Nhận viết luận văn đại học, thạc sĩ trọn gói, chất lượng, LH ZALO=>0909232620 Tham khảo dịch vụ, bảng giá tại: https://vietbaitotnghiep.com/dich-vu-viet-thue-luan-van Luận văn thạc sĩ ngành luật: Áp dụng pháp luật về giáo dục và đào tạo – thực tiễn tại tỉnh Nam Định

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NGUYỄN VĂN CƯỜNG
¸P DôNG PH¸P LUËT VÒ GI¸O DôC Vµ §µO T¹O -
THùC TIÔN T¹I TØNH NAM §ÞNH
Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật
Mã số: 60 38 01 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. MAI VĂN THẮNG
HÀ NỘI - 2015

2. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn này chưa được công bố trong
bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ, trích dẫn trong Luận văn
này đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất
cả các môn học và thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định
của Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy tôi viết lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật – Đại học Quốc
gia Hà Nội xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
NGƯỜI CAM ĐOAN
Nguyễn Văn Cường

3. MỤC LỤC
MỞ ĐẦU................................................................................................................1
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ ...........9
GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO...................................................................................9
1.1. Những vấn đề lý luận về áp dụng pháp luật..................................................9
1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của áp dụng pháp luật............................................................9
1.1.2. Hình thức và quy trình áp dụng pháp luật .................................................................12
1.2. Những vấn đề lý luận về giáo dục, đào tạo và pháp luật về giáo dục, đào
tạo.........................................................................................................................23
1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của giáo dục, đào tạo...........................................................23
1.2.2. Khái luận về hệ thống giáo dục quốc dân ở Việt Nam hiện nay...............................27
1.3. Lý luận áp dụng pháp luật về giáo dục và đào tạo......................................35
1.3.1. Khái niệm về áp dụng pháp luật trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo.............35
1.3.2. Những đặc điểm cơ bản của áp dụng pháp luật trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo.36
Kết luận chương 1 ...............................................................................................37
Chương 2. THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TRONG LĨNH VỰC GIÁO
DỤC ĐÀO TẠO TẠI TỈNH NAM ĐỊNH...........................................................38
2.1. Khái quát về tỉnh Nam Định và bối cảnh, tình hình chung của tỉnh Nam
Định trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo.............................................................38
2.1.1. Khái quát về tỉnh Nam Định ........................................................................38
2.1.2. Bối cảnh, tình hình chung về hoạt động giáo dục và đào tạo trên địa bàn tỉnh
Nam Định..............................................................................................................39
2.2. Hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến hoạt động áp dụng pháp luật về
giáo dục và đào tạo ở Việt Nam và trên địa bàn tỉnh Nam Định.......................43
2.2.1. Hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến hoạt động áp dụng pháp luật về
giáo dục đào tạo do các cơ quan trung ương ban hành ...........................................43
2.2.2. Hệ thống văn bản pháp luật, chính sách liên quan đến hoạt động áp dụng pháp
luật về giáo dục đào tạo do các cơ quan chức năng của tỉnh Nam Định ban hành ..54
2.3. Thực tiễn và kết quả áp dụng pháp luật trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo
ở các cấp học trên địa bàn Nam Định.................................................................58
2.3.1. Những đặc trưng cơ bản trong hoạt động áp dụng pháp luật trong lĩnh vực
giáo dục đào tạo tại tỉnh Nam Định .......................................................................58

4. 2.3.2. Thực tiễn và kết quả áp dụng pháp luật giáo dục, đào tạo tại tỉnh Nam Định ở
cấp mầm non và các cấp học phổ thông.................................................................59
2.3.3. Thực tiễn và kết quả áp dụng pháp luật dạy nghề, giáo dục chuyên nghiệp,
giáo dục đại học.....................................................................................................71
2.4. Những hạn chế, bất cập trong áp dụng pháp luật về giáo dục, đào tạo tại
tỉnh Nam Định và nguyên nhân của những hạn chế, bất cập đó.......................73
2.4.1. Những hạn chế chung của nền giáo dục đào tạo tỉnh Nam Định...................73
2.4.2. Những hạn chế, bất cập trong quá trình áp dụng pháp luật về giáo dục đào tạo
trên địa bàn tỉnh Nam Định....................................................................................75
2.4.3. Nguyên nhân của những bất cập, hạn chế.....................................................78
Kết luận chương 2 ................................................................................................80
Chương 3. QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG VÀ NHỮNG KIẾN NGHỊ GIẢI
PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TRONG GIÁO
DỤC VÀ ĐÀO TẠO ............................................................................................82
3.1. Những quan điểm, định hướng chung của việc áp dụng pháp luật về giáo dục,
đào tạo ..................................................................................................................82
3.2. Những đề xuất, kiến nghị chung ..................................................................83
3.2.1. Những đề xuất, kiến nghị chung hoàn thiện hoạt động áp dụng pháp luật trên
phạm vi cả nước ....................................................................................................83
3.2.2. Những đề xuất, kiến nghị chung hoàn thiện hoạt động áp dụng pháp luật trên
phạm vi tỉnh Nam Định .........................................................................................83
3.3. Một số kiến nghị, đề xuất cụ thể...................................................................87
3.3.1. Những đề xuất kiến nghị cụ thể nhằm hoàn thiện hoạt động áp dụng pháp luật
trên phạm vi cả nước .............................................................................................87
3.3.2. Những đề xuất, kiến nghị cụ thể nhằm hoàn thiện hoạt động áp dụng pháp
luật trên phạm vi tỉnh Nam Định ...........................................................................88
Kết luận chương 3 ...............................................................................................91
KẾT LUẬN..........................................................................................................92
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................94

5. DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu bảng Tên bảng Trang
Bảng 1.1: Quy mô học sinh 39
Bảng 1.2: Quy mô học sinh/giáo viên 40
Bảng 1.3: Quy mô lớp học của các trường trung học 40

6. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
CBQL: Cán bộ quản lý
CHXHCN: Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
CSDN: Cơ sở dạy nghề
CSVC: Cơ sở vật chất
ĐH: Đại học
GD&ĐT: Giáo dục và đào tạo
HĐND: Hội đồng nhân dân
LĐTBXH: Lao động – Thương binh và Xã hội
PCGDTH: Phổ cập giáo dục trung học
TCCN: Trung cấp chuyên nghiệp
TCN: Trung cấp nghề
THCS: Trung học cơ sở
THPT: Trung học phổ thông
UBND: Ủy ban nhân dân

7. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã khẳng định "Đổi mới căn
bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa,
dân chủ hóa và hội nhập quốc tế, trong đó, đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển
đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục là khâu then chốt" và "Giáo dục và đào
tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp
phần quan trọng xây dựng đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam".
Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020 đã định hướng: "Phát triển và nâng
cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao là một đột phá chiến
lược". Chiến lược phát triển giáo dục 2011 - 2020 nhằm quán triệt và cụ thể hóa các
chủ trương, định hướng đổi mới giáo dục và đào tạo, góp phần thực hiện thắng lợi
Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI và Chiến lược phát triển kinh tế - xã
hội 2011 - 2020 của đất nước.
Để xây dựng thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước
trong thời kỳ hội nhập quốc tế chúng ta cần tháo gỡ 3 điểm nút, đó là: Một là có cơ
chế chính sách phải đồng bộ, phù hợp với thông lệ quốc tế và điều chỉnh được, phù
hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; hai là phát triển cơ sở hạ
tầng như đường giao thông, điện, mặt bằng sản xuất cho các nhà đầu tư; ba là xây
dựng được nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng được yêu cầu ứng dụng công
nghệ tiên tiến, hiện đại, có trình độ khoa học kỹ thuật, có khả năng ứng dụng thực
tiễn, có kỷ luật lao động, có tư duy làm việc nhóm, hiệu quả [9].
Chất lượng nguồn nhân lực phụ thuộc rất nhiều yếu tố như: người học, chế độ
chính sách, việc áp dụng các chế độ, chính sách đó, cơ sở vật chất, chương trình giáo
trình, chất lượng đội ngũ giáo viên…
Chế độ, chính sách về giáo dục và đào tạo, việc áp dụng pháp luật trong lĩnh
vực giáo dục, đào tạo có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực
có chất lượng cao theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban chấp

8. 2
hành Trung ương Đảng khoá XI về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo,
đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường theo
định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
Một khâu quan trọng trong việc phát triển giáo dục và đào tạo là việc áp dụng
pháp luật trong lĩnh vực đó. Việc xây dựng pháp luật về giáo dục và đào tạo như là cho
một chiếc gậy vững chắc, nhưng việc áp dụng là việc chống gậy đó như thế nào, đầu
nào cầm, đầu nào chống, chống đứng hay chống nghiêng để vững chắc nhất.
Như vậy, việc áp dụng pháp luật về giáo dục và đào tạo là khâu then chốt để
thực hiện thắng lợi nhiệm vụ giáo dục và đào tạo. Để áp dụng có hiệu lực, hiệu quả
phụ thuộc rất nhiều yếu tố như: chính sách áp dụng pháp luật về giáo dục và đào tạo
của địa phương đó có quyết liệt hay không; đội ngũ cán bộ, công chức thực thi việc áp
dụng pháp luật như thế nào, trình độ của họ ra sao, sự áp dụng tiến bộ của khoa học
công nghệ vào quản lý giáo dục và đào tạo như thế nào.
Trong nhiều năm qua, giáo dục và đào tạo đã được Đảng, nhà nước quan tâm,
đầu tư có sở vật chất, hệ thống trường, lớp đã được củng cố, mở rộng, đáp ứng phần
lớn nhu cầu học tập của nhân dân; hệ thống pháp luật về giáo dục và đào tạo dần dần
hoàn thiện, phù hợp với thực tiễn, thông lệ quốc tế và theo định hướng xã hội chủ
nghĩa; đội ngũ giáo viên được nâng cao cả về chất lượng và số lượng, đảm bảo cơ cấu
các bộ môn và cơ cấu trình độ… Đặc biệt với Nam Định là tỉnh có truyền thống hiếu
học, học giỏi, kết quả là tỉnh liên tục 20 năm trong tốp dẫn đầu toàn quốc về chất
lượng giáo dục toàn diện, nhất là giáo dục phổ thông, hàng năm hoàn thành 10 đến
13/15 tiêu chí của Bộ Giáo dục và Đào tạo.... Việc áp dụng pháp luật tại tỉnh được sự
quan tâm của cấp ủy, chính quyền các cấp, các gia đình, dòng họ; vì vậy thu được
nhiều kết quả cao, là điểm sáng về chất lượng giáo dục phổ thông của cả nước, nhiều
mô hình trường học thân thiện được xây dựng và là cơ sở để cả nước nhân rộng như
trường “Xanh – Sạch – Đẹp – an toàn”, xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích
cực. Tuy nhiên chất lượng chưa bền vững, đồng đều trong các trường, giáo dục
chuyên nghiệp và giáo dục đại học chất lượng chưa cao, chưa đáp ứng được phát triển
kinh tế xã hội của địa phương, chưa là trung tâm giáo dục của tiểu vùng Nam đồng
bằng sông Hồng.

