Download luận án tiến sĩ ngành xã hội học với đề tài: Vai trò của giai đình dòng họ đối với việc thực hiện nghĩa vụ quân sự của thanh niên hiện nay, cho các bạn tham khảo

1. H C VI N CHÍNH TR QU C GIA H CHÍ MINH
B CH HOÀNG KHÁNH
VAI TRÒ C A GIA ÌNH, DÒNG H
I V I VI C TH C HI N NGHĨA V QUÂN S
C A THANH NIÊN HI N NAY
(Nghiên c u trư ng h p huy n ng Hòa, thành ph Hà N i)
LU N ÁN TI N SĨ XÃ H I H C
HÀ N I - 2014

2. H C VI N CHÍNH TR QU C GIA H CHÍ MINH
B CH HOÀNG KHÁNH
VAI TRÒ C A GIA ÌNH, DÒNG H
I V I VI C TH C HI N NGHĨA V QUÂN S
C A THANH NIÊN HI N NAY
(Nghiên c u trư ng h p huy n ng Hòa, thành ph Hà N i)
Chuyên ngành : Xã h i h c
Mã s : 62 31 30 01
LU N ÁN TI N SĨ XÃ H I H C
Ngư i hư ng d n khoa h c:
1. GS.TS NGUY N ÌNH T N
2. PGS.TS PH M XUÂN H O
HÀ N I - 2014

3. L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi.
Các s li u, k t qu nêu trong lu n án là trung th c, có ngu n g c rõ
ràng và ư c trích d n y theo quy nh.
TÁC GI LU N ÁN
B ch Hoàng Khánh

4. DANH M C CH VI T T T TRONG LU N ÁN
1. BVTQ: b o v T qu c
2. NVQS: nghĩa v quân s
3. QPTD: qu c phòng toàn dân
4. XHCN: xã h i ch nghĩa

5. M C L C
Trang
M U 1
Chương 1: T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U 12
1.1. Tình hình nghiên c u v ch c năng, vai trò c a gia ình 12
1.2. Tình hình nghiên c u v dòng h và th c hi n nghĩa v quân s
c a thanh niên 21
Chương 2: CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N NGHIÊN C U
TÀI 29
2.1. Gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n nghĩa v quân s c a thanh
niên 29
2.2. Các lý thuy t v n d ng trong nghiên c u vai trò c a gia ình, dòng
h i v i vi c th c hi n nghĩa v quân s c a thanh niên 61
2.3. Quan i m C.Mác - Ph.Ăngghen, tư tư ng H Chí Minh, quan
i m c a ng, Nhà nư c ta v gia ình, vai trò c a gia ình 67
Chương 3: TH C TR NG, CÁC Y U T TÁC NG VAI TRÒ
C A GIA ÌNH, DÒNG H I V I VI C TH C HI N
NGHĨA V QUÂN S C A THANH NIÊN HI N NAY 73
3.1. Sơ lư c v a bàn nghiên c u 73
3.2. Th c tr ng vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n
nghĩa v quân s c a thanh niên 76
3.3. Các y u t tác ng vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c th c
hi n nghĩa v quân s c a thanh niên hi n nay 102
Chương 4: PHÁT HUY VAI TRÒ C A GIA ÌNH, DÒNG H
I V I VI C TH C HI N NGHĨA V QUÂN S C A
THANH NIÊN HI N NAY 128
4.1. M t s thu n l i, khó khăn i v i vai trò c a gia ình, dòng h
trong th c hi n nghĩa v quân s c a thanh niên hi n nay 128
4.2. M t s v n t ra và ánh giá vai trò c a gia ình, dòng h i
v i vi c th c hi n nghĩa v quân s c a thanh niên trong nh ng năm t i 136
4.3. Gi i pháp cơ b n phát huy vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c
th c hi n nghĩa v quân s c a thanh niên hi n nay 145
K T LU N 152
KHUY N NGH 156
DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U C A TÁC GI
à CÔNG B CÓ LIÊN QUAN N TÀI LU N ÁN 157
DANH M C TÀI LI U THAM KH O 158

6. DANH M C CÁC B NG TRONG LU N ÁN
Trang
B ng 3.1: Vai trò c a các t ch c, l c lư ng i v i thanh niên trong
th c hi n NVQS, BVTQ 78
B ng 3.2: ánh giá v s tham gia c a gia ình, dòng h và các t ch c,
l c lư ng trong giáo d c, tuyên truy n NVQS cho thanh niên chưa n
tu i nh p ngũ theo các nhóm kh o sát 79
B ng 3.3: Nh ng ho t ng gia ình, dòng h th c hi n giáo d c, tuyên
truy n NVQS cho thanh niên chưa n tu i nh p ngũ theo các nhóm
kh o sát 83
B ng 3.4: ánh giá c a gia ình, dòng h và các t ch c, l c lư ng v s
tham gia giáo d c, ng viên thanh niên ăng ký, khám tuy n NVQS
theo nhóm i tư ng kh o sát 86
B ng 3.5: Nh ng ho t ng giáo d c, ng viên thanh niên tham gia
ăng ký, khám tuy n NVQS c a gia ình, dòng h theo nhóm i
tư ng kh o sát 89
B ng 3.6: Nh ng ho t ng gia ình, dòng h th c hi n i v i thanh
niên trúng tuy n NVQS và có gi y g i nh p ngũ theo nhóm i tư ng
kh o sát 94
B ng 3.7: S lư ng con trai c a gia ình v i vai trò giáo d c, tuyên truy n
NVQS cho thanh niên chưa n tu i nh p ngũ 104
B ng 3.8: S lư ng con trai c a gia ình v i vai trò giáo d c, ng viên
thanh niên tham gia ăng ký, khám tuy n NVQS 106
B ng 3.9: i u ki n kinh t c a a phương v i ho t ng giáo d c, tuyên
truy n NVQS cho thanh niên chưa n tu i nh p ngũ c a gia ình, dòng h 120
B ng 3.10: H th ng chính tr cơ s v i ho t ng giáo d c, tuyên truy n
NVQS cho thanh niên chưa n tu i nh p ngũ c a gia ình, dòng h 122
B ng 3.11: C ng ng làng xã v i ho t ng giáo d c, ng viên thanh
niên tham gia ăng ký, khám tuy n NVQS c a gia ình, dòng h 124

7. B ng 3.12: ư ng l i, ch trương c a ng, chính sách, pháp lu t c a
Nhà nư c v i ho t ng giáo d c, ng viên thanh niên ăng ký, khám
tuy n NVQS c a gia ình, dòng h 125
B ng 4.1: M t s thu n l i, khó khăn i v i vai trò c a gia ình, dòng
h trong th c hi n NVQS c a thanh niên hi n nay 128
B ng 4.2: Ngh nghi p và thu nh p bình quân ngư i/tháng c a gia ình
theo nơi c a gia ình 131
B ng 4.3: Nh ng v n t ra v vai trò c a gia ình, dòng h i v i
vi c th c hi n NVQS c a thanh niên 137
B ng 4.4: ánh giá vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n
NVQS c a thanh niên trong nh ng năm t i 142
B ng 4.5: Gi i pháp cơ b n phát huy vai trò c a gia ình, dòng h i
v i vi c th c hi n NVQS c a thanh niên 145

8. DANH M C CÁC BI U TRONG LU N ÁN
Trang
Bi u 3.1: óng góp c a gia ình, dòng h trong u tranh ch ng gi c
ngo i xâm c a dân t c và trong xây d ng n n QPTD, BVTQ 77
Bi u 3.2: C m nh n c a gia ình khi thanh niên n tu i nh p ngũ, i
ăng ký khám tuy n, r i trúng tuy n NVQS 81
Bi u 3.3: Gia ình, dòng h và các t ch c l c lư ng tham gia giáo d c,
ng viên thanh niên trúng tuy n NVQS 92
Bi u 3.4: L a ch n c a b m v vi c th c hi n NVQS c a con em 93
Bi u 3.5: S quan tâm, lo l ng c a các thành viên trong gia ình i v i
thanh niên ang t i ngũ 99
Bi u 3.6: Ho t ng ng viên, chăm lo thanh niên ang t i ngũ c a
gia ình, dòng h 100
Bi u 3.7: Các y u t tác ng n vai trò c a gia ình, dòng trong th c
hi n NVQS c a thanh niên 103
Bi u 3.8: Ngh nghi p c a gia ình v i vai trò giáo d c, tuyên truy n
NVQS cho thanh niên chưa n tu i nh p ngũ c a gia ình, dòng h 108
Bi u 3.9: Ngh nghi p c a gia ình v i vai trò giáo d c, ng viên
thanh niên lên ư ng nh p ngũ khi có gi y g i c a gia ình, dòng h 110
Bi u 3.10: Gia ình có b m là ng viên và không là ng viên v i vai
trò giáo d c, ng viên thanh niên tham gia ăng ký, khám tuy n NVQS
c a gia ình, dòng h 112
Bi u 3.11: H c v n c a b thanh niên v i vai trò giáo d c, ng viên
thanh niên tham gia ăng ký, khám tuy n NVQS c a gia ình, dòng h 115
Bi u 3.12: Thu nh p c a gia ình v i vai trò c a gia ình, dòng h trong
giáo d c, tuyên truy n NVQS cho thanh niên chưa n tu i nh p ngũ 117

9. DANH M C CÁC MÔ HÌNH TRONG LU N ÁN
Mô hình 2.1: B n vòng tròn ng tâm c a thi t ch xã h i 58
Mô hình 2.2: Vòng tròn khép kín gi a h th ng chính tr c s v i
c ng ng làng xã và gia ình, dòng h 59
Mô hình 2.3: Vòng tròn khép kín gi a trư ng dòng h , ch h gia
ình và thanh niên 60
Mô hình 2.4: Các thành ph n và m i quan h c a h th ng gia ình 62
Mô hình 3.1: Nh ng ho t ng gia ình, dòng h th c hi n giáo d c,
tuyên truy n NVQS cho thanh niên chưa n tu i nh p ngũ 81
Lư c 2.1: Thao tác hoá khái ni m v gia ình, dòng h 41

10. 1
M U
1. Tính c p thi t c a tài nghiên c u
Gia ình, dòng h có v th , vai trò to l n trong công cu c d ng nư c và gi
nư c c a dân t c ta. Gia ình, dòng h là nh ng ơn v xã h i l p nên làng xã, xác
l p và kh ng nh ch quy n c a t nư c trên biên gi i t li n, bi n o. Các gia
ình, dòng h chung s c, chung lòng l p nên nh ng pháo ài làng xã v ng ch c
trong s nghi p gi i phóng dân t c, b o v t nư c. Gia ình, dòng h ng viên
và t ch c cho con em tham gia l c lư ng vũ trang, s n sàng chi n u và BVTQ,
ng th i là h u phương v ng ch c cho ti n tuy n ánh gi c.
Chi n tranh gi i phóng và BVTQ c a nhân dân ta là chi n tranh nhân dân, là
m t ngh thu t quân s c áo c a dân t c ta. Th c hi n n n QPTD, chi n tranh
nhân dân, dân t c ta thư ng xuyên duy trì vi c th c hi n NVQS i v i công dân.
Nư c có gi c, toàn dân tham gia ánh gi c. t nư c hòa bình m i ngư i v a có
trách nhi m xây d ng t nư c v a có trách nhi m tham gia l c lư ng vũ trang,
c ng c qu c phòng, gi v ng t nư c.
K th a ngh thu t quân s truy n th ng và kinh nghi m th c hi n chi n tranh
nhân dân, n n QPTD c a cha ông, ng và Nhà nư c ta luôn có ch trương và ban
hành chính sách th c hi n NVQS v i công dân. Nh ng công dân trong tu i có
th ph c v ư c trong l c lư ng vũ trang, có s c kho u ph i th c hi n NVQS.
Th c hi n NVQS là trách nhi m và quy n l i c a m i công dân Vi t Nam.
Hi n nay, trong i u ki n th i bình, c nư c t p trung cho nhi m v phát tri n
kinh t - xã h i nên nhu c u g i thanh niên nh p ngũ ph c v trong quân i không
nhi u. M t s công dân trong tu i NVQS ư c mi n, hoãn nh p ngũ. Hàng năm,
s lư ng công dân g i nh p ngũ không nhi u và có m t s i tư ng ư c mi n,
hoãn th c hi n NVQS ã t o ra cho công tác tuy n quân hàng năm c a các a
phương nh ng thu n l i và không ít khó khăn. V n công b ng, bình ng, công
khai, dân ch trong th c hi n NVQS c a công dân ã và ang là v n xã h i c n
quan tâm gi i quy t a phương cơ s hi n nay.
Trong b i c nh ó, vi c m b o ch tiêu, ch t lư ng g i thanh niên nh p ngũ
hàng năm c a các a phương ph thu c r t nhi u vào vai trò c a h th ng chính tr
cơ s , c a các oàn th chính tr - xã h i, c a các t ch c xã h i công dân và vai trò

11. 2
c a gia ình, dòng h . Kinh nghi m ch ra r ng, trên cơ s ph i k t h p ch t ch các
vai trò thì công tác tuy n quân hàng năm c a các a phương m i ư c th c hi n
úng, , ch t lư ng. Kinh nghi m cũng ch ra r ng, trong công tác tuy n quân
hàng năm ph i phát huy cao vai trò c a gia ình, dòng h .
Gia ình, dòng h là nhân t quan tr ng, quy t nh n vi c th c hi n NVQS
c a thanh niên. Gia ình, dòng h xây d ng và nuôi dư ng ý th c NVQS cho thanh
niên, ng viên và t ch c cho thanh niên nh p ngũ, t o d ng nh ng y u t
thanh niên yên tâm th c hi n nhi m v trong th i gian th c hi n NVQS. Hi n nay,
tu i g i nh p ngũ t 18 n 25, nhưng t p trung ch y u t 18 n 20 tu i.
tu i này, ph n l n thanh niên ang s ng trong gia ình, ph thu c vào gia ình, nh t
là nh ng thanh niên v a h c xong trung h c ph thông. Do ó, m c , tính ch t
th c hi n NVQS c a thanh niên ph thu c r t nhi u vào s ng viên và quy t nh
c a gia ình, dòng h .
Là m t ơn v kinh t , xã h i, văn hóa, gia ình, dòng h có nhi u s tính toán
trong vi c quy t nh cho con em th c hi n NVQS. Trong n n kinh t th trư ng, s
tính toán d a trên l i ích có th d n n vi c gia ình, dòng h tìm m i phương
th c con em ư c mi n hoãn ho c thoái thác th c hi n NVQS chăm lo cho
b n thân và gia ình. Trên th c t , i a s gia ình, dòng h giáo d c, ng viên,
t ch c cho con em th c hi n NVQS theo quy nh c a pháp lu t, song cũng có gia
ình, dòng h không h p tác v i h th ng chính tr cơ s trong quá trình g i thanh
niên nh p ngũ, ít quan tâm n thanh niên trong th i gian h th c hi n NVQS. Th c
ti n công tác g i thanh niên nh p ngũ các a phương cơ s cho th y, công tác
này t k t qu cao ph i phát huy hơn n a vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c
th c hi n NVQS c a thanh niên.
Nh m góp ph n lý gi i v lý lu n và th c ti n vai trò gia ình, dòng h i v i
vi c th c hi n NVQS c a thanh niên, cung c p cơ s khoa h c th c ti n cho vi c
hình thành các gi i pháp phát huy vai trò gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n
NVQS c a thanh niên, tác gi l a ch n v n : “Vai trò c a gia ình, dòng h i
v i vi c th c hi n NVQS c a thanh niên hi n nay” (Nghiên c u trư ng h p huy n
ng Hoà, thành ph Hà N i) làm tài nghiên c u c a lu n án. ây là nghiên c u
xã h i h c m i, không trùng l p v i các công trình ã công b . K t qu nghiên c u

12. 3
s góp ph n vào lu n gi i vai trò xã h i c a gia ình, dòng h , nâng cao ch t lư ng
tuy n quân, góp ph n xây d ng n n QPTD, BVTQ th i kỳ m i, b sung n i dung
chuyên ngành xã h i h c gia ình, xã h i h c quân s và xã h i h c qu n lý.
2. M c ích, nhi m v nghiên c u
M c ích nghiên c u
Làm rõ nh ng v n cơ b n v lý thuy t và th c ti n vai trò c a gia ình,
dòng h i v i vi c th c hi n NVQS c a thanh niên; ánh giá và xu t gi i pháp
phát huy vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n NVQS c a thanh niên
trong nh ng năm t i.
Nhi m v nghiên c u
- Làm rõ nh ng v n lý thuy t v vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c
th c hi n NVQS c a thanh niên.
- ánh giá vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n NVQS c a
thanh niên hi n nay.
- xu t gi i pháp phát huy vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c th c
hi n NVQS c a thanh niên.
3. i tư ng, khách th , ph m vi nghiên c u
i tư ng nghiên c u: Vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n
NVQS c a thanh niên.
Khách th nghiên c u
- Gia ình, dòng h có thanh niên nh p ngũ; gia ình, dòng h có thanh niên
không trúng tuy n NVQS.
- Thanh niên trong tu i th c hi n NVQS theo quy nh c a pháp lu t;
thanh niên ang th c hi n NVQS.
Ph m vi nghiên c u
- V không gian: Huy n ng Hòa, thành ph Hà N i.
- V th i gian: T năm 2006 n năm 2014. Th i i m kh o sát th c t : năm
2012, 2013.
- V n i dung: Nghiên c u tương quan gi a gia ình, dòng h v i vi c th c
hi n NVQS c a thanh niên; làm rõ vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c t
ch c th c hi n NVQS, xây d ng n n QPTD, BVTQ.

