Νοτες

1. 1
Ειςαγωγι ςτο δράμα
 Είδη ποιητικοφ λόγου: ζποσ, λυρικι ποίθςθ, δράμα *είδθ πεηοφ: ιςτορία, φιλοςοφία, ρθτορικι+
 Δράμα:
 λόγοσ (ζποσ) + μουςικι, χορόσ (λυρικι ποίθςθ)
 παράςταςθ /επιτζλεςθ/performance
 Προζλευςη δράματοσ:
 κρθςκευτικά δρϊμενα
 κατά τόπουσ αναπαραςτάςεισ π.χ. του γάμου Δία-Ήρασ (που τθν αποπλάνθςε
παίρνοντασ τθ μορφι κοφκου) // τθσ γζννθςθσ του Δία (που μεγάλωςε με το γάλα
τθσ κατςίκασ Αμάλκειασ ςτθν Κριτθ)// του αγϊνα του Απόλλωνα με τον Πφκωνα (το
τεράςτιο εκείνο φίδι) κ.α.
 ςτθν Ακινα με τα Μεγάλα Διονφςια, προσ τιμι του Διόνυςου. Η γιορτι κακιερϊκθκε
από τον Πειςίςτρατο. Ο Διόνυςοσ ιταν ο κατεξοχιν κεόσ των λαϊκϊν ςτρωμάτων (ο Απόλλωνασ
κυκλοφοροφςε ςτουσ κφκλουσ τθσ ανϊτερθσ κοινωνίασ). Για αυτό ο Πειςίςτρατοσ, όπωσ και κάκε
λαϊκιςτισ τφραννοσ, ενίςχυςε τθ λατρεία του Διόνυςου καταπολεμϊντασ ζτςι τισ λατρείεσ τοπικϊν
θρϊων που κατάγονταν από αριςτοκρατικζσ γενιζσ και τθ λατρεία του δωδεκάκεου με το οποίο
ςχετίηονταν οι αριςτοκράτεσ.
 Διόνυςοσ:
 κεόσ του αμπελιοφ και του κραςιοφ, του γλεντιοφ και τθσ χαράσ, κεόσ που
προςωποποιοφςε τον κφκλο τθσ ηωισ και του κανάτου
 ςυνοδοί του ιταν οι τραγοπόδαροι Σάτυροι με αρχθγό τον πατζρα τουσ τον Σειλθνό
[ςατυρικόσ vs ςατιρικόσ]
 διονυςιακζσ τελετζσ με μεταμφιζςεισ (δζρματα ηϊων, τρυγία, κιςςό…) και αυτοςχζδιεσ
δραματικζσ παραςτάςεισ. Οι μεταμφιζςεισ τουσ βοθκοφςαν να φτάςουν ςτθν επικυμθτι
κατάςταςθ τθσ ζκςταςθσ (ςυναιςκθματικισ μζκθσ και ταφτιςθσ με άλλα πρόςωπα) →
ςταδιακά γεννιζται το δράμα (πρϊτθ διδαςκαλία δράματοσ από τον Θζςπθ το 534 π. Χ.)
 Χρόνοσ παραςτάςεων: προσ ανάμνθςθ τθσ προζλευςισ τουσ οι παραςτάςεισ γίνονταν κατά τισ
γιορτζσ του Διονφςου υπό τθν εποπτεία του επώνυμου άρχοντα:
 Μεγάλα ή εν άςτει Διονφςια: ανοιξιάτικεσ τριιμερεσ παραςτάςεισ νζων δραμάτων (οι 3
τελευταίεσ από τισ 6 θμζρεσ που διαρκοφςε θ γιορτι ιταν αφιερωμζνεσ ςτο δράμα)
 Μικρά ή κατ’ αγροφσ Διονφςια: χειμωνιάτικεσ επαναλιψεισ επιτυχθμζνων δραμάτων
 Λήναια: χειμωνιάτικεσ παραςτάςεισ νζων δραμάτων
 Ανθεςτήρια: ανοιξιάτικεσ παραςτάςεισ νζων ζργων (θ γιορτι αυτι ςυνδζκθκε με
δραματικοφσ αγϊνεσ μεταγενζςτερα)
 Είδη του δράματοσ:
 τραγωδία
 ςατυρικό δράμα: παίηουςα τραγωδία γραμμζνθ από τουσ τραγικοφσ ποιθτζσ *ςτουσ
δραματικοφσ αγϊνεσ κάκε ποιθτισ δίδαςκε 1 τριλογία + 1 ςατυρικό δράμα+: εξωτερικά
κφμιηε τραγωδία (π.χ. μζτρο, γλϊςςα) αλλά το περιεχόμενό τθσ είχε ςκοπό το γζλιο και τθ
χαλάρωςθ των κεατϊν
 κωμωδία : μζςω τθσ υπερβολισ και τθσ γελοιοποίθςθσ αςκοφςε κριτικι ςε ςφγχρονα
κζματα με ςτόχο να διδάξει και να διορκϊςει τα κακϊσ κείμενα.

2. 2
Ειςαγωγι ςτθν τραγωδία
 Τραγωδία: τράγοσ + ωδι : αυκαίρετεσ ετυμολογίεσ:
 διονυςιακι ωδι από χορευτζσ που φοροφςαν δζρματα τράγων
 ωδι ςε διαγωνιςμό με βραβείο ζναν τράγο.