9. 3
Bởi vì, trong mọi cơ chế, chính sách con người luôn được coi là trung tâm. Hay
nói cách khác, muốn đưa cơ chế, chính sách vào cuộc sống thì nâng cao trình độ, đổi
mới tư duy, phương pháp thực hiện phải được thực hiện đầu tiên. Công tác áp dụng
pháp luật về giáo dục đào tạo mặc dù đã được quan tâm nhưng chưa linh hoạt, chưa
đồng bộ, quyết liệt, nên vẫn còn một số cấp ủy, chính quyền địa phương chưa vào cuộc
trong việc triển khai pháp luật giáo dục và đào tạo, có quan niệm cho rằng đó là công
việc của riêng ngành giáo dục và đào tạo. Nhằm góp phần hoàn thiện việc áp dụng pháp
luật về giáo dục nói chung, trên địa bàn tỉnh Nam Định nói riêng, cùng với mong muốn
hoàn thiện hơn nữa công cuộc phát triển dân trí, nhân lực và nhân tài của Tỉnh, tôi
quyết định chọn đề tài “Áp dụng pháp luật về giáo dục và đào tạo – thực tiễn tại tỉnh
Nam Định” làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học của mình.
2. Tính hình nghiên cứu đề tài
Sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục đào tạo nói chung và áp dụng
pháp luật về giáo dục đào tạo nói riêng bước đầu đáp ứng yêu cầu xây dựng nguồn
nhân lực có chất lượng cho đất nước, đã và đang thuộc đối tượng nghiên cứu của
nhiều bộ môn khoa học như: chính trị học, luật học, giáo dục học, đạo đức học...Sự
lãnh đạo của Đảng, sự quản lý điều hành của Nhà nước đối với giáo dục đào tạo được
xem là một trong những nhân tố quan trọng, quyết định đến việc đào tạo nguồn nhân
lực - tháo gỡ nút thứ 3 của đất nước đạt hiệu quả.
Trong thực tiễn hiện nay, Đảng Cộng sản Việt Nam đang thực hiện công cuộc
đổi mới để xây dựng đất nước, vai trò lãnh đạo của Đảng cả về lý luận và thực tiễn
đang đặt ra nhiều vấn đề cần được giải quyết. Có thể nói đây là vấn đề quan trọng, thu
hút được sự nghiên cứu của nhiều tác giả.
Trong phạm vi đề tài đã được nghiên cứu có liên quan đến đề tài mà tác giả
biết có thể liệt kê sơ bộ như sau:
- Đặng Quốc Bảo (2001), Kinh tế học giáo dục: Một số vấn đề lý luận và thực
tiễn và những ứng dụng trong việc xây dựng chiến lược giáo dục, Nhà xuất bản chính
trị Quốc gia;
- Đặng Quốc Bảo (2004), Giáo dục Việt Nam hướng tới tương lai: Vấn đề và
giải pháp, Nhà xuất bản chính trị Quốc gia

10. 4
- Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Tài liệu nhiệm vụ năm học 2005-2006, Nhà
XB Giáo dục.
- Bộ Giáo dục và Đào tạo (2012), Tài liệu nhiệm vụ năm học 2011-2012, Nhà
XB Giáo dục.
- Phạm Minh Hạc, (2003), Về giáo dục, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
- Nguyễn Thị Hồi – Đại học Luật Hà Nội, Đề tài nghiên cứu cấp trường: Áp
dụng pháp luật ở Việt Nam hiện nay”; Hà Nội, năm 2009.
Chủ trương về giáo dục và đào tạo là vấn đề đã và đang được Đảng, Nhà nước
đặc biệt quan tâm và thường xuyên có những đổi mới nhằm góp phần vào việc xây
dựng nguồn nhân lực đáp ứng công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tuy
nhiên, các chủ trương, pháp luật, Chương trình, Kế hoạch, Đề án do Đảng và Nhà nước
ban hành chỉ mang tính chất điều chỉnh chung, ở mỗi địa phương cụ thể do điều kiện
kinh tế - xã hội khác nhau; đặc điểm tình hình khác nhau nên công tác áp dụng pháp
luật về giáo dục đào tạo cũng có những điểm khác biệt mang tính đặc thù và do đó cũng
có những điểm khác nhau.
Những công trình khoa học trên đây đã tập trung nghiên cứu việc đổi mới
phương thức lãnh đạo của Đảng, sự quản lý điều hành của Nhà nước trong việc
xây dựng, thực hiện pháp luật giáo dục nói chung và áp dụng pháp luật giáo dục
đào tạo nói riêng trên phạm vi cả nước.
Áp dụng pháp luật về giáo dục và đào tạo là một đề tài rất rộng bao gồm pháp
luật giáo dục chính quy và giáo dục thường xuyên, giáo dục phổ thông, giáo dục
chuyên nghiệp; trong giáo dục phổ thông có giáo dục mầm non, giáo dục tiểu học,
giáo dục trung học cơ sở, giáo dục trung học phổ thông; trong giáo dục chuyên nghiệp
có giáo dục đại học, cao đẳng, giáo dục trung cấp chuyên nghiệp và dạy nghề. Giáo
dục đại học có giáo dục đại học và giáo dục sau đại học, tuy nhiên trong phạm vi của
luận văn này, tôi chỉ đi sâu nghiên cứu về áp dụng pháp luật về giáo dục và đào tạo –
thực tiễn tại tỉnh Nam Định, nhằm đưa ra giải pháp có tính hiệu quả ở tùng cấp học,
bậc học.
- Nhiệm vụ của luận văn: tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận của việc áp dụng

11. 5
pháp luật về giáo dục và đào tạo, trong đó nghiên cứu sâu vào lý luận và hệ thống
pháp luật về giáo dục và đào tạo của cả nước nói chung và tại tỉnh Nam Định nói
riêng. Tình hình áp dụng pháp luật trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo tại tỉnh Nam
Định, nguyên nhân đạt được kết quả, những hạn chế yếu kém, giải pháp khắc phục và
kiến nghị mô hình áp dụng pháp luật hiệu quả trong phạm vi cả nước.
- Tình hình nghiên cứu: tại tỉnh Nam Định nói riêng và cả nước nói chung chưa
có đề tài nào nghiên cứu về áp dụng pháp luật trong lĩnh vực giáo dục đào tạo, đây là
đề tài mới, chưa được nghiên cứu sâu, nên còn nhiều vấn đề chưa được đúc kết, xây
dựng mô hình chuẩn cho cả nước và cho các địa phương trong khu vực có điều kiện
kinh tế tương tự như Nam Định.
Nhưng để đi sâu nghiên cứu vấn đề áp dụng pháp luật trong lĩnh vực giáo
dục và đào tạo nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực có chất lượng cao ở
Nam Định để đảm bảo tính đồng đều và có mũi nhọn thì hiện tại chưa có đề tài
nào. Mặc dù vậy, các công trình khoa học trên đây là những tài liệu tham khảo có
giá trị để nghiên cứu và hoàn thiện đề tài luận văn.
3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Trong khuôn khổ chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật, luận
văn tập trung nghiên cứu một số vấn đề sau:
- Lý luận chung về áp dụng pháp luật, về giáo dục và đào tạo; Những vấn đề lý
luận và thực tiễn áp dụng pháp luật về giáo dục vào đào tạo ở cấp tỉnh.
- Phân tích một cách khái luận hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến hoạt
động áp dụng pháp luật trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo như là cơ sở để từ đó phân
tích chuyên sâu về thực trạng công tác áp dụng pháp luật trong lĩnh vực giáo dục đào
tạo trên địa bàn tỉnh Nam Định, trong đó nhấn mạnh thực trạng, nguyên nhân hạn chế,
tích cực của áp dụng pháp luật giáo dục đào tạo;
- Phân tích những quan điểm, định hướng chỉ đạo của Đảng, Nhà nước và
chính quyền địa phương trong việc áp dụng pháp luật về giáo dục và đào tạo;

12. 6
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về mặt lý luận: Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận của áp
dụng pháp luật giáo dục đào tạo, trong đó nhấn mạnh đến áp dụng pháp luật giáo dục
đào tạo trên địa bàn tỉnh Nam Định từ năm 2010 đến nay.
- Về mặt thực tiễn: Luận văn tập trung nghiên cứu chất lượng, hiệu quả của
công tác áp dụng pháp luật về giáo dục đào tạo trên đơn vị hành chính cấp tỉnh, cụ thể
là tỉnh Nam Định nhằm nêu lên thực trạng và qua đó đưa ra các chủ trương, đường lối
của Đảng, Nhà nước cũng như đề xuất, kiến nghị của bản thân nhằm nâng cao công
tác xây dựng và áp dụng pháp luật về giáo dục đào tạo.
4. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn
4.1. Mục đích
- Góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về công tác áp dụng pháp luật
của cơ quan, cá nhân có thẩm quyền trong quá trình áp dụng pháp luật về giáo dục và
đào tạo.
- Đánh giá những kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của chất
lượng áp dụng pháp luật về giáo dục đào tạo, rút ra những bài học kinh nghiệm, trên
cơ sở đó xác định các giải pháp để đổi mới, tăng cường sự lãnh đạo của Tỉnh ủy,
UBND tỉnh trong việc áp dụng pháp luật nói chung và áp dụng pháp luật về giáo dục
đào tạo nói riêng.
4.2. Nhiệm vụ của luận văn
Để thực hiện mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ sau:
- Làm rõ hơn một cách có hệ thống về hệ thống pháp luật giáo dục đào tạo bao
gồm: các khái niệm về giáo dục đào tạo, pháp luật giáo dục đào tạo, áp dụng pháp luật
giáo dục đào tạo; mục tiêu, nhiệm vụ của áp dụng pháp luật giáo dục đào tạo trong
công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế;
- Làm rõ hơn những yêu cầu cơ bản về quy trình, nội dung, chủ thể áp dụng
pháp luật giáo dục đào tạo và hiệu quả của công tác đó, chính là chất lượng giáo dục
đào tạo của các cấp học trong phạm vi toàn tỉnh;
- Nêu và phân tích thực trạng áp dụng pháp luật giáo dục đào tạo, những kết

13. 7
quả, hạn chế, nguyên nhân của công tác giáo dục đào tạo – sản phẩm của công tác áp
dụng pháp luật.
- Đề ra quan điểm và các kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng
pháp luật về giáo dục đào tạo. Trong đó nêu ra những quan điểm, định hướng chung;
quan điểm, định hướng của tỉnh Nam Định và đưa ra các kiến nghị, giải pháp cụ thể
mang tính đặc thù của bản thân.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
- Cơ sở lý luận của luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin,
tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về vai trò lãnh đạo
của Đảng đối với Nhà nước, vai trò công tác áp dụng pháp luật giáo dục đào tạo.
- Mục tiêu, nhiệm vụ và sự cần thiết của sự nghiệp giáo dục đào tạo, thực sự là
quốc sách hàng đầu theo đúng quan điểm của Đảng, Nhà nước trong giai đoạn thực
hiện công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Trên cơ sở phương pháp luận của triết học duy vật biện chứng và duy vật
lịch sử, xem xét các sự vật, hiện tượng một cách toàn diện, có hệ thống, tìm ra
được bản chất, mối liên hệ phổ biến; tránh chủ quan, duy ý chí. Đồng thời, Luận
văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu: hệ thống, phân tích - tổng hợp, lịch sử -
cụ thể; kết hợp với các phương pháp nghiên cứu khác như: So sánh, khảo sát thực
tế, thống kê, logic...
6. Điểm mới và ý nghĩa của luận văn
6.1. Điểm mới của đề tài
- Chỉ ra một cách có hệ thống về pháp luật giáo dục và đào tạo và công tác áp
dụng pháp luật về giáo dục và đào tạo;
- Đã làm rõ những nguyên nhân của những hạn chế trong công tác áp dụng
pháp luật về giáo dục đào tạo của đội ngũ cơ quan có thẩm quyền, những cán bộ có
trách nhiệm trong quá trình áp dụng pháp luật về giáo dục đào tạo trên địa bàn tỉnh
Nam Định.
- Chỉ ra cơ sở lý luận và thực tiễn của việc đồng thời nâng cao chất lượng đồng

