1. PRIMENA NA STANDARDITE
ZA OCENUVAWE NA U^ENICITE
PREZENTACII I RABOTNI MATERIJALI ZA OBUKA 1
Obukata za unapreduvawe na ocenuvaweto se realizira vo sorabotka so
Makedonskiot centar za gra|ansko obrazovanie (MCGO)

3. ПРИМЕНА
НА СТАНДАРДИТЕ ЗА
ОЦЕНУВАЊЕ НА УЧЕНИЦИТЕ
ПРЕЗЕНТАЦИИ И РАБОТНИ МАТЕРИЈАЛИ
ЗА ОБУКА 1

4. Ovie prezentacii i rabotni materijali za obuka Primena na standardite za ocenuvawe 1
se finansirani od amerikanskiot narod preku Agencijata na SAD za me|unaroden razvoj
- USAID Makedonija, vo ramkite na Proektot za osnovno obrazovanie, komponenta
Unapreduvawe na ocenuvaweto na u~enicite, {to go sproveduva Akademijata za razvoj na
obrazovanieto (AED) vo partnerstvo so Makedonskiot centar za gra|ansko obrazovanie
(MCGO).
Prezentaciite i materijalite gi podgotvija:
D-r Violeta Petroska Be{ka
M-r Kiro Poposki
Grafi~ko ureduvawe:
Biljana Mihajlovska
Stavovite na avtorite iska`ani vo ovie prezentacii i rabotni materijali ne gi
izrazuvaat stavovite na Agencijata na SAD za me|unaroden razvoj ili na Vladata
na Soedinetite Amerikanski Dr`avi.
ASS-408-003-MAC

5. ПРИМЕНА НА СТАНДАРДИТЕ ЗА ОЦЕНУВАЊЕ НА
УЧЕНИЦИТЕ
ПРОГРАМА ЗА СЕМИНАР
Оваа обука се организира во рамките на компонентата Унапредување на
оценувањето на учениците од Проектот за основно образование - УСАИД. Таа им
е наменета на наставниците од предметна настава, стручните соработници и
директорите на училиштата со цел да се оспособат да ги применуваат
Стандардите за оценување на учениците во основното училиште.
Цели:
На крајот од семинарот се очекува учесниците:
да ја осознаат потребата од поинакво оценување во основните училишта;
да ги поврзат Стандардите за оценување со добрата пракса на оценување;
да ја согледаат потребата од формативно оценување;
да се запознаат со стратегии и методи за формативно оценување;
да го започнат планирањата за формативното оценување за наредниот период.
Обуката за унапредување на оценувањето
во рамките на Проектот за основно образование се реализира во соработка
со Македонскиот центар за граѓанско образование (МЦГО)
3

6. РАСПОРЕД НА АКТИВНОСТИТЕ
Тема 1: ПОТРЕБАТА ОД ПОИНАКВО ОЦЕНУВАЊЕ
Тема 2: ОЦЕНУВАЊЕТО КАКО КОМПОНЕНТА НА
НАСТАВНИОТ ПРОЦЕС
Тема 3: НАСТАВНАТА ПРОГРАМА КАКО ОСНОВА НА
ОЦЕНУВАЊЕТО
Тема 4: ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ
Тема 5: ДИСКУСИЈА ЗА ВРЕМЕ НА ЧАСОТ
Тема 6: УСНА ПОВРАТНА ИНФОРМАЦИЈА
Тема 7: СЛОЖЕНОСТ НА ПРАШАЊАТА
Тема 8: ЕСЕЈСКИ ПРАШАЊА
Тема 9: ПИШАНА ПОВРАТНА ИНФОРМАЦИЈА
Тема 10: САМООЦЕНУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ ОД
СОУЧЕНИЦИТЕ
Тема 11: ИЗВЕДБЕНИ АКТИВНОСТИ
Тема 12: ПРОЕКТИ
Тема 13: ПОРТФОЛИО
Тема 14: ПЛАНИРАЊЕ НА НАРЕДНИТЕ АКТИВНОСТИ
4

7. Обука за наставници
Примена на стандарди за оценување на учениците
Базична обука I
ДНЕВНИК ЗА УЧЕЊЕТО
НА УЧЕСНИЦИТЕ
Како дел од
Проектот за основно образование,
Потпроект: Унапредување на оценувањето во училиштата
Поддржан од УСАИД
Реализиран од
Академијата за развој на образованието (AED) во соработка со
Македонскиот центар за граѓанско образование (МЦГО)
5

8. Тема 1: ПОТРЕБА ОД ПОИНАКВО ОЦЕНУВАЊЕ
Најважно што осознав од оваа тема, а недоволно го знаев
претходно
Што од тоа можам да применам во наставата
Што навистина применив
(Секогаш кога ќе забележите нешто ново што сте примениле забележете го и
периодот во кој сте го применувале)
Со што од тоа што го применив сум задоволен, а што сметам дека
треба да подобрам
6

9. Тема 2: ОЦЕНУВАЊЕТО КАКО КОМПОНЕНТА ОД НАСТАВНИОТ
ПРОЦЕС
Најважно што осознав од оваа тема, а недоволно го знаев
претходно
Што од тоа можам да применам во наставата
Што навистина применив
(Секогаш кога ќе забележите нешто ново што сте примениле забележете го и
периодот во кој сте го применувале)
Со што од тоа што го применив сум задоволен, а што сметам дека
треба да подобрам
7

10. Тема 3: НАСТАВНАТА ПРОГРАМА КАКО ОСНОВА
НА ОЦЕНУВАЊЕТО
Најважно што осознав од оваа тема, а недоволно го знаев
претходно
Што од тоа можам да применам во наставата
Што навистина применив
(Секогаш кога ќе забележите нешто ново што сте примениле забележете го и
периодот во кој сте го применувале)
Со што од тоа што го применив сум задоволен, а што сметам дека
треба да подобрам
8

11. Тема 4: ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ
Најважно што осознав од оваа тема, а недоволно го знаев
претходно
Што од тоа можам да применам во наставата
Што навистина применив
(Секогаш кога ќе забележите нешто ново што сте примениле забележете го и
периодот во кој сте го применувале)
Со што од тоа што го применив сум задоволен, а што сметам дека
треба да подобрам
9

