αποκριά, καρναβάλι, μάσκα, γαϊτανάκι, έθιμα, Τσικνοπέμπτη, Πάτρα,

1. ΑΠΟΚΡΙΑ
Αποκριά ετυμολογικά σημαίνει μακριά
από το κρέας.
Περιλαμβάνει τις τρεις εβδομάδες πριν από
την Μεγάλη Σαρακοστή, που μας ανοίγει το
Τριώδιο.
Η λέξη «Καρναβάλι» είναι σύνθετη από τις λέξεις carne = κρέας και vale = χαιρετώ.
Το πιο σημαντικό καρναβάλι στον ελληνικό χώρο διοργανώνεται στην Πάτρα.
Στην Πάτρα από τότε που απελευθερώθηκε το 1828, και για πολλά χρόνια δύο
ήταν τα μέσα διασκεδάσεως την περίοδο της Αποκριάς: ο χορός και το πρόχειρο
μασκάρεμα.
Τα Σαββατοκύριακα της Καρναβαλικής περιόδου οι μασκαρεμένοι, οι "μπούλες",
γύριζαν στη πόλη και μετέδιδαν στο κόσμο την ευθυμία τους. Αναπαρίσταναν ότι
μπορεί να φανταστεί κανείς, γιατρούς με τα γιατροσόφια τους, γέρους και γριές,
με μπαστούνια και κουδούνια, κ.ά. Τους δεχόταν, τους κερνούσαν, αντάλλαζαν
αστεία και προσπαθούσαν με εύθυμο τρόπο να τους κάνουν να φανερώσουν το
πρόσωπό τους, την ταυτότητά τους.
Άλλη συνήθεια ήταν ο αυγοπόλεμος με κέρινα αυγά γεμάτα κομφετί, πρόδρομος
του σημερινού σοκολατοπόλεμου.
Σήμερα οι αποκριάτικες εκδηλώσεις αρχίζουν κάθε χρόνο στις 17 Ιανουαρίου με
την τελετή έναρξης του καρναβαλιού και λήγουν την τελευταία Κυριακή της
Αποκριάς με τη μεγάλη παρέλαση των καρναβαλιστών και το κάψιμο του
βασιλιά Καρνάβαλου.
Ο Βασιλιάς Καρνάβαλος, το άνθινο άρμα και η Βασίλισσα της Αποκριάς,
δεσπόζουν στη μεγάλη παρέλαση της τελευταίας Κυριακής, που αποτελεί την πιο
σημαντική εκδήλωση και στο σύγχρονο Καρναβάλι.
Το παλιό Baby Rally έχει αντικατασταθεί από το Καρναβάλι των Μικρών.
Μουσικές συντροφιές υλοποιούν παραδοσιακά δρώμενα, που μας φέρνουν τη
λαϊκή τέχνη τους από τις πόλεις της Ελλάδας, περιδιαβαίνουν στους δρόμους
με βήμα μελωδικό και συνάμα καρναβαλικό και θυμίζουν ήθη και έθιμα
αλλοτινών εποχών ως θεματοφύλακες των πλούσιων παραδόσεών τους.

2. Τσικνοπέμπτη
Τσικνοπέμπτη είναι η Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας (της κρεατινής) του
Τριωδίου. Ο εορτασμός αυτής της μέρας είναι ένα έθιμο που δεν γνωρίζουμε
από πού προέρχεται.
Βασικό χαρακτηριστικό του είναι το ψήσιμο «τσίκνισμα» κρέατος στα
κάρβουνα. Από εκεί έχει πάρει και το όνομα της η ημέρα.
Πέρα από το ψήσιμο του κρέατος, κάθε τόπος έχει και τις δικές του συνήθειες
εορτασμού της Τσικνοπέμπτης.
Η γιορτή της Τσικνοπέμπτης έχει ιδιαίτερο χρώμα στην Πάτρα εξαιτίας και της
επιρροής του καρναβαλιού. Την ημέρα αυτή εκατοντάδες Πατρινοί στήνουν
ψησταριές σε κάθε σημείο της πόλης. Κέντρο των εκδηλώσεων αποτελεί η
Άνω Πόλη, και κυρίως η οδός Γερμανού και οι δρόμοι γύρω από αυτή. Λαϊκά
και καρναβαλικά δρώμενα, μουσικές κομπανίες συμπληρώνουν τη βραδιά της
άφθονης κατανάλωσης ψητού κρέατος.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας γίνεται εικονικός γάμος.
Ο γαμπρός κι από κοντά ο κουμπάρος και γύρω οι συμπέθεροι. Συναντιόταν με
την πομπή της νύφης και γινόταν τρικούβερτο γλέντι… με όλα τα
συνακόλουθα…. Επίσης δεν έλλειπαν και οι εικονικές δίκες με βάσει τα
προικοσύμφωνα. Διακωμωδούσαν υποθέσεις, που τους βασάνιζαν στην
καθημερινότητά τους, έπεφτε πολύ γέλιο.
Ιδιαίτερα στην Πάτρα έχουμε το έθιμο της Κουλουρούς.
Η Γιαννούλα ήταν μια φτωχή γυναίκα της Άνω πόλης που έζησε στην περίοδο
πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και πουλούσε κουλούρια. Ορισμένοι Πατρινοί
εκμεταλλευόμενοι την αφέλειά της τής έταζαν πως θα την παντρέψουν με τον
πρόεδρο της Αμερικής Ουίλσον.
Η Γιαννούλα η Κουλουρού πιστεύει λανθασμένα δύο πράγματα. Το πρώτο ότι
ο Ναύαρχος Ουίλσον είναι τρελά ερωτευμένος μαζί της και το δεύτερο ότι
έρχεται να την παντρευτεί. Έτσι λοιπόν, ντύνεται νύφη και με την συνοδεία
των Πατρινών πηγαίνει στο λιμάνι της πόλης για να προϋπαντήσει τον καλό
της.
Γύρω της ο κόσμος ξεφαντώνει και διασκεδάζει με τα καμώματα της.