14. 8
đều trong giáo dục phổ thông, vừa xây dựng cơ sở giáo dục chất lượng cao cả trong
giáo dục phổ thông và giáo dục chuyên nghiệp. Từ đó rút ra bài học kinh nghiệp, nêu
những giải pháp để nâng cao chất lượng áp dụng pháp luật về giáo dục và đào tạo để
nhân rộng cả nước.
6.2. Ý nghĩa của Luận văn
- Kết quả luận văn góp phần đánh giá thực trạng công tác áp dụng pháp luật và
chất lượng của giáo dục đào tạo trong phạm vi cấp tỉnh thông qua thực tiễn tại tỉnh
Nam Định từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật về giáo
dục đào tạo và công tác áp dụng pháp luật về giáo dục và đào tạo kịp thời đáp ứng sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế
- Luận văn có thể dùng làm tài liệu nghiên cứu, tham khảo đối với các nhà lãnh
đạo, nhà hoạch định chính sách trong sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, sự quản lý điều
hành của Nhà nước, sự thực hiện pháp luật của các cơ quan, cá nhân có thẩm quyền.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận của việc áp dụng pháp luật về giáo dục, đào tạo.
Chương 2: Thực tiễn áp dụng pháp luật trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo tại
tỉnh Nam Định.
Chương 3: Quan điểm, định hướng và những kiến nghị, giải pháp hoàn thiện
hoạt động áp dụng pháp luật về giáo dục và đào tạo.

15. 9
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ
GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
1.1. Những vấn đề lý luận về áp dụng pháp luật
1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của áp dụng pháp luật
1.1.1.1. Áp dụng pháp luật là hình thức đặc biệt của thực hiện pháp luật
Theo Từ điển Black/s Law, từ áp dụng (apply) có thể được hiểu theo nghĩa đưa
vào sử dụng với một vụ việc của một chủ thể riêng biệt (áp dụng pháp luật trong thực
tế) [29, tr.96]. Trong từ điển tiếng Việt, từ áp dụng có thể được hiểu là “Đem dùng
trong thực tế điều đã nhận thức được” [28, tr.9]. Từ các cách hiểu về từ áp dụng
trong hai từ điển trên, có thể hiểu rằng áp dụng pháp luật là đem pháp luật ra dùng
trong thực tế. Nếu hiểu theo cách này thì áp dụng pháp luật có thể dùng để chỉ tất cả
các hình thức thực hiện pháp luật mà không phải là một hình thức thực hiện pháp luật
cụ thể. Trong thực tế đã có nhà nghiên cứu sử dụng thuật ngữ áp dụng pháp luật theo
nghĩa này.
Trong các sách báo pháp lý của Việt Nam, khái niệm áp dụng pháp luật được
đề cập với nội dung có những điểm khác nhau nhất định. Đa số các nhà nghiên cứu
coi áp dụng pháp luật chỉ là một trong các hình thức thực hiện pháp luật, song có nhà
nghiên cứu lại coi áp dụng pháp luật đồng nghĩa với thực hiện pháp luật, tức là bao
gồm tất cả các hình thức thực hiện pháp luật [14, tr.16].
Để đảm bảo cho các quy định của pháp luật được tôn trọng thực hiện trên thực
tế cần phải trải qua quá trình áp dụng pháp luật được tiến hành bởi các cơ quan nhà
nước, các cá nhân có thẩm quyền. Vì vậy người ta còn gọi áp dụng pháp luật là quá
trình thể chế hoá quyền lực và ý chí nhà nước thông qua cơ chế điều chỉnh pháp luật
trên thực tế.
Trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, thì việc áp dụng pháp luật không
thể tuỳ tiện của các cơ quan nhà nước, cá nhân có thẩm quyền, mà phải là các hoạt
động, các hành vi áp dụng pháp luật được pháp luật quy định bằng các hình thức, cách

16. 10
thức cụ thể, theo nguyên tắc “cơ quan nhà nước, cá nhân có thẩm quyền chỉ được làm
những gì mà pháp luật quy định”.
Vậy, áp dụng pháp luật là hoạt động của các chủ thể có thẩm quyền căn cứ vào
các quy định của pháp luật hiện hành để đưa ra quyết định có tính cá biệt nhằm điều
chỉnh quan hệ xã hội theo mục tiêu cụ thể.
1.1.1.2. Đặc điểm của áp dụng pháp luật
Quan phân tích khái niệm nói trên, về cơ bản áp dụng pháp luật có các đặc
điểm sau:
- Áp dụng pháp luật là hoạt động có tính quyền lực nhà nước.
Nhà nước ban hành pháp luật và đảm bảo pháp luật được thực hiện trên thực
tế; áp dụng pháp luật là hoạt động của cơ quan nhà nước, cá nhân có thẩm quyền nhân
danh quyền lực nhà nước để thực thi. Nhờ có sự đảm bảo của nhà nước nên pháp luật
mới có sức mạnh bắt buộc đối với mọi chủ thể có liên quan. Tính quyền lực thể hiện ở
những điểm sau:
+ Áp dụng pháp luật chỉ được tiến hành bởi cơ quan nhà nước, các tổ chức, cá
nhân có thẩm quyền theo quy định của pháp luật.
Không phải ai cũng có quyền áp dụng pháp luật, mà chỉ có cơ quan nhà nước,
cá nhân có thầm quyền. Cũng là cơ quan nhà nước, nhưng không có thẩm quyền áp
dụng pháp luật ở lĩnh vực đó cũng không được áp dụng pháp luật. Ví dụ: Bộ Giao
thông vận tải là cơ quan nhà nước, có chức năng quản lý nhà nước, áp dụng pháp luật
về lĩnh vực giao thông, vận tải trên phạm vi cả nước, nhưng không được áp dụng pháp
luật ở lĩnh vực tài chính trên phạm vi cả nước, mà chỉ được áp dụng tài chính trong
ngành giao thông vận tải. Pháp luật quy định chặt chẽ về thẩm quyền, điều kiện áp
dụng pháp luật theo từng lĩnh vực cũng như chế độ công vụ cụ thể để tránh tuỳ tiện
hoặc vượt rào trên thực tế [14, tr.14].
+ Áp dụng pháp luật thể hiện ý chí của nhà nước.
Quá trình này có thể mang tính đơn phương của ý chí nhà nước, cũng có thể
nhà nước thừa nhận ý chí của các chủ thể. Xét về nội dung, áp dụng pháp luật phụ
thuộc vào đặc điểm của các quan hệ xã hội có liên quan và các sự kiện pháp lý cụ thể
trên thực tế [14, tr.15].

17. 11
- Áp dụng pháp luật là hoạt động có tính tổ chức rất cao. Áp dụng pháp luật có
tính tổ chức cao bởi vì nó vừa là hình thức thực hiện pháp luật vừa là hình thức nhà
nước tổ chức cho các chủ thể thực hiện các quy định của pháp luật.
Hoạt động này phải được tiến hành theo những điều kiện, trình tự, thủ tục rất
chặt chẽ do pháp luật quy định. Trình tự, thủ tục này thường khác nhau trong các
trường hợp áp dụng pháp luật khác nhau tuỳ theo quy định cụ thể của pháp luật.
Chẳng hạn, trình tự, thủ tục cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các chủ thể
khác với trình tự, thủ tục cấp đăng ký kết hôn hoặc khác trình tự thủ tục tuyển sinh,
đào tạo, công nhận tốt nghiệp và cấp Bằng tốt nghiệp cho người học.
Nói chung, các quyết định do các chủ thể có thẩm quyền ban hành ra trong quá
trình áp dụng pháp luật có ảnh hưởng rất lớn đến lợi ích của người được áp dụng, nó
có thể mang lại cho người ta lợi ích rất lớn (ví dụ, quyết định giao quyền sử dụng đất,
quyết định lên lương, quyết định công nhận tốt nghiệp…), song nó cũng có thể bắt
người ta phải gánh chịu những hậu quả rất nặng nề (ví dụ, quyết định xử phạt vi phạm
hành chính, bản án hình sự…). Do vậy, để đảm bảo tính đúng đắn, chính xác của quá
trình áp dụng pháp luật, hoạt động này không thể được tiến hành một cách tuỳ tiện mà
phải theo những trình tự, thủ tục và trên cơ sở những điều kiện rất chặt chẽ do pháp
luật quy định. Đương nhiên, trình tự, thủ tục đó không thể như nhau trong tất cả các
vụ việc mà nó sẽ khác nhau từ vụ việc này sang vụ việc khác tuỳ theo tính chất của vụ
việc. Ví dụ, trình tự, thủ tục xem xét để cấp Đăng ký kết hôn sẽ khác với trình tự, thủ
tục công nhận tốt nghiệp cho người học, càng khác với trình tự, thủ tục xử phạt vi
phạm hành chính… [14, tr.15].
- Áp dụng pháp luật có điều kiện, quy trình, thủ tục được pháp luật quy định
chặt chẽ. Đó là quá trình đặc biệt của việc thực hiện pháp luật nhằm đảm bảo cho
pháp luật có giá trị trên thực tế, để tránh sự tuỳ tiện, hoạt động đó phải được quy định
chặt chẽ về thủ tục, trình tự, thời gian cũng như hình thức; tuỳ thuộc vào từng lĩnh
vực mà có các trình tự, thủ tục, hình thức áp dụng pháp luật khác nhau, các quy định
về thủ tục có thể là đầy đủ hoặc rút gọn theo quy định của pháp luật, không có một
trình tự chung cho tất cả các lĩnh vực áp dụng pháp luật trên thực tế.

