1111 bahce_biyoloji

1. BAHÇE BİTKİLERİ
BİYOLOJİSİ

2. BAHÇE BİTKİLERİNİN BİYOLOJİSİ
Generatif gelişmeyi düzenleyen çiçek,
meyve ve tohumların morfolojik,
biyolojik, sitolojik ve fizyolojik
özelliklerinin bilinmesi büyük önem
taşımaktadır.
Çiçeklerin oluşumu ve gelişimi, meyve
ve tohum oluşumunda tozlanma ve
döllenmenin ilke ve mekanizmalarının
bilinmesi, kültürel işlemlerin bilinçli
bir şekilde yapılmasını sağlayarak,
verim ve kalitenin artmasına yardımcı
olmaktadır.

3. BAHÇE BİTKİLERİNİN BİYOLOJİSİ
Çiçeğin orijini:
• Çiçekler generatif organlardır ve asıl
görevleri bitkilerin neslini devam
ettirmektir.
• Bahçe bitkisi türlerinin ilk çiçek
oluşturmalarına kadar belli bir süre (otsu
bitkilerde 1-2 yıl; odunsu bitkilerde 2-7
yıl) verimsiz geçer. Bu süre gençlik
kısırlığı olarak isimlendirilir.
• Generatif olgunluğa gelen bitkilerde
vejetatif tomurcuklardaki meristemler
generatif (çiçek) meristemlerine
dönüşürler. Bitki bünyesinde bir takım
fizyolojik ve biyokimyasal olayların
etkisiyle gerçekleşen ve gözle
görülmeyen bu safhaya “fizyolojik ayrım
safhası” adı verilir.

4. • Vejetatif tomurcukların generatif safhaya
geçmesi anlamına gelen fizyolojik ayrımın
ardından çiçek tomurcuklarında gözle
görülebilir bir farklılaşma başlayarak
büyüme konisi genişlemeye ve
düzleşmeye başlar. Morfolojik yapıda
görülen bu ilk farklılaşmaya “morfolojik
ayrım safhası” denir.
• Morfolojik ayrım safhasından sonra
çiçek tablası üzerinde dıştan içe doğru,
çanak yapraklar, taç yaprak, erkek
organ ve dişi organ taslakları
oluşmaktadır.
• Fizyolojik ayrım safhası zamanı türlere
göre değişiklik gösterir. Bu zamandan önce
uygulanan kültürel işlemler ve hormon
uygulamaları ile çiçek tomurcuğu sayısını
artırmak ya da azaltmak mümkündür.
BAHÇE BİTKİLERİNİN BİYOLOJİSİ

5. BAHÇE BİTKİLERİNİN BİYOLOJİSİ
Basit tomurcuk: Çiçek
tomurcuğunda yalnızca çiçek
taslağı olan tomurcuklardır.
Bir basit tomurcukta yalnızca bir
çiçek bulunabildiği (kayısı,
şeftali badem) gibi, birden fazla
çiçek (2-4 çiçek) de (erik, kiraz
vişne) bulunabilir.
Karışık tomurcuk: Çiçek
tomurcuğundan çiçekle birlikte
sürgün oluşan tomurcuklardır.
Çiçek ve yaprak taslakları aynı
tomurcukta bulunan karışık
tomurcuk yapısında ayvada
olduğu gibi bir tek çiçek
olabileceği gibi, birden fazla
çiçek de (elma,armut, kivi)
bulunabilir.
• Çiçek tomurcukları elma, armut,
ayva ve cevizde (dişi çiçek) tepe
tomurcuğundan, diğer meyve
türlerinde ise yan tomurcuklardan
meydana gelmişlerdir.
• Asmalarda tomurcuk yapıları
meyvelerden farklıdır. Asmalarda
göz yapıları vardır. Gözler birden
fazla sürgün yatağı taşıyabilirler.
Sürgün yatağı üzerinde hem çiçek
hem yaprak taslakları yer
almaktadır.
• Tomurcuklar tek bir sürgün
yatağından meydana gelmiştir.
• Asmalarda gözler bulundukları yer
ve sürme zamanlarına göre “kış
gözleri”, aktif tomurcuk”, “adventif
göz ve/veya tomurcuk” pasif
tomurcuk” olarak sınıflandırılır.

