1. ΤΑ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ
Διδακτικό Σενάριο με χρήση ΤΠΕ
στο μάθημα της αρχαίας Ιστορίας της Α΄ Γυμνασίου
σχολικό έτος 2009 - 2010
Γυμνάσιο Βαπτιστή Νομού Κιλκίς
2. ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΟΙ
Σημασία:
Παναθήναια: ουδέτερο επίθετο που συναντάται μόνο στον πληθυντικό και σημαίνει
μεγάλη γιορτή στην αρχαία Αθήνα
Ετυμολογία: Σύμφωνα με την ετυμολογία τα Παναθήναια γινόταν σαν ανάμνηση της ένωσης των
δήμων της Αττικής με την πόλη της Αθήνας.
Η λέξη Παναθήναια είναι σύνθετη λέξη με
α' συνθετικό :
το πρόθημα Παν- το οποίο καλύπτει το σύνολο των στοιχείων που συνεπάγεται το β' συνθετικό και
β΄ συνθετικό :
το αρχ. επίθετο Ἀθηναῖ(ος) = αυτός που προέρχεται, ανήκει ή αναφέρεται στην Aθήνα ή στους
Aθηναίους·
Χρήση του όρου: ως Παναθήναια συναντήσαμε
• μια περιοχή στην Αθήνα, περίπου στο μέσον της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, όπου σήμερα υπάρχει η
πλατεία Αργεντινής. Η περιοχή ονομάζεται από τους κατοίκους Παναθήναια και υπήρχε εκεί και
πλατεία, η πλατεία Παναθηναίων, η οποία περίπου το 1982 μετονομάστηκε σε πλατεία της
Δημοκρατίας της Αργεντινής.
• τίτλους βιβλίων, ονόματα περιοδικών, ταβερνών, μαγαζιών, σινεμά, εκπαιδευτήριων,
επαγγελματικών οδηγών Ελλάδος κ.α.
3. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ – ΧΡΟΝΙΚΟΓΡΑΦΟΙ (α)
Εορταστικό πρόγραμμα
Ο Πεισίστρατος καθιέρωσε τα μεγάλα
μήνας Εκατομβαιών:
Παναθήναια, που γίνονταν κάθε τέσσερα
χρόνια. Τα Μικρά Παναθήναια, γίνονταν κάθε
21η , 22η , 23η > μουσικοί διαγωνισμοί
χρόνο.
Διεξάγονταν κατά το μήνα 24η , 25η > διαγωνισμοί αθλητισμού
Εκατομβαιώνα, που αντιστοιχούσε με το
26η > ιππικοί αγώνες
σημερινό Ιούλιο. Ο θεσμός των Αθήναιων
χάνεται στην προϊστορία και αρχικά ήταν 27η > Πυρρίχια και Ευάνδρια
μηνιαία θυσία που γινόταν στα τέλη του
28η > Λάμπιοι, Πάννυχοι,
κάθε μήνα προς τιμή της Αθηνάς που
μετατράπηκε αργότερα σε τελετή με 28η > Πομπή, θυσία, δείπνος
εορταστικό χαρακτήρα και γινόταν δύο 29η > Ιστιοπλοϊκοί αγώνες
φορές το χρόνο.
Τα Μεγάλα Παναθήναια γιορτάζονταν
μεγαλοπρεπέστατα και διαρκούσαν 10
ημέρες.
4. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ – ΧΡΟΝΙΚΟΓΡΑΦΟΙ (β)
Στα μεγάλα Παναθήναια γίνονταν αθλητικοί και μουσικοί αγώνες με απονομή βραβείων.
Όσον αφορά στα έπαθλα των μουσικών αγώνων
• Το πρώτο βραβείο τραγουδιού με συνοδεία κιθάρας ήταν ένα χρυσό στεφάνι με σχήμα φύλλων
δάφνης αξίας 1000 δραχμών που συνοδευόταν με αμοιβή 500 δραχμών σε μετρητά. Τα υπόλοιπα
βραβεία ήταν αξίας 1200, 600, 400 και 300 δραχμών αντιστοίχως.
• Τα δύο πρώτα βραβεία για τραγούδι με συνοδεία αυλού ήταν 300 και 100 δραχμές αντίστοιχα.
