2. ‘Nog lang niet
achter de
geraniums’
Bunnik, 26 juni 2013
Paul Schnabel
Universiteit Utrecht

3. Sociaal en Cultureel Planbureau

4. ZO BEGON HET …
‘Trekken van Drees’
Strijd om het staatspensioen
Angst voor de oude dag:
- Armoede
- Afhankelijkheid
- Aftakeling
Sociaal en Cultureel Planbureau

5. Zo werd het : al meer dan 50 jaar AOW
1947 – noodwet Drees (max. €35,- p.m.)
1957 – 0,7 miljoen 65+ , echt AOW (€ 50.- per
maand)
1974 – minimumloon
2013 – 3,1 miljoen 65+
(€1000 p.m. alleenstaanden, € 1600,- echtpaar)
Sociaal en Cultureel Planbureau

6. AOW 2012
 AOW-gerechtigd - 3 miljoen
 In Nederland - 2,7 miljoen
 Niet volledige AOW - 0,26 mijoen
 In het buitenland - 0,3 miljoen
 Niet volledige AOW - 0,28 miljoen
 2006 – 2,6 miljoen AOW (2,2 volledig)
Sociaal en Cultureel Planbureau

7. Pensioen 2012
 Pensioengangers 230.000 nieuwe AOW
 Gemiddelde leeftijd 63,6 jaar
 Zeven van de tien werknemers voor 65 jaar met
pensioen (Vendrik-regeling)
 Steeds meer 50-65 jarigen die willen doorwerken
tot 65 jr.
2005 – 22% 2008 – 36%
 Prepensioen/vut nog meer dan 500.000
Sociaal en Cultureel Planbureau

8. Inkomen 65+ Nederland
AOW (+ bijstand) 25-30 miljard euro
Aanvullend pensioen 25-30 “ “
Vermogen/arbeid >5-10 “ “
Gemiddeld per hh. 32.000 euro
- laag inkomen, alleenst. – 11%
- laag inkomen, echtpaar – 3%
BNP 2012 600 miljard
Pensioenvermogen tweede pijler 850 miljard
Pensioenvermogen derde pijler 400 miljard
6 september 2012

9. Rondkomen van het inkomen
65+ (zeer) gemakkelijk: 1991 - 41%, 2011 – 65%
(zeer) moeilijk: 1991 - 10%, 2011 - 9%
45/64 jr (zeer) gemakkelijk: 1991 – 49%, 2011 – 59%
(zeer) moeilijk : 1991 – 12%, 2011 - 16%
Met 64jr. onder de lage inkomensgrens 10%, met 66 jr. 3%
Met 64jr. langdurig onder de lage inkomensgrens 5%, met 66jr. 1%
Sociaal en Cultureel Planbureau

10. De inkomenspositie van de gemiddelde oudere
6 september 2012
Figuur: Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van huishoudens naar
leeftijd kostwinnaar
Het inkomen in de groep 65-70 jarigen stijgt tot boven het gemiddeld
besteedbaar inkomen van alle huishoudens jonger dan 65 jaar. De laagste
inkomensgroepen blijven achter.
15.0
17.0
19.0
21.0
23.0
25.0
27.0
29.0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
25-30
65-
30-45
60-65
45-50
50-60
dzd euro
15.0
17.0
19.0
21.0
23.0
25.0
27.0
29.0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
65-70
65-
65+
70-75
75+
dzd euro

11. Vermogens en huishoudens, 2009
Eigen huis Effecten Hypotheek
25-50 jr 61% 23% 57% (180)
50-65 jr. 65% 28% 54% (111)
65-75 jr 54% 25% 34% (68)
75 plus 37% 20% 13% (46)
94.000 miljonairshuishoudens
(1,3%)
30% 60-70, 18% 70+ (CBS)
Sociaal en Cultureel Planbureau

12. Inkomen onder armoedegrens, 2011
Sociaal en Cultureel Planbureau
Totaal Nederland 6,9%
65plus – alleenstaand 4,9%
65plus - paar 2,1%
Ouderen totaal 3,1%
Kinderen totaal 11,1%
Volwassenen totaal 7,1%
ARMOEDE MEER UIT WINST DAN UIT LOON, MEER UIT UITKERING
DAN UIT PENSIOEN

13. Welvaart en welzijn van de 65+
 65-75 jr. - 900.000 hh. - € 23.700 - € 278.000
 75 + - 814.000 hh. - € 21.000 - € 218.000
 50% gepensioneerden vermogen boven €
100.000,-
 41% eigen huis + gemiddeld 80.000 euro
kapitaal
 (Erg) gelukkig – 65-74 jr 87%, 75+ 77%
 (NL. alle leeftijden: 81% (erg) gelukkig)
Sociaal en Cultureel Planbureau