6. Tomurcuk yapıları
Basit Tomurcuk Karışık Tomurcuk
Yaprak Tomurcuğu
Çiçek Tomurcuğu
T
Yaprak
taslağı
Büyüme
ucu
Yan
tomurcuk

7. erik
kiraz
Basit tomurcuk
badem

8. Karışık tomurcuk
elma
armut
ayva
üzüm

9. BAHÇE BİTKİLERİNİN BİYOLOJİSİ
• Çiçek Yapısı
• Çiçekler yapı, büyüklük,
renk ve koku yönünden
farklıdır.
• Bir çiçekte genel olarak
çiçek sapı, çiçek tablası
ve onun üzerinde dıştan
içe doğru çanak
yapraklar, taç yapraklar,
erkek organlar ve dişi
organ/organlar yer alır.

10. BAHÇE BİTKİLERİNİN BİYOLOJİSİ
Çanak yaprak (sepal): Çiçek
tablasının en dışında bulunan
küçük yaprak benzeri yapılardır.
Çanak yaprakların oluşturduğu
halkaya “calyx” denir.
Taç yaprak (petal): Çanak halkasının
iç tarafında 2. halkada yer alan,
daha iri, gösterişli ve parfüm
bezleri ile çekici kokuya sahip
çiçek organıdır. Bu özellikleri ile
arı ve bazı böcekleri çekerek
tozlanmada rol oynarlar. Taç
yaprakların bir arada oluşturduğu
yapıya “corolla” adı verilir ve
corolla çoğunlukla döllenmeden
sonra dökülür.
Asmalarda taç yapraklar küçük ve
gösterişsiz olup, açılmamış çiçeği
bir külah gibi sararlar. Çiçekler
açıldığında külah ayrım
noktasından koparak atılır.
ÇİÇEK ORGANLARI
Tohum
Taslağı
Çanak Yaprak
(Sepal)
Taç Yaprak (Petal)
Anter
Filament
Yumurtalık
(Ovaryum)
Asma
çiçeği
Corolla

11. BAHÇE BİTKİLERİNİN BİYOLOJİSİ
Erkek organ (stamen):
Çiçeğin en önemli organlarından birisidir.
Görevi erkek eşey hücrelerini üretmektir.
Erkek organ başçık (anter) ve başçığı çiçek
tablasına bağlayan sapçık (filament) olmak
üzere iki kısımdan oluşur. Başçıklar ikişer
adet çiçek tozu (polen) kesesi içeren iki
“teka” dan oluşmuştur. Polen keselerinde
erkek eşey hücrelerini oluşturacak çiçek tozu
ana hücreleri (microsporocyte)
oluşmaktadır.
Bir çiçeğin tüm erkek organlarına
“androecium” denir. Erkek organların sayı,
şekil ve büyüklükleri türlere göre değişiklik
gösterir. Zeytinlerde yalnızca 2 adet,
elmalarda 15-50, armutlarda 20-30 adet
erkek organ vardır.Asmada 5-6 adet erkek
organ bulunur.
Rüzgarla tozlanan türlerde erkek organ
sayısı çok daha fazladır. Böceklerle
tozlanan türlerde genellikle erkek organla taç
yaprak arasında nektar çıkaran bezler vardır.

12. BAHÇE BİTKİLERİNİN BİYOLOJİSİ
Dişi organ (pistil): Çiçeğin en önemli
organıdır. Ancak dişi organı olan
çiçekler meyve ve tohum
üretebilirler. Bu nedenle çiçeğin en
korunaklı merkez kısmında yer alır.
Dişi organ tepecik (stigma), dişicik
borusu (style) ve yumurtalık (ovary)
olmak üzere üç kısımdan oluşur.
Stigma dişicik borusunun az veya çok
gelişmiş pürüzlü en uç kısmıdır.
Dişicik borusu tepecik ile yumurtalığı
bağlayan ve çiçek tozu çim borusunun
geçişini sağlayan kanallı bir yapıya
sahiptir.
Yumurtalık, dişi organın en önemli
kısmıdır. Bir yada birden fazla
karpelden oluşmuştur. Yumurtalığın iç
yüzeyinde tohum taslakları (ovule)
bulunur. Yumurta hücresinin oluştuğu
embriyo kesesi tohum taslaklarında
meydana gelir.
• Bitkilerdeki dişi organ sayısı çok
farklıdır. Domates, biber, bezelye,
kayısı, erik ve kirazda yalnız bir tane,
çilek, ahududu ve böğürtlende ise çok
sayıda dişi organ bulunur.
• Çiçekteki dişi organların hepsine birden
“gynoecium” denir. Bir yumurtalıktaki
karpel sayısı ve her karpeldeki tohum
taslağı sayısı da farklılık gösterir.
tepecik
(stigma)
boyuncuk
(style)
yumurtalık
(ovaryum)

