1. ΠΑΡΑΜΥΘΙ & ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
ΑΠΟ ΤΙΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ:
ΘΕΟΔΩΡΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ
&
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ
2. ΠΑΡΑΜΥΘΙ
Λίγα λόγια για το παραμύθι...
Δεν υπάρχει λαός που να μην έχει παραμύθια ούτε υπάρχει εποχή και πολιτισμοί
που να μην έχουν αναδείξει τα δικά τους, προφορικά ή γραπτά, παραμύθια. Eιδικά
το προφορικό παραμύθι, το λαϊκό όπως το ονομάζουμε, έχει διαγράψει μια
χιλιόχρονη πορεία και ίσως δεν έχει πει ακόμη την τελευταία του λέξη. Eίναι ένα
πανανθρώπινο λογοτεχνικό είδος που μέσα από αυτή την ιδιαίτερη γλώσσα που
χρησιμοποιεί (της τυποποίησης, των συμβόλων, αλλά και της αφηγηματικής του
τέχνης) έχει αποκτήσει οικουμενικότητα· μια οικουμενικότητα μέσα από την οποία
λαοί εντελώς διαφορετικοί μπορούν να επικοινωνούν, να συνεννοούνται ή και να
συμφωνούν. Aυτή η γλώσσα των παραμυθιών κατάφερε να πετύχει το ακατόρθωτο:
να είναι μια γλώσσα ενοποιητική, οικουμενική, παγκόσμια, ταυτόχρονα όμως να
αφήνει άφθονο χώρο για το διαφορετικό, το ιδιαίτερο, για να αναπτυχθούν, με
άλλα λόγια, οι τοπικές, πολιτισμικές ιδιαιτερότητες.
3. ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ:
Η λέξη παραμύθι προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «παραμύθιον», που
σήμαινε παρηγοριά, ανακούφιση, ενθάρρυνση και αργότερα έλαβε και τη σημασία της
φανταστικής ιστορίας, η οποία αποσκοπούσε στο ίδιο αποτέλεσμα. Είναι φανταστική λαϊκή
διήγηση, ευχάριστη και ελκυστική, ιδιαίτερα στα παιδιά. Δεν αναφέρεται ποτέ σε
συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, αλλά «ταξιδεύει» τους ακροατές με την τυπική εισαγωγή:
«Μια φορά κι έναν καιρό…».
Τα παραμύθια αναφέρονται σ’ έναν κόσμο εξωπραγματικό και το περιεχόμενό τους είναι
φανταστικό. Τ’ άψυχα ζωντανεύουν, πολλά ζώα παίρνουν ανθρώπινη μορφή και άλλα
έχουν μαγικές ιδιότητες. Το τέλος των παραμυθιών είναι κι αυτό ευχάριστο. Οι ήρωες
επαινούνται για τους κόπους τους και τις ταλαιπωρίες τους. «Κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς
καλύτερα», ή «ζούσαν και βασίλευαν και τον κόσμο φίλευαν».
4. O κόσμος του παραμυθιού είναι ολότελα φανταστικός, απουσιάζει O κόσμος του παραμυθιού είναι ολότελα
φανταστικός, απουσιάζει η αληθοφάνεια, οι φυσικοί νόμοι δεν ισχύουν και όταν ο άνθρωπος είναι ανίσχυρος γίνεται
κάποιο θαύμα, συνήθως με την ευεργετική μεσολάβηση ενός υπερφυσικού βοηθού (π.χ. ένα ζώο) ή με τη χρήση ενός
μαγικού μέσου (π.χ. μαντήλι ή δακτυλίδι).
Tα λαϊκά παραμύθια δεν αναφέρονται σε ορισμένα πρόσωπα ή σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. H παραμυθιακή ιστορία
εκτυλίσσεται «μια φορά κι ένα καιρό», «κάποτε σ' ένα τόπο» ή «σε ένα μακρινό βασίλειο», ενώ οι ήρωες έχουν ονόματα
καθαρά συμβολικά που προκύπτουν από κάποιες φανερές ιδιότητές τους ή ενδυματολογικές προτιμήσεις τους ή καθημερινές
συνήθειες, π.χ. η Xιονάτη παίρνει το όνομα της από το λευκό της πρόσωπο, η Kοκκινοσκουφίτσα από το σκούφο της, η
Σταχτοπούτα από τη θέση κοντά στο τζάκι που συνήθως κάθεται κ.λπ.