12. Тема 5: ДИСКУСИЈА ЗА ВРЕМЕ НА ЧАСОТ
Тема 6: УСНА ПОВРАТНА ИНФОРМАЦИЈА
Најважно што осознав од оваие теми, а недоволно го знаев
претходно
Што од тоа можам да применам во наставата
Што навистина применив
(Секогаш кога ќе забележите нешто ново што сте примениле забележете го и
периодот во кој сте го применувале)
Со што од тоа што го применив сум задоволен, а што сметам дека
треба да подобрам
10

13. Тема 7: СЛОЖЕНОСТ НА ПРАШАЊАТА
Најважно што осознав од оваа тема, а недоволно го знаев
претходно
Што од тоа можам да применам во наставата
Што навистина применив
(Секогаш кога ќе забележите нешто ново што сте примениле забележете го и
периодот во кој сте го применувале)
Со што од тоа што го применив сум задоволен, а што сметам дека
треба да подобрам
11

14. Тема 8: ЕСЕЈСКИ ПРАШАЊА
Тема 9: ПИШАНА ПОВРАТНА ИНФОРМАЦИЈА
Најважно што осознав од овие теми, а недоволно го знаев
претходно
Што од тоа можам да применам во наставата
Што навистина применив
(Секогаш кога ќе забележите нешто ново што сте примениле забележете го и
периодот во кој сте го применувале)
Со што од тоа што го применив сум задоволен, а што сметам дека
треба да подобрам
12

15. Тема 10: САМООЦЕНУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ ОД СОУЧЕНИЦИТЕ
Најважно што осознав од оваа тема, а недоволно го знаев
претходно
Што од тоа можам да применам во наставата
Што навистина применив
(Секогаш кога ќе забележите нешто ново што сте примениле забележете го и
периодот во кој сте го применувале)
Со што од тоа што го применив сум задоволен, а што сметам дека
треба да подобрам
13

16. Тема 11: ИЗВЕДБЕНИ АКТИВНОСТИ
Најважно што осознав од оваа тема, а недоволно го знаев
претходно
Што од тоа можам да применам во наставата
Што навистина применив
(Секогаш кога ќе забележите нешто ново што сте примениле забележете го и
периодот во кој сте го применувале)
Со што од тоа што го применив сум задоволен, а што сметам дека
треба да подобрам
14

17. Тема 12: ПРОЕКТИ
Тема 13: ПОРТФОЛИО
Најважно што осознав од оваа тема, а недоволно го знаев
претходно
Што од тоа можам да применам во наставата
Што навистина применив
(Секогаш кога ќе забележите нешто ново што сте примениле забележете го и
периодот во кој сте го применувале)
Со што од тоа што го применив сум задоволен, а што сметам дека
треба да подобрам
15

18. 14. ПЛАНИРАЊЕ ПРОМЕНИ ВО ОЦЕНУВАЊЕТО
Најважно што осознав од оваа тема, а недоволно го знаев
претходно
Што од тоа можам да применам во наставата
Што навистина применив
(Секогаш кога ќе забележите нешто ново што сте примениле забележете го и
периодот во кој сте го применувале)
Со што од тоа што го применив сум задоволен, а што сметам дека
треба да подобрам
16

19. ВОВЕД

21. ПРОЕКТ ЗА
ОСНОВНО ОБРАЗОВАНИЕ
подобрување на
оценувањето на учениците
1
Слајдовите се подготвени врз основа на:
• материјалите за обука спроведена од Томас
Џерард Шил и Дамиан Пол Марчан од Ирска
• материјалите за обука за Оценување за учење
од Велика Британија
• книгата Оценување со тестови на знаење на
Виолета Петроска-Бешка
2
• За повеќе информации за оценувањето во
ПЕП проектот можете да најдете на:
www.pep.org.mk
www.pepocenuvanje.blogspot.com
3
19

22. Теми на обуката:
1. Потребата од поинакво оценување
2. Оценувањето како компонента на наставниот процес
3. Наставната програма како основа на оценувањето
4. Формативно оценување
5. Дискусија за време на часот
6. Усна повратна информација
7. Сложеност на прашањата
8. Есејски прашања
9. Пишана повратна информација
10. Самооценување и оценување од соучениците
11. Оценување изведбени активности
12. Оценување проекти
13. Оценување портфолио
14. Планирање на оценувањето
4
Ние сите...
(2 вистини
+ 1 лага)
Активност во групи
5 минути за задачата
+ 10 минути за презентација
5
Каква е врската
на претходната
активност со
оценувањето?
Дискусија со сите
6
20

23. ТЕМА 1
ПОТРЕБАТА ОД
ПОИНАКВО ЦЕНУВАЊЕ

25. Тема 1: ПОТРЕБАТА ОД
ПОИНАКВО ОЦЕНУВАЊЕ
Цели:
• да се идентификуваат слабостите на
постојниот систем на оценување
• да се увидат последиците од несоодветното
оценување
1
Примарната цел на училиштето е
да ги научи учениците
Точно Неточно
Реалноста
• Примарната цел на
училиштето е да ги
учи учениците
• Училиштето ги учи за
стекнување знаење,
а не и за стекнување
вештини и ставови
• Знаења што бара да се учат се на многу
ниско ниво - главно фактографски знаења
и меморирање
2
Учениците учат за оценка, а не за знаење
Причини:
• уписната политика во средното образование
• оценките претставуваат статусен симбол
• учениците не се заинтересирани за учење –
оценката мора да ги „натера“
• на родителите им се важни само оценките –
така знаат колку им се успешни децата
• од наставниците постојано се бара да ставаат
оценки
• .....
3
23

26. Што обично се
зема предвид
кога се формира
оценката?
Индивидуална
активност
5 минути за набележување на одговорот
+ 5 минути за презентирање на одговорите
4
Во оценката, освен знаењето, неоправдано
учествуваат и други елементи
Што ја намалува Што ја зголемува
оценката? оценката?
• недисциплината • послушноста
• непослушноста • редовноста
• нередовноста • трудољубивоста
• немањето • активноста на
домашни задачи часот
• неносењето • влијателноста на
прибор за работа родителот
• ... • ... 5
Oценувањето го
подобрува учењето кога:
• за учениците обезбедува ефективна повратна
информација
• активно ги вклучува учениците во учењето
• го прилагодува поучувањето на тој начин што
ги зема предвид резултатите од оценувањето
• ги зголемува мотивацијата и само-почитувањето
на учениците, кои се клучни за учењето
• ја зема предвид потребата учениците да
се вклучат во оценувањето и да сфатат како
можат да се подобрат
(Блек и Вилијам)
6
24