14. Anter
Nektar
Filament
Yumurtalık
Çanak Yaprak
Çiçek Tablası
Stigma
ASMA ÇİÇEĞİ

15. ♀ Dişi Çiçek (Pistillat ç.)
♂ Erkek Çiçek (Staminat ç.)
♀ Hermafrodit Çiçek Tam çiçek
Eksik çiçek
ÇİÇEKLERDE CİNSİYET

16. Domates Çiçeği
ÇİÇEKLERDE CİNSİYET
• Çanak yaprak, taç yaprak, erkek ve dişi organların
hepsine sahip çiçeklere tam ve ya eksiksiz (complete)
çiçek; bunlardan bir veya birkaçı olmayan çiçeklere de
eksik (incomplete) çiçek denir.
• İki Eşeyli Çiçek (erdişi, erselik, hermafrodit): Hem
erkek, hem de dişi organlara sahip kusursuz
çiçeklerdir.
• Örnekler:
Meyveler: Elma, Armut, Şeftali, Erik, Portakal
Sebzeler: Domates, Biber, Patlıcan, Fasülye
Asmalar: Farklı çiçek yapılarına sahip olmakla
birlikte Vitis vinifera L. türünde çiçek
yapısı %99 erdişi (erselik) dir.
.
Elma Çiçeği

17. • Tek Eşeyli Çiçek: Eşey organlarından yalnızca birisine sahip
olan çiçeklerdir
• Bunlar erkek çiçek (staminate) ya da dişi çiçek (pistillate) olarak
adlandırılır. Tek eşeyli çiçekler aynı bitki üzerinde yada farklı
farklı bitkiler üzerinde olabilir.
• Erkek ve dişi çiçekler aynı bitki üzerinde ise bir evcikli (monoik)
bitkiler (fındık, ceviz, kestane, dut; kavun, karpuz, hıyar)
• Erkek ve dişi çiçekler ayrı bitki üzerinde ise iki evcikli (dioik)
bitkiler (antepfıstığı, incir, hurma, kivi; ıspanak, kuşkonmaz)
denir.
Monoik: Fındık,
Ceviz, Pikan,
Kestane, Dut, Huş,
Göknar, Kabaklar,
Kavun, Hıyar,
Kızılağaç, Sedir,
Servi, Çam, Ladin,
Meşe, Sequoia
(Mamut ağacı),
Mazı
Dioik:
Antep fıstığı, Kivi, İncir,
Hurma, Dişbudak, Meşe,
Cennet ağacı (Ailanthus),
Trabzon hurması,
Ginkgo, Kavak, Ardıç,
Ateş dikeni, Salkım
söğüt, Kuşkonmaz

18. 1
2
3
1. Hermafrodit
2. Monoecious
(Monoik: Bir
evcikli
3. Dioecious
(Dioik: İki
evcikli
ÇİÇEKLERDE CİNSİYET

19. Çiçek Durumu (Inflorescence):
Çiçeklerin ana dal veya yan dallar üzerindeki
diziliş şeklidir.
• Çiçek durumları ikiye ayrılır:
• Rasemöz (Salkım)- Ana
eksen yan dallardan daha
uzundur ve çiçekler dıştan
merkeze doğru açılır (Kiraz,
vişne, erik, üzüm,ahududu,
dut, kivi, havuç, turp, soğan).
• Kimoz (Talkım)- Ana eksen
yan dallardan daha kısadır ve
ana eksendeki çiçekler yan
dallardakinden önce açarlar
(elma, çilek).
Çiçek durumu (inflorescence), 1-12 Salkım durumu
(racemous), 13-17 talkım durumu (cymeous)

20. • Süs bitkilerinde çiçekler ve hatta meyveler
çok önemli güzellik unsurlarıdır. Bu yüzden
tek yıllık ya da çok yıllık otsu süs bitkileri
çiçek olarak adlandırılır.
Orkide
Karanfil
Gerbera
Gül
Kasımpatı

21. Mikrosporlardan olgun polenlerin
oluşumu ve çimlenmiş polen
Dişi organın yumurtalığında (ovaryum)
tohum taslağı (ovul), embriyo kesesi
ve gamet hücrelerinin oluşumu
Döllenmeye hazır
ebriyo kesesi
GAMETLERİN OLUŞUMU

22. DÖLLENME BİYOLOJİSİ
• Tozlanma: Olgun çiçek tozlarının (polen) dişicik
tepesine (stigma) ulaşmasıdır.
• Döllenmenin ön koşulu tozlanmadır.
• Tozlanma böceklerle (entomophyl) ya da
rüzgarla (anemophyl) gerçekleşir.
• Gösterişli çiçeklere sahip elma, armut, kiraz,
şeftali, kayısı, erik, vişne, nar, badem, incir gibi
meyveler ile domates, patlıcan, biber gibi
sebzeler arılar ile tozlanırken;
asma gibi çiçekleri küçük ve gösterişsiz
bitkilerin yanı sıra; tek eşeyli (monoik) fındık,
ceviz, kestane, dut ve iki eşeyli (dioik)
antepfıstığı ve hurma gibi türler rüzgarla
tozlanır.

