3. • Üreme
• Canlıların kendilerine benzer yeni canlılar oluşturması
olarak tanımlanan üreme, canlıların ortak
özelliklerinden biridir. Üreme ile canlılar kendi
nesillerinin devamlılığını sağlar. Canlılarda üreme;
eşeysiz Ve eşeyli olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
• Eşeysiz üreme
• Eşeysiz üreme tek bir atadan meydana gelen üreme
şeklidir. Bu üreme şeklinde erkek ve dişi üreme
hücreleri görev almaz. Eşeysiz üreme ile oluşan yeni
canlı, ana canlı ile aynı kalıtsal özelliklere sahiptir
ancak büyüklükleri farklıdır.
5. Bölünerek üreme
• Amip, bakteri, paramesyum ve öglena gibi tek
hücreli ve mikroskobik canlılarda görülen bir
üreme şeklidir. Bu üreme şeklinde ana canlı
yeterince büyüdüğünde ikiye bölünerek
çoğalma sağlanır.
• Havuz suyu, durgun su birikintisi ve göl gibi
sularda bu tek hücreli canlılar bol miktarda
bulunur. Paramesyum Öglena Amip
6. Tomurcuklanarak üreme
Bu tip üremede ana canlının vücudunda
çıkıntılar oluşur. Oluşan çıkıntı gelişerek ana
canlıdan ayrılır ve yeni canlıyı oluşturur. Bazen yeni
canlı ana canlıdan ayrılmaz ve birlikte yaşarlar.
7. Rejenerasyonla (yenilenerek) üreme
• Bir yassı solucan olan planarya, bazı denizyıldızları ve toprak
solucanında ana canlıdan kopan vücut parçaları kendini
tamamlayarak yeni bireyleri oluşturur. Buna rejenerasyonla
üreme denir.
• Planarya Denizyıldızı Toprak solucanı
• Kaçan bir kertenkelenin kuyruğunu geride bıraktığına hiç
tanıklık ettiniz mi? Tehlike anında kertenkele kuyruğunu
bırakır ve kaçar. Böylece düşmanlarını yanıltır.
Kertenkelenin kopan kuyruğu yeniden oluşur. Ancak kopan
kuyruk parçasından yeni kertenkele oluşmaz. Bu nedenle
kertenkelede görülen bu durum rejenerasyonla üreme değil
sadece rejenerasyondur.
8. Vejetatif üreme
• Sadece bitkilerde görülen eşeysiz bir üreme
şeklidir. Bazı bitkilerde gerçekleşen bu üreme
şeklinde bitkilerin dal, yaprak ve gövdelerinden
alınan parçalardan yeni bitkinin oluşması sağlanır.
Bu şekildeki üremeye vejetatif üreme denir.
• Patatesin gövdesinden yeni patateslerin oluşması,
çileğin gövdesinden yeni çilek bitkisinin oluşması,
kavağın, asmanın dalından ve menekşenin
yaprağından yeni bitkilerin oluşması vejetatif
üremeye örnektir.
9. Eşeyli üreme
• Eşeyli üreme erkek ve dişi üreme hücrelerinin birleşmesiyle oluşan bir
üreme şeklidir. Oluşan yeni canlılar ana canlıdan farklı kalıtsal özellikler
taşırlar.
• Etrafımıza baktığımızda çok sayıda bitki görürüz. Geçen yıl bitkilerin çiçekli
bitkiler ve çiçeksiz bitkiler olarak sınıflandırıldığını öğrenmiştik. Çiçeksiz
bitkilerde eşeyli ve eşeysiz üreme görülür. Çiçeksiz bitkilerin çiçekleri
yoktur ve tohum oluşturmazlar. Çiçekli bitkiler çiçekleri ile eşeyli üreme
gerçekleştirirler.
• Bazı çiçekli bitkiler ise eşeyli üremenin yanında eşeysiz üreme olan
vejetatif üreme ile çoğalırlar.