 Προζλευςη τραγωδίασ:
Γενομένθ (ἡ τραγῳδία) δ᾽ οὖν ἀπ᾽ ἀρχῆσ αὐτοςχεδιαςτικῆσ--καὶ αὐτὴ καὶ ἡ κωμῳδία, καὶ ἡ μὲν
ἀπὸ τῶν ἐξαρχόντων τὸν διθύραμβον, ἡ δὲ ἀπὸ τῶν τὰ φαλλικὰ ἃ ἔτι καὶ νῦν ἐν πολλαῖσ τῶν
πόλεων διαμένει νομιηόμενα... (Αριςτοτζλθσ, Περί Ποιθτικισ 1449α)
 εξάρχων: αυτόσ που ζκανε τθν αρχι ςτο τραγοφδι και οι άλλοι απαντοφςαν ι επαναλάμβαναν τα
λόγια: δείτε κάτι ανάλογο: «Δω ςτα λιανοχορταροφδια» Γλυκερία,
https://www.youtube.com/watch?v=vYjiAeuKZY0 :
 διθφραμβοσ: χορικό διονυςιακό άςμα που εκτελοφνταν ςε ανοιχτό κυκλικό χϊρο. Εξελίχκθκε από
τον Αρίωνα (Λζςβιοσ άριςτοσ κικαρωδόσ: ψάξτε για αυτόν ςτον Ηρόδοτο 1.23.1- 1.25.1. και μάκετε τι
μπορεί να κάνει ζνα δελφίνι και μια ωραία φωνι!!!)
http://www.greek-language.gr/Resources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=30&page=4
και από τον Θζςπη (Ακθναίοσ τραγικόσ ποιθτισ).
Αρίων και διθφραμβοσ Ιζςπησ και διθφραμβοσ
 αρχζσ 6ου
αι. π.Χ.  μζςα 6ου
αι. π.Χ.
 Κόρινκοσ, ςτθν αυλι του τυράννου
Περίανδρου
 Αττικι. Δθμιοφργθςε ζναν μικρό κίαςο,
το άρμα του Θζςπιδοσ και περιόδευε ςτα χωριά
τθσ Αττικισ ςτισ διονυςιακζσ γιορτζσ με μεγάλθ
επιτυχία [παρά τθν αντίκετθ γνϊμθ του ςοφοφ
Σόλωνα: καὶ Θζςπιν ἐκϊλυςε τραγῳδίασ διδάςκειν, ὡσ
ἀνωφελῆ τὴν ψευδολογίαν. ὅτ᾽ οὖν Πειςίςτρατοσ
ἑαυτὸν κατζτρωςεν, ἐκεῖθεν ἔφη ταῦτα φῦναι.
(Διογζνθσ Λαζρτιοσ, Βίου Φιλοςόφων 1.60)+
 λόγοσ: αδϊμενοι ςτίχοι με μυκολογικό
περιεχόμενο: διονυςιακοί μφκοι και αργότερα
απροςδιόνυςοι
http://www.vice.com/gr/read/voukolika-
tragoudia-falloi-kai-vwmoloxies-se-mia-idiaiteri-
dionysiaki-ierotelestia
 λόγοσ: αδϊμενοι ςτίχοι χοροφ
+
απαγγελλόμενοι ςτίχοι του
εξάρχοντα του χοροφ που παρεμβάλλονταν
ανάμεςα ςτουσ αδϊμενουσ του χοροφ (με τθ
μορφι διαλόγου ι αφιγθςθσ) και διευκόλυναν
τθν παρουςίαςθ του μφκου
 μουςική: κικάρα. Θεωρείται και ο
ευρετισ του «τραγικοφ τρόπου»: είδοσ μουςικισ
που τραγουδιόταν από χορευτζσ
μεταμφιεςμζνουσ ςε τράγουσ-ςατφρουσ
 μουςική
 χορόσ με εξάρχοντα: 50 άντρεσ χόρευαν
γφρω από το βωμό Διονφςου. Υπάρχει
εξάρχοντασ του χοροφ χωρίσ, όμωσ, ανεξάρτθτο
ρόλο από το χορό
 χορόσ & εξάρχοντασ /υποκριτήσ:
ξεχωρίηει τον εξάρχοντα από τον χορό
μετατρζποντάσ τον ςτθν ουςία ςε υποκριτι
Σιγά-ςιγά μειϊνονται οι αδϊμενοι ςτίχοι του χοροφ και αυξάνονται οι απαγγελλόμενοι, το
αφηγηματικό περιεχόμενο γίνεται απροςδιόνυςο και οι χορευτζσ δεν μεταμφιζηονται ςε
ςατφρουσ. Ζτςι από τον διθφραμβο → κεατρικό είδοσ τθσ τραγωδίασ.