18. 12
- Áp dụng pháp luật là hoạt động điều chỉnh cá biệt, hoạt động này có thể là cụ
thể hoá quyền, nghĩa vụ hoặc cá biệt hoá chế tài quy phạm pháp luật [14, tr.16]. Về
phía chủ thể, nhờ có áp dụng pháp luật mới xác định được giới hạn pháp lý cần thiết
cả về nội dung của quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm, cũng như trách nhiệm pháp lý có
liên quan khi tham gia quan hệ pháp luật, áp dụng pháp luật là hoạt động cần phải
dược chi tiết hoá một cách chính xác, tỉ mỉ về những yêu cầu chung thành những yêu
cầu sát thực với chính điều kiện mà quy phạm đó tồn tại.
- Áp dụng pháp luật là hoạt động đòi hỏi tính sáng tạo cao của chủ thể có
thẩm quyền. Các chủ thể có thẩm quyền chủ động phân tích đánh giá các tình huống
có thể xảy ra để tìm kiếm khả năng hợp lý, tiết kiệm và có hiệu quả cao nhất. Tính
sáng tạo trong quá trình áp dụng pháp luật đòi hỏi rất cao, không thụ động, máy móc,
bởi nếu không sẽ không đảm bảo tính thời hiệu, thời hạn theo quy định của pháp luật
đặt ra cho việc xử lý các vụ việc. Sáng tạo chủ yếu là ở góc độ kỹ thuật, tổ chức, chứ
không phải sáng tạo về mặt nội dung.
- Kết quả của việc áp dụng pháp luật là ban hành các quyết định áp dụng pháp
luật mang tính cá biệt. Đó là các quyết định hành chính, hành vi hành chính mang
tính cá biệt của người có thẩm quyền để thực hiện các quy định của pháp luật
1.1.2. Hình thức và quy trình áp dụng pháp luật
1.1.2.1. Hình thức áp dụng pháp luật
Hình thức áp dụng pháp luật trên thực tế vô cùng đa dạng, linh hoạt, xét về khả
năng hiện thực hoá quyền và nghĩa vụ pháp lý thì có thể thấy hoạt động áp dụng pháp
luật được tiến hành trong các trường hợp sau:
Thứ nhất, khi quyền và nghĩa vụ pháp lý của chủ thể không mặc nhiên phát
sinh, thay đổi hoặc chấm dứt.
Xem xét nội dung các quy định cụ thể của pháp luật, ta thấy, mặc dù trong
nhiều quy phạm pháp luật đã quy định rõ quyền và nghĩa vụ pháp lý cho các chủ thể,
song các chủ thể không thể tự mình thực hiện được các quyền và nghĩa vụ đó mà cần
phải có sự can thiệp của nhà nước thông qua hoạt động của các cơ quan, tổ chức hoặc

19. 13
cá nhân có thẩm quyền. Ví dụ, trong Hiến pháp và luật đã thừa nhận quyền và nghĩa
vụ học tập cho công dân, song công dân chỉ có thể thực hiện dược quyền và nghĩa vụ
ấy khi được gọi nhập học và theo học trong một cơ sở đào tạo nào đó. Chính hoạt
động chiêu sinh và tổ chức đào tạo của các cơ sở đào tạo đã giúp cho công dân thực
hiện được quyền và nghĩa vụ học tập của mình. Tương tự như vậy, nếu một người nào
đó không được bổ nhiệm vào một chức vụ cao hơn trong cơ quan thì quan hệ pháp
luật giữa người đó với cơ quan không hề thay đổi. Kể từ thời điểm có quyết định bổ
nhiệm của người có thẩm quyền, quyền và nghĩa vụ pháp lý của người được bổ nhiệm
với cơ quan đã có sự thay đổi so với trước. Nếu không có quyết định cho nghỉ hưu
của cơ quan thì quan hệ pháp luật lao động giữa một người nào đó với cơ quan vẫn
chưa chấm dứt. Như vậy, có thể thấy, nếu không có sự can thiệp của một cơ quan, tổ
chức hoặc cá nhân có thẩm quyền theo quy định của pháp luật thì nhiều quan hệ pháp
luật cụ thể không thể phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt. Chính hoạt động áp dụng
pháp luật của chủ thể có thẩm quyền đó sẽ làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt
quan hệ pháp luật.
Thứ hai, khi xảy ra tranh chấp về quyền và nghĩa vụ pháp lý giữa các chủ thể
mà họ không tự giải quyết được với nhau và yêu cầu có sự can thiệp của một chủ thể
có thẩm quyền.
Nếu như trong trường hợp trên, phải nhờ hoạt động áp dụng pháp luật mới làm
phát sinh một quan hệ pháp luật cụ thể thì trường hợp này khác ở chỗ một quan hệ
pháp luật cụ thể đã phát sinh, các bên chủ thể đã có quyền và nghĩa vụ pháp lý đối với
nhau, nhưng một trong các bên hoặc tất cả các bên không thực hiện hoặc thực hiện
không đúng, không đầy đủ các nghĩa vụ pháp lý của mình nên dẫn đến tranh chấp mà
họ không tự giải quyết được với nhau và yêu cầu có sự can thiệp của một chủ thể có
thẩm quyền. Chủ thể có thẩm quyền áp dụng pháp luật sẽ đóng vai trò là trọng tài để
giải quyết tranh chấp đó. Ví dụ, một người cho thuê nhà kiện ra toà án đòi nhà cho
thuê, toà án thụ lý và giải quyết vụ án đó tức là áp dụng pháp luật để giải quyết tranh
chấp giữa người cho thuê nhà với người thuê nhà.

20. 14
Thứ ba, khi cần áp dụng các biện pháp cưỡng chế nhà nước đối với các chủ
thể vi phạm pháp luật.
Để bảo đảm cho pháp luật được thực hiện một cách nghiêm chỉnh và tự giác
bởi mọi chủ thể trong xã hội, nhiều quy phạm pháp luật đã quy định các biện pháp
cưỡng chế nhà nước cần áp dụng với người vi phạm trong phần chế tài của nó. Việc
áp dụng một biện pháp cưỡng chế nhà nước cụ thể với một chủ thể cụ thể là bắt họ
phải gánh chịu những hậu quả pháp lý bất lợi hay những sự thiệt hại nhất định về tài
sản, về nhân thân, về tự do… Vì thế, để đảm bảo công bằng xã hội, chỉ có các chủ thể
có thẩm quyền mới có thể áp dụng và hoạt động áp dụng của họ phải được tiến hành
theo những điều kiện, trình tự, thủ tục chặt chẽ do pháp luật quy định. Ví dụ cho
trường hợp này là việc cảnh sát giao thông xử phạt người vi phạm luật giao thông,
Hội đồng kỷ luật nhà trường xử lý kỷ luật đối với cán bộ, giáo viên hoặc sinh viên vi
phạm kỷ luật...
Thứ tư, khi cần áp dụng sự cưỡng chế của nhà nước đối với các chủ thể không
vi phạm pháp luật mà chỉ vì lợi ích chung của xã hội.
Trong đời sống xã hội, mỗi người đều có và đều quan tâm đến lợi ích riêng của
mình và những lợi ích chính đáng sẽ được nhà nước bảo hộ. Tuy nhiên, có những
trường hợp đặc biệt, để bảo vệ lợi ích chung của toàn xã hội, của cả cộng đồng, nhà
nước buộc phải xâm hại đến lợi ích riêng của những chủ thể nhất định. Để bảo đảm
tính đúng đắn, hợp tình, hợp lý của sự “xâm hại” đó, nhà nước phải quy định cụ thể
trong pháp luật các biện pháp “xâm hại”, chủ thể, điều kiện, trình tự, thủ tục để áp
dụng các biện pháp đó. Khi một chủ thể cụ thể nào đó bị áp dụng một trong các biện
pháp đó có nghĩa là họ đã phải gánh chịu sự cưỡng chế của nhà nước, họ đã phải chịu
những sự thiệt hại nhất định mặc dù họ không vi phạm pháp luật mà hoàn toàn chỉ vì
lợi ích chung của xã hội, của cộng đồng. Ví dụ, để phục vụ cho việc xây dựng các
công trình công cộng, cơ quan nhà nước có thẩm quyền đã phải ra quyết định thu hồi
đất của các chủ thể đang có quyền sử dụng hợp pháp trên diện tích đất đó, và đương
nhiên, các chủ thể đang sử dụng phải giao lại đất đó cho nhà nước và nhận sự đền bù
của nhà nước.

21. 15
Thứ năm, khi cần áp dụng các hình thức khen thưởng đối với các chủ thể có
thành tích theo quy định của pháp luật.
Pháp luật của các nhà nước đương đại không chỉ quy định các biện pháp trừng
phạt đối với các chủ thể vi phạm pháp luật mà còn quy định nhiều hình thức khen thưởng
đối với các chủ thể có thành tích trong những hoạt động nhất định hoặc trong việc thực
hiện pháp luật. Mục đích của việc quy định các biện pháp đó là nhằm đền đáp công ơn
của những người có công với đất nước, với xã hội; để khuyến khích, động viên các chủ
thể nhiệt tình công tác, phấn đấu đạt được thành tích tốt nhất trong hoạt động của mình
cũng như để khuyến khích các chủ thể tự giác thực hiện tốt pháp luật, làm cho pháp luật
được thực hiện một cách nghiêm chỉnh, tự giác hơn. Vì thế, ở Việt Nam, bên cạnh Bộ
luật hình sự và Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính còn có Luật thi đua, khen thưởng, và
trong đa số các văn bản quy phạm pháp luật đều có quy định việc khen thưởng những
người thực hiện tốt những quy định trong văn bản trước khi quy định việc xử phạt đối với
những người vi phạm nó. Ví dụ, việc các chủ thể có thẩm quyền xét tặng bằng khen,
danh hiệu vinh dự nhà nước cho một chủ thể nào đó chính là áp dụng pháp luật trong
trường hợp này.
Thứ sáu, khi cần kiểm tra, giám sát việc thực hiện quyền và nghĩa vụ pháp lý của
các chủ thể trong một số quan hệ pháp luật nhất định theo quy định của pháp luật.
Khi tham gia vào các quan hệ pháp luật, các chủ thể đều có quyền và nghĩa vụ
nhất định do pháp luật quy định. Có những quyền và nghĩa vụ pháp lý mà việc thực
hiện nó chỉ liên quan đến lợi ích của cá nhân người thực hiện, song có những quyền
và nghĩa vụ pháp lý mà việc thực hiện nó lại liên quan đến lợi ích của các chủ thể
khác, lợi ích chung của xã hội, của cộng đồng. Vì vậy, cần phải kiểm tra, giám sát
việc thực hiện quyền và nghĩa vụ đó để đảm bảo tính đúng đắn, chính xác của nó.
Hoạt động kiểm tra, giám sát đó chỉ do các chủ thể có thẩm quyền tiến hành theo trình
tự, thủ tục chặt chẽ do pháp luật quy định. Ví dụ: hoạt động giám sát của Quốc hội đối
với Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ… là nhằm áp dụng Luật giám sát của Quốc hội;
hoạt động của cơ quan kiểm sát khi kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong quá trình
khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án…

22. 16
Thứ bảy, khi cần phải xác nhận sự tồn tại của một sự kiện thực tế cụ thể nào
đó theo quy định của pháp luật.
Trong thực tế có những thứ giấy tờ, bằng cấp, chứng chỉ có giá trị pháp lý lâu
dài mà chủ thể của nó cần phải cất giữ cẩn thận. Song thỉnh thoảng, các giấy tờ đó lại
cần phải được sao chụp để chứng minh cho sự hiện diện và tồn tại của nó trong thực
tế. Hoạt động chứng thực của uỷ ban nhân dân, của cơ quan công chứng nhằm tạo ra
cơ sở pháp lý cho các giấy tờ, văn bằng nhất định… là sự áp dụng các quy định của
pháp luật công chứng trong thực tế.
1.1.2.2. Quy trình áp dụng pháp luật
Quy trình là các bước, trình tự phải tuân theo khi tiến hành công việc nào đó.
Áp dụng pháp luật là một quy trình bao gồm nhiều hoạt động có mối liên hệ hữu cơ
với nhau, do các chủ thể có thẩm quyền tiến hành theo qui định của pháp luật nhằm cá
biệt hoá chế tài pháp luật hoặc cá thể hoá quyền nghĩa vụ pháp lý đối với chủ thể. Do
pháp luật điều chỉnh đa dạng các lĩnh vực nên việc áp dụng pháp luật cũng rất đa
dạng. Trên thực tế, sự khác biệt về nội dung, yêu cầu ở các lĩnh vực điều chỉnh của
pháp luật đã đem lại sự khác biệt nhất định về quá trình thực thi và áp dụng pháp luật.
Không thể có qui trình áp dụng pháp luật chung cho mọi lĩnh vực, mọi quan hệ xã hội.
Tóm lại, qui trình áp dụng pháp luật là trình tự, thủ tục tiến hành các hoạt
động có mối liên hệ hữu cơ, thống nhất với nhau do các chủ thể có thẩm quyền thực
hiện nhằm hiện thực hoá nội dung các qui định pháp luật trong đời sống khi giải
quyết các vụ việc pháp lý cụ thể [14, tr.22].
Qui trình áp dụng pháp luật có các đặc điểm cơ bản sau:
- Qui trình áp dụng pháp luật do pháp luật qui định
Áp dụng pháp luật là một hoạt động đặc thù của nhà nước trong quản lý xã hội.
Áp dụng pháp luật mang tính quyền lực nhà nước. Toàn bộ các hoạt động, các bước
(hay giai đoạn) của qui trình áp dụng pháp luật do pháp luật qui định. Các hoạt động
trong quá trình áp dụng pháp luật có mối liên hệ chặt chẽ, thống nhất với nhau. Điều
đó đòi hỏi các chủ thể có thẩm quyền áp dụng pháp luật chỉ được thực hiện quyền
nghĩa vụ của mình trong khuôn khổ qui định của pháp luật. Ngay cả các chủ thể