14. Miljonairshuishoudens in Nederland
2006- 83.000 - 222,5 miljard
2011- 92.000 - 286,4 miljard
Gemiddeld 3 miljoen (3% meer dan 10 miljoen, 0,5 % meer dan 50
miljoen) – samen 39% Nederlandse particuliere vermogen
Bezittingen miljonairs - 303 miljard, 33 miljard schulden
Bezittingen niet-miljonairs – 468 miljard, 53 miljard schulden
NB Gemiddeld jaarloon werknemer 31.500 euro
1/3 tussen 30/60.000 euro, 1/50 meer dan 100.000 euro, 1/400
meer dan 200.000 euro, 1/2500 meer dan 400.000 euro
Sociaal en Cultureel Planbureau

15. Verhoging pensioenleeftijd – wat betekent
dat voor u?
2010 2011 2012
Langer werken voor zelfde
pensioen
38% 46% 55%
Niet langer werken, zelf
bijsparen
13 20 19
Niet langer werken, minder
pensioen
26 18 17
Anders 8 16 9
(MR 2012)
Sociaal en Cultureel Planbureau

16. Denkt u dat uw toekomstige pensioen zal
worden verlaagd?
2010 2011 2012
Zeker wel 10% 15% 30%
Waarschijnlijk wel 25 41 42
Misschien 27 22 17
Waarschijnlijk niet 26 14 8
Zeker niet 12 8 4
Weet niet 14 7 5
(MR 2012)
Sociaal en Cultureel Planbureau

17. Generatieconflict?
 Tussen welke generaties? Tussen grootouders/ouders/kinderen?
 Ouders en grootouders zeer solidair en genereus ten opzichte van
de (klein)kinderen
 Opvallende toename gevoel van ongerechtvaardigdheid
successiebelasting
 Openlijke belangstelling belastingontwijking/beperking eigen
bijdrage in de zorg door vermogensoverdracht
. Na de klassen-en standenstrijd, de man-vrouw en jong-oud
tegenstelling nu het generatieconflict?
Sociaal en Cultureel Planbureau

18. Ouderen zorgen voor jongeren
30% klusjes in huis
20% helpt in huishouden
22% steunt financieel (kinderen naar ouders 1%)
48% past op kleinkinderen
60/69 jr. → > 60% vrijwilligerswerk
6 september 2012

19. Veel ouders geven volwassen kinderen geld
- Niet 59%
- Lening 7%
- Zo nu en dan wat lenen 11%
- Onregelmatig wat geven 14%
- Wanneer het nodig is 14%
- Regelmatig vast bedrag 2%
- Eenmalig groot bedrag 5%
- Geld voor bepaalde zaken 10%
- Anders 5%
- TUSSEN 2010 EN 2013 IS DE TENDENS WEL DALEND!
Sociaal en Cultureel Planbureau

20. Arbeidsparticipatie van ouderen
Mannen 60/65jr: verdubbeling 1996/2008: 36%
Vrouwen verdriedubbeling 17%
Mannen 65/70 jr. - 2008 - 9%, vrouwen 3%
In totaal nu meer dan 140.000 aan het werk
Maar: nog altijd geen ‘Wet werken na AOW’
Voorstel: loondoorbetaling ziekte 6 weken, opzegtermijn contract 1
maand, minimumloon, onbeperkte herhaling tijdelijke contracten,
bij bedrijfskrimp eerst ontslag 65plus
Sociaal en Cultureel Planbureau

21. Verschil met vroeger
Meer mensen worden oud
1957 – 700.000 65+ (6%)
2010 – 2.600.000 65+ (15%)
2020 – 3.600.000 65+ (20%)
2040 – 4.500.000 65+ (25%)
Meer mensen worden heel oud
1957 – levensverwachting 65+
M. 14,2 V. 16,7
2007 M. 17,0 V. 20,5
Sociaal en Cultureel Planbureau

22. Snel groeiende levensverwachting
Figuur: Resterende levensverwachting bij 65 jaar
6 september 2012
12
14
16
18
20
22
24
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2015
2020
2025
2030
2035
2040
2045
2050
vrouw en
mannen
prognose 2004
prognose 2008
jaren

23. Stijging levensverwachting
 Nu 0,3 jr. extra per jaar
 Tot 1960/1970 – ¾ winst door voorkomen infectieziekten
(public health; vaccinatie)
 Na 1945
 2 jaar (minder hart/vaat)
 1,4 jaar (infectieziekten)
 0,85 jaar (borstkanker/V)
 0,3 jaar (dikke darm/M)
 Na 2000
 Longkanker (M)
 Medische technologie
6 september 2012