3. 3
 Αριςτοτελικόσ οριςμόσ τραγωδίασ(Ποιθτικι 1448b):
Ἔςτιν οὖν τραγῳδία μίμθςισ [δημιουργική αναπαράςταςη τησ πραγματικότητασ με τάςη εξιδανίκευςησ]
πράξεωσ ςπουδαίασ[με αξιόλογο περιεχόμενο] καὶ τελείασ [με αρχή-μζςη-τζλοσ]
μέγεκοσ [αρκετό, τόςο όςο να μπορεί ο θεατήσ να το παρακολουθεί] ἐχούςθσ,
ἡδυςμένῳ λόγῳ* [αρμονία-μελωδία-ρυθμό]
χωρὶσ ἑκάςτῳ (ὄντι) τῶν εἰδῶν (τοῦ ἡδυςμζνου λόγου) ἐν τοῖσ μορίοισ (τῆσ τραγῳδίασ) [αρμονία + μελωδία
ςτα χορικά, ρυθμόσ ςτα διαλογικά μζρη],
*δρώντων [γεν. υποκειμενικι: οι υποκριτζσ δρουν, μιμοφνται]
καὶ οὐ δι᾽ ἀπαγγελίασ [ οι υποκριτζσ δεν απαγγζλλουν αλλά μιμοφνται],
δι᾽ ἐλέου[ ςυμπάθεια θεατή προσ τον αναξιοπαθοφντα ήρωα] καὶ φόβου[μήπωσ και ο ίδιοσ ο θεατήσ
βρεθεί ςτη θζςη του αναξιοπαθοφντα ήρωα] (ζλεοσ + φόβοσ = οικεία ηδονή: θ μζκεξθ, λογικι και
ςυναιςκθματικι των κεατϊν
περαίνουςα [πετυχαίνει, προκαλεί]
τὴν τῶν τοιούτων πακθμάτων κάκαρςιν [λφτρωςη, ανακοφφιςη, ψυχική ηρεμία θεατϊν με την
διαπίςτωςη τησ ηθικήσ νίκησ του τραγικοφ]
 Αριςτοτελική διάρθρωςη τραγωδίασ
κατά ποςόν μζρη (τυπικά μζρθ)
Επικά μζρη:
ςυνεχείσ λόγοι, ςτιχομυκίεσ
αντιλαβζσ ( 2 πρόςωπα
μοιράηονται τον ςτίχο ενϊ θ
ζνταςθ πολλαπλαςιάηεται)1
ιαμβικό τρίμετρο: x-υ-
αττικι διάλεκτοσ (+ ιωνικά και
αιολικά ςτοιχεία),
ςυμμετοχι του κορυφαίου
του χοροφ ςτο διάλογο
Λυρικά μζρη
μουςικι,
χορόσ,
λυρικά μζτρα
δωρικι διάλεκτο
1. πρόλογοσ (πρϊτοσ λόγοσ,
ειςαγωγικόσ): μονόλογοσ ι
διάλογοσ ι ανφπαρκτοσ (π.χ.
Αιςχφλοσ «Ικζτιδεσ»)
1. πάροδοσ: ρυκμικό άςμα
ειςόδου του χοροφ
2. επειςόδια (ορίηονται με
τθν είςοδο νζου προςϊπου
ςτθ ςκθνι): πράξεισ που
προωκοφν τθ δράςθ
2. ςτάςιμα: τα εκτελοφςε ο
χορόσ, αφοφ είχε λάβει τθ κζςθ
του (ςτάςιν) ςτθν ορχιςτρα
3. ζξοδοσ: μετά το τελευταίο
ςτάςιμο και πριν το εξόδιο
άςμα του χοροφ
3. κομμόσ(κόπτομαι: χτυπιζμαι):
κρθνθτικό τραγοφδι χοροφ
εναλλάξ με τουσ υποκριτζσ
4. μονωδίεσ –διωδίεσ:
τραγοφδια που τραγουδοφν 1 ι
2 υποκριτζσ αντίςτοιχα
κατά ποιόν μζρη
(διάςπαρτα εςωτερικά ςτοιχεία που προκφπτουν
από τθν ανάλυςθ του ζργου)
1. Μφκοσ: ςενάριο, story, από τον
Αργοναυτικό, Θθβαϊκό και Τρωικό κφκλο
2. Θκοσ: ο χαρακτιρασ και οι διακυμάνςεισ του
ιρωα
3. Λζξθ: φφοσ: εκφραςτικά μζςα, ςχιματα
λόγου
(Silva Rhetoricae: http://rhetoric.byu.edu/)
4. Όψθ : ςκθνογραφία, ενδυματολογία
5. Διάνοια: οι ιδζεσ των προςϊπων για τθ ηωι
και τον κόςμο
6. Μζλοσ: μουςικι
[ελλιπείσ είναι οι γνϊςεισ για τθν όψθ και το μζλοσ:
για τθν όψθ ςτθριηόμαςτε ςε εςωκειμενικζσ δείξεισ
και τον ρυκμό του μζλουσ μποροφμε να τον
φανταςτοφμε ςτθριηόμενοι ςτο μζτρο και ςτισ
εναλλαγζσ του]
 Η ζννοια του τραγικοφ-τραγικότητασ ςτην τραγωδία
 Σφγκρουςη ιρωα με υπζρτερεσ δυνάμεισ (π.χ. Μοίρα, Θεία Δίκθ) , τουσ ανκρϊπουσ και τον εαυτό του
αγωνιηόμενοσ για θκικζσ αξίεσ
 Περιπλοκή ιρωα ςε διλιμματα και αδιζξοδα που τελικά τον οδθγεί από τθν άγνοια ςτθ γνϊςθ και ςτθν
θκικι ελευκερία.