• Το πρώτο βραβείο για μουσική κιθάρας (χωρίς τραγούδι) ήταν χρυσό στεφάνι αξίας 500 δρχ. και
300 δρχ. μετρητά. Το είδος και η αξία του δεύτερου βραβείου δεν διασώζεται. Το τρίτο βραβείο
ήταν 100 δρχ. μετρητά.
• Για μουσική αυλού (χωρίς τραγούδι) υπήρχαν επίσης δύο βραβεία. Το πρώτο ήταν ένα στεφάνι.
5. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ – ΧΡΟΝΙΚΟΓΡΑΦΟΙ (γ)
Όσον αφορά στα έπαθλα των γυμναστικών αγώνων
έχουμε μια επιγραφή του 4ου αι. π.Χ. που αναφέρει τα αγωνίσματα και τα έπαθλα, τα οποία τα
μετρούσαν σε αμφορείς ελαιόλαδου. Πρόκειται για τους αγώνες της νεολαίας.
• Ως προς την αξία των επάθλων ξέρουμε από άλλες πηγές, ότι ένας αμφορέας λάδι κόστιζε 12
δραχμές. Το υψηλότερο βραβείο (60 αμφορείς) ισοδυναμούσε λοιπόν με 720 δρχ, το χαμηλότερο
(6 αμφορείς) ισοδυναμούσε με 72 δραχμές της εποχής εκείνης. Εκτός αυτού, το λάδι
προέρχονταν από τα ιερά ελαιόδεντρα, και δεν ήταν στην διάθεση των κοινών ανθρώπων.
1 αμφορέας = 12 δραχμές
• Και για τους ιππικούς αγώνες τα έπαθλα ήταν αμφορείς λαδιού.
• Άρα τα πιο συνηθισμένα βραβεία των Παναθηναίων ήταν χρυσά στεφάνια, δραχμές σε μετρητά
και αμφορείς ελαιόλαδου
6. ΓΕΩΓΡΑΦΟΙ – ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΙ (α)
• Η Οδός των Παναθηναίων αποτελούσε τον κυριότερο δρόμο της αρχαίας Αθήνας. Από αυτήν
διερχόταν η μεγάλη πομπή που απευθυνόταν στην λατρεία της θεάς Αθηνάς. Πρόκειται για
μεγάλου μήκους ευρεία οδό (η φαρδύτερη των Αθηνών, πλάτους 110 μ.), η οποία ξεκινούσε από
το Δίπυλο στην περιοχή του Κεραμεικού, εν συνεχεία διέσχιζε διαγωνίως την Αγορά από την
βορειοδυτική έως τη νοτιοανατολική της γωνία, με τελική κατάληξη τον ιερό βράχο της
Ακροπόλεως, όπου έφθανε περίπου μέχρι την είσοδο του ναού της Αθηνάς (Παρθενών).
• Η αφετηρία του «Δρόμου» πρέπει να βρισκόταν λίγο βορειότερα του Βωμού των Δώδεκα Θεών,
έμπροσθεν των εκεί ευρισκομένων Ερμών, και το τέρμα του κοντά στο Ελευσίνιο προς νότο, σε
απόσταση περίπου 360 μ. από την άφεση. Εκατέρωθεν του «Δρόμου», μετά το βορειοδυτικό
άκρο της Αγοράς, υπήρχαν στοές που εξυπηρετούσαν λειτουργικούς σκοπούς, σχετιζόμενους
μάλλον με την προπαρασκευή και εκτέλεση των λατρευτικών πράξεων των Παναθηναίων.
8. ΓΕΩΓΡΑΦΟΙ – ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΙ (β)
Η Οδός των Παναθηναίων
αντιστοιχεί με ένα τμήμα της
σημερινής οδού Αδριανού.
Δυστυχώς
για ακόμα μια φορά
διαπιστώνουμε ότι η πολιτεία
δεν πήρε κανένα μέτρο ώστε
να προστατέψει την
πολιτιστική μας κληρονομιά!
9. ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ (α)
Για να τιμήσουν την Αθηνά οι κάτοικοι της Αθήνας, έκαναν κάθε τέσσερα χρόνια μια περίφημη γιορτή,
τα Παναθήναια που ήταν η πιο λαμπρή και ονομαστή γιορτή της αρχαιότητας. Οι Παναθηναϊκοί
αγώνες περιελάμβαναν αγώνες μουσικούς, γυμνικούς, ιππικούς, πυρρίχης, ευανδρίας,
λαμπαδηδρομίας, παννυχίδος και «νεών αμίλλης».
• Ο μουσικός αγών διεξαγόταν στο Ωδείο • Οι γυμνικοί αγώνες διεξάγονταν στο
του Περικλέους, στη νοτιοανατολική πλαγιά Παναθηναϊκό Στάδιο, στην αριστερή όχθη
της Ακροπόλεως, κοντά στο θέατρο του του Ιλισσού. Διαρκούσαν δύο μέρες και
Διονύσου και έπαιρναν μέρος οι ραψωδοί περιελάμβαναν δρόμο, πάλη, παγκράτιο και
που απήγγειλαν τα Ομηρικά Έπη και οι πένταθλο. Έπαιρναν μέρος τρεις κατηγορίες
μουσικοί που τραγουδούσαν με τη συνοδεία αθλητών : παιδιά, έφηβοι και άνδρες. Τα
κιθαρωδών και αυλωδών, λυρικά τραγούδια. παιδιά αγωνίζονταν στο δόλιχο, το στάδιο,
Επίσης διεξάγονταν αγώνες μεταξύ το δίαυλο, την πάλη, την πυγμή και
κιθαρωδών και αυλωδών. παγκράτιο. Οι άνδρες στο δόλιχο, το στάδιο,
τον δίαυλο, τον ίππιο, το πένταθλο, την
πάλη, την πυγμή, το παγκράτιο και τον
οπλίτη.
10. ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ (β)
• Την 26η του Εκατομβαιώνος διεξαγόταν ο Την πρώτη μέρα διεξάγονταν :
ιππικός αγών στον ιππόδρομο των α) αγών «εκ των πολιτών»
Αθηνών, που βρισκόταν στη θέση
β) αγών «εκ των φυλάρχων» και
«Εχελίδαι», κοντά στον Πειραιά και ήταν
γ) αγών «εκ των ιππίων»
χώρος οκτώ σταδίων. Σε αυτούς τους
ιππικούς αγώνες μπορούσαν να πάρουν
Την δεύτερη μέρα διεξάγονταν :
μέρος όλοι οι Έλληνες, αλλά και ξένοι.
α) «αγών εκ πάντων» και
• Οι ιππικοί αγώνες αποτελούνταν από αγώνες
ίππων με αναβάτη ή αρματοδρομίες και β) «αγών εκ των πολιτών» με άρματα
διαρκούσαν δύο μέρες : μάχης και παρελάσεως.
11. ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ (γ)
• Την 27η του Εκατομβαιώνος διεξαγόταν ο • Στο διαγωνισμό ευανδρίας, υπαγόταν και ο
χορός «Πυρρίχη», χορός με όπλα, σε αγών θαλλοφόρων, όπου κάθε φυλή
ανάμνηση του ότι η πάνοπλος Θεά Αθηνά παρουσίαζε τους θαλερότερους γέροντες, οι
χόρεψε μετά τη νίκη της εναντίον των οποίοι μετά την ανάδειξη τους ως νικητών,
γιγάντων. Ο χορός εκτελούνταν και από τις κρατώντας κλάδους ελιάς, έπαιρναν μέρος
τρεις κατηγορίες αθλητών (παιδιά, έφηβοι και στη μεγάλη πομπή των Παναθηναίων.
και άνδρες). Ο νικητής χορός έπαιρνε ως • Επίσης τη νύχτα της 27ης προς την 28η του
έπαθλο ένα βόδι. Οι χορευτές του κάθε μηνός διεξαγόταν η «πανυχίς», που ήταν
χορού ήταν 24, ανά 12 σε δύο ημισφαίρια, παιάνας προς τιμή της Θεάς, από χορωδία
γυμνοί, μόνο με περικεφαλαία και ασπίδα. παρθένων της Αθήνας.