23. 17
không có thẩm quyền tiến hành áp dụng pháp luật nhưng có liên quan đến việc áp
dụng pháp luật cũng không thể tuỳ tiện tiến hành các hoạt động trái hoặc không được
pháp luật cho phép. Do được pháp luật điều chỉnh nên, qui trình áp dụng pháp luật có
liên quan đến cả hai loại quy phạm pháp luật là quy phạm pháp luật nội dung và qui
phạm pháp luật hình thức hay qui phạm thủ tục.
- Qui trình áp dụng pháp luật chịu sự quy định của nội dung và tính chất của
vụ việc cần giải quyết
Khi áp dụng pháp luật, chủ thể có thẩm quyền áp dụng phải xác định được nội
dung và tính chất của vụ việc cần giải quyết rồi trên cơ sở đó mới có thể lựa chọn
đúng quy trình cần tiến hành. Nghĩa là chúng ta không thể lấy thủ tục áp dụng pháp
luật trong lĩnh vực này để tiến hành cho lĩnh vực khác. Chẳng hạn, không thể lấy quy
trình xét xử các vụ án hình sự được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự để thay thế
cho thủ tục xét xử các vụ án dân sự được quy định trong Bộ luật tố tụng dân sự được.
Điều này cho thấy, qui trình áp dụng pháp luật bao gồm nhiều hoạt động cụ thể khác
nhau và do nhiều chủ thể tiến hành nhưng nó có liên quan chặt chẽ đến nội dung của
vụ việc cần giải quyết.
- Tham gia quy trình áp dụng pháp luật luôn có một chủ thể nhân danh nhà nước
hoặc được phép sử dụng quyền lực nhà nước để tiến hành hoạt động áp dụng pháp luật
Nói đến áp dụng pháp luật là nói đến vai trò của nhà nước trong giải quyết các
vấn đề pháp lý thực tiễn. Thực chất của áp dụng pháp luật là quá trình thể chế hóa
quyền lực nhà nước để điều chỉnh sự kiện cụ thể. Chính vì lẽ đó, tham gia qui trình áp
dụng pháp luật luôn luôn có mặt chủ thể nhân danh nhà nước hoặc được phép sử dụng
quyền lực nhà nước, chủ thể này trực tiếp tiến hành hoạt động áp dụng pháp luật, có
vai trò quyết định trong quá trình áp dụng pháp luật và là chủ thể có quyền đưa ra
quyết định áp dụng pháp luật để giải quyết vụ việc. Chủ thể đó chủ yếu là các cơ
quan, tổ chức nhà nước hoặc các cá nhân đảm trách nhiệm vụ trong các cơ quan, tổ
chức đó tiến hành, song cũng có thể do các cơ quan, tổ chức được nhà nước cho phép
hoặc trao quyền tiến hành. Ví dụ, các cơ sở đào tạo do Nhà nước thành lập hoặc cho
phép thành lập đều có thể áp dụng pháp luật trong việc tổ chức tuyển sinh, đào tạo,

24. 18
công nhận tốt nghiệp và cấp bằng cho người học.
Các hoạt động áp dụng pháp luật đa dạng và cần được đảm bảo bởi sức mạnh quyền
lực nhà nước thì các chủ thể có liên quan mới tôn trọng thực thi một cách hợp pháp.
Qui trình áp dụng pháp luật có thể được phân loại dựa trên nhiều tiêu chí khác
nhau.
- Dựa trên nội dung thực tế của hoạt động áp dụng pháp luật có thể phân thành
qui trình truy cứu trách nhiệm pháp lý và qui trình cá thể hoá quyền, nghĩa vụ pháp lý.
Qui trình truy cứu trách nhiệm pháp lý là các bước tiến hành tố tụng bao gồm nhiều
hoạt động do các chủ thể có thẩm quyền tiến hành nhằm cá biệt hoá chế tài pháp luật,
áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với chủ thể vi phạm pháp luật. Truy cứu trách
nhiệm pháp lý là hoạt động được thực hiện bởi nhiều chủ thể khác nhau do đó, mỗi
chủ thể tham gia vào một khâu nhất định trong các giai đoạn của qui trình đó. Chẳng
hạn, để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội cần trải qua các giai đoạn
như khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử. Các giai đoạn đó được quyết định bởi các chủ
thể có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự như công an, viện kiểm sát, tòa án và có
nhiều cơ quan, cá nhân khác tham gia tố tụng. Qui trình cá thể hóa quyền, nghĩa vụ
pháp lý có sự khác biệt với qui trình truy cứu trách nhiệm pháp lý là nó không liên
quan đến vi phạm pháp luật mà đơn thuần chỉ xác định nội dung, phạm vi quyền và
nghĩa vụ pháp lý cho các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật mà thôi.
- Dựa trên trình tự, thủ tục tiến hành hoạt động cụ thể trên thực tế có thể phân
thành qui trình đầy đủ và qui trình rút gọn. Qui trình đầy đủ là qui trình bao gồm đầy
đủ các hoạt động của các giai đoạn áp dụng pháp luật. Còn qui trình rút gọn là qui
trình không nhất thiết phải trải qua đầy đủ các hoạt động của các giai đoạn áp dụng
pháp luật.
- Qui trình áp dụng pháp luật có thể được nhận diện theo từng lĩnh vực điều
chỉnh pháp luật, chẳng hạn như qui trình áp dụng pháp luật dân sự trong việc thừa
nhận, bảo vệ quyền sở hữu tài sản của chủ sở hữu, trong việc giải quyết các tranh
chấp dân sự; quy trình áp dụng pháp luật đất đai trong việc cấp giấy chứng nhận
Quyền sử dụng đất cho người sử dụng đất, quy trình áp dụng pháp luật lao động trong

25. 19
việc tuyển dụng lao động, trong việc tăng lương hoặc xử lý kỷ luật đối với người lao
động..v.v.
Áp dụng pháp luật là hoạt động của cơ quan nhà nước, tổ chức, cá nhân có
thẩm quyền để áp dụng các quy định của pháp luật vào cuộc sống, vì vậy nó cũng có
các giai đoạn, quá trình áp dụng mang tính chung nhất, không chó riêng cho từng lĩnh
vực, áp dụng cho từng lĩnh vực cần đòi hỏi tính sáng tạo. Quy trình áp dụng pháp luật
gồm các giai đoạn sau:
* Giai đoạn 1: Phân tích, đánh giá nội dung, điều kiện hoàn cảnh, sự kiện thực
tế cần áp dụng: Đây là giai đoạn khởi đầu của cả quá trình áp dụng pháp luật, nên nó
có tính chất bản lề, trước hết cần xác định rõ đối tượng, phạm vi, hoàn cảnh, bản chất
pháp lý của sự kiện đó, nếu xác định bản chất pháp lý không chính xác thì toàn bộ quá
trình áp dụng pháp luật sẽ sai và gây hậu quả pháp lý, hậu quả xã hội không dự toán
hết được. Vì vậy, cần áp dụng pháp luật thì phải làm rõ chủ thể nào có thẩm quyền
giải quyết sự kiện đó, điều chỉnh quan hệ pháp luật đó. Cần chuẩn bị về mặt tổ chức,
nhân sự, kỹ thuật, cũng như xác định thời gian, thời điểm tiến hành áp dụng pháp luật.
Đồng thời, cũng phải lường hết được những thuận lợi, khó khăn, hậu quả pháp lý, hậu
quả xã hội, những rủi do có thể gây cản trở việc áp dụng pháp luật. Đồng thời phải lựa
chọn một hướng thuận lợi, tiết kiệm, hiệu quả về chi phí thời gian, sức lực, vật chất.
Từ đó chuẩn bị một phương án tỉ mỉ, chi tiết cả về nội dung, hình thức cũng như
phương thức, lịch trình tiến hành. Nếu thấy chưa đủ hoặc không cần thiết phải tiến
hành áp dụng pháp luật thì các chủ thể có thẩm quyền ra quyết định tạm đình chỉ việc
áp dụng pháp luật.
* Giai đoạn 2: Lựa chọn quy phạm pháp luật làm cơ sở pháp lý cho việc đưa ra
các quyết định áp dụng pháp luật: Đây là giai đoạn quan trọng trong quá trình áp
dụng pháp luật, nếu không đưa ra cơ sở pháp lý có tính thuyết phục, phù hợp sẽ ảnh
hưởng trực tiếp các giai đoạn sau. Cần phải lựa chọn quy phạm pháp luật còn hiệu lực
và sát với quan hệ cần điều chỉnh, thuộc loại quan hệ nào, quan hệ pháp luật đó thuộc
ngành luật nào điều chỉnh. Trên thực tế, việc lựa chọn quan hệ pháp luật thường xảy
ra các khả năng sau:

26. 20
- Có một quy phạm pháp luật đáp ứng đủ yêu cầu để làm cơ sở pháp lý cho
việc áp dụng. Nếu trường hợp này thì rất dễ cho các chủ thể áp dụng pháp luật xác
định được cơ sở pháp lý để sớm ban hành văn bản, quyết định áp dụng pháp luật đúng
đắn, đúng thời hạn, thời hiệu theo quy định của pháp luật
- Có hai hoặc hiểu quy phạm pháp luật cùng điều chỉnh quan hệ đó, những đưa
ra cách giải quyết khác nhau. Đây là trường hợp xung đột quy phạm pháp luật. Vì vậy
người có thẩm quyền phải lựa chọn quy phạm pháp luật có tính cao hơn, nếu các quy
phạm đó cùng có giá trị như nhau thì áp dụng quy phạm ban hành sau.
- Không có quy phạm pháp luật làm cơ sở pháp lý cho việc áp dụng pháp luật
đối với sự kiện, quan hệ đó. Đây là thực trạng pháp lý tất nhiên ở tất cả các quốc gia
nào, ngay cả ở quốc gia có hệ thống pháp luật hoàn chỉnh. Trường hợp này chúng ta
cần phải lựa chọn các quy phạm pháp luật tương tự để áp dụng pháp luật tương tự.
Áp dụng pháp luật tương tự là hoạt động của cơ quan nhà nước, tổ chức hoặc
cá nhân có thẩm quyền nhằm giải quyết các vụ việc xảy ra trên thực tế trong điều kiện
không có quy phạm pháp luật điều chỉnh trực tiếp quan hệ xã hội đó. Đây chính là
hình thức khắc phục lỗ hỏng pháp lý, nên nó chỉ mang tính tạm thời. Vậy việc áp
dụng tương tự pháp luật phải thực sự hạn chế. Đồng thời cũng phải tuân thủ một số
nguyên tắc nhất định. Để đảm bảo tính khách quan, đúng đắn trong quá trình áp dụng
pháp luật tương tự đòi hỏi chủ thể có thẩm quyền xem xét kỹ lưỡng các khía cạnh
thực tế và có sự hiểu biết sâu về pháp luật và khoa học pháp lý. Áp dụng pháp luật có
hai hình thức:
+ Áp dụng tương tự quy phạm pháp luật là hình thức mà cơ quan nhà nước, tổ
chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết các vụ việc xảy ra trên thực tế bằng cách dựa
vào một quy phạm pháp luật có nội dung tương tự. Tuy nhiên muốn áp dụng trường
hợp này thì phải khẳng định được một cách chính xác là chưa có một quy phạm nào
trong hệ thống pháp luật của nước đó trực tiếp điều chỉnh quan hệ xã hội đang xảy ra
trên thực tế. Phải tìm được quy phạm pháp luật điều chỉnh quan hệ xã hội khác có nội
dung tương tự như quan hệ xã hội đang cần điều chỉnh. Phải làm sáng tỏ được nhu
cầu thực tế cần phải giải quyết sự việc đó là thiết thực, có ý nghĩa đối với cộng đồng,

27. 21
nhà nước và của công dân.
+ Áp dụng tương tự pháp luật là hình thức các cơ quan nhà nước, tổ chức, cá
nhân có thầm quyền giải quyết các vụ việc xảy ra trên thực tế bằng cách dựa trên cơ
sở các nguyên tắc của pháp luật, pháp chế và ý thức pháp luật. Khi áp dụng tương tự
pháp luật ở trường hợp này cần phải tuân thủ một số nguyên tắc, đó là, phải khẳng
định được một cách chính xác là trong hệ thống pháp luật chưa có quy phạm nào trực
tiếp điều chỉnh quan hệ xã hội đang xảy ra trên thực tế và cũng không có quy phạm
pháp luật nào điều chỉnh quan hệ xã hội khác có nội dung tương tự như quan hệ cần
điều chỉnh đang đặt ra. Đồng thời, trên thực tế cũng không có một nguồn nào khác
điều chỉnh, giải quyết sự việc đó (như tập quán pháp, tiền lệ pháp). Phải làm sáng tỏ
được nhu cầu thực tế cần phải giải quyết sự việc đó là thiết thực, bức xúc, nếu không
giải quyết nó sẽ đem lại hậu quả tiêu cực.
* Giai đoạn 3: Đưa ra quyết định áp dụng pháp luật: Đây là giai đoạn quan
trọng, có yếu tố quyết định bởi nó phản ánh kết quả thực tế quá trình áp dụng pháp
luật của các chủ thể có thẩm quyền. Về bản chất, đây là giai đoạn chuyển hoá những
quy định của pháp luật thành những quyết định cụ thể, cá biệt. Các quyết định áp
dụng pháp luật được đưa ra phải đảm bảo tính khách quan, hợp pháp cũng như sự phù
hợp cả về nội dung, thể thức. Sự phù hợp của quyết định pháp luật được đưa ra cần
phải xem xét cả ở hai khía cạnh là pháp lý và thực tế. Mức độ cá thể hoá càng chi tiết,
sát thực về nội dung, yêu cầu và đảm bảo khách quan thì quyết định áp dụng pháp luật
càng chính xác, hiệu quả.
Đối với các quyết định được thể hiện bằng văn bản áp dụng pháp luật thì việc
lựa chọn ngôn ngữ, văn phạm phải dễ hiểu, phải dùng từ đơn nghĩa, tránh dùng từ đa
nghĩa dẫn đến mỗi người đọc có cách hiểu khác nhau. Như vậy, văn bản áp dụng pháp
luật là những văn bản do cơ quan nhà nước hoặc cá nhân có thẩm quyền ban hành
theo một trình tự, thủ tục, tên gọi luật định, chứa đựng quy tắc xử sự cá biệt, cụ thể và
được thực hiện một lần trong đời sống pháp lý. Văn bản áp dụng pháp luật có các đặc
trung sau:
- Văn bản áp dụng pháp luật phải do cơ quan nhà nước hoặc cá nhân có thẩm
quyền được nhà nước trao quyền. Chỉ những cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền

28. 22
do pháp luật quy định mới có quyền ban hành văn bản áp dụng pháp luật, tránh sự lạm
quyền, tuỳ tiện. Ví dụ: Chỉ có Chủ tịch Nước CHXHCN Việt Nam mới có quyền ban
hành Quyết định tặng thưởng danh hiệu Nhà giáo ưu tú, Nhà giáo nhân dân, tặng
thưởng các huân chương lao động, huân chương, Thủ tướng Chính phủ nước
CHXHCN Việt Nam không được quyền này.
- Văn bản áp dụng pháp luật phải được ban hành với một trình tự, thủ tục,
hình thức và tên gọi theo luật định. Điều này là hết sức cần thiết vì nếu không nó sẽ
không thống nhất về hình thức, tên gọi, quy trình; tạo vướng mắc, xung đột về nội
dung thẩm quyền áp dụng. Quy trình thủ tục của áp dụng pháp luật có thể đầy đủ hoặc
rút gọn tuỳ thuộc vào quy định pháp luật cho từng lĩnh vực áp dụng pháp luật và điều
kiện, hoàn cảnh thực tế về nội dung của sự việc được áp dụng.
- Văn bản áp dụng pháp luật chưa đựng quy tắc xử sự các biệt, cụ thể, không
chứa đựng các quy phạm mang tính xử sự chung, mà nó chứ đựng quy tắc xử sự cụ
thể áp dụng cho những tình huống cụ thể.
- Văn bản áp dụng pháp luật được thực hiện một lần đối với chủ thể có liên
quan. Đây là đặc điểm cơ bản của văn bản áp dụng pháp luật để phân biệt với văn bản
quy phạm pháp luật. Văn bản áp dụng pháp luật nhằm cá thể hoá quyền, nghĩa vụ
pháp lý hoặc cá biệt hoá chế tài pháp luật nên không thể vì một văn bản, quyết định
áp dụng pháp luật mà chủ thể được hoặc phải thực hiện nhiều lần trong đời sống pháp
lý.
- Văn bản áp dụng pháp luật được đảm bảo thực hiện bằng các biện pháp nhà
nước, đó là các điều kiện để các văn bản áp dụng pháp luật có đủ khả năng được thực
thi trên thực tế một cách nghiêm chỉnh và hiệu quả, triệt để. Đối với các chủ thể
không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ thì nhà nước sẽ áp dụng
các biện pháp cưỡng chế bắt buộc thực hiện.
* Giai đoạn 4: Tổ chức thực hiện văn bản áp dụng pháp luật trên thực tế, đây
được coi là giai đoạn cuối của quá trình áp dụng pháp luật, việc đảm bảo cho các văn
bản áp dụng có hiệu lực trên thực tế có ý nghĩa hết sức quan trọng bởi mục đích của
việc điều chỉnh quan hệ xã hội bằng pháp luật mới đạt được. Để các văn bản áp dụng

29. 23
được các chủ thể liên quan tôn trọng thực hiện cần chuẩn bị tốt các điều kiện thiết yếu
để các chủ thể có khả năng thực hiện quyền, nghĩa vụ pháp lý cũng như trách nhiệm,
trách nhiệm pháp lý của họ. Cần tiến hành hoạt động kiểm tra, giám sát việc thực thi
các văn bản áp dụng đối với các chủ thể có liên quan để đảm bảo hiệu lực, hiệu quả
trên thực tế.
1.2. Những vấn đề lý luận về giáo dục, đào tạo và pháp luật về giáo dục,
đào tạo
1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của giáo dục, đào tạo
Giáo dục ra đời và phát triển cùng với sự tồn tại của xã hộ loại người; duy trì,
bảo tồn và phát triển các sáng tạo mà con người đã tích lũy được. Giáo dục là tất yếu
vĩnh hằng của loài người, ở đâu có con người thì ở đó có sự truyền đạt kinh nghiệm
và sáng tạo trong hoạt động sản xuất. vì vậy ở một thời đại nào, quốc gia nào cũng
phải xây dựng được một nền giáo dục để đào tạo ra một thế hệ con người phù hợp
với chế độ đấy. Giáo dục là môi trường chủ yếu, tốt nhất để truyền tài những tư
tưởng thống trị, đồng thời cũng gợi ý, xuất hiện những tư tưởng tiến bộ mầm
mống...
C.Mác khẳng định rằng: “về mặt hiện thực, bản chất của con người là tổng hoà
các mối quan hệ xã hội” [4, tr.11]. Tâm lý học và giáo dục Mác xít đã chứng minh rằng
mỗi con người tự tạo ra bản chất của riêng mình bằng con đường lĩnh hội và sáng tạo vốn
kinh nghiệm chung của loài người. “Quá trình giáo dục chính là quá trình lãnh đạo tổ
chức, dẫn dắt các dạng hoạt động dạy và hoạt động học” [13, tr.85]. Như vậy, giáo dục
đồng nghĩa với sự chọn lọc, phát triển văn minh nhân loại. Đó là một quá trình bỏ những
thói hư, tật xấu, những hủ tục lạc hậu, để tiếp thu cái tốt, cái mới, tiên tiến, văn minh, tiến
bộ. Giáo dục là hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh
thần, thể chất của một đối tượng nào đó, làm cho đối tượng ấy dần dần có được những
phẩm chất và năng lực như yêu cầu đề ra [27, tr.349].
Giáo dục là một quá trình đào tạo con người có mục đích, nhằm trang bị cho
con người những kiến thức, yêu cầu khi tham gia đời sống xã hội, tham gia lao động
sản xuất, nó được thể hiện bằng cách truyền thụ và lĩnh hội những kinh nghiệm lịch