1
Μιδεια Ευριπίδθ, 1009: (Μιδεια) αἰαῖ μάλϋ αὖθισ.(Παιδαγωγόσ) μῶν τινϋ ἀγγέλλων τύχην

4. 4
Ειςαγωγι ςτο αρχαίο κζατρο
 Mζρη θεάτρου:
 κοίλον (κυρίωσ κζατρο, μεγάλθσ χωρθτικότθτασ: Διονφςου (17.000), Εφζςου (16.000), Επιδαφρου (14.000)
 εδϊλια (κακίςματα)
 διαηϊματα (οριηόντιοι διάδρομοι)
 κλίμακεσ (κάκετεσ ςκάλεσ)
 κερκίδεσ (τμιμα ανάμεςα ςτισ κλίμακεσ).
 ορχήςτρα (χϊροσ όρχθςθσ χοροφ, αρχικά και δράςθσ υποκριτϊν )
 πάροδοι (πλευρικοί είςοδοι: δεξιά-πόλθ, λιμάνι //αριςτερά-αγροί, άλλθ πόλθ)
 κυμζλθ (βωμόσ Διονφςου, πίςω τθσ ςτεκόταν ο αυλθτισ και ο υποβολζασ)
 ςκηνή: μζχρι τα τζλθ του 4ου
αι.: ξφλινο επίμθκεσ οικοδόμθμα ωσ παραςκινια.
 λογείο : μετά τον 4ο
αι.,υπερυψωμζνο δάπεδο, όπου μιλοφςαν <λογείον>οι θκοποιοί
 τοίχοσ ςκθνισ: απεικονίςεισ προςόψεων ναοφ, ανακτόρου και κφρεσ (1-3) ειςόδου
υποκριτϊν
 Τεχνικά και μηχανικά μζςα:
 περίακτοι: τρίεδρεσ, πριςματικζσ κολόνεσ που περιςτρζφονταν γφρω από ζναν άξονα. Στισ τρεισ πλευρζσ είχαν
εικόνεσ που εξυπθρετοφςαν τθ ςκθνογραφία. Βρίςκονταν είτε ςτισ ειςόδουσ είτε, αργότερα, ςτισ άκρεσ του λογείου.
Ειςιχκθκαν από τον Σοφοκλι.
 εκκφκλημα: φορείο για ομοιϊματα νεκρϊν. Ζτςι ζρχονταν τα πτϊματα μζςα ςτθ ςκθνι γιατί κανονικά δεν
μποροφςαμε να ζχουμε κάνατο μπροςτά ςτα μάτια των κεατϊν. Εξαίρεςθ βζβαια αποτελεί θ «Άλκθςτθ» του
Ευριπίδθ θ οποία πεκαίνει μπροςτά ςτα μάτια των κεατϊν.
 θεολογείο: εξϊςτθσ ςτθ ςτζγθ τθσ ςκθνισ από όπου μιλοφςαν οι κεοί και οι θμίκεοι
 μηχανή ι αιϊρημα: γερανόσ με καλάκι που παρουςίαηε τουσ από μθχανισ κεοφσ ι ανζβαηε τουσ κεοφσ και θμίκεουσ
ςτο κεολογείο. Χρθςιμοποιικθκε ιδιαίτερα από τον Ευριπίδθ για να εμφανίηει τουσ από μθχανισ κεοφσ του
 χαρϊνειεσ κλίμακεσ: καταπακτι για να ανεβαίνουν οι νεκροί και να μιλοφν. Ζτςι και ςτουσ «Πζρςεσ» του Αιςχφλου,
όπου ζχουμε ‘ανακάλεμα’ εμφανίηεται το φάνταςμα του νεκροφ Δαρείου.
 βροντείο: μθχανζσ για απομίμθςθ τθσ βροντισ: τεντωμζνο δζρμα πάνω ςτο οποίο άδειαηαν μολφβδινα ςφαιρίδια από
ζνα χάλκινο δοχείο ι μεταλλικό κφπελλο μζςα ςτο οποίο ανάδευαν χαλίκια.
___________ ? _______________? ___________? ___________? _______________?

5. 5
Ειςαγωγι ςτουσ δραματικοφσ αγώνεσ ςτθν Ακινα
 χϊροσ δραματικϊν αγϊνων: ςτα ΝΑ τθσ Ακρόπολθσ των Ακθνϊν οικοδόμθςε ο Πειςίςτρατοσ ναό του
Διονφςου, διαμορφϊκθκε κυκλικόσ χϊροσ για τισ εκτελζςεισ δικυράμβων και εδϊλια κεατϊν. Μετά τουσ
περςικοφσ πολζμουσ *490-479π.Χ+ καταςκευάςτθκαν τα «ικρία», τα ξφλινα κακίςματα. Επομζνωσ τα κζατρα που ςιμερα
ςϊηονται δεν τα χάρθκαν οι γνωςτοί τραγικοί, είναι αρχιτεκτονιματα τθσ παρακμισ, όταν δθλαδι ζπαψε θ δθμιουργία και
το κοινό παρακολουκοφςε επαναλιψεισ.