• Επίσης την ίδια μέρα από τις δέκα φυλές • Τέλος τα αγωνίσματα έκλειναν με τη
των Αθηνών, έπαιρναν μέρος σε αγώνα «Νεών άμιλλα» που ήταν διαγωνισμός
ευανδρίας οι αντιπροσωπευτικότεροι σε πλοίων, ιστιοπλοϊκοί αγώνες και
σφρίγος και ωραίο ανάστημα άνδρες. Η λεμβοδρομίες, οι οποίες γίνονταν την 29η
νικήτρια ομάδα έπαιρνε ως έπαθλο ένα βόδι του μηνός, στην είσοδο του λιμένος
και ασπίδες. Πειραιώς, στον τάφο του Θεμιστοκλέους.
12. ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ (δ)
• Την εσπέρα της 27ης Εκατομβαιώνος γινόταν η λαμπαδηδρομία των
Παναθηναίων. Ήταν δρόμος ανδρών που κρατούσαν αναμμένες λαμπάδες. Την
επιμέλεια της λαμπαδηδρομίας αναλάμβαναν οι φυλές. Οι αγωνιστές ξεκινούσαν απ’ το
βωμό του Προμηθέως που βρισκόταν στην Ακαδημία και τερμάτιζαν στη πόλη των
Αθηνών.
• Η λαμπαδηδρομία ήταν αγώνισμα μεταφοράς πυρσού, ο οποίος προερχόταν από το
τελετουργικό άναμα της πυράς βωμού και από την πομπή μεταφοράς του φωτός για
την τέλεση θυσιών. Στα Παναθήναια έτρεχαν δέκα ομάδες λαμπαδηδρόμων,
τοποθετημένοι κατά διαστήματα, μεταβιβάζοντας τη λαμπάδα ο ένας στον άλλο και
επιδίωκαν να φέρουν πρώτοι τη φλόγα στο βωμό χωρίς να σβήσει η λαμπάδα.
• Το έπαθλο ήταν κοινό για την νικήτρια ομάδα. Ως βραβείο έπαιρναν «νικητήριο» η
φυλή και «άθλον» ο νικητής.
• Οι λαμπαδηδρομίες μπορούσαν επίσης να γίνουν νύκτα ή οι λαμπαδηδρόμοι να ήταν
έφιπποι.
13. ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ (ε)
Η πιο σημαντική μέρα των Παναθηναίων ήταν η 28η του μηνός κατά την οποία διεξάγονταν οι ιεροπραξίες των
Παναθηναίων.
Ο κύριος σκοπός του τελετουργικού τούτου μέρους, ήταν η επίσημη πομπή και η προσφορά του υφανθέντος
πέπλου για την επένδυση του ξοάνου της Θεάς, καθώς επίσης και θυσίες και δεήσεις, προς έκφραση της
ευγνωμοσύνης των Αθηναίων για την προστασία της πόλεως απ’ τη Θεά.
• Τον πέπλο τοποθετούσαν σε άρμα που είχε
σχήμα πλοίου, το οποίο είχε ιστό, πάνω στον
οποίο έδενα τον πέπλο, ενώ το άρμα έσερναν
άλογα.
• Η πομπή δια του Διπύλου ερχόταν στο δρόμο
που οδηγούσε στην αγορά, όπου οι ιππείς
έκαναν παρέλαση και τιμούσαν τους εκεί • Μετά την παράδοση άρχιζαν οι θυσίες των
βωμούς. Η πομπή έφτανε στο Ελευσίνιον, το ζώων τα οποία έφερναν οι πομπείς, ενώ ζώα
ιερό όπου γινόταν η πρώτη μύηση των προς θυσία πρόσφεραν και οι θεωροί των
Ελευσινίων Μυστηρίων, το οποίο βρισκόταν άλλων πόλεων. Προσφέρονταν θυσίες
δυτικά της εισόδου της Ακροπόλεως.
