De welvaartsstaat en de sociale zekerheid staan onder druk, van neoliberaal beleid tot financiële druk. In de sessie schetsen we kort de historiek en basisstructuren van de sociale zekerheid. Daarna ligt de focus op de belangrijkste ontwikkelingen en uitdagingen zoals vergrijzing, activering, ongelijkheid en tijdsbeleid. Wat is de groene kijk en welke antwoorden bieden we? Solidariteit, levenskwaliteit, autonomie en strijd tegen ongelijkheid zijn onze uitgangspunten. We kiezen voor een sterke sociale zekerheid, als instrument tegen armoede, maar ook als verzekering voor de doorsnee inwoner. We situeren de strijd voor tijdsrechten en ontspannen loopbanen met een betere spreiding van arbeid over de levensloop tegenover een eenzijdig harder en langer werken discours en beleid. Dirk Holemans stelde deze presentatie voor op 22/11/2014 in het kader van de tweede sessie van de Groene Academie, een vorming over ecologie georganiseerd door denktank Oikos.

1. 1
Een groene kijk
op sociale zekerheid
& op sociale uitdagingen*
Vorming Groene Academie/Oikos
Dirk Holemans – coördinator Oikos
* Op basis van presentatie van Dirk Geldof

2. 2
1. Historiek sociale zekerheid:
anderhalve eeuw sociale strijd
 Van ‘Proletariërs aller landen’
◦ tot Rerum Novarum en Daens
 Van ‘sparen voor de begrafenis’
◦ tot het Sociaal pact van 1944
 Van vrijwillige lokale initiatieven
◦ naar een verplicht collectief stelsel
 Van afgedwongen sociale rechten
◦ tot pacificatie-instrument tegen revolutie
 Van de crisis van de jaren ’30
◦ naar de naoorlogse welvaartsstaat
 Van “Burgerlijke Godshuizen” en “Burelen van
Weldadigheid” over ‘Commissie Openbare
Onderstand’
◦ tot de huidige OCMW’s

3. De klassieke sociale zekerheid bevat
zeven takken:
3
 1. rust- en overlevingspensioenen;
 2. werkloosheid;
 3. arbeidsongevallenverzekering;
 4. beroepsziekteverzekering;
 5. gezinsbijslag;
 6. verplichte verzekering voor genees-kundige
verzorging en uitkeringen;
 7. jaarlijkse vakantie.

4. 4
En een vangnet voor wie door de
mazen van de SZ valt:
 sociale bijstand” of “de residuaire
regelingen”
◦ OCMW-Wet (1976) Art. 1 Elke inwoner
van gemeente recht op waardig bestaan:
meer dan alleen financiële steun (en toen
nog geen sprake van leefloon
◦ inkomensgarantie voor ouderen
◦ tegemoetkomingen aan gehandicapten

5. 5
Tee principes aan basis van Sociale
Zekerheid
1. Verzekeringsprincipe
- gekoppeld aan arbeid (risico’s)
- gekoppeld aan loon (min/max.grens)
Voorbeelden : werkloosheidsuitkering, pensioen,
ziekte- en invaliditeitsverzekering, kinderbijslag
 Waarborgen van verworven levensstandaard
2. Solidariteitsprincipe
- aanvullende uitkeringen
- residuele stelsels: leefloon, IGO, kinderbijslag
 Garanderen van minimuminkomen

6. 6
Twee types van SZ-uitkeringen
1. Vervangingsinkomens
• arbeidsgebonden
• arbeidsrisico’s opvangen
• vb. werkloosheid, beroepsziekten,
arbeidsongevallen, pensioen
• loongekoppeld
• waarborg verworven levensstandaard
• binnen min. en max.-grenzen
2. Inkomensaanvullende uitkeringen
• persoonsgebonden
• vb. kinderbijslag, ziekteverzekering

7. 7
Sociale zekerheid en sociale bijstand
Sociale Zekerheid Sociale Bijstand
overlegeconomie sociaal beleid
collectief contract recht
wg/wn/overheid
arbeid behoefte
3 stelsels bestaansmiddelen-wn/
zelfst/ambtenaren onderzoek
financ. en beheer financiering
sociale partners+overheid belastingen
2 types uitkeringen uitkeringen :
vervangingsinkomens minimum-inkomen
aanvullende uitk.