Λσζικράηης Λσζιθείδοσ Κικσνεύς ετορήγει
Ακαμανηίς παίδων ενίκα θέων ηύλει
Λσζιάδας Αθηναίος εδίδαζκε Εσαίνεηος ήρτε»
Θζατρο Διονφςου Χορθγικό μνθμείο Λυςικράτουσ
 χρόνοσ δραματικϊν αγϊνων: άνοιξθ:
 ανκοφορία → οργιαςτικόσ χαρακτιρασ διονυςιακισ λατρείασ
 γεωργικζσ εργαςίεσ περιοριςμζνεσ → ο αγροτικόσ πλθκυςμόσ ελεφκεροσ
 βελτίωςθ καιροφ → παρουςία ξζνων και ςυμμάχων για να εκπλθρϊςουν τισ οικονομικζσ τουσ
υποχρεϊςεισ ςτθν Ακινα → ευκαιρία αυτοπροβολισ Ακινασ
 διοργανωτζσ δραματικϊν αγϊνων:
 Λιναια → άρχων-βαςιλεφσ *9 άρχοντεσ: 1 επϊνυμοσ, 1 βαςιλεφσ, 1 πολζμαρχοσ, 6 κεςμοκζτεσ+
 Μεγάλα Διονφςια → επϊνυμοσ άρχων
 επζλεγε τα ζργα
 επζλεγε τουσ θκοποιοφσ *από τθ ςυντεχνία των θκοποιϊν («οι περί τον Διόνυςον τεχνίται»)]
 αναηθτοφςε χορθγοφσ* :
 τιμθτικι λειτουργία χρθματοδότθςθσ προετοιμαςίασ του χοροφ: αποηθμίωςθ ςε
χορευτζσ, χοροδιδάςκαλο, αυλθτι, ςκευι και τροφι χορευτϊν, ςτζγθ για τισ πρόβεσ
 τιμθτικι λειτουργία χρηματοδότηςησ ςκευήσ υποκριτϊν και βωβϊν προςϊπων
 προβολή δραματικϊν αγϊνων: (ςχολ. εγχ. ςελ 22): πριν τουσ αγϊνεσ γινόταν ο προάγωνασ ςτο Ωδείο
(ςτεγαςμζνο κτίριο δίπλα ςτο κζατρο του Διονφςου), όπου οι κεατζσ ενθμερϊνονταν από τουσ ποιθτζσ για το
περιεχόμενο και τουσ ςυντελεςτζσ του ζργου
 κριτζσ δραματικϊν αγϊνων:
 10 Ακθναίοι πολίτεσ κλθρϊνονταν μζςα ςτο κζατρο από μεγάλο κατάλογο. Η κρίςθ τουσ γραφόταν
ςε πινακίδα και ριχνόταν ςε κάλπθ. Αναςφρονταν 5 από τισ 10 πινακίδεσ και από αυτζσ προζκυπτε
το αποτζλεςμα.
 νικητζσ δραματικϊν αγϊνων: ποιητήσ + χορηγόσ*
 ςτεφάνι από κιςςό
 δικαίωμα οικοδόμθςθσ χορθγικοφ μνθμείου ςτθν οδό Τριπόδων, όπου αναγράφονταν οι
ςυντελεςτζσ τθσ παράςταςθσ
 διδαςκαλίεσ: πλάκεσ με χαραγμζνα τα ονόματα των νικθτϊν ποιθτϊν, χορθγϊν, πρωταγωνιςτϊν
κατατεκειμζνεσ ςτο δθμόςιο αρχείο

6. 6
Ειςαγωγι ςτουσ ςυντελεςτζσ τθσ παράςταςθσ
αρχαίου ελλθνικοφ δράματοσ
 ςυντελεςτζσ παράςταςησ αρχαιοελληνικοφ δράματοσ:
 ποιθτισ: ςυγγραφζασ + ςκθνοκζτθσ + μουςικοςυνκζτθσ + χορογράφοσ + ςκθνογράφοσ + αρχικά και
ερμθνευτισ
 θκοποιοί:
 άντρεσ επαγγελματίεσ κατά βάςθ (Θεόδωροσ, πρωταγωνιςτισ Αντιγόνθσ // ριτορασ Αιςχφνθσ) που
απιγγειλαν τα επικά μζρθ του δράματοσ
 ενδυμαςία : μεγαλοπρεπείσ ποδιρεισ χιτϊνεσ, με ηωθρά χρϊματα για ζνδειξθ ευτυχίασ και
ςκοφρα για ζνδειξθ δυςτυχίασ, παραγεμίςματα για να φαίνονται και από μακριά //οι
μάντεισ φοροφςαν πάνω από τον χιτϊνα ζνα διχτυωτό μάλλινο ροφχο (αγρηνόν)// οι κεοί
διακρίνονταν από τα ςφμβολά τουσ (π.χ. Ποςειδϊνασ- τρίαινα)
 υποδήματα: ψθλά που αργότερα ονομάςτθκαν «κόκορνοι» (δεν είχαν δεξί και αριςτερό)
 προςωπίδα:
 ςυνεχίηει τθ διονυςιακι λατρεία
 διαμορφϊνει τον κατάλλθλο ανκρϊπινο τφπο για το ζργο
 βοθκά τουσ κεατζσ να εξιδανικεφςουν τον ιρωα
 βοθκά τουσ κεατζσ να απομακρυνκοφν από τθν κακθμερινότθτα
 αναγκάηει τουσ θκοποιοφσ να ςτθρίηουν τθν υποκριτικι τουσ ςτθν κίνθςθ και ςτθ