24. De vitale ouderen (geen beperkingen)
55 – 74 jaar:
- 10% eigen recreatieverblijf (huis, boot,
stacaravan)
- 28% wekelijks verenigingsactiviteit
- 72% ieder jaar vakantie(s)
- 64% één auto, 17% twee
-60% 65-75 jr actief op internet
(2011)
-86% wekelijks
familiecontact,69% met vrienden
Sociaal en Cultureel Planbureau
-38% 65-75jr. 40 wk.per jaar
actief met sport
- 89% tevreden met relaties,
37% biedt informele hulp

25. De ouder wordende ouderen
75 +
49% woont alleen
25% (tamelijk) bang voor
beroving
3 % bezit recreatieverblijf
29% jaarlijks vakantie(s)
36% auto
0,7 uur sport per week, 15% nog
minstens 40 weken per jaar
sportief actief
23 uur tv per week
92% wekelijks familiecontact,
69% met vrienden, 70% met
buren
87%tevreden met relaties, 17%
geeft hulp
Sociaal en Cultureel Planbureau

26. Huishoudens 65 +
2,6 miljoen personen
0,76 miljoen 2 persoonshuishoudens
1 miljoen eenpersoonshuishouden
1-2% woont samen met volwassen kind(eren)
Sociaal en Cultureel Planbureau

27. Ouderen en wonen
• Bij voorkeur zo lang mogelijk zelfstandig en ook zo
'gewoon' mogelijk in de vertrouwde omgeving
• Bij 50+ weinig verhuisbewegingen
• Ongeveer 500.000 ouderenwoningen
• 90.000 plaatsen in verzorgingshuizen, afnemend
• 60.000 plaatsen in verpleeghuizen, stabiel
* gemiddelde leeftijd bewoners 83-85 jaar
Sociaal en Cultureel Planbureau

28. Toekomstige zorguitgaven 2010-2040
2010 2040
(trend)
2040
(supertrend)
Levensverwachting M. 78,8 82,7 87,8
Levensverwachting V. 82,7 85,7 89,6
% BBP 13,2% 22% 31%
% Gezinsinkomen
(tweeverd., 1 ½
modaal)
23,5% 35% 46%
Werkgelegenheid
personen
12,8% 22% 29%
6 september 2012

29. Gezondheidszorg is steeds meer ouderenzorg
• Cure + care – 65+ - 16% bevolking, 40% kosten
• AWBZ ouderenzorg: 15 miljard euro
• 1,5% 85+ - 12,5% kosten zorg
• 100 plus : 1700 mensen, 20 miljoen pensioen, 90 miljoen
zorgkosten
•
Toekomst minder AWBZ – meer WMO/ZVW – zwaardere
indicatie, later en minder zorg, hogere eigen bijdrage, meer
mantelzorg
• RELATIE PENSIOEN –ZORG –WONEN WORDT STEEDS
BELANGRIJKER
Sociaal en Cultureel Planbureau

30. Hoe nu verder met de pensioenen?
 Verhoging pensioenleeftijd, verlaging
pensioenverwachting
 Nederland nog altijd een van de beste
pensioensystemen
 'Wat is een goed pensioen?' (Arjan Soede 2012)
 ‘Gemoedsrust verzorgingsstaat’ – AOW-behouden!
 Steeds meer dubbelpensioenhuishoudens
 Toekomst meer ZZP, meer arme ouderen?
 Minder tweede, meer derde pijler (differentiatie)
 Omkeerhypotheek voor zorg en inkomen
 Solidariteit niet (helemaal) opgeven
Sociaal en Cultureel Planbureau

31. Waarom als oudere actiever blijven
- Ouderen zijn nu fysiek, mentaal en sociaal jonger dan vroeger
- Het meeste werk is niet meer lichamelijk zwaar belastend
- De generatieverschillen zijn sociaal minder dwingend dan vroeger
- De samenleving heeft de kennis, ervaring, tijd, routine, inzet en
creativiteit van ouderen nodig
- Ook voor ouderen is de welvaart niet meer ‘verzekerd’
- 65 jaar is geen ‘natuurlijke’ grens
- Mensen zijn graag voor anderen nodig
- Altijd bij elkaar is voor veel relaties te zwaar
- Wat niet gebruikt wordt, raakt in verval en verdwijnt
Sociaal en Cultureel Planbureau

32. Sociaal en Cultureel Planbureau