27. Последици од
несоодветно оценување (Блек и Вилијам)
• давање приоритет на квантитет, наместо на
квалитет во учењето
• намалување на самопочитувањето кај
учениците преку судење за постигањата,
наместо на давање совети за подобрување
• деморализирање на учениците преку
постојано негативно споредување со подобри
ученици
• давање повратна информација која повеќе
служи за социјални цели отколку за насоки за
поефективно учење
• отсуство на комплетна слика за потребите за
учење на учениците
7
Оценувањето треба да биде составен
дел на наставниот процес
Во реалноста, оценувањето
е одвоено од наставниот процес
Показатели:
• во обуката на идните наставници за изведување
на наставата не е вклучено оценувањето
• оценките се изведуваат врз основа на
парцијални проверки
• за оценување најчесто се користат посебни
часови или посебни делови од часот
• оценувањето се сведува на формирање оценка
8
9
25

28. Со оглед на фактот дека добросостојбата и,
секако, иднината на толку многу луѓе зависи
од резултатите од оценувањето, важноста на
оценувањето не може да се прецени. За да
биде успешен напорот вложен во оценувањето,
ученикот мора да има одговор на базичните
прашања: Каде одам? Каде сум сега? Како
да стигнам каде што одам? Како ќе знам кога
сум стигнал таму? Дали сум на вистинскиот
пат? Овие прашања се составен дел на
секоја добра програма за оценување.
Kellog & Kellog (1999)
10
Тема 1: ПОТРЕБАТА ОД
ПОИНАКВО ОЦЕНУВАЊЕ
Цели:
• да се идентификуваат слабостите на
постојниот систем на оценување
• да се увидат последиците од несоодветното
оценување
11
26

29. ТЕМА 2
ОЦЕНУВАЊЕТО
КАКО КОМПОНЕНТА
НА НАСТАВНИОТ ПРОЦЕС

31. Тема 2: ОЦЕНУВАЊЕТО КАКО КОМПОНЕНТА
НА НАСТАВНИОТ ПРОЦЕС
Цели:
• да се согледа потребата од почитување на
основните принципи на оценувањето
• да се согледаат заемните односи меѓу
оценувањето, учењето и поучувањето
• да се осознаат функциите на оценувањето
• да се увиди разновидноста на методите на
оценување
• да се согледаат разликите меѓу формативното
и сумативното оценување
1
Компоненти на наставниот процес
поучување
• активностите што ги презема наставникот за
да ги научи учениците
• во активностите се вклучени учениците, но
главната улога ја има наставникот
учење
• активностите што ги презема ученикот за да го
научи материјалот
• активности за време на часот и активности вон
часовите (дома), но со насоки дадени за време
на поучувањето
оценување
• процес на следење, насочување и утврдување
на постигањата на учениците 2
Оценувањето треба да се
одвива согласно
Стандардите за оценување
3
29

32. Принципи
на
оценување
Индивидуална
активност
(работен лист 2-1)
5 минути за одговарање на прашалникот
4
1. принцип:
Оценувањето, пред сè има за цел да ги
подобри постигањата на учениците.
• Преку оценувањето учениците добиваат
информација за тоа што од нив се бара да научат –
колку ќе научат и како ќе учат во голема мера зависи
од оценувањето што се применува.
• Оценувањето служи да го поттикне ученикот да учи
и да му даде насоки како да учи за да ги зголеми
постигањата во училиштето и вон него, наместо
само да утврди колку ученикот успеал да научи.
5
2. принцип:
Оценувањето обезбедува целосни
информации за постигањата на ученикот.
• Освен информации за тоа што учениците знаат,
оценувањето обезбедува и информации за тоа
што тие можат да направат со она што го знаат.
• Со оценувањето се вреднуваат, не само знаењата
и способностите на учениците, туку и нивните
вредности, ставови, и навики, кои влијаат и на
училишниот успех и на постигањата вон училиштето.
• Со оценувањето се добиваат информации и за
добрите страни и за слабостите на ученикот, кои
потоа се користат за да се обезбеди напредувањето
на ученикот во постигањата.
6
30

33. 3. принцип:
Оценувањето е составен дел на
наставниот процес (на учењето и на
поучувањето).
• Постои јасна врска меѓу целите и содржините на
наставата и оценувањето (меѓу она што се учи и
поучува и она што се оценува).
• Поучувањето, учењето и оценувањето се процеси
што се надоврзуваат и обезбедуваат кохерентност
на наставата.
• Од наставните цели и содржини зависи што ќе се
оценува, но и од исходите на оценувањето зависи
како ќе се одвива наставата, па дури и кон какви
цели ќе се стреми. 7
4. принцип:
Оценувањето се базира на користење
на повеќе различни методи.
• Користењето на повеќе различни методи
овозможува да се минимизираат слабостите
и ограничувањата на секој поединечен метод.
• Кога користи повеќе различни методи,
оценувањето ги зама предвид различните
стилови на учење на учениците.
8
5. принцип:
Оценувањето е континуиран процес.
• Оценувањето опфаќа активности на следење
и вреднување на работата и постигањата на
учениците во текот на целата учебна година.
• Преку оценувањето се проверува напредокот
во постигањата на учениците, врз основа на што
учениците се насочуваат кон поставените цели
во наставата.
9
31

34. 6. принцип:
Оценувањето е праведно.
• Праведноста во оценувањето се однесува на
непристрасност при спроведување на
оценувањето, при вреднување на постигањата и
при интерпретација и користење на резултатите.
• Оценувањето не фаворизира (ниту според
начинот, ниту според содржината) ученици врз
основа на нивното потекло, како и врз основа
на нивните претходни искуства со наставниците
и/или со методот на оценување.
10
7. принцип:
Оценувањето е транспарентно.
• Учениците точно знаат што се целите на
наставата, кои се стандардите што се очекува да
ги постигнат и како ќе се оценува постигањето
(што треба да научат и што, како и кога ќе се
оценува наученото).
• Учениците и родителите имаат увид во
оценувањето (во методите што се користат и
во исходите од нивното користење).
11
8. принцип:
Оценувањето е валидно (веродостојно)
и релијабилно (доследно и сигурно).
• Со оценувањето се добиваат информации што се
релевантни за целите и содржините на наставата.
• Во интерпретацијата на резултатите од
оценувањето не влегуваат судови за
однесувањата, способностите и вештините на
учениците, кои не се предмет на конкретното
оценување.
• Оценувањето е конзистентно од еден до друг
ученик и, по можност, од еден до друг наставник.
12
32