φωνι τουσ
 αναγκάηει τουσ ποιθτζσ να καταφεφγουν ςε ενδοκειμενικζσ περιγραφζσ
ςυναιςκθμάτων (π.χ. ζρχεται με μελαγχολικό βλζμμα…)
 χορόσ:
 χορεφει, εκφράηει μιμθτικά τα ςυναιςκιματά του, τραγουδά
 ειςζρχεται από τθ δεξιά πάροδο με επικεφαλισ τον αυλθτι (ο οποίοσ μετά κακόταν πίςω από
τθ κυμζλθ) κατά ηυγά [5x3]_ _ _ _ _ ι κατά ςτοίχουσ [3x5] _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _
_ _ _
 χορεφει ηωθρά τραγουδϊντασ τα υπορχιματα (χαροφμενα τραγοφδια)
 χορεφει τραγουδϊντασ τα ςτάςιμα: ςτροφζσ → από αριςτερά προσ τα δεξιά
αντιςτροφζσ → από τα δεξιά προσ τα αριςτερά
επωδοί → ακίνθτοσ
 ςτα επικά μζρθ να φανταςτοφμε το χορό με ςτραμμζνα τα νϊτα ςτουσ κεατζσ και μόνο τον
κορυφαίο να μπορεί να διαλζγεται με τουσ θκοποιοφσ
 είναι ντυμζνοσ απλοφςτερα από τουσ υποκριτζσ, ανάλογα με τα πρόςωπα που υποδυόταν
 κοινό:
 άντρεσ, γυναίκεσ, παιδιά, μζτοικοι, ξζνοι, πλοφςιοι, φτωχοί, άποροι («κεωρικό», ζπαιρναν
δωρεάν από το κράτοσ 2 οβολοφσ, το αντίτιμο δθλαδι του ειςιτθρίου), άρχοντεσ (κάκονταν ςτισ
πρϊτεσ κζςεισ «προεδρίεσ»), ιερζασ του Διόνυςου (κακόταν ςτθν επιςθμότερθ ζδρα)
εφοδιαςμζνοι με τα απαραίτθτα για 3 ολόκλθρεσ μζρεσ, από το πρωί ωσ το βράδυ,
παρακολουκοφςαν
 ενθμερωμζνο (ιδθ από τον προάγωνα), επιδοκίμαηε και αποδοκίμαηε (π.χ. τον Αιςχίνθ)
αναλόγωσ. Οι μφκοι τουσ ιταν γνωςτοί. Περίμεναν να απολαφςουν τθν οπτικι γωνία του
ποιθτι, τθν πειςτικότθτα τθσ υποκριτικισ και τθν πρωτοτυπία τθσ μουςικισ

7. 7
Ειςαγωγι ςτον Σοφοκλι
 curriculum vitae:
 παιδικι ηωι: γζννθςθ το 496 π.Χ. ςτον Κππιο2
Κολωνό τθσ Ακινασ (τθν Ακινα τθν αγαποφςε τόςο που δεν ζφυγε
ποτζ από αυτιν παρά μόνο ωσ ςτρατιωτικόσ), εφπορθσ οικογζνειασ, με μουςικι παιδεία (μακθτισ του γνωςτοφ
Λάμπρου) και με ωραίο παράςτθμα (ςτα 15 ιταν κορυφαίοσ χοροφ εφιβων ςε γιορτζσ για τθ νίκθ ςτθ ναυμαχία
τθσ Σαλαμίνασ)
 ενιλικθ ηωι: ςτρατιωτικά κακικοντα (ςτρατθγόσ ςτθν εκςτρατεία εναντίον τθσ Σάμου), κρθςκευτικά και
οικονομικά κακικοντα → ενεργόσ πολίτθσ, είχε πολλοφσ φίλουσ ( Κίμωνασ, Περικλισ, Ηρόδοτοσ) και τον
εκτιμοφςαν οι ςφγχρονοί του
 τζλοσ τθσ ηωισ του: πικραμζνοσ ςφρκθκε ςτα δικαςτιρια από τον γιο του Ιοφϊντα ωσ παρανοϊκόσ λόγω
οικογενειακϊν διαφωνιϊν. Δικαιϊκθκε και πζκανε ςτα 90 του (406 π.Χ.), ίςωσ από ρϊγα ςταφυλιοφ,
κακϊσ απιγγειλε δυνατά τθν Αντιγόνθ.
 εργογραφία:
 123 δράματα (ςϊκθκαν ακζραιεσ 7 τραγωδίεσ: Αίασ – Αντιγόνη - Τραχίνιαι3
- Οιδίπουσ Τφραννοσ – Ηλζκτρα -
Φιλοκτήτησ και Οιδίπουσ επί Κολωνϊ, ο οποίοσ διδάχκθκε μετά το κάνατό του από τον εγγονό του Σοφοκλι και ζνα
μζροσ από το ςατυρικό δράμα Ιχνευταί).
 Ο Σοφοκλήσ ωσ τραγικόσ ποιητήσ:
 Εμφανίςτθκε ςτο κζατρο ωσ τραγικόσ ποιθτισ το 468 π.Χ., νικϊντασ τον Αιςχφλο.
 Συμμετείχε ςε 30 δραματικοφσ αγϊνεσ και δεν πιρε ποτζ το 3ο
βραβείο (20+=1ο και ςτουσ υπόλοιπουσ 2ο ).