8. 8
Klassieke principes van systeem van SZ
1. Verzekering - solidariteit
• Verzekeringsprincipe
• Bijdrage op loon
• Risico: verzekeren levensstandaard
• Schadeloosstelling
(proportionaliteitsbeginsel)
• Solidariteitsprincipe
• Recht op minimum-inkomen
• Bijdragen via belastingen
• Risico: Behoeftigheid

9. 9
Principes van systeem van SZ
1. Verzekeringsprincipe
Loon-bijdrage-risico-uitkering
vervangingsratio belangrijk
2. Herverdelingsprincipe
• Horizontale solidariteit
• bv. werkenden - werklozen
• verdeling van laag naar hoog risico
• Verticale solidariteit
• bv. rijken - armen
• verdeling van hoge naar lage inkomens
• Intergenerationele solidariteit
• Geen kapitalisatie-stelsel, wel repartitie-stelsel

10. 10
2. Groene uitgangspunten:
De sociale zekerheid moet…
 mensen versterken (empoweren)
◦ hun autonomie en vrijheid vergroten als burgers
 ook onze samenleving versterken
◦ niet alleen een vorm van sociale bescherming voor
individuele burgers
◦ Een sterke sociale zekerheid heeft ook een ruimere,
maatschappelijke functie
◦ onderdeel van onze keuze voor een rechtvaardige
samenleving als samenlevingsmodel (Rijnlandmodel)
 basisrechten helpen garanderen
 een belangrijke herverdelingsfunctie
 een cruciale functie in de armoedebestrijding
 als deel van een ruimere welvaartstaat
◦ => belang van publieke voorzieningen als onderwijs,
sociale huisvesting, …

11. 11
Ecologisten willen de SZ versterken
en moderniseren
 Als ecologisten willen we de bestaande sociale
bescherming niet alleen versterken;
 we willen ook nieuwe uitdagingen en nieuwe
ambities inbrengen.
◦ Tussen sociaal pact in 1944 en onze risico-maatschappij
van de 21ste eeuw ligt bijna 70 jaar.
◦ De snelle maatschappelijke veranderingen in die
periode zorgen voor nieuwe uitdagingen, maar
bedreigen op een aantal domeinen ook onze
welvaartsstaat.
 Willen we de sociale bescherming versterken
in die veranderende samenleving, dan is een
modernisering van onze sociale zekerheid
noodzakelijk.

12. 12
Inzoomen op concrete uitdagingen en
nieuwe behoeften
• 1. Vergrijzing en betaalbaarheid pensioenen
• 2. Wat met structurele werkloosheid?
• 3. Tijdsproblemen (combinatie arbeid en gezin)
• 4. Stijgende armoede en dualisering
• 5. Betaalbaarheid en de nood aan een bredere
financieringsbasis
• 6. Migratie en (de grenzen van) nationale sociale
zekerheidsstelsels
• 7. Communautair: naar een gelaagde welvaartsstaat

13. 13
1. Hoe maken we de vergrijzing
betaalbaar? De toekomst van de
pensioenen.
 Eerste pijler: nu al onvoldoende
◦ ca. 20% ouderen met inkomen onder
armoedegrens
 Quid vermogen??? => dan slechts 12%???
 Vooral probleem voor wie geen eigen woning
heeft
◦ Boven armoedegrens én welvaartsvast
◦ Niet enkel laagste pensioenen verhogen
◦ Blijven kiezen voor repartitie

14. 14
Hoe maken we de vergrijzing
betaalbaar?
 Tweede pijler (via werkgever)
◦ 60% van de werknemers gedekt. En de
anderen?
 Derde pijler: individueel pensioensparen
◦ Matteüseffect in het kwadraat
◦ Gesubsidieerd sparen
◦ Quid fiscale aftrek?
 Vierde pijler: eigen woning
 Langer werken. Ja, maar dan van
eindeloopbaandebat naar betere spreiding
over de gehele loopbaan
◦ Ratrace in de spitsuur van het leven
◦ Welke jobs voor 50-plussers?