30. 24
sử, xã hội loài người.
Giáo dục là một hoạt động đặc trưng, tất yếu của xã hội loài người, là điều kiện
không thể thiếu để duy trì và phát triển con người trong xã hội. Giáo dục là một quá
trình tái sản xuất mở rộng tái sản xuất sức lao động, nhằm tạo ra một lao động mới có
trình độ hơn, năng lực hơn, trẻ khoẻ hơn và kế thừa được những kinh nghiệm, tri thức
trước đó của con người đã tích luỹ được. Con người được giáo dục là nhân tố quan
trọng nhất; giáo dục và đào tạo vừa là động cơ, vừa là mục đích của sự phát triển.
Trong thời đại kinh tế tri thức, ai là người làm chủ tri thức, khoa học công nghệ
thì người đó là chủ xã hội, là chủ thế giới. Mà muốn có tri thức không còn con đường
nào khác là phải thông qua hoạt động giáo dục, con người sinh ra không thể có tri thức,
mà phải thông qua giáo dục mới có tri thức. Trải qua hàng ngàn năm, giáo dục học
phương Đông đã tổng kết được 4 mặt cơ bản nhất của giáo dục, đó là: Giáo dục đạo
đức, giáo dục trí tuệ, giáo dục thể chất, giáo dục thẩm mỹ [21, tr.105].
Như vậy, giáo dục là một hiện tượng xã hội đặc trưng của xã hội loài người,
giáo dục nảy sinh cùng với xã hội loài người, trở thành một chức năng không thể
thiếu được và cũng không thể mất đi ở mọi giai đoạn phát triển của xã hội. Là một
hiện tượng xã hội, nên giáo dục mang tính lịch sử cụ thể, tính chất, mục đích, nhiệm
vụ, nội dung, phương pháp và tổ chức giáo dục biến đổi theo giai đoạn phát triển của
xã hội, theo chế độ chính trị, kinh tế của xã hội, của quốc gia đó
Đào tạo là một quá trình tác động đến một con người nhằm làm cho con người
đó lĩnh hội và nắm vững những tri thức, kỹ năng, kỹ xảo một cách có hệ thống nhằm
chuẩn bị cho người đó thích nghi với cuộc sống và khả năng nhận một sự phân công
lao động nhất định, góp phần của mình vào sự phát triển xã hội, duy trì và phát triển
nền văn minh của loài người [22, tr.735].
Đào tạo là quá trình chuyển giao có hệ thống, có phương pháp những kinh
nghiệm, những tri thức, những kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp chuyên môn, đồng thời
bồi dưỡng những phẩm chất đạo đức cần thiết và chuẩn bị cho người học đi vào cuộc
sống lao động tự lập góp phần xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
Đào tạo gắn với giáo dục đạo đức, nhân cách thường được giảng dạy và học
tập trong nhà trường. Kết quả của đào tạo còn phụ thuộc vào việc người đó thể hiện ra

31. 25
ở việc tự học và tham gia xã hội, lao động sản xuất rồi tự rút ra kinh nghiệm của
người đó quyết định.
Hiện tại, chúng ta chia đào tạo ra làm hai dạng, đó là đào tạo chuyên môn và
đào tạo nghề nghiệp. Hai loại hình đào tạo này gắn bó, hỗ trợ cho nhau, đan xen lẫn
nhau, với những nội dung và thời điểm do đòi hỏi của quá trình sản xuất, các quan hệ
xã hội, trình độ khoa học kỹ thuật, và truyền thống, văn hoá của quốc gia.
Khái niệm giáo dục thường bao hàm cả khái niệm đào tạo. Hình thức đào tạo
cơ bản là các cơ sở giáo dục chính quy trong hệ thống giáo dục quốc dân. Ngoài ra
còn có loại hình đào tạo không chính quy (trong quản lý nhà nước thường gọi là
không được cân đối ngân sách) đó là: đào tạo tại chức, đào tạo từ xa... nhằm đáp ứng
nhu cầu đa dạng của xã hội.
Theo Giáo sư Phạm Minh Hạc, nguyên Trưởng ban khoa giáo Trung ương
Đảng cộng sản Việt Nam “Quá trình đào tạo bao gồm giáo dục và giáo dưỡng, dạy
dỗ và tập luyện, hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Đó là hoạt động truyền
thụ và lĩnh hội của thầy và trò, của xã hội và thế hệ trẻ, của cha mẹ và con cái, v.v..”
[13, tr.85].
Giáo dục đào tạo có vai trò đặc biệt cần thiết đối với sự phát triển của mỗi con
người, mỗi xã hội, nó làm cho con người trở nên có ích, có giá trị, góp phần tăng
trưởng kinh tế, phát triển xã hội, bao gồm nâng cao toàn bộ thể lực, trí lực, phẩm chất
đạo đức, nhân cách, mỹ thuật. Giáo dục đào tạo là đòn bẩy mạnh mẽ nhất để chúng ta
tiến vào tương lai; giáo dục là quyền cơ bản nhất của con người, đó là quyền tự nhiên,
quyền hiến định, là điều kiện tiên quyết để thực hiện nhân quyền, dân chủ, hợp tác trí
tuệ, bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau. Vai trò của giáo dục đào tạo thể hiện ở một số
đặc điểm sau:
- Giáo dục đào tạo là động lực, là đòn bẩy mọi sự phát triển của xã hội, của đất
nước. Lịch sử loài người đã chứng minh: Sự phát triển của một quốc gia phụ thuộc rất
nhiều yếu tố từ tài nguyên môi trường, cơ chế chính sách, nguồn nhân lực, vị trí địa
lý, truyền thống con người... trong các nguồn lực này, nhân lực trở thành một nguồn
lực chủ đạo (ví dụ như Nhật Bản, Hàn Quốc) có tính quyết định, trong đó nhân lực, tài

32. 26
lực, vật lực là nguồn chủ yếu (người ta thường gọi là dân số vàng). Tài lực, vật lực chỉ
tồn tại ở dạng tiềm năng, chỉ trở thành sức mạnh khi có sự can thiệp của con người.
Con người can thiệp như thế nào, đúng, sai, với mức độ ra sao thì tài lực, vật lực sẽ
tác động trở lại thành tích cực hay tiêu cực.
Con người tồn tại với hai tư cách, vừa là chủ thể, vừa là khách thể của xã hội.
Với tư cách là chủ thể, con người trực tiếp tham gia vào mọi hoạt động nhằm phát
triển xã hội, đất nước. Sự phát triển đó như thế nào phụ thuộc trực tiếp vào chính chủ
thể của xã hội; với tư cách này, con người là động lực, là đòn bẩy của mọi sự phát
triển của xã hội. Với tư cách là khách thể, thì mọi hoạt động đều nhằm mục đích phục
vụ con người, phát triển con người, vì vậy con người trở thành mục tiêu của sự phát
triển.
- Giáo dục và đào tạo là thước đo phát triển đất nước, những nước có điểm
xuất phát về kinh tế xã hội như nhau, nhưng sau một thời gian thì có sự cách biệt về
mặt phát triển kinh tế, phát triển xã hội. Một nước phát triển nhanh, có trình độ khoa
học kỹ thuật và đương nhiên là trình độ sản xuất ở bậc cao hơn, dẫn đến tính chất
của quan hệ sản xuất cũng phát triển và ngược lại ở một quốc gia khác rơi vào tình
trạng trì trệ, kém phát triển. Nguyên nhân của điều này, đó là nước nào quan tâm,
chú trọng đến giáo dục và đào tạo thì nước đó sẽ phát triển nhanh và ngược lại. Nhà
bác học Lê Quý Đôn đã từng tổng kết, khái quát thành một quy luật “phi công bất
túc, phi nông bất ổn, phi thương bất hoạt, phi trí bất hưng”. Trong Tam tự kinh của
Vương Ứng Lân đã khẳng định: Ngọc bất trác bất thành khí, Nhân bất học bất tri lý.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định một lần nữa là: Một dân tộc dốt là một dân tộc
yếu; trong thư gửi học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam dân
chủ cộng hoà tháng 9 năm 1945, Người đã căn dặn: Non sông Việt Nam có trở nên
tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với
các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn công học tập
của các cháu.
- Giáo dục đào tạo là yếu tố quan trọng đảm bảo cho sự thắng lợi của công cuộc
công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước là một

33. 27
cuộc cách mạng khoa học và công nghệ, để cuộc cách mạng đó thành công thì bắt buộc
phải đào tạo được một đội ngũ lao động có trình độ khoa học kỹ thuật và công nghệ
cao, có tay nghề thành thạo, phục vụ đắc lực và kịp thời các lĩnh vực của nền kinh tế,
trong khi đó tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề của chúng ta còn thấp, vì vậy Đảng, Nhà
nước ta đã thảo luận và ban hành nghị quyết về tiếp tục xây dựng giai cấp công nhân
Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
- Xây dựng nền giáo dục theo hướng “chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa” thể
hiện: Chuẩn hóa là chuẩn hóa về giáo trình, chương trình, nội dung giảng dạy, sách giáo
khoa, quy trình kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục đào tạo... [2, tr.237].
Hiện đại hóa là cập nhật với thời đại hiện nay, hiện đại hóa nội dung, phương
pháp và quy trình đào tạo, hiện đại hóa các phương tiện dạy và học, tăng cường các
thiết bị thông tin, viễn thông... [2, tr.238].
Xã hội hóa giáo dục là huy động lực lượng của toàn xã hội tham gia vào quá
trình giáo dục đào tạo, đồng thời tạo điều kiện cho mọi người dân được thụ hưởng
thành quả do hoạt động giáo dục đem lại... [2, tr.241].
1.2.2. Khái luận về hệ thống giáo dục quốc dân ở Việt Nam hiện nay
Giáo dục và đào tạo là hoạt động mang tính lâu dài, không thể nhìn ngay lợi
nhuận, đầu tư lớn, đồng thời mang tính tái tạo lại sức lao động cho thế hệ sau; vì
vậy, hệ thống giáo dục phải mang tính nhà nước. Giáo dục đào tạo bao gồm giáo
dục chính quy và giáo dục thường xuyên. Luật Giáo dục năm 2005 nêu rõ các cấp
học gồm:
- Giáo dục mầm non có nhà trẻ và mẫu giáo;
- Giáo dục phổ thông có tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông;
- Giáo dục nghề nghiệp có trung cấp chuyên nghiệp và dạy nghề;
- Giáo dục đại học và sau đại học (sau đây gọi chung là giáo dục đại học) đào
tạo trình độ cao đẳng, trình độ đại học, trình độ thạc sĩ, trình độ tiến sĩ [16, Điều 4,
Khoản 2].
1.2.2.1. Giáo dục mầm non
Giáo dục mầm non là cấp giáo dục quốc dân đầu tiên, có nhiệm vụ thực hiện việc

34. 28
nuôi dưỡng, chăm sóc và giáo dục trẻ từ 3 tháng tuổi đến 6 tuổi. Mục tiêu của giáo dục
mầm non là giúp trẻ em phát triển về thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mỹ, hình thành
những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ em vào học lớp một.
Giáo dục mầm non có nhiệm vụ giáo dục trẻ phát triển về thể chất, tránh việc
thấp còi, nhẹ cân hoặc béo phì.
Các cơ sở giáo dục mầm non bao gồm:
- Nhà trẻ, nhóm trẻ nhận trẻ em từ ba tháng tuổi đến ba tuổi;
- Trường, lớp mẫu giáo nhận trẻ em từ ba tuổi đến sáu tuổi;
- Trường mầm non là cơ sở giáo dục kết hợp nhà trẻ và mẫu giáo, nhận trẻ em
từ ba tháng tuổi đến sáu tuổi.
Nhà nước phát động nhiều phong trào xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích
cực, phong trào xây dựng trường học an toàn, phong trào xây dựng trường đạt chuẩn quốc
gia, khuyến khích các trường tiến hành kiểm định chất lượng, thực hiện cuộc vận động
“mỗi thầy cô giáo là một tấm gương đạo đức, tự học, sáng tạo”…
1.2.2.2. Giáo dục phổ thông
Giáo dục phổ thông bao gồm giáo dục tiểu học, giáo dục trung học cơ sở (bao
gồm cả giáo dục thường xuyên cấp trung học cơ sở), giáo dục trung học phổ thông
(bao gồm cả giáo dục thường xuyên cấp trung học phổ thông).
- Giáo dục tiểu học được thực hiện trong năm năm học, từ lớp một đến lớp
năm. Tuổi của học sinh vào học lớp một là sáu tuổi;
- Giáo dục trung học cơ sở được thực hiện trong bốn năm học, từ lớp sáu đến
lớp chín. Học sinh vào học lớp sáu phải hoàn thành chương trình tiểu học, có tuổi là
mười một tuổi;
- Giáo dục trung học phổ thông được thực hiện trong ba năm học, từ lớp mười
đến lớp mười hai. Học sinh vào học lớp mười phải có bằng tốt nghiệp trung học cơ sở,
có tuổi là từ mười lăm tuổi.
- Giáo dục thường xuyên cấp THPT được thực hiện trong 02 năm.
Nội dung của giáo dục phổ thông:
Nội dung giáo dục phổ thông phải bảo đảm tính phổ thông, cơ bản, toàn diện,