23. TOZLANMA
Rüzgarla tozlanma Böceklerle tozlanma

24. Kendine tozlanma: Dişi
organın kendi çiçek
tozları ile tozlanması
A
Yabancı tozlanma:Dişi
organın aynı türe (veya
başka türe) ait başka bir
çeşidin çiçek tozları ile
tozlanması
Başarılı bir tozlanma için gerekli koşullar:
 Sıcaklık ve nem uygun olmalıdır.
 Bitkilerin çiçeklenme zamanları uyumlu olmalıdır.
 Çiçeklerin biyolojik olarak KISIRLIK veya UYUŞMAZLIK
sorunları olmamalıdır.

25. Tozlanmanın ilk koşulu erkek ve dişi gametlerin aynı
zamanda olgunlaşmış olmaları ise de yeterli tozlanma
için çevre koşullarının da uygun olması gerekir.
Çiçeklenme zamanı havanın çok serin, nemli, çok
kuru, yağışlı, sisli, çok durgun (rüzgarsız) veya aşırı
rüzgarlı olması, tozlayıcı böceklerin (arılar vb.) cins ve
miktarı tozlanma üzerine olumlu veya olumsuz etki
yapmaktadır.
- Karadeniz bölgesinde sisli yıllarda içi boş fındık
- Güneydoğuda aşırı kuru havalarda içi boş antepfıstığı
vb.

26. Tozlayıcı çeşitte bulunması
gerekli özellikler
1. Çimlenme yeteneğinde çok
sayıda çiçek tozu
oluşturmalıdır.
2. Ana çeşit ile çiçeklenme
zamanları uygun olmalıdır.
3. Çiçeklerinin biyolojik olarak
kısırlık veya uyuşmazlık
sorunu olmamalıdır.
4. Ekonomik öneme sahip
olmalıdır.
Rüzgârla tozlanan meyve türlerinden ceviz
(üstte) ve Antep fıstığında (altta) erkek
çiçekler

27. • Döllenme:
• Erkek ve dişi gametlerin
birleşmesidir.
• Olgun dişi organ
üzerine konan polenler
çimlenir.
• Polen tüpü embriyo
kesesine girer ve
generatif çekirdekleri
boşaltır.
• Erkek gametlerden biri
yumurta hücresi ile
birleşir ve diploid (2n)
zigot oluşur.
• Diğer erkek gamet polar
çekirdekle birleşerek
triploid (3n) endospermi
oluşturur.

28. • Kendine Döllenme (Tozlanma)
• Bir çeşidin, kendi çiçek tozu ile
döllenebilmesidir.
• Meyveler: Turunçgiller, Fındık, Kayısı, Şeftali-
Nektarin, Vişne, Ayva
• Sebzeler: Fasülye, Domates, Bezelye, Bamya
• Asmalar: Vitis vinifera L. çeşitlerinin %99’u

29. • Yabancı Döllenme (Tozlanma)
• Bir çeşidin, bir başka çeşidin/çeşitlerin çiçek tozları ile
döllenebilmesidir. Bahçe bitkilerine ait çeşitlerin çoğu
yabancı döllenir.
• Meyveler: Elma, Armut, Kiraz, Erik, Badem, Zeytin, Ceviz,
İncir, Hurma, Avokado, Antepfıstığı, Ahududu, Böğürtlen,
Çilek
• Sebzeler: Karpuz, Lahana, Soğan, Ispanak, Havuç,
Kereviz, Turp, Kabak, Marul, Brokkoli, Kuşkonmaz
• Asmalar: Vitis vinifera L. türünün bazı çeşitleri (Çavuş,
karagevrek, tahannebi, hönüsü, fesleğen, erolan)