13. 4
4. Câu h i nghiên c u
- Gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n NVQS c a thanh niên ư c th hi n
trên nh ng vai trò gì?
- Y u t nào có m i quan h v i vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c
th c hi n NVQS c a thanh niên hi n nay?
5. Gi thuy t nghiên c u, các bi n s và khung nghiên c u
5.1. Gi thuy t nghiên c u
Gi thuy t th nh t: Gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n NVQS c a
thanh niên luôn th hi n vai trò quan tr ng, quy t nh trong giáo d c, tuyên truy n
NVQS cho thanh niên chưa n tu i nh p ngũ, giáo d c, ng viên thanh niên tham
gia ăng ký, khám tuy n NVQS, giáo d c, ng viên thanh niên lên ư ng nh p
ngũ và ng viên, chăm lo thanh niên ang t i ngũ ơn v quân i.
Gi thuy t th hai: Vai trò c a gia ình, dòng h trong th c hi n NVQS c a
con cháu có m i quan h ch t ch v i s lư ng con trai c a gia ình, thu nh p, ngh
nghi p c a gia ình, trình h c v n c a b thanh niên, gia ình có b m là ng
viên và gia ình không có b m là ng viên.
Gi thuy t th ba: Trong nh ng năm t i, vai trò c a gia ình, dòng h i v i
vi c th c hi n NVQS c a thanh niên trong giáo d c, tuyên truy n NVQS cho thanh
niên chưa n tu i nh p ngũ, giáo d c, ng viên thanh niên tham gia ăng ký,
khám tuy n NVQS, giáo d c, ng viên thanh niên lên ư ng nh p ngũ và ng
viên, chăm lo thanh niên ang t i ngũ ơn v quân i s ngày càng tăng.
5.2. H các bi n s
Bi n s c l p
- S lư ng con trai c a gia ình: ư c o b ng ch s 1 con trai, 2 con trai và 3
con trai tr lên.
- c i m c a gia ình: thu nh p; ngh nghi p; trình h c v n c a b thanh
niên; gia ình có b m là ng viên và gia ình không có b m là ng viên.
+ Thu nh p c a gia ình ư c o b ng thu nh p bình quân ngư i/ tháng, v i các
ch s : t 2 tri u tr lên, t 1 n dư i 2 tri u, dư i 1 tri u.
+ Ngh nghi p c a gia ình ư c o b ng ngh nghi p c a b m thanh niên, v i
các ch s : nông nghi p, nông nghi p h n h p và phi nông nghi p.

14. 5
+ Trình h c v n c a b thanh niên ư c o b ng các ch s : ti u h c, trung
h c cơ s , trung h c ph thông và trung c p tr lên.
+ Gia ình có b m là ng viên và gia ình không có b m là ng viên ư c
o b ng ch s : b m là ng viên và b m không là ng viên.
Bi n s ph thu c:
- Giáo d c, truyên truy n NVQS cho thanh niên chưa n tu i nh p ngũ.
- Giáo d c, ng viên thanh niên ăng ký, khám tuy n NVQS.
- Giáo d c, ng viên thanh niên lên ư ng th c hi n NVQS khi có gi y g i
nh p ngũ.
- ng viên, chăm lo thanh niên ang t i ngũ ơn v quân i.
Y u t khách quan
- ư ng l i, ch trương c a ng, chính sách, pháp lu t c a Nhà nư c.
- i u ki n kinh t c a a phương.
- H th ng chính tr cơ s .
- C ng ng làng xã.

15. 6
5.3. Khung nghiên c u
6. Cơ s lý lu n, phương pháp lu n, phương pháp nghiên c u
6.1. Lý thuy t nghiên c u
Lý thuy t h th ng gia ình c a Murray Bowen. V n d ng lý thuy t h th ng
gia ình nh n bi t các thành ph n c a gia ình, v trí, vai trò c a các thành viên
trong gia ình, m i quan h gi a các thành viên trong gia ình; trên cơ s ó, phân
tích m i quan h gi a b m v i con cái và vai trò c a b m v i con cái.
Lý thuy t trung gian c a Robert K.Merton v t p h p vai trò. V n d ng lý
thuy t trung gian v t p h p vai trò phân tích, ánh giá các vai trò c a gia ình,
dòng h ư c th hi n trên nh ng ho t ng c th ; tương quan, m i quan h gi a
các y u t v i nh ng vai trò c a gia ình, dòng h i v i con cháu.
6.2. Phương pháp lu n
Lu n án v n d ng phương pháp lu n c a ch nghĩa duy v t bi n ch ng, duy
v t l ch s ; tư tư ng H Chí Minh, quan i m c a ng C ng s n Vi t Nam và
Vai trò c a
gia ình,
dòng h i
v i vi c
th c hi n
NVQS c a
thanh niên
Giáo d c, ng viên
thanh niên ăng ký,
khám tuy n NVQS
Giáo d c, ng viên
thanh niên lên ư ng
th c hi n NVQS khi
có gi y g i nh p ngũ
ng viên, chăm lo
thanh niên ang t i
ngũ ơn v quân i
S lư ng con
trai c a gia ình
c i m c a
gia ình: thu
nh p; trình
h c v n; ngh
nghi p; b m là
ng viên và b
m không là
ng viên
Giáo d c, tuyên
truy n NVQS cho
thanh niên chưa n
tu i nh p ngũ
i u ki n kinh t
c a a phương
ư ng l i, ch trương
c a ng, chính sách,
pháp lu t c a Nhà nư c
H th ng chính
tr cơ s
C ng ng làng
xã

16. 7
pháp lu t, chính sách c a Nhà nư c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam v
NVQS, v gia ình có công v i cách m ng, có thanh niên ang t i ngũ phân tích,
ánh giá vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n NVQS c a thanh niên.
6.3. Phương pháp nghiên c u
Phương pháp phân tích tài li u
- Thu th p, phân tích s li u, tài li u v gia ình, dòng h trong các công trình,
bài vi t c a các tác gi trong và ngoài nư c.
- Thu th p, phân tích các báo cáo v tình hình phát tri n kinh t - xã h i, v
công tác quân s , an ninh - qu c phòng c a huy n ng Hoà và xã Qu ng Phú C u,
xã i Cư ng, th tr n Vân ình t năm 2006 n 2014. Các báo cáo ư c thu th p
ch y u t cơ quan quân s huy n và xã, th tr n.
Trong s 29 ơn v hành chính thu c huy n ng Hoà, thành ph Hà N i,
tài ch n nghiên c u xã Qu ng Phú C u, xã i Cư ng và th tr n Vân ình theo
các tiêu chí sau:
+ V a lý: trong a gi i hành chính c a huy n ng Hoà, xã Qu ng Phú C u
phía B c - c a ngõ c a huy n, xã i Cư ng phía Nam - cu i huy n, th tr n
Vân ình trung tâm c a huy n.
+ V l ch s : c ba a phương u có truy n th ng cách m ng kiên cư ng, có
nh ng óng góp to l n v nhân l c, v t l c cho công cu c kháng chi n ch ng th c
dân Pháp, qu c M và trong chi n tranh BVTQ.
+ V kinh t - xã h i: Qu ng Phú C u và i Cư ng là hai xã nông nghi p. Xã
i Cư ng ch y u phát tri n kinh t d a vào tr ng tr t và chăn nuôi, i s ng sinh
ho t c a gia ình, dòng h còn mang nhi u n c a xã h i nông thôn; xã Qu ng Phú
C u, ngoài phát tri n kinh t nông nghi p còn phát tri n kinh t ti u th công
nghi p, kinh t làng ngh , i s ng sinh ho t c a gia ình, dòng h trong xã h i
nông thôn nhưng có nhi u ti p bi n v i kinh t th trư ng; th tr n Vân ình là
trung tâm hành chính, văn hoá, kinh t , xã h i c a huy n, i s ng sinh ho t c a gia
ình, dòng h ch y u ư c t ch c theo xã h i ô th .
Ph ng v n sâu
- 15 cán b xã, th tr n, thôn, t dân ph . Trong ó, ph ng v n 06 cán b xã,
th tr n (ch t ch, phó ch t ch xã, th tr n, ch huy trư ng quân s , ch huy phó
quân s xã, th tr n); 09 cán b thôn, t dân ph .

17. 8
- 35 ngư i trong gia ình, dòng h , g m: 09 trư ng h , 16 b m thanh niên
trúng tuy n, không trúng tuy n NVQS và 10 thanh niên nh p ngũ và không nh p ngũ.
i u tra b ng phi u
- i u tra b ng phi u i v i 800 ngư i thu c các nhóm i tư ng sau: 198
ngư i là b m thanh niên trúng tuy n NVQS t năm 2010 n năm 2013, i u tra
tháng 2, tháng 8 c a năm 2012 và tháng 2, tháng 8 c a năm 2013; 402 ngư i là b m
thanh niên không trúng tuy n NVQS, i u tra tháng 8 năm 2013 xã Qu ng Phú
C u, xã i Cư ng, th tr n Vân ình, huy n ng Hoà, Hà N i; 200 ngư i là thanh
niên ang t i ngũ ti u oàn hu n luy n tân binh, Sư oàn B71, Quân ch ng Phòng
không - Không quân, i u tra tháng 9 năm 2012. K t qu thu v 789 phi u.
Phương pháp l y m u: Ch n m u ng u nhiên ơn gi n
- V i nhóm b m c a thanh niên trúng tuy n NVQS: d a vào danh sách 198
thanh niên trúng tuy n NVQS do Ban ch huy quân s xã Qu ng Phú C u, xã i
Cư ng, th tr n Vân ình cung c p trong các t tuy n quân (tháng 2 và tháng 8) t năm
2010 n năm 2013, nghiên c u toàn b b m thanh niên trúng tuy n NVQS.
- V i nhóm b m c a thanh niên không trúng tuy n quân s : trên cơ s danh
sách nh ng thanh niên không trúng tuy n NVQS do Ban ch huy quân s xã, th
tr n cung c p trong t tuy n quân tháng 8 năm 2013: xã Qu ng Phú C u có 282
thanh niên không trúng tuy n NVQS; xã i Cư ng có 114 thanh niên không trúng
tuy n NVQS; th tr n Vân ình có 247 thanh niên không trúng tuy n NVQS. S
d ng công th c tính m u c a Krejcie và Morgan (1970) [128]:
Trong ó: S = c m u c n thi t; N = quy mô dân s ; P = t l dân s ; d = m c
chính xác hi n như là m t t l ; X2 = tin c y: giá tr b ng chi bình phương
cho m t m c t do m c tin c y mong mu n.
T s lư ng thanh niên không trúng tuy n NVQS ư c cung c p, s d ng công
th c tính m u, tính ư c dung lư ng m u c n thi t như sau: xã Qu ng Phú C u là
163 thanh niên; xã i Cư ng là 88 thanh niên; th tr n Vân ình là 151 thanh niên.
Sau ó, i u tra b ng phi u v i b ho c m thanh niên không trúng tuy n NVQS.
)1()1(
)1(
22
2
PPXNd
PNPX
S
−+−
−
=

18. 9
- V i nhóm thanh niên ang t i ngũ ơn v quân i: d a vào danh sách 200
thanh niên t i ngũ ti u oàn hu n luy n tân binh do lãnh o, ch huy ti u oàn cung
c p trong t hu n luy n tân binh, tháng 9 năm 2012, nghiên c u toàn b thanh niên.
Thanh niên ang t i ngũ có nơi trư c khi nh p ngũ thu c 10 t nh, thành
mi n Trung: Thanh Hoá, Hà Tĩnh và mi n B c: B c Giang, H i Dương, H i Phòng,
Nam nh, Thái Bình, Phú Th , Yên Bái, Hà N i (không có thanh niên huy n
ng Hoà). Do không có thanh niên nào thu c huy n ng Hoà, Hà N i nên k t qu
i u tra thanh niên t i ngũ ư c dùng i chi u, so sánh v i k t qu i u tra b
m thanh niên và ánh giá các v n phát huy vai trò c a gia ình, dòng h trong
th c hi n NVQS c a thanh niên hi n nay.
- S lư ng phi u ư c x lý 789 (11 phi u không ch a thông tin, không
ư c x lý, trong ó 09 phi u c a b m thanh niên không trúng tuy n NVQS; 02
phi u c a thanh niên ang t i ngũ).
- Trong phân tích, ánh giá m i quan h gi a bi n s c l p, y u t khách quan
v i bi n s ph thu c có s d ng s ki m nh Chi-square thông qua ch s : Pearson chi-
square. N u ch s Pearson chi-square có m c ý nghĩa P < 0,05 và có giá tr tuy t
i càng l n thì m i quan h gi a hai bi n s càng ch t ch và ngư c l i.