35. Односот меѓу оценувањето,
учењето и поучувањето
оценување
поучување учење
13
Кога
вообичаено
се оценува и
зошто?
Групна активност
5 минути за работа во мали групи
+ 5 минути за презентирање на одговорите
14
Оценувањето како дел од наставата
1. Оценување на почетокот на наставата
- за да се утврдат предзнаењата на учениците
- за да се планира наставата
- за да се утврдат интересите, мотивацијата на учениците
2. Оценување во текот на наставата
- за да се следи како ученикот учи и напредува во учењето
- за да се информираат и родителите за напредокот
- за да се поттикнува ученикот подобро да учи
- за да се приспособи поучувањето на учениците
3. Оценување по завршување на наставата
- за да се утврди што ученикот научил
- за да се информираат сите заинтересирани за
постигањата на ученикот
- за да се процени ефикасноста на наставата 15
33

36. Оценувањето e повеќе
од давање оценка
Оценувањето е континуиран процес
се изведува во текот на наставата, паралелно
со поучувањето и учењето
примарна цел му е да придонесе за учењето
Изведувањето оценки е нус-продукт на оценувањето
произлегува од одговорноста на наставникот
да го сумира и соопшти постигањето на секој
ученик
сите постапки на оценување во текот на наставата
се земаат предвид кога се формира оценката
16
Водечки функции на оценувањето
во наставниот процес
1. Обезбедува информации за постигањата
на ученикот во училиште
- целосни информации (за знаењата, ставовите
и вештините)
- за добрите страни и слабостите на секој ученик
2. Им помага на учениците во учењето
- колку ќе научат и како ќе учат зависи од
тоа како и што оценува наставникот
- дава увид во сопственото напредување
- делува мотивирачки
3. Им помага на наставниците во поучувањето
- од постигањата на учениците зависи што
наставникот ќе поучува и како
17
сумативно
формативно оценување
оценување
оценување оценување
за учење на наученото
18
34

37. формативно сумативно
оценување оценување
за учење на наученото
се дава коментар се формира оценка
за учењето за наученото
за да се подобри
за да се извести
учењето и
колку е научено
поучувањето
во текот на учењето на крајот на
и поучувањето темата/перидот
19
Како ги оценуваме учењето и постигањата
Оценување на
усни одговори на прашања поставени од
наставникот
усни одговори на прашања поставени од ученици
разговор со/меѓу учениците
практични изведби
усни презентации
есеи изработени вон часот
писмени извештаи
проектна работа
портфолио (досие со трудови на ученикот)
тестови изготвени од наставникот (објективни
или есејски)
стандардизирани тестови 20
Што е
користено? Со каква цел –
за формативно
или за
сумативно
оценување?
Групна активност
(работен лист 2-2)
10 минути за работа во мали групи
+ 10 минути за презентирање на одговорите
21
35

38. За каков вид оценување се користат:
усни одговори на прашања поставени
од наставникот .................................................... Ф С
усни одговори на прашања поставени
од ученици ........................................................... Ф
разговор со/меѓу учениците ............................. Ф
практични изведби ............................................. Ф С
усни презентации ................................................ Ф С
есеи изработени вон часот ............................... С Ф
писмени извештаи .............................................. С Ф
проектна работа .................................................. С Ф
портфолио (досие со трудови на ученикот) .. Ф С
тестови изготвени од наставникот
(објективни или есејски) .................................... С Ф
стандардизирани тестови ................................. С 22
усни
одговори
н у ва њ е
практични
изведби оце тестови
ОЦЕНКА
есеи
проектна изработени
работа вон часот
23
Тема 2: ОЦЕНУВАЊЕТО КАКО КОМПОНЕНТА
НА НАСТАВНИОТ ПРОЦЕС
Цели:
• да се согледа потребата од почитување на
основните принципи на оценувањето
• да се согледаат заемните односи меѓу
оценувањето, учењето и поучувањето
• да се осознаат функциите на оценувањето
• да се увиди разновидноста на методите на
оценување
• да се согледаат разликите меѓу формативното
и сумативното оценување
24
36

39. Работен лист 2-1:
ПРИНЦИПИ НА ОЦЕНУВАЊЕТО
Упатство:
По секое тврдење заокружете Т - доколку сметате дека тврдењето во
целост е точно, или Н – доколку сметате дека не е во целост точно.
1. Колку учениците ќе научат во голема мера зависи
Т Н
од оценувањето што се применува.
2. Оценувањето може да обезбеди информации за
тоа што ученици знаат, но не и што можат да Т Н
направат со она што го знаат.
3. Од наставните цели и содржини зависи што ќе се
оценува, а од исходите на оценувањето зависи Т Н
како ќе се одвива наставата.
4. Кога се оценува треба да се користи еден метод
за сите ученици за да се обезбедат еднакви Т Н
услови за сите.
5. Оценувањето опфаќа активности на следење и
вреднување на работата и постигањата на Т Н
учениците во текот на целата учебна година.
6. Правичното оценување не ги фаворизира
Т Н
учениците врз основа на нивното потекло.
7. Не е секогаш пожелно учениците да знаат како ќе
се оценува постигањето за да не се ограничат во Т Н
учењето.
8. Оценувањето е соодветно доколку со него се
добиваат информации што се однесуваат на сите Т Н
предвидени цели и содржини на наставата.
37