• Çiçek dendiğinde aklımıza kırları süsleyen ya da evlerimizde büyüttüğümüz
çiçekler gelir. Sizce arpa buğday, söğüt ağacı gibi bitkilerin çiçekleri var
mıdır? Bu bitkiler gibi, çiçeksiz sandığımız birçok bitkinin de çiçeği vardır.
Dünyada çok sayıda örneği olan çiçekli bitkilerin üreme organı çiçektir.
• Çiçeğin temel kısımları olan çanak yaprak, taç yaprak, erkek organ ve dişi
organa sahip olan çiçeklere tam çiçek denir. Bazı çiçeklerde bu kısımlardan
bir ya da birkaçı yoktur. Bu çiçeklere eksik çiçek denir.
10. • Çiçeklerin renk ve şekilleri farklı olsa da yapı olarak birbirine
benzerler. Çiçeklerin çoğunda; çiçek sapı, çiçek tablası,
çanak yaprak, taç yaprak, erkek organ ve dişi organ bulunur.
• Çiçek sapı: Çiçeği bitkinin dallarına bağlayan kısımdır.
• Çiçek tablası: Üzerinde çiçeğin çanak yaprak, taç yaprak,
erkek ve dişi organlarının yer aldığı yapıdır.
• Çanak yaprak: Yeşil renkli olan bu yapraklar, çiçek henüz
açmamışken onu dış etkilerden koruma görevini üstlenir ve
fotosentez yapar. Sayısı ve şekli bitkiden bitkiye değişir.
• Taç yaprak: Çiçeğin çeşitli renklerde olan yapraklarıdır. Şekil
ve sayısı bitkiden bitkiye farklılık gösterir.
• Bazı taç yapraklar dip kısımlarından bir madde salgılayarak
böcekleri kendine çeker.
11. Erkek organ: Başçık ve sapçık olmak üzere iki kısımdan oluşur.
Başçıkta erkek üreme hücreleri olan polenlerin (çiçek tozları) oluştuğu
polen keseleri vardır. Polenler olgunlaşınca bu keseler patlar ve
polenler etrafa dağılır. Polende iki çekirdek vardır. Çekirdeklerden biri
polen tüpünü oluşturur, diğeri de yumurtalığa ulaşır. Başçığı taşıyan
saplara ise sapçık adı verilir.
• Dişi organ: Dişicik tepesi, dişicik borusu ve yumurtalık olmak üzere
üç temel kısımdan oluşmuştur.
• Dişicik tepesi: Polenlerin dişi organa ulaştığı ilk yerdir. Yapışkan ve
pürüzlü bir yüzeye sahiptir. Böylece etrafa dağılmış olan polenler
çeşitli şekillerde buraya ulaşırsa yapışır ve tutunur.
• Dişicik borusu: Dişicik tepesini yumurtalığa bağlayan ince boruya
benzer yapıdır.
• Yumurtalık: Dişi organın en alt bölgesindeki şişkince olan kısımdır.
İçinde tohum taslağı adı verilen bir
• yapı bulunur. Tohum taslağı bazen bir tane bazen de çok sayıda
olabilir. Tohum taslağının içinde dişi üreme hücresi olan yumurta
bulunur.
12. Çiçekte Tozlaşma ve Meyve Oluşumu
• Tozlaşma: Polenlerin, rüzgar su ve hayvanlar aracılığı ile
dişicik tepecine taşınması olayıdır.
• Döllenme: Dişicik tepesindeki polenlerin yumurtalığa
ulaşarak, yumurta ile birleşmesidir. Döllenmiş yumurtaya
zigot denir. Zigot gelişerek embriyoya (Tohum taslağı)
dönüşür.
• Tohumlar
• Tohumun yapısı
• Embriyo: Tohum içindeki bitkinin taslağıdır. Embriyo
çimlenerek, yeni bitkinin oluşmasını sağlar.
Çenekler: İçinde bol miktarda besin bulunur. Bu besin
yaprak çıkıncaya kadar kullanılır.
Tohum kabuğu: Tohumu dış etkilere karşı korur.
13. Tohumların yayılma yolları
• * Uçarak: Tohumlar paraşüt gibi uçarak uzak yerlere gider.