Tο παραμύθι δεν γνωρίζει την μεσότητα. Όλα σ' αυτό κυμαίνονται μεταξύ των δύο ακροτήτων. Δεν γνωρίζει το
σύνηθες μέτρο του κοινού ανθρώπου. Όλα είναι ή πολύ μεγάλα ή πολύ μικρά, ή πολύ ωραία ή πολύ άσχημα, ή πολύ
καλά ή πολύ κακά, ή πολύ έξυπνα ή πολύ κουτά
Tο παραμύθι δεν σκοπεύει να διδάξει ούτε να συμβουλεύσει, εν τούτοις είναι ηθικό και είναι ηθικό γιατί
πηγάζει από την ηθική συνείδηση του λαού. Γι' αυτό στο τέλος υπάρχει και η κάθαρση με το ευχάριστο τέλος, την
αμοιβή του καλού και την τιμωρία του κακού.
5. τα μαγικά ή εξωτικά παραμύθια που είναι τα κατ' εξοχήν παραμύθια και αναφέρονται σε δράκους,
γίγαντες, μάγισσες κ.λπ., έχουν δηλαδή έντονο το μαγικό στοιχείο
τα διηγηματικά ή κοσμικά παραμύθια που κινούνται σε ανθρώπινες κοινωνίες και μοιάζουν με
μυθιστορήματα από την πραγματική ζωή
τα θρησκευτικά ή συναξαρικά που εμπνέονται από τους βίους αγίων
6. ΓΝΩΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ:
Η κοκκινοσκουφίτσα
Τα τρία γουρουνάκια
Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι
Πινόκιο
Πήτερ Παν
Σταχτοπούτα
Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων
Η πεντάμορφη και το τέρας
Ο Τζακ και η φασολιά
Η Ωραία Κοιμωμένη
Η
Κοκκιν
οσκου
φίτσα
Τα τρία
γουρουνάκια
Η
Χιονάτ
η και
οι
επτά
νάνοι
Πινόκιο
Πήτερ
Παν
Σταχτοπούτα
Η
πεντάμορφη
και το τέρας
Η Αλίκη στη
χώρα των
θαυμάτων
Ο Τζακ και η
φασόλιά
7. Είναι μια λειτουργία που δρα νοητικά αλλά και συναισθηματικά στον ανθρώπινο
κόσμο με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να αντιλαμβάνεται πληροφορίες και
δεδομένα βάσει των γνώσεων και της λογικής δίχως να επηρεάζεται απο
πεποιθήσεις και στερεότυπα που πηγάζουν από το οικογενειακό ή ακόμα το
κοινωνικό περιβάλλον .
9. Τα παραμύθια καλλιεργούν την κριτική σκέψη καθώς ο αφηγητής
προσπαθεί μέσα απο ερωτήσεις που σχετίζονται με την πλοκή να
προβληματίσει το παιδί . Παράλληλα ο μαθητής μαθαίνει να κρίνει και να
ξεχωρίζει το καλό απο το κακό καθώς και να κατανοεί ότι η νίκη του καλού
προέκυψε ύστερα απο μεγάλη προσπάθεια των ηρώων . Επιπλέον , ο
μαθητής μαθαίνει να διαχωρίζει το φανταστικό απο το μη φανταστικό και
τέλος μέσω ερωτήσεων και αποριών του ίδιου του μαθητή αλλά και του
δασκάλου οξύνεται η κριτική τους σκέψη.
10. Καλλιεργούν τη φαντασία και δείχνουν στο μελλοντικό ενήλικο τη δυνατότητα των πολλών επιλογών και
λύσεων που μόνο μια πλούσια φαντασία μπορεί να συλλάβει.
Φέρνουν σε επαφή το παιδί με τη λαϊκή παράδοση. Το παραμύθι καθώς διέρχεται από όλες τις φάσεις της
ιστορίας ενός λαού γίνεται η παρακαταθήκη του, μνήμες, έθιμα, δοξασίες κ.λπ. συσσωρεύονται σ' αυτό.
Ταυτόχρονα όμως το παραμύθι είναι πανανθρώπινο είδος· τα ίδια θέματα επανέρχονται παντού στα ανά τον
κόσμο παραμύθια, ακόμη και όταν προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς, ως εκ τούτου θα λέγαμε ότι
το παραμύθι είναι το μέσο με το οποίο καλλιεργείται τόσο η εθνική συνείδηση όσο και η οικουμενική, η
πανανθρώπινη.
Από παιδαγωγική άποψη, το παραμύθι είναι κατάλληλο για το παιδί, γιατί ο τρόπος σκέψης των
πρωτογόνων ή, καλύτερα, των πολιτισμών χωρίς γραφή βρίσκεται πολύ πλησιέστερα στην σκέψη των παιδιών.