41. Работен лист 2-2: ПОСТАПКИ НА ОЦЕНУВАЊЕ
Упатство:
Внимателно прочитајте ја секоја од ситуациите и крај секоја запишете која постапка
на оценување е употребена и за каква цел – за формативно (Ф) или за сумативно
оценување (С).
Која Каква
Ситуација постапка? цел?
1. На крајот од учебната година, наставникот по биологија спроведува тест
што самиот го подготвил. Резултатите од тестот ги користи за да
формира оценки на учениците. Оценките ќе им бидат соопштени на
учениците и ќе се чуваат во училишната документација.
2. Наставничката го прашува со секој ученик за тоа што тие разговараат
вон училиштето. Таа планира да ги користи овие информации за да ги
определи книгите и списанијата коишто би можела да ги користи на
нејзините часови по јазик.
3. Од децата во шесто одделение се бара да ја оценат содржината на
своите есеи, користејќи скали од 5 оценки (одличен, многу добар, добар,
доволен и слаб). Овие оценки ќе се земат предвид при формирање на
оценките на крајот од полугодието.
4. Наставничката по хемија пополнува листа која покажува дали групата
ученици правилно го спроведува експериментот. Листата ќе ù послужи
да го регистрира учеството на секој одделен ученик и да го процени
неговиот придонес во групната работа.
5. Во текот на првото полугодие, секој ученик ги собира своите творби
изработени на часовите по ликовно во посебна папка. Од нив се бара за
секоја творба да напишат што во творбата најмногу им се допаѓа, а што
најмалку, и да понудат како би можело подобро да се изработат.
6. На крајот од полугодието, наставникот по математика спроведува тест
што самиот го составил. Намерата му е да ги користи резултатите за да
ги определи оние ученици на кои им е потребна дополнителна помош по
неговиот предмет.
7. Наставничката бара од учениците прво да прочитаат даден текст за
демократијата во Европа во ХХ век, а потоа да состават свои прашања
во врска со текстот.
8. Наставничката по мајчин јазик бара од учениците да водат белешки во
вид на дневник за најзначајното нешто што им се случило во текот на
денот. На крајот од секоја недела, таа ги чита дневниците и освен што им
пишува коментари, им поставува и прашања на кои учениците треба да
одговорат.
9. Наставникот по историја усно ги испрашува учениците во врска со
претходно обработената наставна целина. За одговор се јавуваат
доброволци. Наставникот внимателно ги слуша и става белешки за
нивните одговори во својот бележник.
39

43. ТЕМА 3
НАСТАВНАТА ПРОГРАМА
КАКО ОСНОВА
НА ОЦЕНУВАЊЕТО

45. Тема 3: НАСТАВНАТА ПРОГРАМА КАКО
ОСНОВА НА ОЦЕНУВАЊЕТО
Цели:
• да се прави разлика меѓу наставни цели и
очекуваните исходи од учењето
• да се согледаат разликите меѓу општите и
посебните наставни цели
• да се поврзат наставните цели и очекуваните
исходи со оценувањето
• да се увиди потребата од запознавање на
учениците со наставните цели и очекуваните
исходи
• да се направи разлика меѓу когнитивните,
афективните и психомоторните цели 1
обезбедуваат насоки
за наставата
ги информираат
НАСТАВНИ
другите за намерите
ЦЕЛИ на наставата
обезбедуваат
основа за оценување
на постигањата
2
Општи (глобални) наставни цели
= искази кои најглобално опишуваат што
ученикот ќе добие од поучувањето
Пр: Да му се овозможи на детето да се развие
како социјално битие преку живеење и
соработување со други, со што ќе придонесе
кон добробитта на општеството
• тешко се мерливи
• долгорочни се – се остваруваат со
постигнување на сите посебни цели
3
43

46. Посебни (конкретни) наставни цели
= искази кои ги опишуваат очекувањата
на наставникот за тоа што ученикот треба
да научи
Пр: Ученикот треба да ги знае процедурите
на гласање што обезбедуваат демократски
избори
• произлегуваат од општите наставни цели и
ги конкретизираат
• го водат наставникот кон она што треба да
го работи со учениците
4
Очекувани исходи од учењето
= искази кои опишуваат како учениците
го демонстрираат она што го научиле
(што знаат и/или можат да направат)
Пр: Ученикот може да спроведе тајно гласање
за избор на претседател на одделенска
заедница
• произлегуваат од посебните наставни цели
• се дефинираат преку наведување на
конкретни активности
• можат директно да се опсервираат и мерат
• го водат наставникот во подготовка на
инструментот за оценување 5
општа посебна очекувани
наставна наставна исходи од
цел цел учењето
Да се стекнат Да се знае Ученикот да може:
знаења и структурата •да нацрта клетка
вештини за и функцијата •да ги наведе деловите
проучување на клетките •да ја опише структурата
на светот •да ги објасни функциите
6
44

47. која
активност ја
спроведува
ученикот за да што се очекува
што треба ја постигне ученикот да
ученикот да целта демонстрира
научи на крајот на
учењето
НАСТАВНА ИСХОД ОД
задача
ЦЕЛ УЧЕЊЕТО
(процес)
7
Какви резултати очекувате од наставата?
Знаења? Разбирање? Примена? Способности за
размислување? Работни способности?
Ставови? Јасно е дека, дефинирањето на
очекуваните исходи од наставата треба да биде
првиот чекор за добрата настава. Тоа е основен
фактор, исто така, и за оценувањето на
постигањата на ученикот. Доброто оценување
бара поврзување на процедурите во
оценувањето, колку што е можно повеќе, со
очекуваните исходи од учењето.
Linn & Miller, 2005
8
Што е
наставна цел,
а што очекуван
исход?
Групна активност
(работен прибор 3-1 картички со цели и
исходи)
10 минути за работа во мали групи
+ 10 минути за презентирање на одговорите
9
45

48. посебни наставни цели очекувани исходи
Да се оспособи за ... Да смисли ...
Да ја знае ... Да ги наведе ...
Да разликува ...
Да знае како ...
Да го опише ...
Да научи што е ...
Да идентификува ...
Да ги подобри познавањата ...
Да ги резимира...
Да се оспособи да чита ... Да нацрта шема ...
Да знае што е ... Да испланира ...
10
Формулирајте
наставна цел,
и очекуван
исход?
Групна активност
10 минути за работа во мали групи
+ 5 минути за презентирање на одговорите
11
На што се базира оценувањето:
на целите или на исходите?
• Наставните цели се дефинираат за да се
планираат и поучувањето и оценувањето
- без дефинирани наставни цели не може
да се знае што треба да се поучува и што
треба да се оценува
• Со дефинирањето на очекуваните исходи се
конкретизираат и поучувањето и оценувањето
- очекуваните исходи директно укажуваат како
може да се оценува (да се провери дали се
постигнати наставните цели)
12
46