19. 10
- B ng cơ c u m u i u tra:
Cơ c u m u
B m
thanh niên
trúng tuy n
NVQS
(N=198)
B m thanh
niên không
trúng tuy n
NVQS
(N=393)
Thanh niên
ang t i ngũ
(N=198)
Chung
(N=789)c i m i tư ng
SL % SL % SL % SL %
Qu ng Phú C u 81 40,9 159 40,5 240 30,4
i Cư ng 43 21,7 86 21,9 129 16,3
Nơi
Vân ình 74 37,4 148 37,7 222 28,1
Dư i 46 61 30,8 144 36,6 205 34,7
T 46 - 50 61 30,8 146 37,2 207 35,0
T 51 - 55 45 22,7 53 13,5 98 16,6
Tu i
Trên 55 31 15,7 50 12,7 81 13,7
B thanh niên 137 69,2 291 74,0 428 54,2Gi i
tính M thanh niên 61 30,8 102 26,0 163 20,7
Nông nghi p 60 30,3 184 46,6 159 80,3 403 51,1
Nôngnghi ph nh p 103 52,0 161 41,0 11 5,6 275 34,9
Ngh
nghi p
Phi nông nghi p 35 17,7 48 12,2 28 14,1 111 14,1
B m là ng viên 19 9,6 43 10,9 44 22,2 106 13,4ng
viên B m khônglà ngviên 179 90,4 350 89,1 145 77,8 683 86,6
2 - 4 ngư i 78 39,4 173 44,1 105 53,0 356 45,1
5 ngư i 67 33,8 128 32,6 55 27,8 250 31,7
Thành
viên gia
ình 6 ngư i tr lên 53 26,7 92 23,4 38 19,1 183 23,2
1 con trai 88 44,4 211 53,7 100 50,5 399 50,6
2 con trai 91 46,0 166 42,2 85 42,9 342 43,3
Con trai
trong
gia ình 3 con trai tr lên 19 9,6 16 4,1 13 6,6 48 6,1
Nông dân 183 92,4 390 99,2 182 91,9 755 95,7
Công nhân 10 5,1 1 0,3 7 3,5 18 2,8
Thành
ph n
xu t
thân
Khác 5 2,5 2 0,5 9 4,5 16 3,0
Ti u h c 26 13,1 35 8,9 6 3,0 67 8,5
Trung h c cơ s 111 56,1 256 65,1 80 40,4 447 46,7
Trung h c ph thông 54 27,3 76 19,3 102 51,5 232 29,4
Trình
h c
v n
Trung c p tr lên 7 3,5 26 6,6 10 5,0 43 5,4
2 tri u tr lên 4 2,0 38 9,7 10 5,1 52 6,6
1-dư i 2 tri u 43 21,7 199 50,6 69 34,8 311 39,4
Thu
nh p
bình
quân
ngư i/
tháng
Dư i 1tri u 151 76,3 156 39,7 119 60,1 426 54,0

20. 11
7. i m m i, ý nghĩa lý lu n và th c ti n c a lu n án
7.1. i m m i c a lu n án
- i m m i v lý lu n: Bên c nh vi c ưa ra nh ng nghiên c u m i v gia ình,
dòng h , c i m c a gia ình, dòng h , lu n án phân tích quan ni m và y u t tác
ng vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n NVQS c a thanh niên. c
bi t, lu n án ưa ra 3 mô hình tương tác gi a các y u t tác ng, chi ph i vi c th c
hi n NVQS c a thanh niên.
- i m m i v th c ti n: D a trên nh ng tài li u, s li u thu th p, x lý ư c t
i u tra kh o sát c a tác gi , lu n án có nh ng phân tích, ánh giá m i v th c tr ng
vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n NVQS c a thanh niên và y u t
tác ng n vai trò c a gia ình i v i vi c th c hi n NVQS c a thanh niên.
- V n ư c rút ra t nh ng phân tích, ánh giá th c tr ng; m t s thu n l i,
khó khăn, ánh giá vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n NVQS c a
thanh niên; gi i pháp phát huy vai trò c a gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n
NVQS c a thanh niên u là nh ng nghiên c u m i trong lu n án.
7.2. Ý nghĩa lý lu n, th c ti n c a lu n án
- K t qu nghiên c u góp ph n b sung, phát tri n lý thuy t xã h i h c gia ình,
xã h i h c quân s , xã h i h c qu n lý, nh t là lý thuy t xã h i hoá; góp ph n hoàn
thi n lý lu n v công tác qu n lý i v i thanh niên trong tu i th c hi n NVQS và
thanh niên ang t i ngũ.
- K t qu nghiên c u góp ph n nâng cao ý th c, trách nhi m c a thanh niên
trong th c hi n NVQS; góp ph n kh ng nh vai trò c a gia ình, dòng h trong xây
d ng và c ng c n n QPTD, BVTQ Vi t Nam XHCN.
- K t qu nghiên c u là tài li u tham kh o trong nghiên c u và gi ng d y xã
h i h c gia ình, xã h i h c quân s , xã h i h c qu n lý.
8. K t c u c a lu n án
Ngoài ph n m u, k t lu n, khuy n ngh và danh m c tài li u tham kh o,
n i dung lu n án g m 4 chương, 11 ti t.

21. 12
Chương 1
T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U
Gia ình, dòng h và vai trò c a gia ình, dòng h ư c nhìn nh n dư i nhi u
góc ti p c n khác nhau, trong ó có nh ng công trình nghiên c u dư i góc
ti p c n xã h i h c. S tham gia c a xã h i h c ã góp ph n nh n th c v gia ình,
dòng h tr nên c th , sâu s c và toàn di n hơn.
Cho n nay, ã có nhi u công trình, bài vi t c trong và ngoài nư c nghiên
c u v gia ình, dòng h , trên các hư ng, n i dung khác nhau. Trong ó, có các
hư ng, n i dung nghiên c u v ch c năng, vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia ình,
dòng h và ch c năng, vai trò tâm lý tình c m c a gia ình, dòng h ; làng Vi t,
dòng h và th c hi n NVQS c a thanh niên.
1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U V CH C NĂNG, VAI TRÒ C A GIA ÌNH
1.1.1. Ch c năng, vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia ình
Nghiên c u v ch c năng, vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia ình có nhi u
công trình, bài vi t, trong ó có c nh ng công trình, bài vi t c a tác gi trong nư c
và nư c ngoài. i n hình cho hư ng nghiên c u này là các tác gi August Comte,
Cooley, ng C nh Khanh, Lê Th Quý, Lê Ng c Văn, v.v…
Trư c h t, nghiên c u v vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia ình ư c th
hi n trong sách “Xã h i h c gia ình” c a Martine Segalen [77]. ây, tác gi ã
trình b y các v n ch y u: suy nghĩ v gia ình hi n i; nh ng bi n i c a
quan h thân t c; nh ng bi n i c a gia ình; các ch c năng c a gia ình; gia ình,
chu n m c và nhà nư c. c trưng c a cu n sách là s k t h p gi a trình b y lý
thuy t và các k t qu nghiên c u th c nghi m, nghiên c u v gia ình và các quan
h c a gia ình châu Âu; t gia ình và s bi n i c a gia ình trong các quan
h v i xã h i, giai c p, nhà nư c, dòng h , quan h thân t c, cao v th thi t ch
xã h i c a gia ình, dòng h và nh n m nh vai trò giáo d c, xã h i hóa c a gia ình.
Trong làm rõ vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia ình, tác gi ã phân tích các
chi u c nh quan h xã h i c a gia ình: m và con gái; quan h thân t c theo gi i
tính; t do, bình ng, b t bình ng trong quan h gia ình.
Cu n Gia ình h c c a ng C nh Khanh và Lê Th Quý [53] là m t công trình
nghiên c u khoa h c v gia ình Vi t Nam, v vai trò c a gia ình. Trong cu n sách,

22. 13
các tác gi ã có nh ng nghiên c u chuyên sâu v v trí, vai trò, ch c năng c a gia
ình và cho r ng: “Gia ình có th bi n i m nh m v cơ c u, ch c năng, v các
hình th c và chu n m c trong các m i quan h , nhưng v trí, vai trò c a nó i v i s
phát tri n c a xã h i thì v n không thay i” [53, tr. 642-643]. c bi t, khi nghiên
c u v giáo d c gia ình và xã h i hoá cá nhân, các tác gi vi t: “Giáo d c gia ình là
phương th c d y d cho con tr l n lên có ư c nh ng ki n th c c n thi t mưu
sinh, lao ng, s n su t và ng x v i i” [53, tr. 261-262]. Trong nh ng n i dung
mà các b c cha m giáo d c con cháu ư c các tác gi ưa ra như: s l phép, hi u
th o, tính trung th c, tính t l p, ni m tin vào cu c s ng và s truy n d y v lý tư ng
cách m ng, thì “S truy n d y v lý tư ng cách m ng không cao, ch chi m 51,7%”
[53, tr. 271], nhưng theo các tác gi i u này không có nghĩa gia ình không chú
tr ng giáo d c mà ch là m t s thay i phù h p v i i u ki n và hoàn c nh s ng
c a kinh t th trư ng. Nghiên c u này c a tác gi là nh ng g i m thú v cho vi c
gia ình giáo d c, tuyên truy n con em v nghĩa v , trách nhi m c a công dân v i
quê hương, t nư c, s n sàng th c hi n nhi m v BVTQ.
Nghiên c u v ch c năng, vai trò xã h i hoá c a gia ình ph i k n August
Comte, nhà xã h i h c ngư i Pháp. Trong phân tích xã h i dư i d ng cơ c u c a nó,
Comte ã xác nh v trí và ch c năng c a gia ình trong s v n ng c a t ng th xã
h i. Ông chia xã h i thành hai ph n cơ b n là tĩnh h c xã h i (ph n cơ c u ch c
năng) và ng h c xã h i (ph n l ch s ). V i cách phân chia này, Comte ch ra, gia
ình v a n m trong ph n cơ c u tĩnh c a xã h i (v th , vai trò, ch c năng quan tr ng
trong xã h i) v a n m trong ph n ng c a xã h i (v n ng và bi n i cùng v i các
s ki n l ch s ). Ông cũng cho r ng, gia ình là môi trư ng xã h i hoá u tiên c a
con ngư i trư c khi bư c vào i s ng xã h i. Gia ình là m t thành ph n ch y u,
quan tr ng c a xã h i, t o nên di n m o xã h i; m i quan h gi a các thành viên
trong gia ình t o nên s g n k t c a gia ình trong xã h i [94, tr.12].
Ch.H.Cooley, trong cu n B n ch t con ngư i và tr t t xã h i l i ưa ra quan
i m, m t trong nh ng thành t c u thành tr t t xã h i là gia ình. Cooley coi gia
ình là m t trong nh ng nhóm nh c a xã h i và là nhóm có vai trò quan tr ng nh t
trong quá trình xã h i hóa cá nhân. Ông ưa h th ng phương pháp lu n có tính cơ
c u - ch c năng vào phân tích gia ình. Qua ó, Cooley ã có i u ki n m x ,

23. 14
phân tích các quan h gia ình m t cách c th , sát th c. Tuy nhiên, trong phân tích
gia ình, Cooley có ph n coi nh các nhân t mang tính ch th như nh n th c, tâm
lý, tâm tr ng, các nhân t v văn hóa, truy n th ng, phong t c t p quán trong s v n
ng c a các quan h gia ình [94, tr.13].
Cũng c p n ch c năng gia ình, nhưng thiên v ch c năng xã h i hoá
c a gia ình, cu n sách Gia ình v i ch c năng xã h i hóa c a Lê Ng c Văn [102]
ã cho th y nh ng bi n i trong ch c năng xã h i hóa c a gia ình Vi t Nam,
nh ng thách th c, khó khăn và nh ng gi i pháp cho gia ình Vi t Nam nh m hoàn
thi n ch c năng xã h i hóa trong i u ki n hi n nay. Trong phân tích ch c năng xã
h i hoá c a gia ình, tác gi cho r ng, gia ình không ch tái s n xu t ra con ngư i
v m t th ch t mà còn tái s n xu t ra i s ng tình c m, tâm h n, văn hoá, t c là
xã h i hoá. Quá trình xã h i hoá giúp chuy n hoá con ngư i t m t th c th t
nhiên thành con ngư i xã h i và con ngư i sinh ra n u không nh n ư c s giáo
d c, tách kh i môi trư ng xã h i thì s không tr thành con ngư i th c th : “Ngư i
ta sinh ra không ph i ã là con ngư i mà ch tr thành con ngư i trong quá trình
giáo d c” [Trích theo 78, tr.49]. ây u là nh ng g i ý thú v cho nghiên c u ch c
năng, vai trò xã h i hoá NVQS cho thanh niên c a gia ình.
Nghiên c u v ch c năng, vai trò giáo d c c a gia ình còn ư c nhìn nh n
trong nhi u công trình, bài vi t c a các tác gi . N i b t cho các công trình nghiên
c u ch c năng giáo d c c a gia ình là cu n sách: Nh ng nghiên c u xã h i h c v
gia ình Vi t Nam c a Tương Lai [58]. Công trình ã trình bày khá rõ nét nh ng
c i m c a gia ình, như n i dung phân tích v gia ình và giáo d c gia ình c a
Tr n ình Hư u, ph n v i ch c năng giáo d c gia ình c a ng Thanh Lê; phân
tích sâu s c nh hư ng c a giáo d c gia ình i v i s hình thành và hoàn thi n
nhân cách c a con ngư i.
Cũng bàn v giáo d c gia ình, Tr nh Duy Luân và Helle Rydstrom - Wil
Burghoorn trong cu n Gia ình nông thôn Vi t Nam trong chuy n i [62] ã ưa
ra nh ng s li u v vai trò c a cha m trong giáo d c con cái, như “Vai trò c a
cha m trong vi c d y b o, ưa con vào k lu t: c hai v ch ng là 27,7%, ch ng
là 20,6%, v là 19,9%, ngư i khác là 1,5%” [62, tr.141]. S d y b o, ưa con vào
k lu t c a cha m là nhân t quan tr ng trong giáo d c, tuyên truy n NVQS cho

24. 15
con em chưa n tu i nh p ngũ, giúp con cháu hình thành tác phong, l i s ng k
lu t c a ngư i lính ngay t khi còn nh . Sách Gia ình trong t m gương xã h i h c
(2004) do Mai Quỳnh Nam ch biên, Nhà xu t b n Khoa h c xã h i l i có nhi u bài
vi t làm rõ ch c năng, ch c năng giáo d c c a gia ình và c u trúc, các m i quan h
trong gia ình.
Ti p n Xã h i h c Giáo d c c a Lê Ng c Hùng [46] là cu n sách chuyên
ngành, g m 9 chương, nhưng trong chương 8: Dân s , gia ình và nhà trư ng, tác
gi ã t p trung phân tích v trí, vai trò c a giáo d c nhà trư ng trong m i quan h
v i dân s và gia ình và các v n như: hôn nhân và giáo d c gia ình, cơ c u các
lo i gia ình. V vai trò c a gia ình, tác gi ch rõ: “gia ình v i hoàn c nh kinh t
- xã h i và quan i m giáo d c c a b m m i là nh ng y u t tác ng tr c ti p
m nh m t i ng cơ h c t p, ch t lư ng h c t p và kh năng thành t c a h c
sinh” [46, tr. 283]. i u này g i m cho nghiên c u m i quan h gi a y u t kinh
t , thu nh p c a gia ình v i vai trò c a gia ình, dòng h trong th c hi n NVQS
c a thanh niên.
Ki u lo i gia ình và giáo d c tr em trong gia ình Hà N i hi n nay c a
tác gi Nguy n Chí Dũng [27] ã ưa ra nh ng nghiên c u v bi n i c a gia
ình và tác ng c a nó t i quá trình giáo d c, nhu c u, n i dung và phương pháp
giáo d c. Tác gi ã nh n m nh vào các gi i pháp nh m nâng cao hi u qu giáo
d c gia ình: y m nh giáo d c toàn di n trong ó giáo d c o c, l i s ng,
nhân cách ph i t lên hàng u; giáo d c tình yêu thương và kính tr ng i v i
ngư i già là m t ph n không th thi u trong giáo d c o c; chú ý giáo d c
phòng ng a nh ng t n n xã h i; phát huy vai trò c a ch th trong quá trình giáo
d c. Bi n i ch c năng c a gia ình và giáo d c tr em hi n nay c a Hoàng Bá
Th nh [88] l i t p trung nghiên c u nh hư ng c a bi n i ch c năng gia ình
n s phát tri n c a tr em. Tác gi ch ra, cha m có trình văn hoá th p cũng
nh hư ng n quá trình nuôi d y và giáo d c con cái; s nuông chi u con cái và
buông l ng qu n lý c a gia ình cũng là ti n cho nh ng hành vi ph m pháp
trong gi i tr hi n nay.
Sách Nh ng v n c p bách trong giáo d c con tu i thi u niên trong gia
ình thành ph hi n nay c a Nguy n Thanh Bình [8] có nh ng nghiên c u v nh ng