 Θεατρικζσ καινοτομίεσ:
 Διδαςκαλία τριλογίασ (3 τραγωδίεσ) χωρίσ κοινι υπόκεςθ (π.χ. Αιςχφλοσ: Προμθκζασ Πυρφόροσ –Προμθκζασ
Δεςμϊτθσ – Προμθκζασ Λυόμενοσ)
 Αφξθςθ χορευτϊν από 12 ςε 15 → πιο ευζλικτο χορευτικό ςχιμα, ςυμμετζχει ενεργά ςτθν υπόκεςθ
 Μείωςθ ζκταςθσ χορικϊν & αφξθςθ διαλογικϊν μερϊν
 Προςκικθ 3ου
υποκριτι (τον 2ο τον είχε προςκζςει ο Αιςχφλοσ), αφοφ αυξικθκαν τα διαλογικά μζρθ
 Ειςαγωγι ςκθνογραφίασ με τθ χριςθ περιάκτων.
 Ήρωεσ – Αντιιρωεσ: τεχνικι φωτοςκίαςθσ:
 Ήρωεσ: γενναιότεροι από τον μζςο άνκρωπο (Αιςχφλοσ: υπερφυςικόσ άνκρωποσ //Ευριπίδθσ: κακθμερινόσ
άνκρωποσ), κάπωσ εξιδανικευμζνοι (κατά τον Αριςτοτζλθ: «οἵουσ δεῖ εἶναι»), με αλφγιςτθ δφναμθ και
αίςκθςθ του κακικοντοσ, με εςωτερικι ελευκερία, χωρίσ όμωσ να είναι κφριοι τθσ τφχθσ τουσ και χωρίσ
καμιά ανκρϊπινθ βοικεια, βυκιςμζνοι ςτθν θκικι τουσ μοναξιά αναξιοπακοφν
 Αντιιρωεσ: τα δευτερεφοντα πρόςωπα ζχουν ακριβϊσ τα αντίκετα χαρακτθριςτικά και διαγράφουν
καλφτερα τουσ ιρωεσ (μζκοδοσ φωτοςκίαςθσ).
 Πρόβλθμα θκικισ τάξθσ ςτισ ςοφόκλειεσ τραγωδίεσ:
 Ιδεολογία Σοφοκλι: ςζβεται τισ παραδόςεισ (χωρίσ αιςχφλειουσ μεταφυςικοφσ προβλθματιςμοφσ και
ευριπίδειεσ αμφιςβθτιςεισ) και αναηθτεί τα βακφτερα κίνθτρα των ανκρϊπινων πράξεων. Για τον
Σοφοκλι: ο άνκρωποσ είναι αςτακισ και εφιμεροσ και οι κεοί, αιςκθτοί ςτισ τραγωδίεσ του,
αντιπροςωπεφουν το φωσ, τθ δφναμθ αλλά και τθν θρεμία και ζχουν νόμουσ ανϊτερουσ από τουσ
ανκρϊπινουσ.
 Γλϊςςα Σοφοκλι - «μζλιτταν»: κομψι και λεπτι. Με λογιότερεσ λζξεισ διατθροφςε υψθλό το επίπεδο του
λόγου(χωρίσ τθν μεγαλοςτομία του Αιςχφλου και τισ κακθμερινζσ εκφράςεισ του Ευριπίδθ), ικανό να εκφράςει
αριςτοτεχνικά τθν τραγικι ειρωνεία (να γνωρίηει ο κεατισ πράγματα που αγνοεί ο ιρωασ), τθν περιπζτεια, τθν
αναγνϊριςθ και τισ εικόνεσ.
2
Ονομαςία από τον εκεί ναό και το άγαλμα του Κππιου (ζφιππου) Ποςειδϊνα
3
Χορόσ από τθν Τραχίνα Φωκίδασ

8. 8
Ειςαγωγι ςτθν Αντιγόνθ
 Ο μφθοσ: ο μφθοσ των Λαβδακιδϊν:4
 1θ
γενιά ςυμφορϊν: Ο Λάιοσ, ο γιοσ του Λάβδακου, απαγάγει το Χρφςιππο, το γιο του Πζλοπα. Ο Πζλοπασ τον
καταριζται να πεκάνει άτεκνοσ ι να ςκοτωκεί από το παιδί του
 2θ
γενιά ςυμφορϊν: Ο Οιδίποδασ, γιοσ του Λάιου, ςκοτϊνει χωρίσ να το ξζρει τον πατζρα του, παντρεφεται
τθ μθτζρα του, τθν Ιοκάςτθ, και μαηί τθσ κάνει τον Πολυνείκθ, τον Ετεοκλι, τθν Αντιγόνθ και τθν Ιςμινθ. Με
τθν αποκάλυψθ τθσ αλικειασ, θ Ιοκάςτθ αυτοκτονεί και ο Οιδίποδασ αυτοτυφλϊνεται και αυτοεξορίηεται.
