1. โครงงาน
คาเมืองและสุภาษิตล้านนา

2. ที่มาและความสาคัญ
คาเมืองหรือชื่ออย่างเป็นทางการว่า ภาษาถิ่นพายัพ เป็นภาษาถิ่นที่ใช้
ในภาคเหนือตอนบน หรือภาษาใน อาณาจักรล้านนาเดิม เป็นภาษาที่เป็น
เอกลักษณ์ที่สาคัญของภาคเหนือและมีความแตกต่างกันในแต่ละท้องถิ่น
ซึ่งกลุ่มของเราได้มีความสนใจในการพูดคาเมืองเพราะเป็นสิ่งที่เราได้
พบเจอทุกวัน แต่ในบางคนก็มาจากพื้นที่อื่นก็ไม่สามารถฟังหรือพูดภาษา
เมืองได้ เราจึงได้จัดทาโครงงานเรื่องนี้ขึ้นมาเพื่อให้ผู้ที่สนใจในภาษาเมือง
ได้เรียนรู้และรู้จักภาษาเมืองมากยิ่งขึ้น

3. วัตถุประสงค์
1.เพื่ออนุรักษ์คาเมืองและสุภาษิตล้านนาให้แก่คนรุ่นหลัง
2.เพื่อเรียนรู้และรับคาสอนจากสุภาษิตล้านนา
3.เพื่อให้เห็นความแตกต่างระหว่างคาไทยกับคาเมือง และสุภาษิตไทยกับ
สุภาษิตล้านนา
4.เพื่อให้คนเมืองรุ่นใหม่ได้ศึกษาคาเมืองเก่าบางคาที่พบเห็นได้ยากใน
ปัจจุบัน

4. คานาม สรรพนาม คากริยา
คาวิเศษณ์ และอื่นๆ พืช ผัก ผลไม้
สุภาษิตล้านนา หรือ คาบ่าเก่าล้านนา
จานวนนับ
ผู้จัดทา

5. จานวนนับ

6. 1 = นึ่ง 2 = สอง
3 = สาม 4 = สี่
5 = ห้า 6 = ฮก
7 = เจ๋ด 8 = แปด
9 = เก้า 10 = ซิบ
11 = ซิบเอ๋ด 20 = ซาว
21 = ซาวเอ๋ด

7. คานาม สรรพนาม

8. ฉัน = เปิ้น (สุภาพ) , ฮา(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใช้กับเพื่อนผู้ชาย)
เธอ = ตั๋ว(สุภาพ) , คิง(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใช้กับเพื่อนผู้ชาย)
พวกเขา = หมู่เขา
พวกเธอ = สูเขา (สุภาพ), คิงเขา(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใช้กับเพื่อนผู้ชาย)
พวกเรา = หมู่เฮา, เฮาเขา

9. ผู้หญิง
= แม่ญิง
ผู้ชาย
= ป้อจาย

10. ปู่ย่าตายาย= อุ้ย (เช่น แม่อุ้ย ป้ออุ้ย)

11. พ่อ = ป้อ

12. พี่สาว = ปี่พี่ชาย = อ้าย,ปี่

13. ยี่สิบบาท = ซาวบาท
เรือน = เฮือน

14. โรงเรียน = โฮงเฮียน
อิฐ = บ่าดินกี่

15. กางเกง = เตี่ยว
รองเท้า = เกิบ

16. เข็มขัด =สายฮัด,สายฮ้าง
ผ้าถุง = ซิ้น

17. ช้อน = จ้อน
ทัพพี = ป้าก
กระทะ = หม้อขาง

18. ผีเสื้อ =ก่าเบ้อ
แมลงปอ = ก่าบี้

19. กระดุม =บะต่อม
กรรไกร = มีดยับ มีดแซม
ร่ม = จ้อง

20. คากริยา

21. โกรธ = โขด
กลับ = ปิ๊ก (เช่น "เฮาปิ๊กบ้านละหนา")
กางร่ม = กางจ้อง
โกหก = วอก
คิด = กึ๊ด
กิน = กิ๋น
ก่าย = พาด พิง
ขโมย = ขี้ลัก
ขี่หลังคน(เกาะ) = เก๊าะ
ขี้เหนียว = ขี้จิ๊
เครียด = เกี้ยด