25. 16
y u t nh hư ng n gia ình, giáo d c gia ình và tr em. Nghiên c u ch rõ, gia
ình thành ph nư c ta ã có s thay i khá toàn di n v cơ c u, quy mô gia ình,
thu nh p, m c s ng, i s ng tình c m, tính ch t c a các m i quan h trong gia ình
và nh hư ng cho con cái. c bi t, tác gi còn nh n m nh vai trò c a gia ình trong
giáo d c o c như: yêu thương, trách nhi m, ham h c, có ý th c t tin, dũng c m,
tôn tr ng và h p tác v i m i ngư i, khoan dung, trung th c, khiêm t n.
Lu n án Ti n sĩ xã h i h c Vai trò c a gia ình i v i vi c giáo d c tr em
hư thành ph (Qua nghiên c u thành ph Hà N i) c a Nguy n c M nh [64]
ã t p trung làm rõ vai trò c a gia ình trong giáo d c o c gia phong cho tr ;
nh n m nh n nh hư ng c a y u t ngh nghi p, trình h c v n, văn hoá, l i
s ng… c a b m n nh ng tr em trong gia ình. Lu n án Ti n sĩ Ch nghĩa xã
h i khoa h c Vai trò c a gia ình trong vi c giáo d c th h tr nư c ta hi n nay
c a Nghiêm Sĩ Liêm [59] ã có nh ng nghiên c u v ch c năng giáo d c c a gia
ình i v i th h tr ; nh n m nh n giáo d c o c, giáo d c h c t p văn hoá,
giáo d c lao ng và rèn luy n tính t l p cho th h tr , giáo d c gi i tính cho th
h tr . Ngoài ra, tác gi cũng ch ra vai trò c a ông bà, b m , anh ch em i v i
vi c giáo d c th h tr . Tác gi nh n m nh: “Vai trò c a c cha m là m b o
h nh phúc gia ình, chăm lo s phát tri n c a con cái. Cùng v i ngư i m , ngư i
cha giáo d c con cái v nhân cách và nh ng giá tr văn hoá tinh th n c a gia ình,
c a dòng h và c a thân t c” [59, tr.52]. Bài vi t Giáo d c gia ình trong th i i
ngày nay c a Lê Trung Tr n [93] nh n m nh vai trò quan tr ng c a giáo d c gia ình
qua hai bình di n truy n th ng và hi n i. Tác gi cũng ưa ra n i dung giáo d c
ti n hôn nhân, giáo d c hành vi ng x , giáo d c văn hoá, giáo d c ngh nghi p, giáo
d c tri th c và giáo d c s c kho .
Tóm l i, nh ng nghiên c u v ch c năng, vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia
ình có th ư c nh n di n trên m t s n i dung nghiên c u như sau: Th nh t, ch c
năng, vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia ình ư c c p trong các công trình
nghiên c u lý thuy t và th c nghi m. C th , công trình Xã h i h c gia ình c a
Martine Segalen, trong k t h p nghiên c u gi a lý thuy t và th c nghi m các tác gi
có nh n m nh vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia ình thông qua các m i quan h
c a gia ình; các nghiên c u c a August Comte l i nh n m nh gia ình là môi

26. 17
trư ng xã h i hoá u tiên c a con ngư i trư c khi bư c vào i s ng xã h i hay
Ch.H.Cooley, trong cu n B n ch t con ngư i và tr t t xã h i cho r ng, gia ình có
vai trò quan tr ng trong quá trình xã h i hoá cá nhân; Nh ng nghiên c u xã h i h c
v gia ình Vi t Nam c a Tương Lai có nhi u bài vi t c a các tác gi nghiên c u v
ch c năng giáo d c gia ình. Nh ng công trình nghiên c u này ch có giá tr tham
kh o nh t nh trong tri n khai v n nghiên c u c a lu n án. B i vì, tuy nghiên
c u nhi u và khá k v ch c năng, vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia ình, nhưng
chưa có công trình nào nghiên c u vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia ình trong
th c hi n NVQS c a thanh niên.
Th hai, ch c năng, vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia ình ư c th hi n
thông qua các nghiên c u v tr em, h c sinh. N i b t là công trình Gia ình h c c a
ng C nh Khanh và Lê Th Quý ã có nh ng phân tích giá tr v vai trò c a giáo
d c gia ình trong d y d con tr l n lên và hình thành s l phép, hi u th o, tính
trung th c, tính t l p, ni m tin vào cu c s ng, lý tư ng cách m ng cho con tr ; Gia
ình v i ch c năng xã h i hóa c a Lê Ng c Văn ch y u c p n ch c năng xã
h i hoá con cái c a gia ình; Xã h i h c Giáo d c c a Lê Ng c Hùng l i nh n m nh
vai trò c a b m v i ng cơ, ch t lư ng h c t p và kh năng thành t c a h c
sinh; Nh ng v n c p bách trong giáo d c con tu i thi u niên trong gia ình
thành ph hi n nay c a Nguy n Thanh Bình l i có nh ng nghiên c u v nh ng y u
t nh hư ng n giáo d c gia ình và tr em... i tư ng nghiên c u tr em, h c
sinh hoàn toàn khác v i thanh niên, nhưng các nghiên c u này, nh t là nghiên c u
nh n m nh vai trò không th thi u c a gia ình trong xã h i hoá con tr ; nghiên c u
v m i quan h gi a y u t kinh t , thu nh p c a gia ình v i vai trò giáo d c c a
b m v i con cái u là nh ng tài li u tham kh o giá tr , g i m cho nghiên c u
vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia ình trong th c hi n NVQS c a thanh niên.
Th ba, ch c năng, vai trò giáo d c, xã h i hoá c a gia ình ư c nhìn nh n
khía c nh giáo d c các giá tr truy n th ng, o c, l i s ng, k lu t, nhân cách cho
con tr . Ch ng h n, công trình Gia ình nông thôn Vi t Nam trong chuy n i c a
Tr nh Duy Luân và Helle Rydstrom - Wil Burghoorn nh n m nh vai trò c a cha
m trong vi c d y b o, ưa con vào k lu t; Ki u lo i gia ình và giáo d c tr em
trong gia ình Hà N i hi n nay c a Nguy n Chí Dũng cho r ng, trong nghiên c u

27. 18
v bi n i gia ình thì giáo d c nhân cách, o c, l i s ng cho tr em ph i ư c
ưa lên hàng u; Vai trò c a gia ình i v i vi c giáo d c tr em hư thành ph
(Qua nghiên c u thành ph Hà N i) c a Nguy n c M nh l i t p trung làm rõ
vai trò c a gia ình trong giáo d c o c gia phong cho tr ... Nh ng công trình
nêu trên có nhi u phân tích, ánh giá v vai trò giáo d c c a gia ình i v i con tr
v o c, l i s ng, nhân cách,... nhưng chưa có nh ng phân tích ánh giá vai trò
giáo d c c a gia ình i v i con tr v nghĩa v , trách nhi m c a công dân i v i
s nghi p xây d ng và c ng c n n QPTD, BVTQ; không có công trình, bài vi t nào
nghiên c u vai trò giáo d c c a gia ình i v i thanh niên v th c hi n NVQS. Do
v y, chúng ch có giá tr tham kh o cho phân tích, ánh giá vai trò giáo d c c a gia
ình trong th c hi n NVQS c a thanh niên.
1.1.2. Ch c năng, vai trò tâm lý tình c m c a gia ình
Tâm lý tình c m là m t trong nh ng ch c năng cơ b n c a gia ình. Hư ng
nghiên c u này có trong nhi u công trình, bài vi t c a các tác gi và ư c th hi n
theo nh ng cách th c khác nhau.
Trong nghiên c u v gia ình ph n IV, chương 14 (tr.451 - 488), Xã h i h c,
John J. Macionis [63] ã c p n nhi u lĩnh v c: ý ni m cơ b n v quan h h
hàng; gia ình trong vi n tư ng gi a các n n văn hóa; phân tích lý thuy t v gia
ình; di n ti n i s ng c a gia ình M i n hình; tính a d ng trong gia ình M ;
s chuy n ti p và các v n trong i s ng gia ình; kĩ thu t sinh s n m i v i gia
ình. c bi t, John J. Macionis ưa ra quan ni m v quan h h hàng: “ám ch các
m i quan h xã h i d a trên huy t th ng, hôn nhân hay nghĩa dư ng” [63, tr.452];
ưa ra: “Mô hình c u trúc - ch c năng hư ng n m t s ch c năng xã h i quan
tr ng do gia ình th c hi n” [63, tr.456]. Trong các ch c năng cơ b n c a gia ình,
tác gi nh n m nh ch c năng b o m v t ch t và tình c m c a gia ình. Tác gi coi
ây là ch c năng b o m s n nh c a gia ình và duy trì các m i quan h trong
gia ình, nh t là m i quan h gi a b m và con cái.
Cũng nói v m i quan h gi a b m và con cái, nhưng m i quan h này ư c
minh ch ng b ng các s li u c a K t qu i u tra gia ình Vi t Nam năm 2006 c a
B Văn hóa, Th thao và Du l ch, T ng c c Th ng kê, Unicef và Vi n Gia ình và
Gi i [14]. Ch ng h n, trong chương VII c a công trình nghiên c u m i quan h gi a

28. 19
b m v i con cái, c th m i quan tâm c a cha m i v i vi c h c c a con, k t qu
i u tra cho bi t: “Cha m quan tâm nhi u hơn n v n h c thêm c hai nhóm
tu i 7-14 tu i (47,4%) và 15-17 tu i (42,8%). Trong kho ng trên 50% s h có tr
trong tu i ang theo h c c n quy t nh vi c h c thêm thì t l cha m tham gia
quy t nh c a nhóm 7-14 tu i là 83,4% và nhóm 15-17 tu i là 73,8%. i v i th i
gian h c nhà thì nhóm tr nh tu i ư c cha m tham gia quy t nh nhi u hơn
nhóm l n tu i (49% so v i 26,6%)” [14, tr.96]. Ngoài ra, k t qu i u tra gia ình
Vi t Nam cũng có nh ng phân tích v m i quan tâm c a cha m t i b n bè c a con,
t i các ho t ng vui chơi c a con. Nh ng m i quan tâm th hi n m i quan h gi a
cha m v i con cái ã gián ti p nói lên t m quan tr ng c a ch c năng tâm lý tình c m
c a gia ình.
Ch c năng tâm lý tình c m c a gia ình cũng ư c c p gián ti p trong bài
“Young Koreans head to military amid tentions” (Thanh niên Hàn Qu c nh p ngũ
trong căng th ng) c a Nemo Kim. Khi vi t v thanh niên ang t i ngũ Hàn Qu c,
tác gi ã nêu lên nh ng băn khoăn, lo l ng không nh ng c a thanh niên ang t i
ngũ, mà còn c a gia ình, b m thanh niên. Thông qua trao i, ph ng v n v i m t
ngư i m có con trai nh p ngũ, bài vi t ã cho th y s băn khoăn, lo l ng c a ngư i
m v i con cái: "Tôi vô cùng lo l ng khi v Cheonan x y ra. Ch nghĩ n nh ng
ngư i m t i nghi p c a nh ng ngư i ã ch t trên o Yeonpyeong cũng khi n tôi
rơi l " [133].
c p tr c ti p n vai trò tâm lý tình c m c a gia ình, bài vi t Gia ình là
m t giá tr c a tác gi ng C nh Khanh [52] ã nh n m nh gia ình là m t giá tr
không ch i v i cá nhân m i con ngư i mà còn i v i c nhân lo i, gia ình là
thi t ch kinh t u tiên, là i m t a cho s ph n u c a m i cá nhân, là nơi
nương t a v tình c m, tinh th n, t n t i t t tiên ông bà con cháu và ti p t c mãi
ti p n i. Bài vi t Gia ình ngu n h tr tình c m cho thanh niên và v thành niên,
Nguy n H u Minh [69] l i t p trung phân tích m i quan h gi a các c i m gia
ình và m t s m t trong i s ng tinh th n c a thanh niên và v thành niên. Bài
vi t ã minh ch ng rõ nét v vai trò c a gia ình i v i s c kho và tinh th n c a
thanh niên và v thành niên; s ph thu c vai trò này c a gia ình vào kh năng
kinh t , m c b n ch t c a các m i quan h tình c m bên trong, c i m lo i

29. 20
hình gia ình và h c v n c a cha m . Cu n sách Vai trò gia ình trong vi c xây
d ng nhân cách con ngư i Vi t Nam do Lê Thi ch biên [87] cũng ã làm n i b t
vai trò tâm lý tình c m c a gia ình. Thông qua nh ng phân tích, tài cho r ng,
s quan tâm, ng viên, chăm lo c a cha m có nh hư ng quan tr ng t i s hình
thành nhân cách tr em.
Như v y, hư ng nghiên c u v ch c năng, vai trò tâm lý tình c m c a gia
ình có th ư c th hi n trên m t s khía c nh sau: M t là, ch c năng, vai trò tâm
lý tình c m c a gia ình th hi n thông qua nghiên c u chuyên bi t v xã h i h c
như công trình nghiên c u Xã h i h c c a John J. Macionis và nghiên c u th c
nghi m như K t qu i u tra gia ình Vi t Nam năm 2006 c a B Văn hóa, Th
thao và Du l ch. Nghiên c u này cho r ng, vai trò tâm lý tình c m c a gia ình giúp
m b o s n nh và duy trì m i quan h trong gia ình, nh t là m i quan h gi a
b m và con cái. Qua ó, b m ki m soát ư c con cái, nh hư ng con cái th c
hi n nghĩa v , trách nhi m phù h p v i l a tu i. Hai là, ch c năng, vai trò tâm lý
tình c m c a gia ình ư c th hi n gián ti p thông qua nh ng băn khoăn, lo l ng
c a b m v i con ang nh p ngũ nơi x y ra chi n s . S quan tâm này c a b m
có th thúc y ho c h n ch ngh l c c a ngư i lính nên nh hư ng nh t nh n
vi c hoàn thành nhi m v c a con em. Ba là, ch c năng, vai trò tâm lý tình c m
c a gia ình ư c th hi n tr c ti p thông qua bài Gia ình là m t giá tr c a ng
C nh Khanh; bài Gia ình ngu n h tr tình c m cho thanh niên và v thành niên
c a Nguy n H u Minh; tài Vai trò gia ình trong vi c xây d ng nhân cách con
ngư i Vi t Nam c a Lê Thi. Nh ng bài vi t và tài này ã có các nghiên c u ch
rõ gia ình là nơi nương t a v tình c m, tình th n; gia ình t o nên nh ng m i
quan h b n ch t bên trong; gia ình có nh hư ng quan tr ng n vi c hình thành
nhân cách c a con em.
Tuy các công trình, bài vi t có nh ng nghiên c u tr c ti p hay gián ti p,
chuyên bi t hay th c nghi m v ch c năng, vai trò tâm lý tình c m c a gia ình,
nhưng chưa có công trình, bài vi t nào nói v ch c năng, vai trò tâm lý tình c m c a
gia ình i v i thanh niên nh p ngũ. Cho nên, nh ng công trình, bài vi t này ch có
giá tr tham kh o h u ích, b sung kinh nghi m phân tích, ánh giá vai trò tâm lý
tình c m c a gia ình trong th c hi n NVQS c a thanh niên.