30. • Kısırlık
• Çiçeklerde erkek ve dişi gametlerin, oluşum ve
gelişmelerindeki kusurlar nedeniyle tozlanma ya da
döllenme yeteneğine sahip olmamalarına kısırlık denir.
• Morfolojik kısırlık: Eşey organlarının yapısal
noksanlıkları veya yetersizlikleri nedeniyle oluşan
kısırlık. Örnek:Şeftali (Hale), Portakal (Washington
Navel ), Çilek (Osmanlı)
• Genetik ve sitoplazmik kısırlık (erkek kısırlığı):
Domates, Fasülye ve Soğan çeşitleri

31. • Eşey Uyuşmazlığı
• Erkek ve dişi gametler normal yapıda oldukları
halde, genetik yapıdan ve/veya çiçek tozu ile
dişicik borusu arasındaki olumsuz
etkileşmelerden kaynaklanan döllenmenin
gerçekleşmemesi olayıdır.
• Çiçek tozları çimlenemez ve/veya çim borularının
dişicik borusu içindeki gelişmeleri engellenir. Bu
durumda döllenme gerçekleşemez.
• Kendiyle Uyuşmazlık veya Birbiriyle Uyuşmazlık
söz konusu olabilir (Kiraz, Elma, Badem).

32. • Tohum: İçinde embriyoyu taşıyan
tohum taslağına tohum denir.
• Döllenmiş çiçeklerde triploid
endosperm çekirdeği mitozla
bölünerek hücresel olarak gelişir
ve embriyo kesesini doldurur.
Zigot, endospermin (besin
dokusu) gelişmesi sırasında
dinlenir, daha sonra ondan
beslenerek embriyoyu oluşturur.
• Embriyo minyatür bir bitkidir.
Sürgün ucu (plumule), kök ucu
(radicle) ve bu iki kısmı birbirine
bağlayan çenek yaprak denen
kotiledon (cotyledon) kısımları
bulunur. Tohum taslağı gelişirken,
yumurta zarları (integüment)
tohum kabuğunu (testa)
oluşturarak tohumun gelişmesi
tamamlanır.

33. Meyve
• Gerçek meyve: Dişi
organ yumurtalığının
gelişmesi ile oluşan
meyve (Kayısı, Şeftali,
Domates).
• Yalancı meyve: Çiçeğin
diğer organlarının
(çiçek sapı, çiçek
tablası ve çiçek örtüsü)
yumurtalık ile
birleşmesi sonucu
oluşan meyve (Elma,
Armut, Ayva, Çilek,
İncir).

34. • Partonekarpi: Döllenme olmaksızın tohumsuz meyve
oluşumuna partenokarpi, bu şekilde oluşan
meyvelere de partenokarp meyve denir.
• Örnek:Muz, Armut (Williams), Portakal (Washington),
Trabzon Hurması, Üzüm (Korinth), Hıyar, Patlıcan
• Stenospermokarpi: Asmalarda görülen bir
çekirdeksizlik tipidir. Meyve tutumu için döllenme
gereklidir. Ancak daha sonra zigot gelişerek
embriyoyu oluşturamamaktadır. Başta Sultani olmak
üzere tüm sofralık çekirdeksiz üzüm çeşitleri.
• Apomiksiz: Döllenme olmaksızın gametik veya
somatik hücrelerden tohum oluşumudur.
Turunçgiller ve Ahududular.

35. • Asmalarda tohum taslaklarının anatomik yapısı ve erkek organların
morfolojik yapısına göre 3 farklı tipte çekirdeksiz meyve tutum
mekanizması vardır. Bunlar:
• Stimülatif partenokarpi: Embriyo kesesinin kusurlu olması nedeniyle
görülen çekirdeksiz meyve tutumudur. Siyah Korint üzümlerinde
görülür. Çiçek tozları yüksek çimlenme kabiliyetinde olduğu için
meyve tutumunda çiçek tozlarının uyarıcı (stimülatif) etkisi
bulunmaktadır.
• Vejetatif partenokarpi: Beyaz ve kırmızı Korint üzümlerinde görülen
par. Meyve tutum mekanizmasıdır. Tohum taslakları tamamen
kusurludur ve embriyo kesesi gelişmemiştir. Bu çeşitlerde
kastrasyonla tozlanma engellendiğinde de çekirdeksiz meyve
tutumu görüldüğünden stimülatif partenokarpiden farklı olarak polen
tozlarının uyarıcı etkisine gerek duyulmadığını göstermektedir.
• Fakültatif partenokarpi: Normal embriyo kesesine sahip olduğu
halde, çiçek yapıları anormal ve polen tozu çimlenme kabiliyetleri
düşük asma çeşitlerinde rastlanan bir durumdur. Tozlanma ve
döllenme eksikliği nedeniyle çekirdeksiz tanelerin oluşumudur.