15. 2. Wat met structurele werkloosheid?
15
 Structurele werkloosheid
◦ Laaggeschoolden
◦ Mensen met migratie-achtergrond
 Groeiende kwetsbaarheid op de
arbeidsmarkt
◦ Flexibilisering
◦ Interim jobs
 (Grenzen aan) activering
-> verhaal van straatveger in Nederland

16. 16
Groene antwoorden
 Recht op arbeid
◦ Groene economie zorgt voor jobs
◦ Uitbouw sociale economie
◦ Empowerende activering
 Investeren in combinatie
arbeid/gezin/sociaal leven
◦ Tijdsbeleid (zie verder)
 Naar een ander loopbaanmodel
◦ Transitionele arbeidsmarkt: hoe overgangen
faciliteren én sociaal beschermen

17. 17
De arbeidsmarkt verandert
 Uitgangspunten
◦ Geen job meer voor het leven: loopbanen
kennen meer veranderingen, overgangen,
transities
◦ Maar ook: moet je om de 5 jaar veranderen?
◦ keuze voor een levensloop-benadering
◦ Het oude concept van volledige werkgelegenheid
werkt niet meer
 Hoe goede transities bevorderen en slechte
vermijden?

18. 18
Discussie: basisinkomen
 Haalbare opstap naar volwaardig
burgerschap?
 Of eerder… een utopie met
gevaarlijke neveneffecten?
◦ stap naar precarisering arbeidsmarkt of
sterkere onderhandelingspositie
werknemers?
◦ beperken huidige sociale zekerheid?
◦ Vereist sluiting van de grenzen, of voeren
we in op Europees niveau:
-> cf. voorstel Van Parijs van Europees dividend

19. 19
3. Tijdsbeleid
(combinatie arbeid en gezin)
(Te) voorzichtige en tegenstrijdige
antwoorden van het beleid
Meer en langer werken
<-> voorstel Femma 30-uren week
+ Voorzichtig zoeken naar een combinatiebeleid
 Deeltijdarbeid neemt toe
◦Stijgend gebruik van
 Loopbaanonderbreking
 Tijdskrediet
 Ouderschapsverlof
Maar ook meer tijdsdruk:
◦ begunstigen ploegenarbeid
◦ meer overuren
◦ zondagopening winkels, stadscentra
◦ langer werken, …

20. 20
Tijdsbeleid op een tweesprong
Collectieve of individuele oplossingen?
 Huidige tijdskrediet onder druk:
◦ van autonomie naar paternalisme
 Het gevaar van de individuele
levensloopregeling (cf. Nederland)
 Pleidooi voor een collectieve regeling
en collectieve rechten

21. De tijdsverzekering als nieuwe pijler in
de sociale zekerheid
 Naast pensioenstelsel, werkloosheid, ziekte-en
invaliditeit en kindergeld: een nieuwe pijler
www.dirkgeldof.be 21
in de 21ste eeuw
 Een collectief kader voor collectieve
tijdsrechten, waar individuen uit kunnen putten
in verschillende fases in hun levensloop
 4 componenten
◦ Tijd voor kinderen
◦ Tijd voor zorg
◦ Tijd voor zelfontplooiing
◦ Tijd om te leren
 Tijdsverzekering is het structurele antwoord
op tijdsrisico’s in een transitionele
arbeidsmarkt

22. 4. Stijgende armoede
 15% onder EU armoedegrens
 Meer dan 100.000 gezinnen met leefloon
 Alle signalen op rood
 Zeer snelle verkleuring van de armoede
 Gaten in de bodem
 Alle beleidsdomeinen
 Armoede bij mensen van andere etnische
afkomst
www.dirkgeldof.be 22
◦ Categoriaal en/of inclusief
 Spanningsveld: alleen de bodem versterken
maakt van SZ een minimumstelsel

23. 23
Voor wie hoort wat?
 De te eenzijdige ‘Voor wat hoort wat’-
logica leidt tot steeds hardere aanpak van
mensen in kwetsbare situaties
fLinks beleid met plezier door rechts
overgenomen
 Interessante drie posities in dit boekje:
◦ Janssens: harde ‘voor wat hoort wat’
◦ Vandenbroucke: wederkerigheid (en
mededogen voor bepaalde groepen)
◦ Cantillon: vanuit menselijke waardigheid:
solidariteit om niet
Ecologisten: vertrekken vanuit autonomie:
ruimte geven om zich te ontplooien, mensen
niet loslaten maar ook niet disciplineren (vergt
nieuwe visie op overheid, voorbij (neo(liberaal))

24. 24
besluit  Sociale zekerheid
belangrijkste institutie voor
solidariteit in onze
samenleving
 Binnen de traditie van de
bredere welvaartstaat
 Zoeken naar herijking,
◦ die sociale rechten versterkt
(cf. tijdsrechten)
◦ aanpast aan veranderende
maatschappij
◦ Maar emancipatie terug
centraal stelt in plaats van
eenzijdige activering