30. 21
1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U V DÒNG H VÀ TH C HI N NGHĨA V
QUÂN S C A THANH NIÊN
Hư ng nghiên c u v dòng h và th c hi n NVQS c a thanh niên ư c nh n
di n thông qua bài vi t ăng t i trên các trang website và nh ng công trình, bài vi t
ã ư c công b c a các tác gi trong và ngoài nư c. Hư ng nghiên c u này góp
ph n làm rõ vai trò c a dòng h và th c hi n NVQS c a thanh niên hi n nay.
1.2.1. Các nghiên c u v dòng h
Các công trình, bài vi t nghiên c u v dòng h tuy không tr c ti p c p tr c
ti p vai trò c a dòng h trong th c hi n NVQS c a thanh niên, nhưng thông qua các
nghiên c u này c a các tác gi , th y r ng: các công trình, bài vi t nghiên c u v
dòng h ã gián ti p kh ng nh vai trò c a dòng h thông qua m i tương tác v i
thi t ch làng trong phát huy nghĩa v , trách nhi m c a thanh niên v i vi c xây
d ng n n QPTD, BVTQ.
Trư c h t, ph i nói n nh ng nghiên c u chuyên sâu c a Mai Văn Hai, Phan
i Doãn v dòng h . Trong công trình Quan h dòng h châu th sông H ng
[38], Mai Văn Hai và Phan i Doãn ã có nh ng phân tích s c bén v dòng h .
Thông qua k t qu i u tra hai dòng h Tr n H u và Tr n Huy ào Xá, Nam
Sách, H i Dương, hai tác gi ã phác ho chân th c s ganh ua, c nh tranh th l c
gay g t d n n mâu thu n, th m chí tr thành m i thâm thù, h n huy t truy n i.
i u này ã gây không khí căng th ng, ng t ng t, phá v an ninh làng xã, nh
hư ng n vi c tuyên truy n, v n ng con cháu c a dòng h tham gia xây d ng và
BVTQ. Công trình cũng cho th y, s c k t c a dòng h có nh hư ng r t l n n
vi c thúc y vai trò c a dòng h i v i các thành viên.
Cu n Làng xã Vi t Nam m t s v n kinh t văn hóa xã h i [22] là m t
nghiên c u i n hình c a Phan i Doãn. Công trình nghiên c u các v n kinh t ,
văn hóa, xã h i c a làng ng b ng sông H ng. Thông qua các nghiên c u này,
Phan i Doãn ã làm sáng t nhi u nhi u c thù c a làng xã. c bi t, tác gi
phân tích khá rõ c i m c a dòng h , nh t là c i m tính quan h c ng ng
c a dòng h có kh năng chi ph i m nh m n các thành viên. Nghiên c u c a Lê
Ng c Văn v Th c tr ng và nh ng v n t ra i v i gia ình Vi t Nam hi n nay
[103] l i cho th y nh ng phân tích, ánh giá khá toàn di n v c u trúc h hàng và

31. 22
ch c năng c a thi t ch h hàng ng b ng sông H ng. Trong ó, ch c năng duy
trì s c k t và tr t t c a dòng h nh m duy trì, m r ng, tăng cư ng các quan h
h hàng trư c nh ng nguy cơ r n n t t tính t do c a các cá nhân trong các quan
h kinh t , xã h i th trư ng là nh ng phân tích giá tr cho các nghiên c u v vai trò
c a dòng h i v i thanh niên.
M t trong nh ng công trình nghiên c u n i b t v dòng h là cu n Làng vùng
châu th sông H ng v n còn b ng do Philippe Papin - Olivier Tessier ch biên
[72]. Công trình g m 5 ph n, 737 trang, có nh ng nghiên c u chuyên sâu v dòng h .
Các nghiên c u v dòng h t p trung làm rõ các quan h truy n th ng c a dòng h ,
quan h gi a các dòng h trong làng và quan h gi a h v i làng d a trên các quy
ư c làng và hương ư c dòng h . Nghiên c u cũng ch ra m i quan h gi a các thành
viên trong dòng h , cao vai trò c a dòng h trong giáo d c, tuyên truy n, ng
viên con cháu trong th c hi n nghĩa v , trách nhi m v i dòng t c, v i quê hương, t
nư c. Cũng nghiên c u v dòng h cu n Làng Vi t i di n tương lai h i sinh quá
kh c a John Kleinen [56] ch ra: “Quan h h hàng ư c mô t như m t mô hình
theo hư ng nam gi i chi m vai trò ch o v i h và dòng h …” [56, tr.187]. Tác
gi cũng cho r ng, m i quan h gi a dòng h và gia ình ư c c ng c b i t c th
cúng t tiên “T tiên là ngư i mà c khi s ng l n ch t, c con cái cha m u ph i
kính tr ng” [56, tr.188]. Nh ng quan i m c a tác gi v gia dòng h có ý nghĩa
quan tr ng cho nghiên c u vai trò c a dòng h i v i các thành viên.
Trong cu n Xã h i h c văn hóa [21], t trang 279 n 289, oàn Văn Chúc
ã có nh ng ki n gi i khá sâu s c v nhóm h ng tông. Theo tác gi , nhóm h
ng tông là nhóm dòng dõi, nhóm n i t c. Quan h dòng dõi là i u ki n c a s
hình thành nhóm h và các nhóm chi h . Trong dòng h , ngư i trư ng h n m gi
vai trò quan tr ng i v i các thành viên, như giúp hòa gi i nh ng xích mích,
xu t nh ng tương tr cho các thành viên, bênh v c các thành viên khi b xâm h i,
tuyên truy n, v n ng các thành viên th c hi n nghiêm chính sách, pháp lu t c a
Nhà nư c. Sách Cơ s văn hóa Vi t Nam c a Tr n Ng c Thêm [86] cũng có
nh ng trang mô t v dòng h , như là nét c s c v văn hóa trong t ch c, quan
h làng xã nông thôn Vi t Nam. Tác gi vi t: “ i v i ngư i Vi t Nam, gia t c tr
thành m t c ng ng g n bó có vai trò quan tr ng th m chí còn hơn c gia ình”

32. 23
[86, tr.89]; “S c m nh c a gia t c th hi n tinh th n ùm b c, thương yêu nhau.
Ngư i trong h có trách nhi m cưu mang nhau v v t ch t” [86, tr.90]. Bài vi t
Gia ình, dòng h và thôn làng v i tư cách là các giá tr cơ b n c a văn hóa làng
Vi t c a Mai Văn Hai [36] ã ti n hành nghiên c u các giá tr cơ b n c a văn hoá
dòng h trong i u ki n kinh t - xã h i hi n nay. Qua ó ưa ra nh ng nh n nh
v s bi n i các giá tr c a dòng h dư i tác ng c a quá trình công nghi p
hóa, hi n i hóa t nư c có nh hư ng không nh n vai trò c a dòng h i
v i các thành viên.
Các công trình nghiên c u v dòng h nêu trên ư c th hi n trên nhi u góc
khác nhau, như: nghiên c u v quan h dòng h ng b ng sông H ng; nghiên
c u dòng h thông qua nghiên c u làng xã, th c tr ng và v n t ra v i gia ình;
nghiên c u dòng h theo hư ng ti p c n văn hoá, xã h i. Song, có th nh n th y
r ng, các công trình nghiên c u v dòng h ch y u khai thác khía c nh quan h
trong dòng h , m i quan h gi a dòng h v i làng, gia ình và c i m c a s c
k t dòng h . Tuy các khía c nh nghiên c u này không c p tr c ti p n vai trò
c a dòng h v i thanh niên, con cháu trong th c hi n NVQS, nhưng chính nh ng
c i m s c k t c ng ng, quan h d a trên huy t th ng c a dòng h mà dòng
h có vai trò c bi t quan tr ng i v i các thành viên trong giáo d c, ng viên
con cháu tham gia vào s nghi p xây d ng n n QPTD, BVTQ hi n nay. Vì v y, ây
u là tài li u tham kh o quý giá cho nghiên vai trò c a gia ình, dòng h i v i
vi c th c hi n NVQS c a thanh niên.
1.2.2. Th c hi n nghĩa v quân s c a thanh niên
Th c hi n NVQS v i nam gi i n tu i trư ng thành là quy nh b t bu c
v i h u h t các qu c gia trên th gi i hi n nay. Tuy nhiên, tuỳ thu c vào i u ki n
kinh t , chính tr - xã h i và dân s mà các nư c quy nh tu i nh p ngũ cho
công dân nam c a nư c mình; ho c quy nh nh p ngũ b t bu c hay nh p ngũ t
nguy n, theo h p ng, th m chí quy nh nh p ngũ b t bu c i v i c n gi i (
Isreal, t t c thanh niên nam, n h c xong trung h c u ph i vào quân ngũ) [114].
Tình hình th c hi n NVQS c a m t s nư c trên th gi i và Vi t Nam cho th y,
trong xây d ng và BVTQ m i qu c gia c n thi t ph i th c hi n NVQS i v i
thanh niên.

33. 24
Th c hi n NVQS c a thanh niên m t s nư c trên th gi i
Thái Lan áp d ng hình th c nh p ngũ theo hai n c tu i: nh p ngũ b t bu c v i
nam thanh niên 21 tu i tr lên và nh p ngũ t nguy n v i nam thanh niên t 18
n dư i 21 tu i. Th i gian nh p ngũ b t bu c Thái Lan là 2 năm.
Trung Qu c, t nư c ông dân nh t th gi i, vi c th c hi n NVQS là b t
bu c có ch n l c v i nam gi i t 18 n 24 tu i và th i gian nh p ngũ là hai năm và
không có hình th c nh p ngũ t nguy n. i u này ư c ghi rõ trong i u 55 c a
Hi n pháp nư c C ng hoà nhân dân Trung Qu c: Th c hi n NVQS là nghĩa v và
vinh d c a m i công dân nư c C ng hoà nhân dân Trung Qu c; trong Lu t NVQS
năm 1984 c a Trung Qu c: NVQS là m t nhi m v cho m i công dân không phân
bi t ch ng t c và tín ngư ng tôn giáo [131].
Hàn Qu c, t nư c v lý thuy t v n trong tình tr ng chi n tranh v i Tri u
Tiên nên vi c th c hi n NVQS Hàn Qu c ư c th c hi n nghiêm minh. M i nam
gi i Hàn Qu c u ph i th c hi n NVQS trư c tu i 35, th i gian ph c v quân
ngũ là 21 tháng i v i l c quân và 23-24 tháng i v i h i quân, không quân.
NVQS Hàn Qu c áp d ng v i công dân, k c con quan ch c hay ngư i n i ti ng.
Năm 2012, nam di n viên Bi Rain ph i nh p ngũ tu i 29. Năm 2011 nam ca sĩ
nh c rapper n i ti ng Hàn Qu c b k t án tù 6 tháng, m t năm qu n ch và 120
gi ph c v c ng ng vì tr n NVQS. Mi n tr NVQS Hàn Qu c ch áp d ng v i
các i tư ng b khuy t t t v th ch t ho c có tình tr ng tâm th n không n nh
(hàng năm thanh niên Hàn Qu c n tu i 18 u ư c ki m tra s c kho th ch t và
tinh th n) [131].
Sau th i gian dài kh ng ho ng, n nay nư c Nga ang d n l y l i v th c a
m t nư c l n trên th gi i v c kinh t , chính tr và quân s . Do s phát tri n ngày
càng l n m nh c a Liên bang Nga nên lu t NVQS cũng có nh ng i u ch nh phù
h p. NVQS Nga ư c áp d ng v i m i công dân tu i t 18 n 27; th i gian ph c
v quân ngũ trư c ây là 24 tháng, r i gi m xu ng 18 tháng và t năm 2008 n
nay là 12 tháng. T 1 tháng 1 năm 2008, m t s quy nh pháp lý v NVQS cũng
ư c n i l ng như: bác sĩ và giáo viên nông thôn có con nh dư i 3 tu i không
b t bu c ph i nh p ngũ; sinh viên ã t t nghi p i h c tham gia h c giáo d c quân
s s ư c mi n phí [131].

34. 25
Do có nh ng c thù v kinh t , chính tr và quân s cho nên nư c M th c thi
chính sách quân i nhà ngh . Nư c M áp d ng hình th c t nguy n nh p ngũ i
v i c nam và n 18 tu i (17 tu i v i s ng ý c a cha m ). tu i nh p ngũ
t nguy n t i a trong quân i M là 42, trong ó tu i nh p ngũ t i a không
quân là 27, h i quân là 34, thu quân l c chi n là 28. Th i gian t i ngũ t i a trong
quân i M là 8 năm, nhưng thư ng t 2 n 5 năm. Tuy không th c hi n b t bu c
nh p ngũ v i m i công dân, nhưng k t năm 2011, M cũng có nh ng quy nh rõ
ràng v NVQS. Nam công dân M , tu i t 18 n 25 ph i ăng ký v i cơ quan
quân s có ch n l c. Cơ quan này có nhi m v th ng kê và m b o ngu n nhân l c
cho các l c lư ng vũ trang khi t nư c trong tình tr ng kh n c p. Ph n M
không b b t bu c ăng ký v i cơ quan quân s có ch n l c nhưng h có th t
nguy n tham gia [131].
Th c hi n NVQS c a thanh niên Vi t Nam: Lu t NVQS là cơ s pháp lý
b o m quy n làm ch c a nhân dân i v i s nghi p BVTQ; t o i u ki n cho
nhân dân làm tròn NVQS và tham gia xây d ng n n QPTD. Lu t NVQS góp ph n
quan tr ng vào xây d ng Quân i nhân dân Vi t Nam cách m ng, chính quy, tinh
nhu , t ng bư c hi n i và tăng cư ng QPTD, áp ng yêu c u, nhi m v BVTQ
trong th i kỳ m i. Lu t NVQS có các quy nh v i tư ng, th i gian th c hi n
NVQS; trách nhi m, nghĩa v c a thanh niên trong th i gian t i ngũ; vai trò, trách
nhi m c a các t ch c, l c lư ng trong th c hi n NVQS; quy nh t m mi n, hoãn
g i nh p ngũ.
Lu t NVQS ang hi n hành quy nh, công dân nam t 18 tu i n h t 25
tu i, không phân bi t dân t c, thành ph n xã h i, tín ngư ng tôn giáo, trình văn
hóa, ngh nghi p, nơi cư trú có nhi m v t i ngũ trong Quân i nhân dân Vi t
Nam. Th i gian ph c v t i ngũ c a h sĩ quan và binh sĩ trong th i bình, v i l c
quân là 18 tháng, v i các binh ch ng k thu t là 24 tháng [13, tr.64, 67]. Trong th i
gian t i ngũ, thanh niên ph i tuy t i trung thành v i T qu c, nhân dân, s n sàng
chi n u hy sinh b o v v ng ch c T qu c Vi t Nam XHCN và hoàn thành m i
nhi m v ư c giao; Gương m u ch p hành ư ng l i, chính sách c a ng, pháp
lu t c a Nhà nư c, i u l nh, i u l c a quân i; Ra s c h c t p chính tr , quân

35. 26
s , rèn luy n tính t ch c, tính k lu t và th l c, không ng ng nâng cao b n lĩnh
chi n u,… [13, tr.84].
Lu t NVQS cũng quy nh vai trò c a các cơ quan trong h th ng chính tr các
c p, các t ch c kinh t , t ch c xã h i, nhà trư ng, gia ình, H i ng NVQS xã,
phư ng, th tr n trong vi c th c hi n NVQS c a thanh niên. Trong ó có quy nh,
gia ình có trách nhi m ng viên, giáo d c và t o i u ki n cho công dân làm tròn
NVQS [13, tr.66].
Ngoài ra, các văn b n hi n hành còn có các quy nh v i tư ng ư c mi n,
t m hoãn g i nh p ngũ. Ngh nh Chính ph , s 38/2007/N -CP, ngày 15 tháng 3
năm 2007 quy nh nh ng công dân ư c mi n g i nh p ngũ trong th i bình: Con
c a li t sĩ, con c a thương binh h ng 1, con c a b nh binh h ng 1; M t ngư i anh
trai ho c em trai c a li t sĩ; M t con trai c a thương binh h ng 2; Cán b , viên
ch c, công ch c, thanh niên xung phong, thanh niên tình nguy n, trí th c tr tình
nguy n ã ph c v t hai mươi b n tháng tr lên và công dân ư c t m hoãn g i
nh p ngũ: Công dân có anh, ch ho c em ru t là h sĩ quan, binh sĩ ang ph c v t i
ngũ và h c viên là h sĩ quan, binh sĩ ang h c t p t i các trư ng quân i, trư ng
ngoài quân i theo k ho ch c a B Qu c phòng; Công dân ang h c t p t i các
trư ng thu c h th ng giáo d c qu c dân theo hình th c giáo d c chính quy t p
trung (Trư ng trung h c ph thông, trư ng ph thông có nhi u c p h c, trư ng ph
thông dân t c n i trú, trư ng ph thông dân t c bán trú, trư ng chuyên, trư ng năng
khi u, d b i h c; v.v...) [17].
V th c hi n NVQS c a thanh niên còn có nhi u bài vi t c p. Bài Hà N i
ti n 1.900 thanh niên lên ư ng nh p ngũ (15/2/2014) c a Hà Trang và Nguy n
Khánh, ăng trên báo i n t Tu i tr . Các tác gi ã ph n ánh trung th c s nhi t
huy t c a thanh niên Hà N i, hăng hái lên ư ng làm nhi m v xây d ng và
BVTQ. Hoà vào không khí ó là nh ng gi t nư c m t, cái n m tay ch t ch c a
ngư i thân gia ình ti n ưa con em và ni m vui c a c a b m khi có con nh p
ngũ: “Th c s r t thương con vì ang trong vòng tay gia ình mà ph i i ra t l p
hoàn toàn, nhưng cũng r t là m ng vì cháu nh n th c ư c cái nghĩa v nó ph i i
vì T qu c” [Trích theo, 116]. Bài Hàng ngàn thanh niên các a phương ph n kh i
nh p ngũ (19/2/2014) c a Vinh Quang, Quang Sáng và c ng tác viên Trúc Giang,