Karahindiba, akçaağaç, ıhlamur gibi
* Suda yüzerek: Tohumlar suda yüzerek uzak yerlere gider.
Hindistan cevizi gibi
* Hayvanlara yapışarak: Tohumların taşıdıkları çengeller
hayvanlara yapışarak uzak yerlere gider. Pıtrak gibi
* Patlayarak: Meyve kabuklarının kuruması sonucu tohumlar
etrafa saçılır. Bezelye gibi
* Meyveleri yenmesi ile: Bazı hayvanlar bitkinin meyvesini yerken
tohumunu da yutar, sindirilmeyen tohumlar dışarı atıldığında uzak
yerlere taşınmış olur. İncir, böğürtlen, domates, çilek gibi
• Tohumların yararları
• * Besin olarak kullanılır. Fındık, fasulye, nohut, mercimek
* İlaç ham maddesidir.
* Boya sanayinde kullanılır.
* Dokumacılıkta kullanılır. Keten, kenevir
14. Hayvanlarda üreme, büyüme ve gelişme
• Memeli hayvanlar: İç döllenme, iç gelişim görülür. Döllenme sonucu
oluşan zigot oluşur. Zigot gelişerek embriyo olur. Embriyo anne karnında
gelişimini tamamlayarak yavru doğar. Memelilerde yavru bakımı vardır,
yavrularını sütle beslerler. Derileri kılla kaplıdır. Kedi, köpek, tavşan, aslan,
inek, at, koyun, yunus, fok, balina, yarasa memeli canlılardır.
• Kuşlar: İç döllenme, dış gelişim görülür. Yumurta ile çoğalırlar.
Yumurtalarının üzerinde kuluçkaya yatarlar. Yavru bakımı vardır. Vücutları
tüylerle kaplıdır.
• Balıklar: Dişi balıklar yumurtalarını bırakır. Ardından erkek balıklar
spermlerini yumurtaların üzerine bırakır. Dış döllenme, dış gelişim
gerçekleşir. Yavru bakımı görülmez. Balıklar solungaç solunumu yapar,
vücutları pullarla kaplıdır.
• Sürüngenler: İç döllenme dış gelişim görülür. Döllenmiş yumurta kabuklu
olarak anne vücudundan çıkar. Yavru yumurta içindeki besinle gelişimini
tamamlar. Annenin yavru bakımı yoktur.Vücutları pullarla
kaplıdır. Kaplumbağa, timsah, yılan, kertenkele sürüngen canlılardır.
15. Başkalaşım(Metamorfoz) geçiren canlılar
• Bazı canlıların yavruları yumurtadan çıktıklarında ana canlıya benzemezler. Zamanla
değişerek ana canlıya benzer hale gelmesine başkalaşım denir. Kurbağa ve
böceklerde(kelebek, arı, karınca, sinek) başkalaşım görülür.
• İpek böceğinin yaşam döngüsü
• 1.Yumurta: Kelebek yumurtalarını uygun yerlere bırakır.
2.Larva: Yumurta içinden larva çıkar.
3.Tırtıl: Larva beslenerek hızla büyür, tırtıla dönüşür.
3.Pupa: Tırtıl etrafında koza örer.
4.Kelebek: Pupa içerisinde başkalaşım geçirir, dışarıya kelebek olarak çıkar.
• Kurbağanın yaşam döngüsü
• 1.Döllenmiş yumurtalar: Kurbağalar su içine yumurtalarını bırakır, burada döllenir.
2.Larva: Yumurtadan larvalar çıkar. Solungaç solunumu yapar.
3.İribaş: Larvalar gelişerek iribaşa dönüşür. Ayakları çıkmaya başlar.
4.Yavru kurbağa: İribaş başkalaşım geçirerek yavru kurbağaya dönüşür. Ön ve arka
ayakları çıkar. Kuyruk kaybolur. Sudan çıkar, akciğer solunumu yapar.
5.Ergin kurbağa: Yavru kurbağa gelişerek yetişkin bir kurbağa olur.