Κατά μια πθγι, ο Οιδίποδασ, επειδι οι γιοι του παράκουςαν μια εντολι του, τουσ καταράςτθκε να
μοιραςτοφν τθν κλθρονομιά του με τα όπλα και να αλλθλοςκοτωκοφν
 3θ
γενιά ςυμφορϊν: Ο Πολυνείκησ και ο Ετεοκλήσ είχαν ςυμφωνιςει να βαςιλεφουν διαδοχικά ανά ζνα
χρόνο. Ο Ετεοκλισ δεν κράτθςε τθ ςυμφωνία. Τότε ο Πολυνείκθσ πιγε ςτο Άργοσ, παντρεφτθκε τθν κόρθ του
βαςιλιά Άδραςτου και επιτζκθκε ςτθ Θιβα. Στθν τελικι μονομαχία αλλθλοςκοτϊνονται. Ο νζοσ βαςιλιάσ
Κρζων, αδερφόσ τθσ Ιοκάςτθσ, διατάηει να μθν ταφεί ο εχκρόσ τθσ πατρίδασ Πολυνείκθσ. Η Αντιγόνη
παρακοφει τθν εντολι του και κα κανατωκεί.
 Η διδαςκαλία τησ Αντιγόνησ: 442 π.Χ., 1ο
βραβείο.
 H πρόςληψη του ζργου (reception studies)
 Ζαν Ανοφιγ: Η Αντιγόνθ, του Γάλλου κεατρικοφ ςυγγραφζα Ανοφιγ, γραμμζνθ ςτθν καρδιά τθσ γερμανικισ κατοχισ,
ζχει παρουςιαςτεί ςτισ ςκθνζσ όλου του κόςμου άπειρεσ φορζσ, ζχει προκαλζςει ζντονεσ ςυηθτιςεισ και αντιπαρακζςεισ
και ζχει μελετθκεί και αναλυκεί όςο λίγα ζργα του παγκόςμιου ρεπερτορίου. Ο ςυγγραφζασ βγάηει τθν Αντιγόνθ από τον
τελετουργικό αρχαιοελλθνικό κόςμο και τθν οδθγεί ςτον ςφγχρονο, όπου οι κεοί ζχουν εξαφανιςτεί και οι αρχθγοί των
κρατϊν ζχουν τθ δφναμθ να ορίηουν και να χειραγωγοφν τισ μοίρεσ των ανκρϊπων. Ο κόςμοσ αυτόσ τθσ απάτθσ, τθσ
διαφκοράσ, τθσ λεθλαςίασ είναι ζργο των ανκρϊπων και όςοι τολμοφν να του αντιςτακοφν βρίςκονται ςτο ζλεοσ μιασ
απόλυτθσ και ανελζθτθσ εξουςίασ. Αυτι θ Αντιγόνθ δεν ζχει χϊρο για τθν κάκαρςθ, είναι τραγικι όχι γιατί κα πεκάνει,
αλλά γιατί δεν ζχει τθ δφναμθ να αλλάξει τθν πορεία των γεγονότων. Η λφτρωςθ είναι ανζφικτθ, αλλά το μινυμα είναι
ςαφζσ και διαρκζσ. Μζςα ςτο ηοφερό κλίμα τθσ γερμανικισ κατοχισ, το 1944, ςτο Παρίςι των ςυλλιψεων, των
προκθρφξεων, των επικζςεων, του φόβου και τθσ βίασ, θ Αντιγόνθ ενςαρκϊνει ξαφνικά τθσ ελπίδεσ μιασ ολόκλθρθσ
γενιάσ… Η Αντιγόνθ ζρχεται ςτθ δικι μασ εποχι και μασ ταρακουνάει. Ιδιόμορφθ, πολεμικι και, ταυτόχρονα, ποιθτικι,
μασ κατακτά και μασ ςυγκινεί με ζναν τρόπο ςχεδόν βίαιο. Μασ κζτει αμείλικτα ερωτιματα… Νομίηω ότι, και ςιμερα,
αυτι θ φωνι ζχει ακόμα τθ δφναμθ να μασ αφυπνίηει».
naftemporiki.gr 26 Απριλίου 2014
 Μπζρτολτ Μπρεχτ : Ο Γερμανόσ κεατρικόσ ςυγγραφζασ, Μπζρτολτ Μπρεχτ, ςυνζκεςε τθ δικι του Αντιγόνθ,
βαςιςμζνοσ ςτθ γερμανικι μετάφραςθ τθσ τραγωδίασ του Σοφοκλι από τον Χζλντερλιν, το 1947, δυο χρόνια μονάχα
μετά το τζλοσ τθσ ανκρωποςφαγισ του Β' Παγκοςμίου πολζμου και τθν ιττα του ναηιςμοφ. Σε αυτό, το πρϊτο
μεταπολεμικό ζργο του, ο Μπρεχτ χρθςιμοποιεί τθν παγκοςμίωσ γνωςτι μορφι τθσ θρωίδασ ωσ διαχρονικό ςφμβολο
αντίςταςθσ και ελευκερίασ, με ςκοπό να καταδείξει τον παραλογιςμό του πολζμου και τθσ ολοκλθρωτικισ κρατικισ
εξουςίασ, που ηθτάει από τουσ πολίτεσ να μεταμορφωκοφν ςε «κρζασ για τα κανόνια»...
Κδρυμα Ωνάςη, 21-4-2012
4
Σπερματικά ο μφκοσ τθσ γενιάσ των Λαβδακιδϊν που βαςίλεψε ςτθ Θιβα βρίςκεται ςτθν Ιλιάδα και ςτο λ’ τθσ Οδφςςειασ,
ενϊ διαμορφϊνεται οριςτικά ςτα κφκλια ζπθ (Θθβαΐσ και Οιδιπόδεια)