36. 27
ăng trên báo i n t VOV. Bài vi t ã ph n ánh rõ s lư ng và ch t lư ng nh p
ngũ c a các thanh niên thành ph H Chí Minh, t nh Bình Thu n và Lâm ng,
như: Trong t ng s 2.570 thanh niên lên ư ng th c hi n NVQS thành ph H
Chí Minh, có 113 ng viên tình nguy n nh p ngũ, 25% thanh niên có trình i
h c, cao ng, trung c p; Lâm ng, trong t ng s 500 thanh niên lên ư ng th c
hi n NVQS, kho ng trên 90% thanh niên có ơn tình nguy n xin nh p ngũ và s
ng viên, cán b công ch c ư c g i i nh p ngũ so v i m i năm cao hơn 12%;
Bình Thu n, trong 700 thanh niên trúng tuy n NVQS, có 24 ng viên tr , 58 thanh
niên ã t t nghi p cao ng, i h c và 54 thanh niên là dân t c ít ngư i [118].
Bên c nh ó, bài Cán b , công ch c cũng ph i nh p ngũ như con em nông
dân, trích ăng t trình d án lu t NVQS (s a i) c a i tư ng Phùng Quang
Thanh trư c U ban Thư ng v Qu c h i trên báo i n t Dân trí l i cho th y tình
hình i tư ng nh p ngũ trong c nư c. Hi n nay, công dân ã có vi c làm, có trình
h c v n cao, có chuyên môn k thu t và con em cán b , công ch c, các gia ình
có i u ki n kinh t th c hi n NVQS chưa nhi u, ch chi m 4,94% và có xu hư ng
gi m. Con em nông dân, ngư i chưa có vi c làm nh p ngũ chi m s ông, trên 80%
và có xu hư ng tăng. Cho nên, theo i tư ng Phùng Quang Thanh, ph i tuy n cán
b là công ch c, viên ch c, ã t t nghi p i h c, cao ng, trung h c chuyên
nghi p vào ph c v trong quân i; tránh như hi n nay s nh p ngũ có t i 90%
con em nông dân, còn s có i u ki n h c hành cơ b n, làm cán b công ch c trong
h th ng chính tr g n như không tuy n [111].
Hi n nay, hư ng nghiên c u xã h i h c v th c hi n NVQS c a thanh niên
h u như chưa có, nhưng thông qua các tư li u, bài vi t ư c ăng t i trên các
website c a th gi i, Vi t Nam và các văn b n pháp lu t trong nư c ã ư c công
b , có th th y r ng, các tư li u, bài vi t ó có nh ng giá tr tham kh o nh t nh.
B i vì, th c hi n NVQS c a thanh niên các nư c trên th gi i, dù có nhi u c
i m khác Vi t Nam v i tư ng, tu i, th i gian nh p ngũ, nhưng u cho th y,
xây d ng và BVTQ, vi c th c hi n NVQS c a thanh niên là c n thi t v i m i
qu c gia. Do ó, tư li u v th c hi n NVQS c a thanh niên các nư c trên th gi i s
giúp b sung các hình th c, bi n pháp phù h p nh m phát huy t t nh t công tác g i
thanh niên nh p ngũ Vi t Nam.

37. 28
V i các tư li u v th c hi n NVQS c a thanh niên Vi t Nam, tuy không tr c
ti p c p n vai trò c a gia ình, dòng h , nhưng các tư li u, bài vi t cũng ã cung
c p khá y v i tư ng, th i gian, trách nhi m c a thanh niên nh p ngũ…; v
tình hình nh p ngũ c a thanh niên và nh ng b t c p trong công tác g i thanh niên
nh p ngũ hi n nay. c bi t, tư li u văn b n pháp lu t còn kh ng nh ch c năng, vai
trò quan tr ng c a gia ình trong giáo d c, ng viên con em làm tròn nghĩa v
BVTQ. T t c nh ng tư li u, bài vi t u ít nhi u có ý nghĩa tham kh o cho nghiên
c u vai trò c a gia ình, dòng h trong th c hi n NVQS c a thanh niên.
K T LU N CHƯƠNG 1
Gia ình, dòng h là m t ch , hi n tư ng xã h i - văn hóa ư c các khoa
h c nghiên c u. Xã h i h c là m t trong nh ng khoa h c xã h i và nhân văn
nghiên c u v gia ình, dòng h .
Xã h i h c gia ình là m t ngành xã h i h c ra i, phát tri n cùng v i s
hình thành, phát tri n c a xã h i h c. Các nghiên c u xã h i h c v gia ình
ư c tri n khai trên các bình di n lý thuy t và th c nghi m. Xã h i h c gia ình
và các nghiên c u xã h i h c v gia ình, dòng h ã góp ph n làm rõ quan
ni m, c u trúc, ch c năng, tính ch t các m i quan h c a gia ình, dòng h ; ch
rõ nh ng óng góp c a gia ình, dòng h i v i s n nh, phát tri n c a xã
h i; ng th i ch ra nh ng v n c n tháo g có gi i pháp xây d ng gia
ình, dòng h úng v i v th và vai trò xã h i c a nó.
K t qu nghiên c u xã h i h c và các khoa h c xã h i nhân văn khác v gia
ình, dòng h t o n n t ng lý thuy t, th c nghi m cho nghiên c u v “Vai trò c a
gia ình, dòng h i v i vi c th c hi n NVQS c a thanh niên hi n nay”.

38. 29
Chương 2
CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N NGHIÊN C U TÀI
2.1. GIA ÌNH, DÒNG H I V I VI C TH C HI N NGHĨA V QUÂN
S C A THANH NIÊN
2.1.1. Gia ình, dòng h , c i m, ch c năng c a gia ình, dòng h
2.1.1.1. Gia ình, dòng h
Gia ình
T th k 16 ã có nh nghĩa v gia ình, nhưng tr i qua 5 th k , nh nghĩa
gia ình v n chưa ư c th ng nh t gi a nh ng nhà khoa h c xã h i. n nay câu h i
gia ình là gì v n có nhi u cách tr l i khác nhau:
C.Mác và Ph.Ăngghen (1845): “H ng ngày ngoài vi c tái t o ra i s ng c a
b n thân mình, con ngư i còn t o ra nh ng cái khác, sinh sôi, n y n - ó là quan
h v ch ng, cha m và con cái, ó là gia ình” [19, tr.248].
C c i u tra dân s M (1991): “Gia ình là nhóm xã h i t hai ngư i tr lên
có m i quan h v i nhau b i huy t th ng, hôn nhân ho c cha m (con) nuôi và
nh ng ngư i này s ng cùng v i nhau trong m t h gia ình (có th s ng nhi u a
ch )” [130].
Nguy n ình T n và Lê Tiêu La (1999): “Gia ình là m t nhóm xã h i nh c
thù, có c trưng cơ b n là ư c thi t l p trên cơ s c a hôn nhân mà t ó hình thành
các quan h huy t th ng ru t th t gi a các thành viên” [79, tr.17].
Lu t Hôn nhân và Gia ình (2000): “Gia ình là t p h p nh ng ngư i g n bó v i
nhau do hôn nhân, quan h huy t th ng ho c do quan h nuôi dư ng, làm phát sinh
nh ng nghĩa v và quy n l i gi a h v i nhau” [12, tr.13].
John J. Macionis (2004): “Gia ình là m t t p th xã h i có t hai ngư i tr lên
trên cơ s huy t th ng, hôn nhân hay nghĩa dư ng cùng s ng v i nhau” [63, tr.451].
ng C nh Khanh và Lê Th Quý (2007):
Gia ình là m t thi t ch xã h i c thù liên k t con ngư i l i v i nhau
nh m th c hi n vi c duy trì nòi gi ng, chăm sóc và giáo d c con cái. Các
m i quan h gia ình còn ư c g i là m i quan h h hàng. ó là s liên
k t ít nh t cũng là c a hai ngư i d a trên cơ s huy t th ng, hôn nhân và

39. 30
vi c nh n con nuôi. Nh ng ngư i này có th s ng cùng ho c khác mái nhà
v i nhau [53, tr.54].
Lê Ng c Văn (2011): “Gia ình là m t nhóm ngư i, có quan h v i nhau b i hôn
nhân, huy t th ng ho c quan h nghĩa dư ng, có c trưng gi i tính qua quan h hôn
nhân, cùng chung s ng, có ngân sách chung” [105, tr.38].
Tuy còn có nh ng khía c nh khác nhau trong quan ni m v gia ình, song t t
c u ch ra nh ng n i dung chính: M t là, gia ình là m t nhóm xã h i có t 2
ngư i tr lên. Hai là, nhóm xã h i gia ình là m t t p h p ngư i d a trên hôn nhân,
huy t th ng, quan h nuôi dư ng. Ba là, nhóm xã h i gia ình cùng chung s ng
trong m t mái nhà ho c có th s ng khác mái nhà v i nhau. B n là, các quan h xã
h i ư c xác nh t các v trí cơ b n trong c u trúc gia ình: v ch ng, cha m và
con cái, anh ch em.
T ó, có th quan ni m: Gia ình là m t nhóm xã h i có t hai ngư i tr lên;
t p h p ngư i d a trên hôn nhân, huy t th ng, quan h nuôi dư ng, v i các quan h
xã h i cơ b n: v ch ng, cha m và con cái, anh ch em; s ng chung trong m t mái
nhà ho c có th s ng khác mái nhà v i nhau.
Dòng h
Theo Phan i Doãn, dòng h có hai nghĩa chính: Nghĩa h p, dòng h là quan
h huy t th ng (thân sơ khác nhau), có m t m i quan h tín ngư ng và kinh t nh t
nh (có nhà th , và có th có "v n" chung, trư c kia có ru ng hương h a), nhưng
không chung m t ngôi nhà, m t b p, các gia ình duy trì quan h ngang. Nghĩa
r ng, dòng h , ngoài m i liên h ngang l i có m i liên h d c ng, n 9 i (c u
t c), ngoài ra còn có quan h n i ngo i, nhưng huy t th ng bên n i là quan h quy t
nh nh t [25, tr.11].
Nelly Krowolski nh nghĩa: “T c hay dòng h là t p h p toàn th con cháu
bên n i c a cùng m t ông t ư c th a nh n” [Trích theo, 72, tr.343].
Nguy n T Chi quan ni m: “H , quá l m cũng ch có th xem là m t d ng c
bi t c a gia ình m r ng, mà tác d ng chính i v i các thành viên c a nó (t c là
các gia ình nh h p thành nó) là t o ra m t ni m c ng c m d a trên huy t
th ng” [16, tr.253].

40. 31
Mai Văn Hai nh nghĩa: “Dòng h là toàn th nh ng ngư i cùng huy t th ng
v i nhau. M i dòng h thư ng b t ngu n t m t th y t - thư ng là ngư i có công
“khai sơn phá th ch”, kh i u cho dòng h t i m t a v c nh t nh” [37, tr.2].
Nghiên c u v văn hóa, tín ngư ng Vi t Nam, Léopol Cadière cho r ng:
“Ngư i Vi t cho dù b t c hoàn c nh nào cũng thu c v m t h , t c gia ình theo
nghĩa r ng, t ch c v ng ch c, liên k t ch t ch b ng huy t th ng, b ng nh ng
quy n l i v t ch t, b ng nh ng ni m tin tôn giáo, b ng các m i dây luân lý c a
c ng ng” [15, tr. 241-242].
T các chuyên kh o v gia ình, Le Play s p x p khung phân tích các lo i gia
ình: gia ình gia trư ng, gia ình không n nh và gia ình - g c. T các lo i gia
ình cho chúng ta hi u v dòng h . Dòng h là h qu c a quá trình phân ra, nhân
r ng ra c a gia ình - g c (gia ình con trai trư ng cùng v i b m ) qua nhi u
năm tháng. N i dung mang tính c trưng c t lõi c a dòng h chính là quan h
huy t th ng [Trích theo, 77, tr.19].
Tuy còn nhi u quan ni m v dòng h nhưng v cơ b n, các quan ni m u
tương i th ng nh t các n i dung ch y u: M t là, dòng h là m t “gia ình
l n” nhi u th h , “gia ình m r ng”, g n bó v i nhau b i quan h huy t th ng,
có chung m t th y t . Hai là, quan h trong dòng h g m quan h huy t th ng và
các quan h khác: quan h kinh t lưu gi và trao truy n gia s n, quan h tín
ngư ng th cúng th y t , quan h c ng ng tuân theo nguyên t c luân lý. Quan
h trong dòng h có quan h ngang, quan h d c. Ba là, ph m vi không gian sinh
t n c a dòng h có th trong m t làng, xã, có th ph m vi qu c gia, qu c t .
Quan h dòng h di n ra tr c ti p, ch y u trong ph m vi làng, kéo dài n 9 i
(c u t c). Nói chung, dòng h trong xã h i nông nghi p ch y u ư c l p thành
trong m t làng. Trong m t làng, dòng h gi vai trò quan tr ng i v i i s ng
c ng ng làng xóm.
T ó có th quan ni m: Dòng h là m t ki u c a “gia ình m r ng” v i
nhi u gia ình g n bó v i nhau b i quan h huy t th ng, có chung s ng c m và
tính c ng ng d a trên quan h huy t th ng, có m i quan h kinh t , văn hóa, tín
ngư ng th cúng th y t và tuân theo nguyên t c luân lý.