49. Дали учениците треба да ги знаат наставните
цели пред да започне поучувањето?
• Глобалните наставни цели немаат никакво
значење за учениците
• Посебните цели му кажуваат на ученикот што
треба да учи
• Очекуваните исходи од учењето најдиректно
укажуваат на она што ќе биде оценувано
Оценувањето треба да произлегува од
поставените цели (преку очекуваните исходи)
13
когнитивен
домени
на
учењето
психомоторен афективен
14
Примери:
• слуша внимателно
интереси • свесен/на е за значењето на
учењето
вредности • ги прифаќа разликите меѓу
луѓето што се „поинакви“
ставови • ги почитува правилата на
верувања училиштето
мотиви • ужива да им помага на
другите
• ја прифаќа одговорноста за
сопствените постапки
• покажува љубов кон
АФЕКТИВНИ животните
цели • практикува да јаде здрава
храна
15
47

50. Примери:
• точно ги повторува
чекорите во преврзување
колено откако ќе види како
ПСИХОМОТОРНИ се прави тоа
цели • ја поврзува музиката што ја
слуша со соодветни чекори
во играњето
• го поставува телото во
моторна координација соодветна положба кога
кинестетичка, визуелна, фрла топка
аудитивна и тактилна • управува со слајд-проектор
дискриминација • свири на виолина
физичка подготвеност • демонстрира коректни
движења на рацете и
моторни вештини нозете при грбно пливање
16
евалуација
КОГНИТИВНИ
цели синтеза
анализа
примена
таксономија
на Bloom
сфаќање
познавање
17
Во кој домен
спаѓаат
наведените
наставни цели
Активност во парови
(работен лист 3-1)
10 минути за работа во парови
+ 10 минути за дискусија
18
48

51. Домен на наставните цели
Определување на клучните принципи на една пазарна економија КГ
Вежбање на вештините за дриблање во кошарката. ПМ
Наведување на проблемите на старите во сообраќајот. КГ
Развивање позитивен однос кон читањето. АФ
Истрчување 800 м. во природа за помалку од 3 мин. ПМ
Охрабрување на учениците да ги негуваат цвеќињата во дворот. АФ
Споредување на творештвото на Рацин и Миѓени. КГ
Пишување состав за последиците од поскапувањето на струјата. КГ
Разликување различни видови звуци прикажани на снимка. ПМ
Искажување подготвеност за учество во еко-патрола. АФ
19
Тема 3: НАСТАВНАТА ПРОГРАМА КАКО
ОСНОВА НА ОЦЕНУВАЊЕТО
Цели:
• да се прави разлика меѓу наставни цели и
очекуваните исходи од учењето
• да се согледаат разликите меѓу општите и
посебните наставни цели
• да се поврзат наставните цели и очекуваните
исходи со оценувањето
• да се увиди потребата од запознавање на
учениците со наставните цели и очекуваните
исходи
• да се направи разлика меѓу когнитивните,
афективните и психомоторните цели 20
49

53. Работен прибор 3-1
Да испланира експеримент за
Упатство: Да се групираат целите да покаже дека електрицитетот
и очекуваните исходи
произведува магнетизам.
Да се оспособи за ефективна Да смисли говор со кој ќе ја
усна презентација пред аргументира потребата од
определена група ученици пошумување на брдата.
Да ја знае Да ги наведе особините на
Питагорината теорема рамнокракиот тријаголник.
Да знае како Да разликува здрава
се прави мусака од нездрава храна.
Да го опише расизмот во
Да научи што е
фудбалот во Европските
дискриминација
национални лиги.
Да идентификува грешки
Да ги подобри познавањата на
направени при пренесување на
граматиката на мајчиниот јазик.
зборовите во даден текст.
Да може да прочита даден Да ги резимира главните идеи
текст со сигурност. содржани во даден текст.
Да нацрта шема со која ќе
Да знае што е електролиза го прикаже процесот на
електролиза
51

55. Работен лист 3-1:
ДОМЕН НА НАСТАВНИТЕ ЦЕЛИ
Упатство:
По секоја опишана наставна цел/очекуван исход, заокружете ги буквите
што го означуваат посочениот домен на следниот начин:
КГ – за когнитивниот домен
АФ – за афективниот
ПМ – за психомоторниот
1. Определување на клучните принципи на една
КГ АФ ПМ
пазарна економија.
2. Вежбање на вештините за дриблање во
КГ АФ ПМ
кошарката.
3. Наведување на проблемите со кои се
КГ АФ ПМ
соочуваат старите луѓе во сообраќајот.
4. Развивање позитивен однос кон читањето. КГ АФ ПМ
5. Истрчување 800 м. во природа за помалку од
КГ АФ ПМ
3 мин.
6. Охрабрување на учениците да ги негуваат
КГ АФ ПМ
цвеќињата во дворот на училиштето.
7. Споредување на творештвото на Рацин и
КГ АФ ПМ
Миѓени.
8. Пишување состав во кој се објаснува кои се
последиците од поскапувањето на струјата по КГ АФ ПМ
стандардот на луѓето.
9. Разликување различни видови звуци
КГ АФ ПМ
прикажани на аудитивна снимка.
10. Искажување подготвеност за учество во еко-
КГ АФ ПМ
патрола.
53

57. ТЕМА 4
ФОРМАТИВНО
ОЦЕНУВАЊЕ

59. Тема 4: ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ
Цели:
• да се идентификуваат клучните карактеристики
на формативното оценување
• да се согледа потребата од создавање клима за
формативно оценување
• да се согледа како повратната информација
придонесува за формативното оценување
1
формативно
оценување
оценување
за учење
се дава коментар
за учењето
за да се подобри
учењето и
поучувањето
во текот на учењето
и поучувањето
2
Оценувањето за учење
(формативното оценување)
е процес во кој учениците и
наставниците трагаат по докази
со цел да утврдат каде се
учениците во нивното учење,
каде треба да одат и како
најдобро да стигнат таму.
Група за реформи во образованието
во В. Британија, 2002
3
57

60. Клучни карактеристики
на формативното оценување (ФО)
• вградено е во поучувањето и учењето како
составен дел од наставниот процес
• учениците се запознаваат со наставните цели
• ги вклучува учениците (и соучениците) во
(само)оценување
• обезбедува повратни информации со насоки
за идните чекори во учењето
• поттикнува уверување дека секој ученик може
да се подобри
• ги користи резултатите за да го модификува
поучувањето
4
Кои постапки
во наставата
обезбедуваат
ФО? Кои се
придобивките
за учениците
и учењето?
Групна активност
(работен лист 4-1)
10 минути за работа во мали групи
+ 10 минути за презентирање на одговорите
5
ФО: вградено е во поучувањето и учењето
како составен дел од наставниот процес
- се спроведува секој ден и континуирано
• оценувањето е серија од испреплетени
искуства – се случува истовремено со
учењето и поучувањето
• му влева доверба на ученикот и му го
задржува вниманието на напредокот,
дури и во услови на повремени неуспеси
6
58

