Έκθεση-Έκφραση Β΄ Λυκείου

1. 1
Έκθεση Έκφραση Β΄ Λυκείου
Κεφάλαιο:
Παρουσίαση και κριτική ενός βιβλίου
Προσέγγιση, με ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, των ενοτήτων:
Βιβλιοπαρουσίαση
Βιβλιοκριτική
Το ύφος του κριτικού
Απλή και διαδοχική υπόταξη
Οι αναφορικές προτάσεις

2. 2
Έκθεση-έκφραση Β΄Λυκείου
Η παρουσίαση και κριτική ενός βιβλίου
1. Για όλες τις ομάδες
Να γράψετε μια βιβλιοπαρουσίαση για διαφορετικό βιβλίο κάθε ομάδα (Το
Μονόγραμμα του Ο.Ελύτη, Το Άξιον Εστί του Ο.Ελύτη, Η Ρωμιοσύνη του
Γ.Ρίτσου, Η Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γ.Ρίτσου, Ποιήματα του Γ.Σεφέρη, ).
Τα βασικά στοιχεία του βιβλίου αναγράφονται συνήθως στο εξώφυλλο
(εμπροσθόφυλλο) και στο εσώφυλλό του. Πρόσθετες πληροφορίες για το βιβλίο
μπορούμε να αντλήσουμε από το κείμενο που βρίσκεται συχνά στο οπισθόφυλλο,
καθώς επίσης και από τον πίνακα περιεχομένων (για να βοηθηθείτε στην
απάντησή σας, μπορείτε να διαβάσετε τις σελίδες 158-159 του σχολικού βιβλίου)
2. Στα τελευταία μαθήματά μας στη λογοτεχνία ασχοληθήκαμε με την ποίηση του
Σεφέρη, Ρίτσου και Ελύτη.
Διαβάστε τις παρακάτω λογοτεχνικές κριτικές και κρατήστε σε ένα δελτίο
ανάγνωσης τα θέματα με τα οποία ασχολείται ο κριτικός στην βιβλιοκριτική του
για το έργο των ανωτέρω ποιητών (για να βοηθηθείτε στην απάντησή σας,
διαβάστε τις σελίδες 166-167 του σχολικού βιβλίου).
ΟΜΑΔΑ Α και Β (βιβλιοκριτική για το Γ.Σεφέρη)
Σε λίγους ευρωπαίους ποιητές η λογοτεχνική παράδοση λειτουργεί με τη
δυναμικότητα με την οποία τη συναντάμε στο έργο του Σεφέρη. Η σχέση του με
την παράδοση αποτελεί για το έργο αυτό τη βάση που δίνει στο νεωτερικό του
στοιχείο τη διάρκειά του. Στίχοι από άλλους ποιητές, άλλοτε ακέραιοι άλλοτε
αναπλασμένοι, και αναφορές σε άλλα ποιήματα περνούν στην ποίηση του
Σεφέρη με μια μεγάλη συχνότητα, δημιουργώντας ένα πυκνό πλέγμα
διασυνδέσεων με την ελληνική και την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. […]
[…] η Κίχλη είναι και μια ανακεφαλαίωση των περισσότερων λογοτεχνικών
προτιμήσεων του Σεφέρη, και μια απότιση φόρου τιμής στους δημιουργούς
εκείνους που με το έργο τους τον βοήθησαν να κατακτήσει τη δική του τέχνη.
[…] Αλλά υπάρχει, πάνω απ’ όλα, η κυρίαρχη φωνή του ποιητή, που ξέρει να
συνταιριάζει δημιουργικά τη γλώσσα της ζωής με τη γλώσσα της λογοτεχνίας.
[…]
Ίσως δεν είναι χωρίς σημασία ότι πίσω από πολλά μεγάλα έργα της λογοτεχνίας
μας βρίσκεται ένα ανάλογο ευρωπαϊκό, χωρίς το οποίο δε θα είχαμε το ελληνικό
έργο στη μορφή που μας παραδόθηκε. Πίσω από τον Ερωτόκριτο βρίσκεται μια
ιταλική μετάφραση ενός γαλλικού ιπποτικού μυθιστορήματος· πίσω από τη
Θυσία του Αβραάμ ο Isach του Luigi Groto· […]. Αυτή η δεκτικότητα της
λογοτεχνίας μας, η απροθυμία της ν’ αντλεί μόνο από ιθαγενή στοιχεία, αποτελεί,
όσο κι αν αυτό φαίνεται παράδοξο, ένα από τα πιο ιθαγενή χαρακτηριστικά της.
Και δεν είναι ένα φαινόμενο που θα έπρεπε να βάζει κάποιον σε σκέψεις. Η μέχρι
σήμερα ιστορία της λογοτεχνίας μας δείχνει πόσο δημιουργικό είναι αυτό το
παράδοξο.

3. 3
Νάσος Βαγενάς, «Η γενεαλογία της Κίχλης». Ο ποιητής και ο χορευτής. Μια
εξέταση της ποιητικής του Σεφέρη, Κέδρος, Θεσσαλονίκη 1996 (7η έκδ.), 247
& 296-297
ΟΜΑΔΑ Γ και Δ (βιβλιοκριτική για το Γ.Ρίτσο)
Ο χαρακτηρισμός πολυγράφος για τον Ρίτσο λίγο έχει νόημα, αν δεν
προσδιορίσουμε το μέγεθος της πολυγραφίας του. Γιατί το ποιητικό του έργο
(και σ’ αυτό θα πρέπει να υπολογίσουμε και τις 41 ανέκδοτες ακόμη συλλογές
του) είναι σε όγκο τόσο μεγάλο, που σε σύγκριση με αυτό το έργο των συνήθων
πολυγράφων ποιητών να φαίνεται ισχνό. Λ.χ. είναι τρεις φορές μεγαλύτερο από
το ογκώδες ποιητικό έργο του Παλαμά, το οποίο, με τη σειρά του, είναι σχεδόν
διπλάσιο σε έκταση από το ποιητικό έργο του Σικελιανού, που θα μπορούσε κι
αυτός να χαρακτηριστεί πολυγράφος ποιητής. Με άλλα λόγια, ο Ρίτσος είναι —
κατά πολύ— ο πολυγραφότερος Νεοέλληνας ποιητής (ενδεχομένως και ο
πολυγραφότερος ποιητής του αιώνα μας παγκοσμίως), κι αυτό είναι το πρώτο
χαρακτηριστικό της πολυγραφίας του.
Το δεύτερο είναι η ποιότητά της. Με την εξαίρεση των πολιτικών ποιημάτων
του, που είναι προφανές ότι ο Ρίτσος τα έγραφε όχι από πραγματική ποιητική
ανάγκη (ότι έκανε συνειδητά μια παραχώρηση στην ιδεολογία του), τα ποιήματά
του που πέφτουν κάτω από ένα ανεκτό αισθητικό επίπεδο είναι πολύ λιγότερα
απ’ όσα θα περίμενε κανείς από έναν τόσο πολυγράφο ποιητή — κι αυτό
αποτελεί ποιητικό φαινόμενο. Δεν βρίσκω ποιητή της εποχής μας που θα
μπορούσε ως προς αυτό να παραβληθεί με τον Ρίτσο. Ίσως ο μόνος καλλιτέχνης
με τον οποίο θα μπορούσαμε, αναλογικά, να παρομοιάσουμε τον Ρίτσο είναι ο
Πικάσσο, τα καλλιτεχνικά αποθέματα του οποίου ήταν αξιοθαύμαστης, για τον
όγκο τους, ποιότητας.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η υπέρμετρη έκταση αποβαίνει εις βάρος του
ποιητικού έργου του Ρίτσου: το καθιστά δύσχρηστο, αφού χάνει την πρόσβασή
μας στα καλύτερα ποιήματά του κοπιαστική. Αυτό όμως δεν μειώνει την αξία
του, αν κρίνουμε την αξία ενός ποιητικού έργου από το άθροισμα της αξίας των
σημαντικών ποιημάτων που περιέχει και όχι από το άθροισμα της αξίας των
ποιημάτων που το αποτελούν. Τα σημαντικά ποιήματα του Ρίτσου, αυτά που
καθορίζουν το ποιητικό του ανάστημα, είναι ποιήματα τέτοιας συναισθηματικής
διαύγειας και συγκινησιακής πυκνότητας, που όμοιά τους δεν συναντάμε συχνά
στη νεοελληνική ποίηση. Αυτά τα ποιήματα, πιστεύω, καταξιώνουν τον Ρίτσο ως
μεγάλο ποιητή. Στα ποιήματα αυτά, που είναι τα περισσότερα μικρής εκτάσεως
και τα οποία όλα μαζί συγκροτούν ένα ποιητικό corpus όχι μικρότερο σε όγκο
από το corpus των καλύτερων ποιημάτων άλλων μεγάλων ποιητών, ο Ρίτσος
εκφράζει το αίσθημα της φθοράς και του χρόνου (που είναι, μαζί με το συναφές
αίσθημα της καθημερινότητας, τα βασικά του θέματα) λεπτότερα απ’ ό,τι ο
Καβάφης και ο Σεφέρης.
Νάσος Βαγενάς, «Ένας Πικάσσο της ποίησης». Σημειώσεις από το τέλος του
αιώνα, Κέδρος, Αθήνα 1999, 111-112

4. 4
ΟΜΑΔΑ Ε (βιβλιοκριτική για τον Ο.Ελύτη)
Ο τίτλος του ποιήματος Το Άξιον Εστί παραπέμπει κατευθείαν στη χριστιανική
παράδοση. […]
Οι χριστιανικές συνδηλώσεις του τίτλου Άξιον Εστί αρχίζουν να υπονομεύονται
ή, ακριβέστερα, να αναδιατάσσονται, αν επιμείνουμε προσεχτικότερα στο
εξώφυλλο του έργου (τα βιβλία, βέβαια, αρχίζουν από το εξώφυλλό τους): εκεί,
εκτός από τις εκδοτικές ενδείξεις, υπάρχει ένα κόσμημα, όπως το λεν οι
τυπογράφοι, και η φράση «λιθογραφία Γιάννη Μόραλη». […]
Το κόσμημα, που βρίσκεται στο κέντρο και του εξωφύλλου και της σελίδας
τίτλου, είναι μια όρθια τρίαινα, με πλεγμένο επάνω-της, σαν ένα λατινικό S, ένα
δελφίνι όλο κίνηση. «Το κόσμημα του εξωφύλλου έγινε από το ζωγράφο Γιάννη
Τσαρούχη», μας πληροφορεί η σχετική εκδοτική σημείωση στο τέλος του
βιβλίου (αυτή που οι βιβλιογράφοι λένε «κολοφώνα»).
Το σύμπλεγμα τρίαινας-δελφινιού το βρίσκουμε ανάγλυφο σε αρκετές
νεοκλασικές κρήνες στον τόπο-μας, καθώς και σε ένα γραμματόσημο του 1951.
Το ίδιο σύμπλεγμα αναφέρεται μέσα στο ποίημα δύο φορές. Την πρώτη, σε μια
παράκληση, σαν προσευχή χριστιανική ας πούμε, που όμως απευθύνεται στους
ανέμους, και τελικά ζητά να υποκαταστήσει το βασικό χριστιανικό σύμβολο, το
σταυρό (ΙΒ΄ 5,9-16,28-29):
Άνεμοι γέροντες γενειοφόροι
(…)
στα μάτια ένα δελφίνι σύρετέ-μου
να ’ναι ταχύ, κι ελληνικό, και να ’ναι η ώρα έντεκα!
Να περνά και να σβύνει την πλάκα του βωμού
και ν’ αλλάζει το νόημα του μαρτυρίου
Οι αφροί-του λευκοί ν’ αναπηδούν επάνω
τον Ιέρακα και τον Ιερέα να πνίξουν!
Να περνά και να λύνει το σχήμα του Σταυρού
και στα δέντρα το ξύλο να επιστρέφει
(…)
στην καρδιά την Τρίαινα χτυπήσετέ μου
και σταυρώσετέ μου την με το δελφίνι.
Τη δεύτερη φορά η παράκληση έχει ικανοποιηθεί. Η υποκατάσταση του σταυρού
έχει γίνει (ΙΖ΄ 9,11):
Μεγάλα μυστήρια βλέπω και παράδοξα:
(…)
Τρίαινα με δελφίνι το σημάδι του Σταυρού.
Αυτό που δεν πρέπει να μας διαφύγει είναι ότι το νέο σύμβολο, τρίαινα με
δελφίνι, δεν ταυτίζεται με τον αρχαιοελληνικό κόσμο· είναι «διμέτωπο»: όπως
αποκρούει το σχήμα του Σταυρού, έτσι —αν βλέπω σωστά— εξουδετερώνει και
το βωμό και τον Ιέρακα/Ιερέα.

5. 5
Ξ.Α. Κοκόλης, Για το Άξιον Εστί του Ελύτη. Μια οριστικά μισοτελειωμένη
ανάγνωση, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1984, 19 & 20-22
Περισσότερες λογοτεχνικές κριτικές μπορείτε να δείτε εδώ
http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/7026?locale=el
3. Για όλες τις ομάδες: Προσπαθήστε να χαρακτηρίσετε το ύφος της
βιβλιοκριτικής που διαβάσατε (θα σας βοηθήσουν οι σελίδες 172-173 του
βιβλίου και τα επίθετα που χαρακτηρίζουν το ύφος στη σελίδα 168 του σχολικού
βιβλίου).
4. Για όλες τις ομάδες: Εντοπίστε στη βιβλιοκριτική που διαβάσατε μία περίοδο με
διαδοχική υπόταξη και μετατρέψτε την σε απλή υπόταξη. Ποια διαφορά
παρατηρείτε; Ποια σύνταξη προτιμάτε εσείς; (τη διαδοχική ή την απλή
υπόταξη;). Αν χρειάζεστε βοήθεια ανατρέξτε στην 175 σελίδα του σχολικού
βιβλίου.
5. Για όλες τις ομάδες: εντοπίστε δύο δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις στην
βιβλιοκριτική που διαβάσατε και χαρακτηρίστε τες. Είναι ονοματικές ή
επιρρηματικές; Είναι προσδιοριστικές ή παραθετικές/προσθετικές; (ανατρέξετε
για βοήθεια στη σελίδα 176 του σχολικού βιβλίου)
6. Για όλες τις ομάδες: Ανά ομάδες, να γράψετε μια βιβλιοκριτική για ένα σχολικό
εγχειρίδιο (να μην ασχοληθείτε όλες οι ομάδες με το ίδιο βιβλίο).