3. Το γαϊτανάκι
Το γαϊτανάκι, ήταν γνωστό και στην περιοχή μας. Ένα ψηλό ξύλο, με δεμένες
πολύχρωμες κορδέλες. Κάθε κορδέλα και χορευτής με την παραδοσιακή του
στολή. Και ρυθμοί χορευτικοί να οδηγούν τα βήματα γύρω από τα γαϊτανάκια.
Λέγεται ότι το γαϊτανάκι έγινε γνωστό στην περιοχή μας από τους Αρκάδες που
το χόρευαν με συνοδεία πίπιζας και ταμπούρλου που εγκαταστάθηκαν στη
Ηλεία.
Δεκατρία άτομα χρειάζονται για να στήσουν το χορό. Ο ένας κρατά ένα μεγάλο
στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου ξεκινούν 12 μακριές κορδέλες,
καθεμιά με διαφορετικό χρώμα. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και δίνουν
το όνομά τους στο έθιμο. Γύρω από το στύλο, 12 χορευτές κρατούν από ένα
γαϊτάνι και χορεύουν μαζί, σε 6 ζευγάρια, τραγουδώντας το παραδοσιακό
τραγούδι.
Καθώς κινούνται γύρω από το στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του
κι έτσι όπως γυρνούν πλέκουν τις κορδέλες γύρω από το στύλο δημιουργώντας
χρωματιστούς συνδυασμούς. Όταν πια οι κορδέλες τυλιχτούν γύρω από το στύλο
και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά σε αυτόν, τότε ο χορός τελειώνει και
το στολισμένο γαϊτανάκι μένει να θυμίζει το αποκριάτικο πνεύμα.

4. Η ιστορία της μάσκας
Η καταγωγή της μάσκας εντοπίζεται σε αρχαίες
μυστηριακές θρησκευτικές τελετές. Τα παλαιότερα προσωπεία βρέθηκαν
στο βασιλικό νεκροταφείο της Ουρ, στη Μεσοποταμία και αποτελούσαν
στοιχεία τέτοιων τελετών.
Δεν υπάρχει λαός που για διαφορετικούς έστω λόγους και σε διαφορετικές
περιόδους του έτους να μην έχει το έθιμο της μασκαράτας. Οι ειδικοί ανάγουν
την εμφάνιση της μάσκας στην εποχή που πάτησε στη γη το πόδι του ο
άνθρωπος και τη θεωρούν ως ένα από τα πιο σημαντικά έργα τέχνης που
έχουν δημιουργηθεί, ως ένα πνευματικό προϊόν του ανώτερου εξελικτικά όντος.
Προσωπίδες λατρείας που καλόπιαναν τα κακά πνεύματα, πολεμικές που
τρομοκρατούσαν τους εχθρούς, καθώς και νεκρικές για να διώχνουν τα
πνεύματα στο ταξίδι τους για τον άλλο κόσμο, συναντά κανείς σε πολλές
ιστορικές περιόδους στην Ελλάδα, Αίγυπτο, Περού, Μεξικό, Καρχηδόνα.
Ως μέσο μεταμφίεσης πρωτοχρησιμοποιήθηκε στην Ιταλία. Τον 16ο αιώνα
δεν νοείτο κάποια κυρία της αριστοκρατίας να μην φορά μάσκα όταν
μεταμφιεζόταν της Απόκριες.
Στην Ελλάδα το προσωπείο κατά καιρούς είχε πολλές και διαφορετικές
χρήσεις. Νεκρικό, καμωμένο από χρυσό για να προσδίδει την ανάλογη λάμψη
στο νεκρό βασιλιά, κάλυπτε τις δυσμορφίες του παγωμένου προσώπου. 'Αλλα
προσωπεία τοποθετούνταν στα ιερά των ναών ως τάματα και αφιερώματα και
τα πιο αποκρουστικά κρέμονταν στα σπίτια και τα καταστήματα και
χρησίμευαν ως φυλακτά για τη βασκανία.
Ευρύτατα τα προσωπεία χρησιμοποιήθηκαν και στο αρχαίο δράμα
και κατά την εξέλιξη του πήραν ποικίλες μορφές, γυναικείες,
αντρικές, κωμικές, τραγικές.
Η μάσκα δεν γνωρίζει σύνορα και κάθε λαός της δίνει τη δική του ερμηνεία και
τη χρησιμοποιεί σύμφωνα με τις παραδόσεις του.
Η μάσκα ως αξεσουάρ γνώρισε μεγάλη άνθηση κυρίως τον 14ο
αιώνα στις χώρες της Μεσογείου. Είναι πασίγνωστοι οι
περίφημοι μασκοφόροι της Ρώμης, της Φλωρεντίας και της
Βενετίας.
Σήμερα δεν νοείται καρναβάλι χωρίς μάσκα, η οποία τείνει να
εξελιχθεί σε ένα ανελέητο διαγωνισμό δημιουργίας εξαιρετικής τέχνης και
αισθητικής. Μεταξωτές στη Βενετία, πορσελάνες, ζωγραφισμένες στο χέρι στη
Νίκαια της Γαλλίας, εντυπωσιακές με φτερά στο Ρίο.
Στη χώρα μας εξακολουθούν να απεικονίζουν κλασικούς ήρωες των παιδικών
παραμυθιών, να συνοδεύουν τις στολές μας ή να σατιρίζουν πολιτικά πρόσωπα.