61. ФО: ги споделува наставните цели со
учениците - учениците знаат кои
наставни цели треба да ги постигнат
• наставникот им ги соопштува наставните
цели на учениците – наставните цели се
транспарентни
• овозможува ученикот да се самооценува –
следи дали (и колку) е на добар пат кон
постигнување на целите
7
ФО: ги вклучува учениците (и соучениците)
во (само)оценување - наставниците и
учениците се во партнерски однос
учениците може самите:
• да смислуваат и поставуваат прашања
• да учествуваат во составување листи за
проверка врз основа на кои ќе се спроведува
оценувањето
• да ги собираат своите трудови како доказ за
сопствениот напредок во учењето
• да учествуваат во оценување на своите
изработки/активности и/или на
изработките/активностите на соучениците
На тој начин
• подобро го следат сопствениот напредок и
8
сами планираат што понатаму
ФО: Промовира уверување дека секој може
да се подобри – се води грижа за
емоционалниот аспект на учењето
• не може да ја елиминира можноста од неуспех,
но може да спречи неуспехот да стане
хроничен
• кога ученикот доживува неуспех, се создаваат
услови што е можно побрзо да следи успех –
се враќа довербата во неговите капацитети
• им овозможува на учениците да увидат дека
успехот е на дофат ако се следат насоките за
учење
9
59

62. ФО: резултатите од оценувањето влијаат
врз поучувањето – наставникот го
модифицира поучувањето
• резултатите го одразуваат напредокот на
учениците, но покажуваат и колку ефективно
било поучувањето
• резултатите му користат на наставникот да го
моделира поучувањето за да овозможи
учениците да научат
• учениците имаат можност да испробаат повеќе
приоди во учењето и да го најдат оној кој
најмногу им одговара
10
ФО: Обезбедува повратни информации и
насоки за учење - информациите од
оценувањето се тековно достапни
• се разменуваат информации меѓу учениците
и наставниците
• информации можат веднаш да се искористат
за подобрување на постигањата
• им овозможува на учениците да увидат до каде
се како да стигнат до целта
11
ФО: Обезбедува повратни информации и
насоки за учење -учениците добиваат
повратна информација
• информација за тоа колку е нешто постигнато
во споредба со поставената цел (кажува што е
постигнато, a што не)
• содржи насока за понатамошно учење
• учениците можат да видат каде се наоѓаат во
однос на тоа каде сакаат да бидат
• учениците можат да определат што треба да
направат за да се подобрат
• им помага да се оспособат сами на себе да си
даваат повратна информација
12
60

63. Доколку целта ни е да ги подобриме
постигањата на ученикот, а не само да ги
мериме, мораме да бидеме сигурни дека
учениците знаат какви постигања се
очекуваат од нив, ги знаат стандардите врз
основа на кои се вреднуваат нивните
постигања, и имаат можност од оценувањето
да учат за следните оценувања.
Wiggins, 2002
13
Квалитетната повратна
информација обезбедува:
• информација за тоа што е направено
• вреднување на тоа колку добро е направено
• насоки како постигањето да се подобри
14
Кога се дава повратна информација?
(a) додека учениците работат на задачата
(б) додека учениците ја презентираат задачата
(в) по завршување на задачата
Како се дава повратна информација?
(а) усно
(б) во пишана форма
(в) преку говор на телото
15
61

64. сумативно
оценување
оценување
на наученото
се формира оценка
за наученото
за да се извести
колку е научено
на крајот на
темата/перидот
16
Клучни функции на
сумативното оценување
1. да им се дадат оценки на учениците со
цел да се извести за нивните постигања
2. да се вреднува сопствената настава
3. да се идентификуваат учениците за
дополнителна и за додатна настава
17
Тема 4: ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ
Цели:
• да се идентификуваат клучните карактеристики
на формативното оценување
• да се согледа потребата од создавање клима за
формативно оценување
• да се согледа како повратната информација
придонесува за формативното оценување
18
62

65. Работен лист 4-1 (А): ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ ВО УЧИЛНИЦА
Упатство: За секоја од наведените клучни карактеристики наведете еден или повеќе начини
како може да се постигне и како ќе влијае врз учењето и врз учениците.
клучни
како да се постигне како влијае врз учењето и учениците
карактеристики на ФО
1. вградено е во
учењето и
поучувањето како
дел од наставниот
63
процес
2. ги споделува
наставните цели
со учениците

66. Работен лист 4-1 (Б): ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ ВО УЧИЛНИЦА
Упатство: За секоја од наведените клучни карактеристики наведете еден или повеќе начини
како може да се постигне и како ќе влијае врз учењето и врз учениците.
клучни
како да се постигне како влијае врз учењето и учениците
карактеристики на ФО
3. ги вклучува
учениците (и
соучениците) во
64
(само)оценување
4. обезбедува
повратни
информации со
насоки за идните
чекори во учењето

67. Работен лист 4-1 (В): ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ ВО УЧИЛНИЦА
Упатство: За секоја од наведените клучни карактеристики наведете еден или повеќе начини
како може да се постигне и како ќе влијае врз учењето и врз учениците.
клучни
како да се постигне како влијае врз учењето и учениците
карактеристики на ФО
5. промовира
уверување дека
секој ученик може
65
да се подобри
6. ги користи
резултатите за да
го модификува
поучувањето

69. ТЕМА 5
ДИСКУСИЈА
ЗА ВРЕМЕ НА ЧАСОТ

71. Тема 5: ДИСКУСИЈА ЗА ВРЕМЕ НА ЧАСОТ
Цели:
• да се согледаат карактеристиките на
ефективната дискусијата (разговорот) со
учениците за време на часот
• да се осознае улогата на дискусијата во
оценувањето за учење
• да се согледаат стратегиите кои водат кон
поквалитетна дискусија
1
Оценувањето за учење е најдобро кога
поучувањето овозможува учениците да
го разберат она што го учат и кога низ
разговор излегуваат на виделина сите
погрешни концепции што се формираат
во главите на учениците. За да го
направат ова добро, наставниците треба
да се потпрат на своето знаење за
предметот, на наставниот приод и, како
најважно, на самите ученици.
Harrison, Black & Hogden
2
Улогата на дискусијата/разговорот
во оценувањето за учење
• да се идектификуваат знаењата и
оспособеноста на учениците
• да се изберат најефикасните стратегии
за учење и поучување
• да се коригираат
грешките и да се
откријат празнините
и можностите за
дополнување на
знаењата
3
69