41. 32
2.1.1.2. c i m c a gia ình, dòng h
c i m c a gia ình
c i m n i b t c a gia ình ó là m t m t nhóm xã h i, t p h p ngư i d a
trên hôn nhân, huy t th ng, quan h nuôi dư ng, trong ó hôn nhân và huy t th ng
là h t nhân, d u hi u quan tr ng nh t. V i các d u hi u ó, gia ình là m t nhóm xã
h i c bi t, khác bi t so v i các nhóm xã h i khác như nhóm b n bè, l p h c, làng
b n, ơn v c p phân i c a quân i,… Quan h hôn nhân, nh t là quan h huy t
th ng là cơ s t o d ng m i quan h b n ch t c a nhóm gia ình.
Gia ình là m t hi n tư ng xã h i l ch s . S hình thành, bi n i c a gia ình
ng hành v i s bi n i c a xã h i. Trong tác ph m “Ngu n g c c a gia ình, c a
ch tư h u và c a Nhà nư c”, Ph.Ăngghen ch rõ, l ch s hình thành và phát
tri n c a gia ình ã tr i qua b n hình th c: gia ình huy t th ng, gia ình pu-na-lu-
an, gia ình c p ôi, gia ình m t v m t ch ng và hi n nay gia ình ang hình
th c th năm. Ph.Ăngghen cho bi t: “n u ngư i ta công nh n s th t là gia ình ã
l n lư t tr i qua b n hình th c và hi n ang dư i hình th c th năm thì m t v n
s ư c t ra là trong tương lai, hình th c th năm ó có th t n t i lâu dài ư c
không? Câu tr l i duy nh t có th ưa ra là: hình th c ó ph i ti n tri n cùng v i
s ti n tri n c a xã h i,…” [20, tr.129]. Các hình th c gia ình là n n t ng xác
nh cơ c u gia ình và quan h gia ình.
C u trúc cơ b n c a gia ình g m: v ch ng, cha m và con cái, anh ch em.
C u trúc gia ình quy nh v trí, v th xã h i c a t ng ngư i trong gia ình, qua
ó quy nh tính ch t quan h gi a các con ngư i trong m i gia ình. Các v trí,
m i v th trong gia ình luôn ư c quy chu n m t khuôn m u hành vi (gia pháp)
bu c m i ngư i khi vào v trí, v th ó ph i th c hi n nghiêm ng t. Khuôn m u
hành vi c a các v trí, v th trong gia ình bi n i theo không gian, th i gian, ph
thu c ch y u vào văn hóa dân t c (v i c hai nghĩa qu c gia và t c ngư i). Quan
h gi a các v trí, v th trong gia ình tuân th theo các chu n m c xã h i ó, và
vi c duy trì nghiêm ng t, thư ng xuyên, liên t c qua nhi u th h các chu n m c
quan h trong gia ình t o d ng “n p nhà”, “gia phong”. “N p nhà”, “gia phong”
cũng có th ư c xem là m t giá tr văn hóa c a nhóm xã h i gia ình, i m khác
bi t so v i các nhóm xã h i khác. Cũng như, “tình ng chí ng i” là m t giá tr

42. 33
văn hóa truy n th ng c a Quân i nhân dân Vi t Nam, các nhóm xã h i khác
không th có.
N p nhà, gia phong v a mang tính riêng c a t ng gia ình, v a mang tính
chung c a dòng h , làng xã, t c ngư i, qu c gia dân t c, h tư tư ng, có tính qu c gia
và qu c t . N p nhà, gia phong có th ư c xem như là m t n i dung bi u hi n b n
s c văn hóa c a m t qu c gia dân t c, c a m t t c ngư i, c a m t vùng văn hóa. N p
nhà, gia phong các qu c gia phương ông có nh ng n i dung bi u hi n khác v i
n p nhà, gia phong các qu c gia phương Tây. Trong các qu c gia phương ông,
n p nhà, gia phong m i qu c gia có nh ng n i dung, bi u hi n mang tính b n s c.
Vi t Nam, tính tôn ti trên dư i là m t nét n i b t trong n p nhà.
c i m c a dòng h
Huy t th ng là y u t cơ b n xác nh dòng h . Quá trình hình thành dòng
h là quá trình phân ra, nhân r ng ra c a gia ình - g c. T m t gia ình - g c các
con trai l n lư t ra riêng ch có con trai trư ng v i b m ; ti p theo các gia ình
c a con trai l i phân ra theo cách các con trai l i l n lư t ra riêng, t ó mà hình
thành dòng h . Dòng h là m t hình th c t p h p nh ng ngư i có chung th y t
(c i ngu n), cùng chung huy t th ng. Tính ch t cơ b n, c thù trong quan h dòng
h là quan h d a trên huy t th ng c a ngư i àn ông. ây là m t c i m cơ b n
phân bi t dòng h bên n i v i bên ngo i, v i các nhóm xã h i khác ngoài gia
ình và phân nh rõ, dòng h trong nghiên c u ch là dòng h bên n i.
C u trúc t ch c c a dòng h là h qu c a quá trình phân ra, nhân r ng ra c a
gia ình - g c, hình thành các chi, phái, ngành, nhánh, cành,… Trong ó, t c trư ng
ng u dòng t c, sau ó là các trư ng chi, trư ng phái, trư ng ngành, trư ng
nhánh, trư ng cành. Các v trư ng này ư c k t c u trong H i ng gia t c và m i
v trư ng u là con trư ng c a m i phân c p và b t bu c ph i là nam gi i. Nh
nguyên t c ph quy n mà c u trúc trong dòng t c ư c phân nh ngôi th ch t ch .
Qua ó, v trí, v th xã h i và các m i quan h h hàng trong n i t c cũng ư c xác
nh rõ ràng. Tính tôn ti trên dư i là c i m n i b t c a quan h trong dòng h .
Ng n ng dân gian Vi t Nam ã ch rõ, trong quan h dòng h : “Bé b ng c khoai,
c vai mà g i”; “Xanh u con ông bác, b c u con ông chú”.

43. 34
Dòng h ngư i Vi t ư c k t c u t nh ng ngư i có cùng huy t th ng và có s
phân ngôi, phân vai c th , rõ ràng. Dòng h là m t nhóm xã h i có cách th c t ch c
ch t ch . Tính ch t ch trong t ch c c a dòng h không ch b quy nh b i cách th c
t ch c theo tính tôn ti nghiêm ng t mà còn b chi ph i b i lu t t c th cúng t tiên và
nh ng quy nh mang tính luân lý. Th cúng t tiên dòng t c, v i ngày gi t và các
nghi th c trong ngày gi t là m t b ph n trong sinh ho t dòng h ã tr thành
nguyên t c s ng, l i s ng c a các cư dân trong dòng h . Trong nhi u dòng h , t
nh ng quy nh b ng mi ng sau ó hình thành văn b n hương ư c gia t c, v i tên g i:
“T c ư c - Gia pháp”. “T c ư c - Gia pháp” là b quy t c ng x chung c a dòng h ,
bao quát nhi u v n v chính tr , kinh t , văn hóa, xã h i không ch c a dòng h mà
còn có các v n thu c v Làng, v Nư c. Ví như, có T c ư c c a dòng h Văn
xã Qu ng Phú C u quy nh nghĩa v tham gia chi n u gìn gi quê hương khi t
nư c có gi c ngo i xâm c a các thành viên trong dòng h và trách nhi m c a nh ng
ngư i khác ph i chăm lo cho ngư i trong dòng h i ánh gi c. “T c ư c - Gia pháp”
mang tính luân lý bu c m i ngư i tuân theo, t giác tuân theo n u không mu n b
dòng h coi khinh, ru ng r y, xua u i. V i cách th c t ch c ch t ch , v i nh ng
quy nh mang tính luân lý ã t o ra trong dòng h tính c ng ng r t cao. S oàn
k t, c k t, tính c ng ng là m t c i m n i b t c a dòng h .
S c k t dòng h không ch d a trên s c k t v l i ích v t ch t, mà ch y u
d a trên các giá tr tinh th n, giá tr c ng ng. Nó là k t qu c a s t giác trong hành
vi c ng ng c a m i thành viên trong dòng h và s i u ch nh c a dư lu n xã h i
dòng h , s phán quy t c a dòng h trong các ngày h p h , gi t d a theo quy nh
c a T c ư c. S c m nh c a dòng h t p trung ch y u tinh th n, tính c ng ng.
c i m chung c a gia ình, dòng h
T nh ng c i m c a gia ình, c a dòng h rút ra nh ng c i m chung
nh t c a gia ình và dòng h :
Th nh t, gia ình, dòng h là nhóm xã h i, t p h p ngư i d a trên huy t
th ng. Trong xã h i truy n th ng Vi t Nam, nh ng ngư i cùng quan h huy t th ng
g n bó m t thi t v i nhau thành ơn v cơ s là gia ình và ơn v c u thành là gia
t c. T ch c nông thôn theo truy n th ng là gia ình và gia t c [86, tr.89]. V i gia
ình, ngoài d u hi u huy t th ng còn có hôn nhân và quan h nuôi dư ng. Hôn

44. 35
nhân là ti n , i u ki n c a huy t th ng. Nh có hôn nhân mà các th h ngư i
c a m t gia ình - g c ư c sinh ra, phát tri n thành dòng h . Quan h xã h i d a
trên cơ s huy t th ng là c i m chung c a gia ình, dòng h , t o s g n k t gi a
gia ình và dòng h .
Th hai, cách th c t ch c c a gia ình, dòng h ch t ch , v i tính tôn ti trên -
dư i nghiêm ng t. V i dòng h , ó là th b c c a s phân thành các chi, phái, ngành,
nhánh, cành,…; trong ó trư ng các chi, phái, ngành, nhánh, cành là ngư i ng u,
gi vai trò quan tr ng. V i gia ình, ó là th b c c a ch ng - v , b m - con cái,
anh ch em. Nét chung trong quan h mang tính tôn ti c a gia ình, dòng h là “trên
b o dư i nghe”. Trên th c t , trong nhi u làng quê Vi t Nam, nh t là nh ng làng quê
thu c vùng ng b ng Sông H ng, tính tôn ti trong gia ình và trong dòng h b n
ch t vào nhau, b sung cho nhau, t o nên s c m nh c a gia ình, dòng h . Tính tôn ti
là m t y u t t o nên s c k t trong c ng ng dòng h , gia ình.
Th ba, tính c ng ng là m t c trưng n i b t c a gia ình, dòng h . Tính
c ng ng c a gia ình, dòng h th hi n rõ nh t s oàn k t, c k t ch t ch
trong t t c các lĩnh v c c a i s ng xã h i, trong m i sinh ho t c a làng nư c.
Tính c ng ng c a gia ình, dòng h b t ngu n t quan h huy t th ng,
nh ng ngư i có chung m t c i ngu n. ng th i, nó còn b “trói bu c” b i kinh t ,
tín ngư ng, nh ng giáo lý mang tính luân lý ã tr thành nh ng giá tr văn hóa
truy n th ng c a các gia ình, dòng h . Nh ng ngư i trong gia ình, dòng h luôn
t giác tuân theo và làm giàu thêm nh ng giá tr văn hóa truy n th ng, gia c tính
c k t c ng ng d a trên huy t th ng. H cũng luôn luôn s n sàng hành ng
b o v gia ình, dòng h , b o v nh ng giá tr văn hóa truy n th ng, tính c k t
c ng ng c a gia ình, dòng h .
Tính c ng ng ã t o cho gia ình, dòng h , các thành viên trong gia ình,
dòng h m t s c m nh tinh th n - tâm lý, m i ngư i hoàn thành ch c ph n xã
h i i v i gia ình, dòng h và v i làng xã, v i xã h i.
c i m chung cho th y s g n k t ch t ch gi a gia ình và dòng h . Trong
i s ng xã h i truy n th ng c a các làng quê Vi t Nam, gia ình và dòng h qu n
ch t làm m t, cho cái nhìn chung v v th , vai trò xã h i.

45. 36
2.1.1.3. Ch c năng c a gia ình, dòng h
Ch c năng c a gia ình
Hi n nay còn có nh ng ý ki n khác nhau v ch c năng c a gia ình và có s
phân bi t các ch c năng c a gia ình trong m i giai o n l ch s , trong các phương
th c s n xu t, ch xã h i. Song, t u chung l i, gia ình có các ch c năng cơ b n:
duy trì và phát tri n nòi gi ng; kinh t ; giáo d c, xã h i hóa; tho mãn nhu c u tâm
lý, tình c m.
Duy trì và phát tri n nòi gi ng là ch c năng quan tr ng, m c ích hàng u
c a vi c hình thành gia ình. Ch c năng duy trì và phát tri n nòi gi ng mang tính
b n năng c a con ngư i, c a loài ngư i và d n d n mang tính xã h i sâu s c. Vi c
sinh nhi u con hay ít con ph thu c vào s n xu t, vào i u ki n kinh t - xã h i, vào
nhu c u v i s ng v t ch t và tinh th n c a con ngư i. Trong xã h i nông nghi p,
v i c u trúc làng xã, các gia ình mong có nhi u con có s c s n xu t và xác l p
v th , a v xã h i trong làng xã. Trong xã h i công nghi p, xã h i hi n i, nhu
c u sinh nhi u con không l n và thay vào ó là nhu c u sinh ít con, v a có th
h k c n. Trong các xã h i như Trung Qu c, Vi t Nam, vi c duy trì và phát tri n
nòi gi ng tr thành nhu c u mang tính giá tr , tr thành m t giá tr xã h i bi u hi n
vi c sinh con trai, con gái. Con trai là ngư i “n i dõi tông ư ng”, xác l p giá tr
xã h i, a v xã h i c a gia ình. Vi c cao quá m c ngư i con trai trong gia ình
s nh hư ng tiêu c c n vi c huy ng nhân l c cho nhi m v quân s , qu c
phòng, BVTQ. Nhi m v BVTQ òi h i s ph c v ch y u c a nh ng ngư i con
trai, song nhi m v ó cũng s mang l i r i ro cho s “n i dõi tông ư ng” c a các
gia ình n u ch ng may nh ng ngư i con trai ó hy sinh, mà s hy sinh trong chi n
tranh thư ng r t l n. S có nh ng gia ình, vì có ngư i “n i dõi tông ư ng” h
s tìm nhi u cách th c không cho con em th c hi n NVQS ho c ch cho con em
th c hi n NVQS khi ã có “cháu n i dõi tông ư ng”.
Ch c năng kinh t , trong b t kỳ xã h i nào, kinh t cũng là ch c năng không
th thi u c a gia ình. Gia ình là ơn v kinh t cơ s , m t hình th c s h u v tư
li u s n xu t. Ho t ng kinh t c a gia ình thúc y s phát tri n, lưu thông và
tiêu th hàng hoá cho xã h i. Gia ình m b o nhu c u v v t ch t, tinh th n cho
các thành viên. Khi ngư i thanh niên th c hi n NVQS, cho dù ã ư c s b o tr

46. 37
c a nhà nư c, c a quân i v nhu c u sinh ho t cá nhân nhưng h luôn luôn mong
mu n và thư ng nh n ư c s tr giúp v “kinh t ” c a gia ình, dòng h h có
thêm i u ki n hoàn thành ch c trách, nhi m v , hoàn thành NVQS.
Giáo d c, xã h i hóa là m t ch c năng quan tr ng c a gia ình. Gia ình là
môi trư ng giáo d c, xã h i hoá chính y u c a cá nhân trong su t cu c i. Gia
ình t o khuôn m u, v trí xã h i ban u cá nhân làm cơ s ti n hành các tương
tác xã h i, th c hi n các vai trò xã h i, thi t l p ư c v th xã h i. Nh ng tri th c,
kinh nghi m xã h i u tiên cá nhân ti p nh n, làm quen là t môi trư ng gia ình.
Gia ình cũng là môi trư ng quan tr ng òi h i m i cá nhân ph i suy nghĩ, xem xét,
l a ch n hành vi ng x phù h p v i gia ình, v i xã h i. Cho dù s ng trong gia
ình hay s ng ngoài gia ình, k c khi thanh niên ang th c hi n NVQS, nhi u suy
nghĩ và hành vi c a h u hư ng v các giá tr luân lý c a gia ình và dòng h
xác nh phương th c ng x v i b n thân, v i ch c ph n m nh n.
Ch c năng tho mãn nhu c u tâm lý - tình c m, i s ng tâm lý tình c m tr
thành s i dây g n k t, quy t nh h nh phúc c a gia ình. Gia ình giúp m b o
s cân b ng tâm lý, tho mãn nhu c u tình c m cho các thành viên nh m duy trì
b n v ng c a hôn nhân và gia ình, m b o s n nh c a xã h i. Con ngư i ta,
vui, bu n, sư ng, kh u mu n có s chia x và s n sàng chia x v i nh ng
ngư i thân trong gia ình. ng th i, h luôn có ư c s tr giúp v tâm lý, tình
c m c a gia ình. Gia ình là ch d a v ng ch c v tâm lý, tình c m c a m i
thành viên trong su t cu c i. T ch c quân s , ho t ng quân s luôn òi h i
tính k lu t và n ch a nhi u khó khăn, gian kh , th m chí òi h i c s hy sinh
v tính m ng. Do ó, thanh niên th c hi n NVQS r t c n có s tr giúp v tâm lý,
tình c m c a gia ình h có thêm ng l c vư t qua nh ng khó khăn, tr ng i
trong môi trư ng quân s , ho t ng quân s .
Ch c năng c a dòng h
Cho n hi n nay có ít các tài li u bàn v ch c năng c a dòng h . Vi c có ít
nh ng bàn lu n v ch c năng c a dòng h không ph i vì dòng h không có ch c
năng. i v i ngư i Vi t Nam, “gia t c tr thành m t c ng ng xã h i g n bó có vai
trò quan tr ng th m chí còn hơn c gia ình, h coi tr ng khái ni m liên quan n gia
t c như trư ng h , t c trư ng, nhà th h , gia ph , gi t , gi h ” [86, tr.89].