Ακολούθως πλησίαζε το πελασγικό τείχος και πρώτα στην Αθηνά Υγεία και μετά στο βωμό
έφτανε στο χώρο προ των Προπυλαίων της της Αθηνάς Πολιάδος, ενώ ένα από τα
Ακροπόλεως, χωρίς όμως το πλοίο –σχήμα ωραιότερα ζώα θυσιαζόταν στο βωμό της
άρμα- το οποίο αφηνόταν κοντά στον Άρειο
Πάγο, και χωρίς τα άλογα. Απτέρου Νίκης. Την ώρα που ψήνονταν τα
ζώα, ο Κήρυξ ευχόταν υπέρ της σωτηρίας
και υγείας της Αθήνας και των άλλων
• Μόλις γινόταν η άνοδος της πομπής στην
Ακρόπολη, γινόταν και η παράδοση του πόλεων. Μετά τη θυσία, τα κρέατα
πέπλου στην Ιέρεια της Αθηνάς Πολιάδος από διανέμονταν στους πανηγυριστές.
τον ταμία του ιερού της Θεάς, οποίος
περιστοιχιζόταν από ομάδα εργαστίνων. Η
παράδοση του πέπλου γινόταν μπροστά στο
ξόανο της Θεάς μέσα στον Παρθενώνα.
14. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ – ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΙ (α)
• Ο πέπλος δεν ήταν απλό κάλυμμα, αλλά
μάλλινο φόρεμα κίτρινου χρώματος,
κοσμημένο με χρυσοκέντητες σκηνές, που
απεικόνιζαν τη Θεά να αγωνίζεται δίπλα στο
Δία, εναντίον των Γιγάντων. Στο πέπλο
κεντούσαν σκηνές από τη Γιγαντομαχία, στην
οποία είχε πάρει μέρος και η Αθηνά και
ιδιαίτερα τη νίκη της πάνω στο γίγαντα
Εγκέλαδο.
• Η ύφανση του πέπλου γινόταν επί
εννέα μήνες – από το μήνα Πυανεψιώνα –
από ομάδα γυναικών που περιελάμβανε την
Ιέρεια της Θεάς, δύο από τις τέσσερις
αρρηφόρους και πολλές βοηθούς, τις
εργαστίνες.
15. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ – ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΙ (β)
• Οι νικητές των αγώνων έπαιρναν ως
έπαθλο «παναθηναϊκούς αμφορείς»
γεμάτους λάδι.
• Οι παναθηναϊκοί αμφορείς είχαν στη
κοιλιά τους την εικόνα της Αθηνάς
Ορθίας και γύρω από αυτή την
επιγραφή «των Αθήνηθεν άθλων»
και από την άλλη παράσταση σκηνής
γυμνικού αγωνίσματος.
16. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ – ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΙ (γ)
• Στην κεφαλή της πομπής βρισκόταν η ιέρεια της
• Πίσω από τις νέες, έρχονταν οι υδροφόροι
Αθηνάς.
και ακολουθούσαν
• Πίσω της έρχονταν οι παρθένες που είχαν
• οι διφροφόροι, που μετέφεραν τα
υφάνει το πέπλο της θεάς.
καθίσματα,
• Ακολουθούσαν οι επίσημοι κάτοικοι της Αθήνας,
• οι θεωροί των άλλων πόλεων
οι άρχοντες, οι βουλευτές, οι ταμίες του Ναού
• οι θαλλοφόροι γέροντες, διαλεγμένοι άνδρες
της Θεάς και άλλοι αξιωματούχοι.
μεγάλης ηλικίας, που κρατούσαν κλάδους
• Πίσω από τους επίσημους νεαροί Αθηναίοι
ελιάς.
οδηγούσαν τα ζώα που θα θυσιάζονταν στο
• τα στρατιωτικά τμήματα, οπλίτες Αθηναίοι
βωμό της θεάς.
και ιππείς, σε πυκνούς σχηματισμούς. Αυτό
• Ακολουθούσαν οι κανηφόροι, νεαρές Αθηναίες,
ήταν το πιο λαμπρό μέρος της πομπής που
διαλεγμένες για το παράστημα και την ομορφιά
θαύμαζαν οι κάτοικοι της Αθήνας.
τους, που κρατούσαν στα κεφάλια τους
• Τελευταίο ερχόταν το πλήθος των κατοίκων,
κάνιστρα με διάφορα δώρα και αφιερώματα για
άντρες, γυναίκες και παιδιά.
την Αθηνά.