72. Дискусијата/разговорот
влијае врз....
мислењето:
Им овозможува
однесувањето:
на учениците
Ги поттикнува
• да покажат што учениците
научиле
• да сослушаат вредностите:
• да го
продлабочат • активно да Промовира
разбирањето слушаат • споделување
• да развијат • да зборуваат • почитување на
нови идеи • активно да се туѓото мислење
• да размислуваат вклучат во • соработка
за тоа што научиле учењето
4
Kojа дискусија е
поефективна?
Зошто?
Групна активност
(работен прибор 5-1 (А и Б)
+ работен лист 5-1 (А, Б или В)
10 минути за работа на задачата
+ 10 минути за презентација
5
БИОЛОГИЈА-1 БИОЛОГИЈА-2
1. Какви се •учениците •одговорите вклучуваат презентирање на
одговорите презентираат претходно усвоени знаења
на учениците еден или два •поголем дел од одговорите се во форма
по должина и факти по на реченици, а не само фрази
по содржина? сеќавање или •учениците заедно ја проверуваат
со нагаѓање вистинитоста на своите тврдења, без да се
натпреваруваат кој ќе даде точен одговор
2. Колкав •доминира говорот на наставникот •учениците
дел од прашањата се од затворена природа придонесуваат
разговорот (бараат кратки одговори) значително повеќе
отпаѓа на •само неколку од учениците креваат •наставникот главно
наставникот раце да одговорат ги насочува
а колкав на •наставникот користи повеќе зборови (учениците самите
учениците? (и тоа повеќето образуваат реченици) доаѓаат до
а учениците користат само фрази и одговорите)
тоа не повеќе од 3 збора наеднаш 6
70

73. ФИЗИКА БИОЛОГИЈА
3. Колку •малку ученици учествуваат •изгледа дека сите ученици
учесници во давање одговор – земаат учество во дискусијата
се активно поголемиот број не се во парови
вклучени во вклучени •повеќе ученици учествуваат
разговорот? •постои многу малку во дискусијата со целото
вистински дијалог одделение
4. Дали •интеракцијата е •учениците се слушаат помеѓу себе
дијалогот слаба - мал дел од додека зборуваат и го градат
е интер- разговорот се гради дијалогот врз основа на тоа
активен ? на претходно •некои ученици и ги дополнуваат
кажаното другите
7
ФИЗИКА БИОЛОГИЈА
5. Дали •некои ученици рискираат •некои самите го
учениците одговарајќи со кратки, неточни преформулираат својот
преземаат одговори првичен одговор
ризик да •некои одбиваат да одговорат •изгледа дека учениците се
одговараат •повеќето не сe пријавуваат да комотни да одговараат и
и кога не се одговараат тогаш кога не се сигурни во
сигурни? одговорот
6. Колку •одговорите бараат ниско •одговорите укажуваат на
размислување ниво на размислување повисок степен на
се бара при (присетување и размислување (споредување,
одговарање- повторување на тоа што го анализирање, вреднување)
то? рекол наставникот)
8
Разговорот/дискусијата е
ефективна тогаш кога (1):
• се води со јасна цел
• го зема предвид когнитивниот развој
на учениците
• користи јасно формулирани прашања
• дозволува автентични одговори
• остава време за размислување
• поттикнува на дискусија меѓу учениците
9
71

74. Разговорот/дискусијата е
ефективна тогаш кога (2):
• ги поставува прашањата едно по едно
• користи потпрашања за разјаснување
(Можеш ли да ми кажеш нешто повеќе за тоа?
Зошто го мислиш тоа? Дали е можно...?)
• реагира позитивно (и вербално и невербално)
на одговорите
• ги користи и неточните одговорите
(преформулација, разјаснување, посочување)
10
Тема 5: ДИСКУСИЈА ЗА ВРЕМЕ НА ЧАСОТ
Цели:
• да се согледаат карактеристиките на
ефективната дискусијата (разговорот) со
учениците за време на часот
• да се осознае улогата на дискусијата во
оценувањето за учење
• да се согледаат стратегиите кои водат кон
поквалитетна дискусија
11
72

75. Работен прибор 5-1 А:
Упатство: Прочитајте го внимателно описот лекцијата.
Поделете ги улогите. Ако има повеќе учесници од улоги, тие ќе
бидат ученици. Подгответе се да ја драматизирате опишаната
лекција и да ја изведете пред другите.
ЛЕКЦИЈА ПО БИОЛОГИЈА - 1
Наставникот = Н; учениците се означени со имиња
Н: Денес ќе го проучуваме начинот на кој се хранат растенијата. Знам дека во
основно училиште работевте нешто на оваа тема.Знае ли некој да ни каже
нешто за тоа?
Две раце се кренаа во училницата.
Н: Можеби се сеќавате на растенијата што растеа во различни делови од
училницата (кабинетот).
Уште три раце се кренаа. Наставникот избира еден од овие ученици.
Да ... Игор?
Игор: Беше нешто во врска со светлината.
Н: Точно.Светлината е важна за растенијата. Дали некој знае како се нарекува
тој процес? Кате?
Кате: Фото...
Н: Како се нарекува процесот кога растението создава храна во листовите?
Пауза во траење од 2 секунди. Ниедна рак не е крената.
Никој? Се нарекува фотосинтеза. Значи, како се нарекува Маре?
Марко: Флора
Н: Не си внимателен Марко. И зборот флора има врска со растителниот свет,
меѓутоа се нарекува ...
Наставникот прави пауза и погледнува наокулу. Шест раце се кренати.
Кире?
Кире: Фотосинтеза.
Н: Точно. Фотосинтеза. Можеме ли да ја докажеме фотосинтезата? Маја?
Маја крева раменици. Шест раце се кренаа да одговорат на прашањето.
Немаш идеа. Кажи ù, Лиле.
Лиле: Со ставање растение на светло и темно.
Н: Добро. Можам да забележам кој од вас е поспан денес. Дали си со нас сега,
Маја? (Маја клима со главата.)
Добро. Сега со неколку обиди ќе можеме да ја докажеме фотосинтезата.
Приближите се околу мене и јас ќе ви покажам како . Потивко ве молам.
73