47. 38
Do s g n k t ch t ch gi a gia ình và dòng h nên ch c năng c a gia ình
cũng có th ư c nhìn nh n là ch c năng c a dòng h nhưng có s khác bi t m c
và tính ch t. Dòng h tham gia vào duy trì và phát tri n nòi gi ng chi u c nh
“n i dõi tông ư ng”. B ng lu t t c ư c quy nh b i hương ư c, dòng t c áp
bu c các gia ình trong dòng h ph i sinh ra nh ng ngư i con trai n i dõi tông
ư ng, nh t là gia ình trư ng h . Trong nhi u trư ng h p, áp l c “n i dõi tông
ư ng” c a dòng h m nh hơn áp l c trong m i gia ình.
Ch c năng kinh t c a dòng h th hi n vi c cưu mang nhau trong s n xu t,
b o m cu c s ng. Trong xã h i nông nghi p Vi t Nam, các dòng h thư ng có
ru ng công, giao cho m t s gia ình canh tác có s n v t ph c v cho sinh ho t
c a dòng h và có th giao cho nh ng gia ình khó khăn v i s ng canh tác. Hi n
nay, nhi u dòng h v n duy trì s tương tr giúp l n nhau b o m cu c s ng
trong dòng h ngang b ng v i các dòng h khác trong làng xã.
Ch c năng giáo d c, xã h i hóa c a dòng h th hi n thông qua sinh ho t và
quan h dòng h , b ng các quy nh trong hương ư c. Các giá tr , chu n m c xã h i
c a dòng h ư c lưu truy n t th h này sang th h khác và ư c duy trì b ng s
ki m soát nghiêm ng t, ngư i nào trong dòng h không tuân theo s b dòng h ph
báng, có th b lo i tr ra kh i dòng h . Tính quy nh ch t ch c a các lu t t c và
s ki m soát nghiêm minh ã t o cho dòng h v th trong giáo d c, xã h i hóa các
thành viên, v i nhi u trư ng h p có tác d ng hơn gia ình.
Ch c năng tho mãn nhu c u tâm lý - tình c m c a dòng h không tr c ti p
như c a gia ình, nhưng l i gi v th l n hơn gia ình trong các trư ng h p tr ng
thái tâm lý, tâm tr ng xã h i c a các thành viên trong dòng h mang tính xã h i,
tính c ng ng r ng l n, nh t là v i nh ng thành viên có a v xã h i cao trong xã
h i. Trong nhi u trư ng h p, s “b o v ” c a dòng h em l i tr ng thái yên tâm,
ph n kh i trong cu c s ng, trong th c hi n ch c năng xã h i c a các thành viên.
Như v y, có th kh ng nh, dòng h có các ch c năng cơ b n như gia ình,
v i m c r ng h p và tính ch t cao th p có s khác bi t i v i gia ình. “S c
m nh c a gia t c th hi n tinh th n ùm b c, thương yêu l n nhau. Ngư i trong
dòng h có trách nhi m cưu mang nhau v v t ch t”, “h tr nhau v trí tu , tính
th n” và “dìu d t nhau, làm ch d a cho nhau v chính tr : M t ngư i làm quan, c

48. 39
h ư c nh ” [86, tr.90]. Nh ng ch c năng c a gia ình, dòng h nêu trên là cơ s
quan tr ng xem xét, phân tích các vai trò c a gia ình, dòng h .
2.1.2. Vai trò xã h i, vai trò xã h i c a gia ình, dòng h
2.1.2.1. Vai trò xã h i
Trong xã h i h c, vai trò xã h i là m t khái ni m cơ b n, then ch t, ã và ang
có nh ng ý ki n khác nhau trong quan ni m v vai trò xã h i.
Vai trò xã h i là “m t t p h p các chu n m c, hành vi, nghĩa v và quy n l i
g n v i m t v th nh t nh” [82, tr.127]; “S ph i h p và tương tác qua l i c a các
khuôn m u ư c t p trung thành m t nhi m v xã h i g i là vai trò hay nói m t
cách khác, vai trò là nh ng hành ng, hành vi ng x , nh ng khuôn m u tác phong
mà xã h i ch i hay òi h i m t ngư i hay m t nhóm xã h i nào ó ph i th c
hi n trên cơ s v th (v trí xã h i) c a h ” [82, tr.127]; “t p h p các giá tr , chu n
m c, hành vi, nghĩa v , l i ích c a m t ngư i hay m t nhóm xã h i trên cơ s v trí
xã h i c a h trong h th ng xã h i, là hàng lo t quy t c áp t phương th c ng x
cho cá nhân ng m ng m ho c công khai” [108, tr.60]. “Vai trò xã h i là hành vi
mong i c a con ngư i g n li n v i v th xã h i và mang tính i n hình i v i
nh ng ngư i có v th phù h p trong xã h i” [79, tr.10].
V i các quan ni m v vai trò xã h i ta d nh n th y: Th nh t, vai trò là t p
h p các giá tr , chu n m c c a m t v th xã h i; th hai, các cá nhân vào các v
th xã h i ph i tuân th các giá tr , chu n m c c a v th xã h i ó; nghĩa là nh ng
cá nhân ó ang m nhi m m t vai trò xã h i; th ba, vai trò xã h i là hành vi c a
con ngư i, nhóm xã h i g n li n v i v th xã h i. Lê Ng c Hùng cho r ng: “Vai trò
là ki u hành vi, ho t ng mà m t ngư i hay m t nhóm ngư i c n ph i th c hi n
m t cách tương ng v i v th xã h i c a h ” [46, tr.159].
Như v y, làm rõ vai trò xã h i c a m t cá nhân, nhóm xã h i ph i xác nh
úng v th xã h i c a cá nhân, nhóm xã h i ó ang m nhi m; ng th i làm rõ
chu n m c xã h i, ch c năng xã h i quy nh ki u hành vi, ho t ng c a cá nhân,
nhóm xã h i. Ví như, m t ngư i àn ông trong gia ình, h là cháu (trong quan h
v i ông bà), là con (trong quan h v i b m ), là ch ng (trong quan h v i v ), là
b (trong quan h v i các con), là anh, em (trong quan h v i anh ch em trong gia
ình). M i v trí ó có nh ng quy chu n ng x c th , và khi vào vai trong m t

49. 40
quan h xác nh, ngư i àn ông ó ph i xác nh úng v trí c a mình ng x
cho úng. Danh v i ph n i cùng nhau, mu n bi t “ph n s ” ph i làm rõ “danh”.
Xem xét, ánh giá vai trò c a m t cá nhân, nhóm xã h i ph i so sánh gi a hành vi,
ho t ng c a h v i các giá tr , chu n m c c a v th xã h i mà h ang m
nhi m, làm rõ s úng chu n hay l ch chu n. úng chu n và l ch chu n là thang
o vai trò c a cá nhân, nhóm xã h i.
2.1.2.2 Vai trò xã h i c a gia ình, dòng h
Vai trò xã h i c a gia ình, dòng h ư c quy nh t v th xã h i và ch c năng
c a gia ình, dòng h . Gia ình, dòng h có v th xã h i r t l n trong xã h i. Gia ình
là t bào c a xã h i, m t thi t ch xã h i. Gia ình, dòng h th c s m no, ti n b ,
h nh phúc, th c hi n t t các ch c năng là m t y u t b o m cho s n nh và phát
tri n xã h i. S giáo d c, xã h i hóa, chăm lo c a gia ình, dòng h i v i các thành
viên gi vai trò c bi t quan tr ng trong vi c ào luy n nên các con ngư i xã h i v
m i phương di n, h có các i u ki n làm tròn b n ph n công dân trong xã h i,
thành viên trong các c ng ng xã h i. Không có nh ng con ngư i h i t nh ng
y u t áp ng yêu c u phát tri n xã h i thì xã h i không th phát tri n. Con ngư i v a
là m c tiêu, v a là ng l c c a s phát tri n, và là ch th c a l ch s .
T khái ni m vai trò xã h i, xu t phát t v th , ch c năng c a gia ình, dòng h
có th xác nh: Vai trò c a gia ình, dòng h là ki u ho t ng tương ng v i v th
xã h i; là ho t ng c a gia ình, dòng h th c hi n úng, , t t các ch c năng, áp
ng s mong i c a c ng ng, c a xã h i, góp ph n vào s n nh, phát tri n c a
xã h i. K t qu ho t ng tương ng v i v th xã h i và th c hi n úng, , t t các
ch c năng là thư c o th c t vai trò xã h i c a gia ình, dòng h .
Vai trò c a gia ình, dòng h th hi n trên hai bình di n: i v i các thành viên
gia ình, dòng h và i v i xã h i, c ng ng.
i v i các thành viên, vai trò xã h i c a gia ình, dòng h g m các n i dung
cơ b n: M t là, gia ình, dòng h là t m bao b c, che ch cho m i thành viên, là
thành trì v ng ch c b o v các thành viên trư c nh ng tác ng c a xã h i. Hai là,
gia ình, dòng h là ngu n ng viên, h tr tình c m, v t ch t cho m i thành viên, là
nơi lưu truy n, khích l m i thành viên ph n u trư ng thành. Ba là, gia ình, dòng
h là nôi giáo d c, môi trư ng xã h i hóa c bi t quan tr ng cho m i thành viên và

50. 41
là môi trư ng xã h i b n v ng m i thành viên h c t p su t i. B n là, gia ình,
dòng h t o l p v th xã h i m i thành viên th c hành các vai trò xã h i trong quá
trình tham gia, h i nh p v i xã h i.
i v i xã h i, c ng ng, vai trò xã h i c a gia ình, dòng h g m các n i
dung cơ b n: M t là, gia ình, dòng h là nh ng ơn v s n xu t quan tr ng trong
xã h i và cùng óng góp vào s phát tri n kinh t - xã h i c a a phương và t
nư c. Hai là, gia ình, dòng h góp ph n xây d ng môi trư ng văn hóa, thi t ch
văn hóa c a c ng ng làng xã, c ng ng xã h i. Ba là, gia ình, dòng h góp
ph n gi gìn an ninh, tr t t an toàn xã h i. B n là, gia ình, dòng h tham gia vào
quá trình xây d ng và c ng c n n QPTD, th tr n an ninh nhân dân.
Trên th c t , n u nhìn c p vĩ mô thì s óng góp c a gia ình, dòng h i
v i xã h i, c ng ng xã h i thư ng khó nh n bi t. B i vì, xã h i, c ng ng xã h i
là m t h th ng r ng l n, còn gia ình, dòng h ch là nh ng nhóm nh , a d ng v
quy mô, k t c u, khác bi t v vùng, mi n, lãnh th . c p vi mô, vai trò c a gia
ình, dòng h d nh n bi t. Trong m t c ng ng xã h i c th (c ng ng làng xã
hay c ng ng t dân ph ), vai trò c a gia ình, dòng h d nh n bi t và có th ư c
làm rõ b ng phương pháp th c ch ng. Tuy v y, cũng c n nh n th c r ng, c c p vĩ
mô và vi mô, gia ình và dòng h có vai trò r t l n, không th ph nh. Trong l ch
s dân t c Vi t Nam, gia ình, dòng h cùng v i làng xã có vai trò r t to l n trong
d ng nư c và gi nư c, góp ph n làm nên l ch s hào hùng c a dân t c.
Nh ng phân tích lý lu n v gia ình, dòng h và vai trò c a gia ình, dòng h
ư c thâu tóm trong lư c sau:
Lư c 2.1: Thao tác hoá khái ni m v gia ình, dòng h
Gia ình, dòng h
Quan ni m c i m Ch c năng Vai trò
Quan
ni m
gia
ình
Quan
ni m
dòng
h
c i m
chung
gia ình,
dòng h
c
i m
Gia
ình
c
i m
dòng
h
Ch c
năng
gia
ình
Ch c
năng
dòng
h
Vai trò
xã h i
gia ình,
dòng h
Vai
trò
xã
h i

51. 42
2.1.3. Vai trò c a gia ình, dòng h trong huy ng ngu n l c cho công
cu c d ng nư c và gi nư c c a dân t c Vi t Nam
2.1.3.1. Th i kỳ phong ki n
Trong l ch s d ng nư c, gi nư c th i kỳ phong ki n, vai trò c a gia ình,
dòng h luôn luôn ư c cao, coi tr ng. Chi n lư c, sách lư c d ng xây t nư c
c a các tri u i phong ki n trư c ây xác nh gia ình, dòng h là g c c a nư c,
là thành t quan tr ng, không th thi u trong tam giác văn hóa gi nư c: Nhà -
Làng - Nư c.
Trong các tri u i phong ki n nư c ta, tri u i Lý, Tr n, Lê ã t o d ng
nên l ch s gi nư c huy hoàng c a dân t c Vi t Nam. gây d ng nên m c son
l ch s y, tri u i Lý, Tr n, Lê luôn coi tr ng vai trò c a gia ình, dòng h và vai
trò này có th ư c thâu tóm trên m t s n i dung cơ b n dư i ây:
Th nh t, gia ình hun úc tinh th n yêu nư c cho các thành viên. Trong xã
h i phong ki n, l y giáo lý Nho giáo làm chu n, luôn coi tr ng n n n p, th b c, tôn
ti tr t t trong gia ình. Do ó, vai trò c a gia ình trong hun úc tinh th n yêu
nư c cho các thành viên luôn ư c coi tr ng, c bi t dư i tri u i Lý, Tr n, Lê.
Trong xã h i th i Lý, gia ình hun úc tinh th n yêu nư c cho các thành viên
d a trên s k t h p gi a ý th c b o v xóm làng quê hương v i ý th c qu c gia
dân t c, g n li n làng v i nư c trên cơ s c a nh ng quan h c ng ng ch t ch ,
nh ng phong t c t p quán c truy n, nh ng tín ngư ng dân gian c a m t c ng
ng cư dân nông nghi p. Gia ình giáo d c lòng yêu chu ng hòa bình, nhưng
kiên cư ng, không ch u nh c, s n sàng ánh tr k thù n u chúng dám xâm ph m
t nư c, làm m t i s tôn nghiêm c a dòng t c, t tiên; hun úc tinh th n yêu
nư c cho các thành viên d a trên s quán tri t tư tư ng ch o chi n lư c tích
c c, l y ti n công t v . S n sàng ánh gi c, th m chí ánh gi c t lúc chúng
m i ch có âm mưu chu n b v lương th c, ti n n, con ngư i xâm lư c nư c
ta (Cu c ti n công các tr i biên gi i c a quân T ng c a bi n Khâm Châu, Liêm
Châu và ch y u là thành Ung Châu do Thái uý Lý Thư ng Ki t lãnh o năm
1075). Gia ình hun úc tinh th n yêu nư c cho các thành viên d a trên cơ s
oàn k t các dân t c, các t ng l p nhân dân. Ch ng h n, trong cu c kháng chi n
ch ng quân xâm lư c T ng, “các dân t c thi u s mi n núi phía B c và ông