Cập nhật 2019

1. CHỨC NĂNG THẦN KINH CAO CẤP
VÀ SA SÚT TRÍ TUỆ
TS.BS Trần Công Thắng
Bộ môn Thần Kinh- ĐHYD TP.HCM

2. Mục tiêu
Mô tả các vùng giải phẫu vỏ não liên quan
chức năng nhận thức
Trình bày triệu chứng học tổn thương các
vùng vỏ não
Mô tả đặc điểm lâm sàng và nguyên nhân
của sa sút trí tuệ

3. Nội dung
Giải phẫu chức năng vỏ não
Triệu chứng học tổn thương các vùng vỏ
não
Sa sút trí tuệ

4. GIẢI PHẪU CHỨC NĂNG
CNTK cao cấp và SSTT

5. Các thùy não (mặt ngoài BCĐN)

6. Các thùy não (mặt trong BCĐN)

7. Các vùng vỏ não (mặt ngoài)

8. Các vùng vỏ não (mặt trong)

9. Các diện Broadman ở vỏ não

10. Các diện Broadman ở vỏ não

11. Thể chai

12. TRIỆU CHỨNG HỌC TỔN
THƯƠNG VỎ NÃO
CNTK cao cấp và SSTT

13. Tổn thương vỏ não vận động

14. Liệt chức năng nhìn
Tổn thương bán cầu:
mắt nhìn về bên tổn
thương (đối bên liệt)
Tổn thương cầu não:
mắt nhìn về bên liệt

15. Tổn thương vỏ não cảm giác

16. Mất ngôn ngữ

17. Tổn thương thùy thái dương
Thính giác: ù tai, ảo thính
Động kinh thái dương
Mất trí nhớ thoáng qua
(3)
(2)
(1)
Trình tự tổn thương trong bệnh
Alzheimer

18. Bán manh- Mù vỏ não
Ảnh hưởng tia thị ở thùy đính,
thùy TD, diện 17 trên hoặc dưới:
góc manh
Ảnh hưởng diện 17 thùy chẩm:
bán manh
Ảnh hưởng thùy chẩm hai bên:
mù vỏ não

19. Tổn thương thể chai
Mất đi sự liên kết hai
BCĐN
– Bất thường thị giác
– Mất đọc nửa bên
– Mất sử dụng cử động hữu ý
ý-vận bên trái
– Mất viết bên trái
– Mất định danh đồ vật khi sờ
bằng bàn tay trái
– Tắt lịm thính giác tai trái

20. SA SÚT TRÍ TUỆ
CNTK cao cấp và SSTT

21. GIÔÙI THIEÄU
Sa suùt trí tueä taêng daàn theo tuoåi.
– Vaøo khoaûng 40 tuoåi: 0,1% daân soá
– Treân 65 tuoåi: 5-8%
– Sau 75 tuoåi:15-20%
– Treân 85 tuoåi: 25-50% daân soá.
Nhìn chung, sau 65 tuoåi, tæ leä sa suùt trí
tueä taêng gaáp ñoâi moãi 5 naêm.

23. NGUYEÂN NHAÂN (I)
Sa suùt trí tueä tuoåi giaø (beänh
Alzheimer)
Teo naõo vaø cheát caùc teá baøo
naõo laø nguyeân nhaân gaây ra
SSTT.
55%
QUAÙ TRÌNH TRÍ NHÔÙ
Ghi nhaän → Maõ hoùa → Löu tröû → Truy xuaát TT
(Haïch neàn,
Haûi maõ )

24. Nguyeân nhaân (I):
Beänh Alzheimer (1890)

25. Nguyeân nhaân (I):
Beänh Alzheimer (1890)

26. Nguyeân nhaân (I):
Beänh Alzheimer (1890)
Ñaùm roái sôïi thaàn kinh (Tau protein
baát thöôøng)
Maûng tuoåi giaø (Nhaân Amiloid)

27. Yeáu toá nguy cô beänh Alzheimer
Yeáu toá gia ñình: 10%
Lôùn tuoåi
Giôùi nöõ
Chaán thöông ñaàu
Hoïc vaán thaáp
Apolipoprotein E-4
Cao HA, tieåu ñöôøng, taêng cholesterol
(khoâng ñieàu trò hieäu quaû)

28. Các giai đoạn AD theo Braak
• Gđ I và II ở hồi khứu trong: bình thường hoặc giảm trí nhớ nhẹ.
• Gđ III và IV ở hệ viền: giảm trí nhớ và nhận thức, cá tính nhẹ.
• Gđ V và VI ở vỏ não kết hợp: ảnh hưởng nhiều chức năng sống nâng cao
và cơ bản.
Braak, H., and Braak, E. (1991). Acta Neuropathol. 82, 239–259.

