բեռլինի կոնգրեսի (1878թ.
հունիսի 13 – հու- լիսի 13)
հրավիրման նախօրեին Մկրտիչ
Խրիմյանի (հայ հասա-
րակական-քաղաքական գործիչ,
1869-1873թթ.` Կոստանդնուպոլ-
սի հայոց պատրիարք, 1893-
1907թթ.` Ամենայն Հայոց
կաթողի- կոս) գլխավորությամբ
Եվրոպա մեկնեց հայ ազգային
պատվիրա- կությունը՝
եվրոպական պետությունների
կառավարությունների հետ
բանակցություններ վարելու
նպատակով:
8.
9. Նրան չթույլատրվեց մասնակցել կոնգրեսի նիստերին:
Բեռլինի կոնգրեսում, Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի
վերանայման հետևանքով, արևմտաեվրոպական
դիվանագիտությանը հաջողվեց Ռուսաստանին զրկել
Հայկական հարցում նրա ունեցած մենաշնորհից:
10. Բեռլինի կոնգրեսի ընդունած
61-րդ հոդվածում նշվում էր, որ
«Բարձր Դուռը
պարտավորվում է առանց
հետագա հապաղման
իրագործել հայաբնակ
մարզերում տեղական
կարիքներից հարուցված
բարելավումներն ու
բարենորոգումները և
ապահովել հայերի
անվտանգությունը
չերքեզներից ու քրդերից:
Բարձր Դուռը տերություններին
պարբերաբար կհաղորդի այն
միջոցների մասին, որոնք ինքը
ձեռք է առել այդ նպատակի
համար, իսկ տերությունները
կհսկեն դրանց կիրառմանը»:
