1. พลังงานน้ํา
พลังงานน้ํา เปนการอาศัยหลักการของการเคลื่อนที่ของน้ําจากที่สูงสูที่ต่ํา รูปแบบ
ที่เราคุนเคยคือ การสรางเขื่อนเก็บกักน้ํา เพื่อสะสมพลังงานศักย เมื่อเปดประตูที่ปดกั้นทางเดินของ
น้ํา พลังงานศักยที่สะสมอยู จะเปลี่ยนเปนพลังงานจลน สามารถนําไปฉุดกังหัน และตอเชื่อมเขากับ
เครื่องกําเนิดไฟฟาเกิดเปนกระแสไฟฟาขึ้น
โรงไฟฟาพลังน้ํา
โดยทั่วไป มีการจัดแบงโรงไฟฟาพลังน้ําออกเปน
1. โรงไฟฟาพลังน้ําขนาดใหญ(Large Hydropower) มีขนาดกําลังผลิตมากกวา 30 MW
เขื่อน Sir Adam Beck II เขื่อนขนาดใหญใน
ประเทศแคนาดา กั้นแมน้ําไนแองการา ติดตั้ง
เครื่องกําเนิดไฟฟาขนาด 30 MW จํานวน 6 ตัว
เขื่อนภูมิพล จังหวัดตาก เปนโครงการไฟฟาพลังน้ํา เขื่อนรัชชประภา จังหวัดสุราษฎรธานี เปนโครงการไฟฟา
ขนาดใหญที่การไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทยดูแล พลังน้ําขนาดใหญที่การไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย
มีกําลังผลิตไฟฟา 779.2 MW ดูแล มีกําลังผลิตไฟฟา 240 MW
2. โรงไฟฟาพลังน้ําขนาดเล็ก (Mini Hydropower ) มีขนาดกําลังผลิตอยูระหวาง 200
kW จนถึง 30 MW
เขื่อนกิ่วลม จังหวัดลําปาง เปนโครงการไฟฟาพลัง
น้ําขนาดเล็กที่กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและ
อนุรักษพลังงานดูแล มีกําลังผลิตไฟฟา 350 kW
1

2. 3. โรงไฟฟาพลังน้ําขนาดจิวหรือระดับหมูบาน (Micro Hydropower)
๋ มีขนาดกําลัง
การผลิตนอยกวา 200 kW
โครงการผลิตไฟฟาพลังน้ําระดับหมูบาน ที่
บานแมกําปอง อ.สันกําแพง จ.เชียงใหม
(ภาพ : www.oknation.net)
การผลิตไฟฟาจากพลังงานน้ํา
การผลิตไฟฟาจากพลังงานน้ําเปนวิธีการผลิตกระแสไฟฟาที่มีตนทุนถูกและสะอาด ซึ่ง
ขั้นตอนของการทํางานของโรงไฟฟาพลังน้ํา มีดังนี้
– เก็บน้ําไวในอางน้ํา โดยการกอสรางเขื่อนเพื่อใหระดับที่เก็บอยูสูงกวาโรงไฟฟา
ระดับน้ําที่แตกตางกันมากๆนี้ จะทําใหน้ําที่ถูกปลอย ลงมามีแรงดันที่สูง
– ปลอยน้ําลงมาตามทอ ไปยังอาคารโรงไฟฟาที่อยูต่ํากวา โดยควบคุมปริมาณน้ําให
ไดตามตองการ
– น้ํ า จะถู ก ส ง เข า เครื่ อ งกั ง หั น ผลั ก ดั น ใบพั ด ของกั ง หั น น้ํ า ทํ า ให กั ง หั น หมุ น ด ว ย
ความเร็วสูง
– เพลาของเครื่องกังหันที่ตอเขากับเพลาของเครื่องกําเนิดไฟฟา จะหมุนทําใหเครื่อง
กําเนิดไฟฟาหมุนตามไปดวย เกิดการเหนี่ยวนําในเครื่องกําเนิดไฟฟา ไดพลังงาน
ไฟฟาออกมาใช
หลักการผลิตไฟฟาพลังน้ํา
( ภาพ : www.energymanagertraining.com )
2

3. องคประกอบของการผลิตไฟฟาพลังน้ํา
การผลิตไฟฟาพลังน้ําโดยทั่วไป มีองคประกอบสําคัญดังนี้
• เขื่อนหรือฝาย ทําหนาที่เก็บกักน้ําหรือยกระดับน้ําในลําน้ําใหสูงขึ้น ประกอบดวย
อาคารระบายน้ําลน (Spillway) อาคารบังคับน้ํา ประตูระบายทราย ตะแกรงกันขยะ
(Trash rack) ทางน้ําเขา (Intake)
อาคารระบายน้ําลน ทําหนาที่ระบายน้ําสวนที่เกินจากการกักเก็บไวใชงาน
เพื่อมิใหเกิดความเสียหายตอโครงสรางของตัวเขื่อน
อาคารบังคับน้ํา ทําหนาที่ ปด-เปดน้ํา และควบคุมปริมาณน้ําในการใชงาน
ประตูระบายทราย ทําหนาที่ชวยในการระบายทรายที่ตกทับถมบริเวณที่
หนาฝาย
• อาคารโรงไฟฟา (Power House) ประกอบดวยเครื่องกังหันน้ํา (Turbine) เครื่อง
กํ า เนิ ด ไฟฟ า (Generator) เครื่ อ งควบคุ ม ความเร็ ว รอบ (Governor) ตู แ ผงและ
อุปกรณควบคุม (Control Switchboard)
นอกจากนี้ยังมีสวนประกอบที่สําคัญ คือ เครื่องกังหันน้ําและเครื่องกําเนิดไฟฟา ทางออก
ทายน้ํา (Tailrace) และสายสงไฟฟา (Transmission Line)
ภายในตัวเขื่อน เครื่องกําเนิดไฟฟา ทางออกทายน้ํา
( ภาพ : www.energymanagertraining.com และ www.moe.go.th )
ตูควบคุมไฟฟา ลานไกไฟฟา
3

4. ประเภทของโรงไฟฟาพลังน้ํา
ปจจุบันมีการแบงโรงไฟฟาพลังน้ําตามลักษณะการบังคับน้ําเพื่อผลิตไฟฟาออกเปน 4 แบบ
ไดแก
1. โรงไฟฟาแบบมีน้ําไหลผานตลอดป (Run-of-river Hydro Plant)
โรงไฟฟาแบบนี้ไมมีอางเก็บน้ํา ผลิตไฟฟาดวยการใชน้ําที่ไหลตามธรรมชาติของลําน้ํา หาก
น้ํามีปริมาณมากเกินกวาโรงไฟฟาจะรับได ก็ตองทิ้งไป สวนใหญโรงไฟฟาแบบนี้ติดตั้งอยูกับเขื่อน
ผันน้ําชลประทาน ซึ่งมีน้ําไหลผานตลอดป การกําหนดกําลังผลิตติดตั้ง มักจะคิดจากอัตราการไหล
ของน้ําประจําปชวงต่ําสุด เพื่อที่จะสามารถเดินเครื่องผลิตไฟฟาไดอยางสม่ําเสมอตลอดทั้งป
ตัวอยางโรงไฟฟาประเภทนี้ ไดแก โรงไฟฟาเขื่อนผันน้ําเจาพระยา จังหวัดชัยนาท และเขื่อน
ผันน้ําวชิราลงกรณ จังหวัดกาญจนบุรี
เขื่อนเจาพระยา จังหวัดชัยนาท เขื่อนวชิราลงกรณ จังหวัดกาญจนบุรี
( ภาพ : www.bloggang.com/picture )
2. โรงไฟฟาแบบมีอางเก็บน้ําขนาดเล็ก (Regulating Pond Hydro Plant)
เปนโรงไฟฟาที่สามารถบังคับการไหลของน้ําไดในชวงสั้น ๆ เชน ประจําวัน หรือสัปดาห การ
ผลิตไฟฟาจะสามารถควบคุมใหสอดคลองกับความตองการไดดีกวาแบบแรก แตอยูในชวงเวลาที่
จํากัดตามขนาดของอางเก็บน้ํา
ตั ว อย า งของโรงไฟฟา ประเภทนี้ ได แ ก โรงไฟฟ า เขื่ อนท า ทุ ง นา จัง หวั ด กาญจนบุรี และ
โรงไฟฟาขนาดเล็กบานสันติ จังหวัดยะลา
เขื่อนทาทุงนา จังหวัดกาญจนบุรี โรงไฟฟาบานสันติ เขื่อนบางลาง จังหวัดยะลา
( ภาพ : การไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย )
4

5. 3. โรงไฟฟาแบบมีอางเก็บน้ํา ขนาดใหญ (Reservoir Hydro Plant)
โรงไฟฟาแบบนี้มีเขื่อนกั้นน้ําขนาดใหญและสูงกั้นขวางลําน้ําไว ทําใหเกิดเปนทะเลสาบใหญ
ซึ่งสามารถเก็บกักน้ําในฤดูฝนและนําไปใชในฤดูแลงได
โรงไฟฟาพลังน้ําขนาดใหญสวนมากในประเทศไทย จัดอยูในโรงไฟฟาประเภทนี้ เพราะมี
ประโยชนมาก สามารถควบคุมการใชน้ําในการผลิตกระแสไฟฟาเสริมในชวงที่มีความตองการไฟฟา
สูงไดอยางมีประสิทธิภาพตลอดป
เขื่อนภูมิพล จังหวัดตาก เขื่อนสิริกิติ์ จังหวัดอุตรดิตถ
( ภาพ : www.dwr.go.th ) ( ภาพ : www.bloggang.com/picture )
4. โรงไฟฟาแบบสูบกลับ (Pumped Storage Hydro Plant)
เปนโรงไฟฟาที่มีเครื่องสูบน้ํา ซึ่งสามารถสูบน้ําที่ปลอยจากอางเก็บน้ําลงมาแลวนํากลับขึ้น
ไปเก็บไวในอางเก็บน้ําเพื่อใชผลิตกระแสไฟฟาไดอีก
ประโยชนของโรงไฟฟาชนิดนี้เกิดจากการผลิตพลังงานไฟฟาในชวงเวลาที่มีความตองการใช
ไฟฟาต่ํา(เชนในเวลาเที่ยงคืน)ซึ่งมีตนทุนถูก ไปใชในการสูบน้ําขึ้นไปกักเก็บไวในอางเก็บน้ํา เพื่อ
นํามาใชผลิตกระแสไฟฟาในชวงที่มีความตองการใชไฟฟาสูงในชวงหัวค่ํา
ตัวอยางของโรงไฟฟาประเภทนี้ ไดแก โรงไฟฟาเขื่อนศรีนครินทร หนวยที่ 4 ซึ่งสามารถสูบ
น้ํากลับขึ้นไปเก็บไวในอางเก็บน้ําเขื่อนศรีนครินทรได
เขื่อนศรีนครินทร จังหวัดกาญจนบุรี
( ภาพ : www.bloggang.com/picture )
5

6. การผลิตไฟฟาพลังน้ําในประเทศไทย
กรมพั ฒ นาพลั ง งานทดแทนและอนุรัก ษพ ลั ง งาน กระทรวงพลั ง งาน ระบุ ว า ในป 2549
ประเทศไทย มีการผลิตไฟฟาจากพลังน้ํารวมทั้งสิ้น 2,999.86 MW
การผลิตไฟฟาพลังน้ําขนาดเล็ก การผลิตไฟฟาพลังน้ําระดับ
112.43 MW ( 3.75 % ) หมูบาน 1.16 MW ( 0.04 % )
การผลิตไฟฟาพลังน้ําขนาดใหญ
2,886.27 MW ( 96.21 % )
ที่มา : กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน
การผลิตไฟฟาพลังน้ําในประเทศไทย แบงตามขนาดไดดังนี้
1. การผลิตไฟฟาพลังน้ําขนาดใหญ
“โรงไฟฟาพลังน้ําขนาดใหญ” เปนแหลงผลิต
ไฟฟาเขาระบบที่สําคัญของประเทศ ดําเนินการโดย
การไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย (กฟผ.) โดยในป
2549 ประเทศไทยมีการผลิตไฟฟาจากโรงไฟฟาพลัง
น้ําขนาดใหญ รวมทั้งสิ้น 2,999.86 MW และมีกําลัง
ผลิตติดตั้งรวม 3,424.180 MW ณ เดือนธันวาคม
2550 เขื่อนสิรินธร จ.อุบลราชธานี
( ภาพ : www.bloggang.com/picture )
6

7. การผลิตไฟฟาพลังน้ําขนาดใหญในประเทศไทย ประกอบดวย
โรงไฟฟา จังหวัด รวมกําลังผลิต (MW)
1. เขื่อนภูมิพล ตาก 779.2
2. เขื่อนศรีนครินทร กาญจนบุรี 720
3. เขื่อนสิริกิติ์ อุตรดิตถ 500
4. เขื่อนลําตะคอง นครราชสีมา 500
5. เขื่อนวชิราลงกรณ กาญจนบุรี 300
6. เขื่อนรัชชประภา สุราษฎรธานี 240
7. เขื่อนปากมูล อุบลราชธานี 136
8. เขื่อนบางลาง ยะลา 72
9. เขื่อนจุฬาภรณ ชัยภูมิ 40
10. เขื่อนทาทุงนา กาญจนบุรี 39
11. เขื่อนสิรินธร อุบลราชธานี 36
12. เขื่อนอุบลรัตน ขอนแกน 25.2
ที่มา : การไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย
กฟผ. ยังมีโครงการรวมกับกรมชลประทานในการพัฒนาโรงไฟฟาพลังน้ําทายเขื่อนจํานวน 6
แหง กําลังผลิต 78.7 MW มูลคาการลงทุนรวม 4,700 ลานบาท
3
1
12
9
11 7
4
5
2
10
6
8 7

8. 2) การผลิตไฟฟาพลังน้ําขนาดเล็กและระดับหมูบาน
ในป 2549 ประเทศไทยมีการผลิตไฟฟาพลังน้ําขนาดเล็ก รวม 112.43 MW ดําเนินการ
โดย 3 หนวยงาน ดังนี้
- การไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย 60.46 MW
- การไฟฟาสวนภูมิภาค 8.65 MW
- กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน 43.32 MW
สวนการผลิตไฟฟาพลังน้ําระดับหมูบาน ในป 2549 มีการผลิตไฟฟา 1.16 MW ดําเนินงาน
โดยกรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน
ปจจุบันทั่วโลกใหความสําคัญกับการผลิตไฟฟาพลังน้ําขนาดเล็กไมแพโรงไฟฟา
ขนาดใหญ เนื่องจากเปนพลังงานสะอาด และใหประโยชนแกชุมชน
การทํางานของการผลิตไฟฟาพลังน้ําขนาดเล็ก เปนการสรางเขื่อนขนาดเล็กหรือฝายทด
น้ํากั้นลําน้ํา โดยการผันน้ําจากฝายทดน้ํา หรือเขื่อนไปยังโรงไฟฟาดวยระบบสงเพื่อผลิตกระแสไฟฟา
ฝาย
อาคารลดแรงดัน คลอง /ทอผันน้ํา
ทอสงน้ํา
ระบบสายสงไฟฟา
โรงไฟฟา
ทางออกน้ํา
องคประกอบของโครงการไฟฟาพลังน้ําขนาดเล็ก
( ภาพ : www.dede.go.th )
8

9. ศักยภาพพลังน้ําระดับหมูบาน และพลังน้ําขนาดเล็ก
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน (พพ.) ไดประเมินศักยภาพพลังน้ําระดับ
หมูบาน และพลังน้ําขนาดเล็ก นาจะอยูประมาณ 1,000 MW
นอกจากนี้ ยังมีการประเมินศักยภาพพลังน้ําขนาดเล็กทายเขื่อนชลประทานที่มีอยู 6,618
แหง ทั่วประเทศไววา จะมีประมาณ 294 แหง ที่สามารถพัฒนา เปนโครงการโรงไฟฟาพลังน้ําขนาด
เล็ก ขนาดเล็กมาก และขนาดจิ๋ว กําลังการผลิตประมาณ 115,945 kW
ศักยภาพโรงไฟฟาพลังน้ําขนาดเล็กของประเทศไทย
จํานวนโครงการ กําลัง (MW) พลังงานไฟฟา
(กิโลวัตต/ชั่วโมง:kWh)
ภาคเหนือ 17 249.20 695.30
ภาคกลาง 20 317.60 1,308.80
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 8 88.60 263.60
ภาคใต 15 154.90 332.00
รวม 60 810.30 2,599.70
ขอมูล : กฟผ.
ประโยชนของการผลิตไฟฟาพลังน้ําขนาดเล็ก
- ประชาชนในพื้นที่หางไกลมีไฟฟาใชอยางทั่วถึง
- แกปญหาไฟฟาตกไฟฟาดับในพื้นที่ปลายสายสง
- ชว ยลดการลงทุ น โครงการกอสรา งโรงไฟฟา ขนาด
ใหญ
- ชวยลดการสูญเสียในระบบสงไฟฟาของ กฟภ. ได
เปนอยางดี
- เปนแหลงน้ําหลอเลี้ยงชุมชน ทั้งดานอุปโภค บริโภค
โรงไฟฟาพลังงานน้ําขนาดเล็กที่กรมพัฒนา
การเกษตร และอุตสาหกรรม
พลังงานทดแทนและสงเสริมพลังงานรับผิดชอบ
- เปนแหลงขยายพันธและที่อยูอาศัยของสัตวและพืชน้ํา ( ภาพ : www.dede.go.th )
- ชวยปองกันน้ําทวมและลดการเกิดไฟปาไดดวย
- สรางรายไดจากการจําหนายไฟใหกับชุมชน
9

10. โครงการไฟฟาพลังน้าขนาดเล็ก
ํ
ที่กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงานดําเนินการ
ชื่อโครงการ จังหวัด กําลังผลิตไฟฟา(kW)
แมฮองสอน แมฮองสอน 850
แมกิมหลวง เชียงใหม 3,200
หวยแมผง พะเยา 860
ไอกาเปาะ นราธิวาส 200
แมสะเรียง แมฮองสอน 1,250
คีรีธาร จันทบุรี 12,200
แมสะงา แมฮองสอน 5,040
แมสาบ เชียงใหม 1,360
บอแกว เชียงใหม 200
แมมาว เชียงใหม 4,330
คลองลําปลอก ตรัง 1,182
น้ําขะมึน พิษณุโลก 1,030
หวยแมสอด ตาก 660
แมหาด เชียงใหม 818
แมติน เชียงใหม 250
คลองดุสน สตูล 680
หวยประทาว ชัยภูมิ 4,500
กิ่วลม ลําปาง 350
หวยลําสินธุ พัทลุง 958
ลําพระเพลิง นครราชสีมา 850
หวยน้าขุน
ํ เชียงราย 1,700
ยะโม ตาก 850
ที่มา : กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน
10

11. ฝายทดน้ํา โครงการไฟฟาพลังน้ํา แมฮองสอน ทอสงน้ํา โครงการไฟฟาพลังน้ําแมฮองสอน
อางเก็บน้ํา โครงการไฟฟาพลังน้ํา บอพักน้ํา
แมสะงา แมฮองสอน โครงการไฟฟาพลังน้ําหวยน้ําขุนเชียงราย
ตัวอยางโรงไฟฟาพลังน้ําระดับหมูบาน
โรงไฟฟาพลังน้ําหมูบานแมกําปอง
กิ่งอําเภอแมออน จังหวัดเชียงใหม มี 3 โรง
ผลิตไฟฟาไดรวม 420,480 หนวยตอป ประสบ
ความสําเร็จในการตอไฟเชื่อมระบบ สามารถ
ขายไฟใหกับ กฟภ. สรางรายไดใหกับสหกรณ
หมูบานไดอีกทางหนึ่ง
( ภาพ : www.dede.go.th )
11

12. การสนับสนุนการผลิตไฟฟาพลังน้ําระดับหมูบาน และ
พลังน้ําขนาดเล็กจากภาครัฐ
กระทรวงพลังงาน ไดมีนโยบายใหการสนับสนุนอยางเต็มที่ในการนําพลังงานทางเลือกที่
หลากหลายมาใชประโยชน ทั้งการสง เสริม ดา นวิชาการและการสรา งแรงจู งใจดวยการกํา หนด
นโยบายใหสวนเพิ่มราคารับซื้อไฟฟา (Adder) กับโครงการผลิตไฟฟาจากพลังงานหมุนเวียน
ซึ่งสวนเพิ่มที่ใหนั้นจะบวกจากคาไฟฟาที่ผูผลิตจําหนายเขาระบบของการไฟฟาสวนภูมิภาค (กฟภ.)
โดยคณะกรรมการนโยบายพลังงานแหงชาติ (กพช.) ไดมีมติเมื่อ 16 พฤศจิกายน 2550 กําหนดให
สวนเพิ่มราคารับซื้อไฟฟาที่ผลิตจากพลังน้ําขนาดเล็ก (50-200 kW) 0.40 บาทตอหนวย และ 0.80
บาทตอหนวย สําหรับไฟฟาที่ผลิตจากพลังน้ําขนาดเล็กมาก (ต่ํากวา 50 kW) หากเปนโครงการใน
3 จังหวัดชายแดนภาคใต ใหอัตราเพิ่มพิเศษอีก 1 บาทตอหนวย ระยะเวลา 7 ป
12

13. ขอดี – ขอจํากัดของการผลิตไฟฟาจากพลังน้ํา
ขอดี
1. ไมตองเสียคาใชจายในการซื้อเชื้อเพลิงตลอดอายุโครงการ นอกจากใชเงินลงทุนกอสราง
ในครั้งแรกเทานั้น เนื่องจากใชน้ําธรรมชาติเปนแหลงผลิตไฟฟา
2. ชวยลดปริมาณกาชคารบอนไดออกไซดที่เกิดจากการผลิตไฟฟาดวยพลังความรอน จาก
เชื้อเพลิงฟอสซิล
3. โครงการโรงไฟฟาพลังน้ําขนาดใหญมีขีดความสามารถสูงในการรักษาความมั่นคงใหแก
ระบบไฟฟาของประเทศ เนื่องจากโรงไฟฟาพลังน้ําสามารถเดินเครื่องและเริ่มจายไฟฟาไดภายใน
เวลาเพียง 4-5 นาที เทานั้น ขณะที่โรงไฟฟาทั่วไปตองใชเวลาเริ่มเดินเครื่องกวา 2-4 ชั่วโมง กฟผ. จึง
เดินเครื่องโรงไฟฟาพลังน้ําสําหรับรองรับชวงเวลาที่มีความตองการใชกระแสไฟฟาสูงสุด (Peak) ใน
แตละวัน และใชเปนกําลังผลิตสํารองไวรองรับเหตุการณ ตาง ๆ เชน สายไฟฟาขาด เปนตน
ขอจํากัด
1. ไมสามารถเดินเครื่องไดตลอดเวลา เพราะขึ้นกับปริมาณน้ําในเขื่อนและนอกเขื่อน การ
ผลิตไฟฟาจะดําเนินการไดในชวงที่สามารถปลอยน้ําออกจากเขื่อนไดเทานั้น
2. การกอสรางเขื่อนขนาดใหญในประเทศไทยมีขอจํากัด เนื่องจากอางเก็บน้ําของเขื่อน
ขนาดใหญ จ ะทํ า ให เ กิ ด น้ํ า ท ว มเป น บริ เ วณกว า ง ส ง ผลกระทบต อ บ า นเรื อ นประชาชน พื้ น ที่
เกษตรกรรม โบราณสถาน หรือถาเปนบริเวณปา ก็จะกระทบตอสัตวปา และทรัพยากรปาไม จึงไม
สามารถขยายการผลิตไฟฟาพลังน้ําได
13