22. จริง = แต๊ (เช่น "แต๊ก๊ะ")
เจ็บ = เจ๊บ
ใช้ = ใจ๊
ดู = ผ่อ
เด็ก = ละอ่อน
ตกคันได = ตกบันได
เที่ยว = แอ่ว
ทา = ยะ(เช่น "ยะหยัง" = "ทาอะไร")
นั่งพับเพียบ = นั่งป้อหละแหม้
นั่งขัดสมาธิ = นั่งขดขวาย
นั่งยอง ๆ = นั่งข่องเหยาะ,หย่องเหยาะ

23. นั่งไขว่ห้างเอาเท้าข้างหนึ่งพาดบนเข่า = นั่งปกขาก่ายง้อน
นั่งวางเฉย นั่งหัวโด่ = นั่งคกงก(ก๊กงก)
นั่งลงไปเต็มที่ตามสบาย(โดยไม่กลัวเปื้อน) = นั่งเป้อหละเหม้อ, นั่งเหม้อ
พูด = อู้ รัก = ฮัก
รู้ = ฮู้ ลื่นล้ม = ผะเริด
วิ่ง = ล่น สวมรองเท้า = ซุบแข็บ
สะดุด = ข้อง

24. สบายอกสบายใจ = ซว่างอกซว่างใจ๋ เหรอ = ก๊ะ
ห่วง = ห่วง (คาเมืองแท้ๆคือ ข๋าง) เหนื่อย = อิด
ให้ = หื้อ อยาก = ไข้
อยากอ้วก อยากอาเจียน = ใข้ฮาก อร่อย = ลา
อร่อยมาก = จ๊าดลา อย่าพูดมาก = จ๊ะไปปากนัก
อย่าพูดเสียงดัง = จ๊ะไปอู้ดัง

25. คาวิเศษณ์ และอื่นๆ

26. ก็ = ก่ โง่ = ง่าว
เช่น = เจ้น ถึง = เถิง
ไม่ = หมะ(เช่น หมะใจ๊ = ไม่ใช้) นะ = เน้อ(เช่น เน้อครับ = นะครับ)
เป็น = เป๋น เหนียว = ตั๋ง
ร่ม(ร่มเงา) = ฮ่ม ร่ม (ร่มกันแดด-กันฝน) = จ้อง
ใหญ่ = หลวง (เช่น "หูหลวง" = "หูใหญ่")

27. พืช ผัก ผลไม้

28. มะละกอ = ม่ะก้วยเต้ด
กล้วยน้าว้า = ก้วยอ่อง
มะตูม = ม่ะปีน
ส้มเขียวหวาน = ส้มเกลี้ยง

29. แตงกวา = ม่ะแต๋ง
น้อยหน่า = ม่ะหน้อแหน้
บวบงู = ม่ะนอย
มะเขือเปราะ = ม่ะเขือผ่อย

30. มะระขี้นก = ม่ะห่อย
พุทรา = หมะตัน
ละมุด = หมะมุด

31. กระท้อน = หมะตื๋น หมะต้อง
มะปราง = หมะผาง
ฝรั่ง = บ่ะก้วย ,ก้วยก๋า ,ก้วยเปา

32. มะพร้าว = หมะป๊าว
ฟักทอง = หมะฟักแก้ว
มะเขือเทศ = บ่ะเขือส้ม

33. คึ่นช่าย = ผักกะพึน,กาพึน (กะปึน)
ผักตาลึง = ผักแคบ
ชะพลู = ผักแค ใบปูนา ปูลิง

34. สุภาษิตล้านนา หรือ
คาบ่าเก่าล้านนา

35. หางหมาลอดรั้ว ถุดถู้ถุดถุน คนเนรคุณ ร้ายหลังดีหน้า
(คนเนรคุณมักหน้าไหว้หลังหลอก เหมือนหมา ที่ลอดรั้วต้องหรุบหางเสมอ)

36. หน้าซื่อเหมือนหมาขี่รถ หน้าชดเหมือนหมาขี่ล้อ
(คางคกขึ้นวอ)

37. น้ามันบ่เตมต้น มันทึงดัง
(คนโทที่น้าไม่เต็มนั้น เมื่อเขย่าจะมีเสียงดัง,
คนรู้ไม่พูด คนพูดไม่รู้)