35. 29
hướng nghiệp và có hệ thống; gắn với thực tiễn cuộc sống, phù hợp với tâm sinh lý
lứa tuổi của học sinh, đáp ứng mục tiêu giáo dục ở mỗi cấp học.
Nội dung giáo dục phổ thông phải là những kiến thức cơ bản, kiến thức của
học sinh là giúp các em giải quyết những vấn đề thường ngày trong cuộc sống, toàn
diện về những vấn đề toán học, hoá học, vật lý, sinh học, lịch sử, địa lý, văn học, kỹ
thuật, âm nhạc, hội họa… những kiến thức đó không đòi hỏi cao xa, mang tính hàn
lâm mà phải mang tính phổ thông, phù hợp với đa số các em học sinh.
Giáo dục tiểu học phải bảo đảm cho học sinh có hiểu biết đơn giản, cần thiết về
tự nhiên, xã hội và con người; có kỹ năng cơ bản về nghe, nói, đọc, viết và tính toán;
có thói quen rèn luyện thân thể, giữ gìn vệ sinh; có hiểu biết ban đầu về hát, múa, âm
nhạc, mỹ thuật.
Giáo dục trung học cơ sở phải củng cố, phát triển những nội dung đã học ở tiểu
học, bảo đảm cho học sinh có những hiểu biết phổ thông cơ bản về tiếng Việt, toán, lịch
sử dân tộc; kiến thức khác về khoa học xã hội, khoa học tự nhiên, pháp luật, tin học,
ngoại ngữ; có những hiểu biết cần thiết tối thiểu về kỹ thuật và hướng nghiệp.
Giáo dục trung học phổ thông phải củng cố, phát triển những nội dung đã học ở
trung học cơ sở, hoàn thành nội dung giáo dục phổ thông; ngoài nội dung chủ yếu nhằm
bảo đảm chuẩn kiến thức phổ thông, cơ bản, toàn diện và hướng nghiệp cho mọi học sinh
còn có nội dung nâng cao ở một số môn học để phát triển năng lực, đáp ứng nguyện vọng
của học sinh để tiếp tục học tiếp lên đại học hoặc chuyển sang học nghề.
Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ
động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi
dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận
dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học
tập cho học sinh. Phương pháp giáo dục phổ thông là lấy học sinh là trung tâm, giáo
viên đóng vai trò như người nhạc trưởng để hướng học sinh tiếp thu kiến thức và phát
huy tính sáng tạo, tự học.
Mỗi xã, phường, thị trấn có ít nhất một trường tiểu học để giảng dạy, thực hiện
chức năng phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi trên địa bàn xã, phường, thị trấn.

36. 30
Theo đó học sinh hết 11 tuổi phải hoàn thành chương trình tiểu học do Bộ Giáo dục
và Đào tạo ban hành. Việc đầu tư cơ sở vật chất do UBND các xã, phường, thị trấn
đảm nhiệm. Việc đầu tư trang thiết bị do nhà trường và thực hiện công tác xã hội hoá
giáo dục. Việc xây dựng đội ngũ giáo viên do cơ quan quản lý nhà nước về gió dục
đào tạo đảm nhiệm.
1.2.2.3. Giáo dục nghề nghiệp
Trung cấp chuyên nghiệp được thực hiện từ ba đến bốn năm học đối với người
có bằng tốt nghiệp trung học cơ sở, từ một đến hai năm học đối với người có bằng tốt
nghiệp trung học phổ thông;
Dạy nghề được thực hiện dưới một năm đối với đào tạo nghề trình độ sơ cấp,
từ một đến ba năm đối với đào tạo nghề trình độ trung cấp, trình độ cao đẳng.
Mục tiêu của giáo dục chuyên nghiệp là đào tạo người lao động có kiến thức,
kỹ năng nghề nghiệp ở các trình độ khác nhau, có đạo đức, lương tâm nghề nghiệp, ý
thức kỷ luật, tác phong công nghiệp, có sức khoẻ nhằm tạo điều kiện cho người lao
động có khả năng tìm việc làm, tự tạo việc làm hoặc tiếp tục học tập nâng cao trình độ
chuyên môn, nghiệp vụ, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc
phòng, an ninh.
Trung cấp chuyên nghiệp nhằm đào tạo người lao động có kiến thức, kỹ năng
thực hành cơ bản của một nghề, có khả năng làm việc độc lập và có tính sáng tạo, ứng
dụng công nghệ vào công việc.
Mục tiêu của dạy nghề là đào tạo nhân lực kỹ thuật trực tiếp trong sản xuất,
dịch vụ có năng lực thực hành nghề tương xứng với trình độ đào tạo, có đạo đức,
lương tâm nghề nghiệp, ý thức kỷ luật, tác phong công nghiệp, có sức khoẻ nhằm tạo
điều kiện cho người học nghề sau khi tốt nghiệp có khả năng tìm việc làm, tự tạo việc
làm hoặc học lên trình độ cao hơn, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước.
Nhà nước có chính sách đầu tư cho dạy nghề về cơ sở vật chất, đầu tư mua sắm
trang thiết bị. Học sinh tốt nghiệp THCS đi học nghề được miễn học phí, các chính sách
khác về giáo dục và đào tạo được đảm bảo đối với đối tượng là người có công với cách

37. 31
mạng và thân nhân của họ, đối tượng thuộc hộ gia đình nghèo, cận nghèo, vùng dân tộc
thiểu số, vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới hải đảo, vùng bãi ngang...
1.2.2.4. Giáo dục đại học
Giáo dục đại học ở Việt Nam bao gồm giáo dục ở trình độ cao đẳng chuyên
nghiệp, đại học và sau đại học. Mục tiêu chung của giáo dục đại học là
- Đào tạo nhân lực, nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân tài; nghiên cứu khoa học,
công nghệ tạo ra tri thức, sản phẩm mới, phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội,
bảo đảm quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế;
- Đào tạo người học có phẩm chất chính trị, đạo đức; có kiến thức, kỹ năng thực
hành nghề nghiệp, năng lực nghiên cứu và phát triển ứng dụng khoa học và công nghệ
tương xứng với trình độ đào tạo; có sức khỏe; có khả năng sáng tạo và trách nhiệm nghề
nghiệp, thích nghi với môi trường làm việc; có ý thức phục vụ nhân dân.
Mục tiêu cụ thể đào tạo trình độ cao đẳng, đại học, thạc sĩ, tiến sĩ về cơ bản bao gồm:
- Đào tạo trình độ cao đẳng để sinh viên có kiến thức chuyên môn cơ bản, kỹ
năng thực hành thành thạo, hiểu biết được tác động của các nguyên lý, quy luật tự
nhiên - xã hội trong thực tiễn và có khả năng giải quyết những vấn đề thông thường
thuộc ngành được đào tạo;
- Đào tạo trình độ đại học để sinh viên có kiến thức chuyên môn toàn diện, nắm
vững nguyên lý, quy luật tự nhiên - xã hội, có kỹ năng thực hành cơ bản, có khả năng làm
việc độc lập, sáng tạo và giải quyết những vấn đề thuộc ngành được đào tạo;
- Đào tạo trình độ thạc sĩ để học viên có kiến thức khoa học nền tảng, có kỹ
năng chuyên sâu cho nghiên cứu về một lĩnh vực khoa học hoặc hoạt động nghề
nghiệp hiệu quả, có khả năng làm việc độc lập, sáng tạo và có năng lực phát hiện, giải
quyết những vấn đề thuộc chuyên ngành được đào tạo;
- Đào tạo trình độ tiến sĩ để nghiên cứu sinh có trình độ cao về lý thuyết và ứng
dụng, có năng lực nghiên cứu độc lập, sáng tạo, phát triển tri thức mới, phát hiện
nguyên lý, quy luật tự nhiên - xã hội và giải quyết những vấn đề mới về khoa học,
công nghệ, hướng dẫn nghiên cứu khoa học và hoạt động chuyên môn.
Cơ sở giáo dục đại học trong hệ thống giáo dục quốc dân (Luật Giáo dục đại
học năm 2012) bao gồm:

38. 32
- Trường cao đẳng;
- Trường đại học, học viện;
- Đại học vùng, đại học quốc gia (sau đây gọi chung là đại học);
- Viện nghiên cứu khoa học được phép đào tạo trình độ tiến sĩ.
Cơ sở giáo dục đại học Việt Nam được tổ chức theo các loại hình sau đây:
- Cơ sở giáo dục đại học công lập thuộc sở hữu nhà nước, do Nhà nước đầu
tư, xây dựng cơ sở vật chất;
- Cơ sở giáo dục đại học tư thục thuộc sở hữu của tổ chức xã hội, tổ chức xã hội -
nghề nghiệp, tổ chức kinh tế tư nhân hoặc cá nhân, do tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề
nghiệp, tổ chức kinh tế tư nhân hoặc cá nhân đầu tư, xây dựng cơ sở vật chất.
Cơ sở giáo dục đại học có vốn đầu tư nước ngoài gồm:
- Cơ sở giáo dục đại học có 100% vốn của nhà đầu tư nước ngoài;
- Cơ sở giáo dục đại học liên doanh giữa nhà đầu tư nước ngoài và nhà đầu tư
trong nước [16, Điều 7].
1.2.3. Lý luận pháp luật về giáo dục và đào tạo
Từ hệ thống những tri thức lý luận về pháp luật cũng như những vấn đề có liên
quan đến hệ thống giáo dục quốc dân ở Việt Nam như đã nói ở trên, có thể thấy pháp
luật về giáo dục và đào tạo là một hệ thống những qui phạm pháp luật chuyên biệt
điều chỉnh lĩnh vực quan hệ xã hội khá đặc thù – quan hệ liên quan đến hoạt động
giáo dục và đào tạo.
Trên thực tế, hiện nay trong khoa học pháp lý ở Việt Nam cũng như trên thế
giới, quan niệm về pháp luật cũng còn khá khác nhau.
Có quan niệm hiểu pháp luật theo trường phái pháp luật tự nhiên. Theo đó,
pháp luật được hiểu là tất cả những qui định phù hợp với lẽ tự nhiên, quyền tự nhiên
của con người [30]. Theo trường phái xã hội học pháp luật, pháp luật là tất cả những
gì xuất phát từ cuộc sống, hiện thân từ chính nhu cầu của cuộc sống. Pháp luật là công
cụ điều hòa lợi ích xã hội, xuất phát từ chính cuộc sống và phục vụ cuộc sống mà
không phải là theo ý chí của ai cả, hay của giai cấp cầm quyền nào cả, mà là sản phẩn
của nhu cầu xã hội [31]. Những đại diện theo trường phái thực chứng thì cho rằng
pháp luật là những qui tắc sử xự do nhà nước đặt ra hoặc thừa nhận để điều chỉnh các