38. ไม้ต้นเดียวบ่เปนกอ ปอต้นเดียวบ่เปนเหล่า
(มีปอต้นเดียวจะเป็นป่าไปไม่ได้) (ควรสามัคคีกัน)

39. ใคร่เปนเจ้าหื้อหมั่นเรียนคุณ ใคร่เปนขุนหื้อหมั่นเข้าเฝ้า
(วิชาความรู้)

40. ใคร่นั่งแท่นม่อ ค็หื้ออด
(อยากนั่งแท่นเสวยเมืองโดยง่าย ก็ให้มีความอดทน)

41. เมื่อรู้ค็พอวาย เมื่ออายค็พอเถ้า เมื่อรู้คาพระเจ้าค็พอเข้าอยู่ในหล้อง
(กว่าจะรู้ก็สาย กว่าจะอายก็แก่ กว่าจะรู้ธรรม
ของพระพุทธเจ้าก็เมื่อเข้าโลง)

42. ฅนหมั่นยากไร้ มีฅนสงสาร ขี้คร้านแอวยาน ใผบ่ผ่อหน้า
(ขี้เกียจเอวยาว,หลังยาว ไม่มีคนใส่ใจ)

43. ค่อยอยู่ไพตามน้า ทาไพตามตัว น้าเพียงใด ดอกบัวเพียงอั้น
(ทาสิ่งใดก็ให้พอควรแก่ฐานะ)

44. ยามเปนดีมีเก้าป้าสิบป้า เสื้อปุดหลังขาดหน้า ป้าฅนเดียวค็หาย
(มั่งมีก็มีญาติ พอผ้าขาด<ยากจน>ญาติก็หาย)

45. ลูกใพ้กับแม่ผัว เหมือนดุ้นหลัวกับไม้ก้อม
(ลูกสะใภ้กับแม่สามีเหมือนฟืนกับท่อนไม้-กระแทกกันเสมอ)

46. อย่าไพกินก่อนทาน อย่าไพมานก่อนแต่ง
(อย่ากินก่อนทาบุญ อย่ามีท้องก่อนแต่งงาน)

47. กินเข้าแล้วนอน ผีปันพรวันละเจ็ดเทื่อ
(กินข้าวมื้อเย็นแล้วนอน ผีอวยพรวันละเจ็ดครั้ง)

48. ค่อยอยู่ไพตามน้า ทาไพตามตัว น้าเพียงใด ดอกบัวเพียงอั้น
(ทาสิ่งใดก็ให้พอควรแก่ฐานะ)

49. ฅนหมั่นยากไร้ มีฅนสงสาร ขี้คร้านแอวยาน ใผบ่ผ่อหน้า
(ขี้เกียจเอวยาว,หลังยาว ไม่มีคนใส่ใจ)

50. อู้หื้อเพิ่นรัก ยากนักจักหวัง อู้หื้อเพิ่นชัง คาเดียวค็ได้
(พูดให้คนรักนั้นทาได้ยาก พูดให้คนชังทาได้ง่าย)

51. จากความรู้ที่ได้จากโครงงานนี้จะทาให้ผู้ที่สนใจภาษาเมือง
ได้รับความรู้เพิ่มขึ้นจากคาเมืองและสุภาษิตล้านนา และยังได้รับคา
สอน วัฒนธรรม ประเพณีของล้านนาที่สอดแทรกและมีความหมายใน
คาเมืองและสุภาษิตล้านนา นอกจากนี้ยังเป็นการอนุรักษ์ความ เป็น
ล้านนาให้ผู้ที่กาลังศึกษาและผู้ที่สนใจล้านนาภาษาล้านนา รวมทั้งคน
เมืองรุ่นใหม่ได้ศึกษาคาเมืองและสุภาษิต ล้านนาที่พบเห็นยากใน
ปัจจุบัน ซึ่งสามารถนาไปต่อยอดและศึกษาต่อไป

52. แหล่งอ้างอิง
http://www.dek-d.com/board/view/537049/
http://www.reviewchiangmai.com/1061

53. ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6/3
จัดทาโดย
นางสาว วรัชยา มังยะสุ
เลขที่ 41
นางสาว ศศิประภา ตามูล
เลขที่ 45