29. NGUYEÂN NHAÂN (II)
Beänh maïch maùu naõo (20%)
(Tai bieán maïch maùu naõo)
Nhoài maùu naõo lôùn
Xuaát huyeát naõo
Nhoài maùu naõo loã khuyeát
yeân laëng do cao HA hoaëc
TÑ (ñaùng sôï nhaát)
Daïng hoån hôïp
Laø nguyeân nhaân sa suùt trí tueä
haøng ñaàu cuûa caùc nöôùc
chaâu AÙ (60%).

30. Yeáu toá nguy cô SSTT maïch maùu
Lôùn tuoåi
Nam giôùi
Cao huyeát aùp
Tieåu ñöôøng
Roái loaïn lipid maùu
Beùo phì
Huùt thuoác laù, nghieän röôïu

31. NGUYEÂN NHAÂN khaùc
Thoaùi hoùa: beänh Parkinson
Di truyeàn
Chaán thöông ñaàu, u naõo
Nghieän röôïu, ngoä ñoäc kim loaïi.
Beänh lyù noäi tieát
Thieáu Vit.B12, B1,…
Nhieãm truøng: giang mai, AIDS.
Do thuoác.
Traàm caûm

32. BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG
Maát trí nhôù gaàn.
Taát caû chuùng ta ñeàu queân ñoà vaät
hay coâng vieäc trong choác laùt vaø
sau ñoù nhôù laïi. Ngöôøi beänh sa
suùt trí tueä cuõng thöôøng queân
nhöng khoâng bao giôø nhôù laïi
ñöôïc. Hoï coù theå hoûi baïn laäp ñi
laäp laïi moät caâu hoûi, moãi laàn hoï
ñeàu queân raèng baïn vöøa môùi traû
lôøi roài. Thaäm chí hoï khoâng theå
nhôù raèng hoï vöøa hoûi caâu hoûi ñoù.
? ?
?

33. BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG
Khoù khaên trong vieäc
thöïc hieän caùc coâng
vieäc quen thuoäc.
Ngöôøi beänh sa suùt trí
tueä coù theå naáu aên
ñöôïc nhöng queân
ñem ra aên, vaø thaäm
chí coù theå queân laø hoï
ñaõ naáu thöùc aên ñoù.

34. BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG
Coù caùc vaán ñeà veà ngoân ngöõ.
Ngöôøi beänh sa suùt trí tueä coù
theå queân nhöõng töø ñôn giaûn
hoaëc duøng töø khoâng ñuùng.
Ñieàu naøy laøm cho ngöôøi
khaùc khoù hieåu ñöôïc yù hoï
muoán noùi.

35. BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG
Roái loaïn ñònh höôùng thôøi
gian vaø nôi choán.
Ngöôøi beänh sa suùt trí tueä
coù theå bò laïc ôû moät nôi
ñaõ töøng raát quen thuoäc
vôùi hoï, hoaëc khoâng nhôù
ñöôïc laøm sao hoï ñeán
ñöôïc nôi ñoù hoaëc laøm
sao quay trôû veà nhaø.
?

36. BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG
Giaûm khaû naêng ñaùnh giaù.
Ngöôøi beänh sa suùt trí tueä ñoâi
khi choïn quaàn aùo hoaøn toaøn
khoâng phuø hôïp vôùi thôøi tieát
hoaëc vôùi hoaøn caûnh. Ví duï,
maëc aùo choaøng taém khi ñi mua
saém hoaëc maëc aùo laïnh trong
moät ngaøy heø noùng böùc.

37. BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG
Coù caùc vaán ñeà veà tö duy.
Ngöôøi beänh sa suùt trí tueä
coù theå khoâng nhaän ra
ñöôïc caùc con soá hoaëc
khoâng thöïc hieän ñöôïc
caùc pheùp tính ñôn giaûn.

38. BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG
Queân vò trí ñoà vaät.
Ngöôøi beänh coù theå ñeå ñoà
vaät vaøo choã hoaøn toaøn
khoâng thích hôïp. Hoï coù theå
cho baøn uûi vaøo trong tuû laïnh
hoaëc ñoàng hoà ñeo tay vaøo
cheùn ñöôøng.
Noùi caùch khaùc, hoï khoâng
nhôù gì veà nôi hoï ñaët ñoà vaät
caû.

39. BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG
Thay ñoåi khí saéc.
Khí saéc con ngöôøi coù theå
thay ñoåi, nhöng ngöôøi
beänh sa suùt trí tueä coù theå
thay ñoåi khí saéc moät caùch
nhanh choùng, töø bình tónh
sang khoùc loùc aâu saàu
sang giaän döõ trong voøng
vaøi phuùt.

40. BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG
Thay ñoåi caù tính.
Khi lôùn tuoåi, caù tính ngöôøi
ta coù theå thay ñoåi chuùt ít.
Sa suùt trí tueä laøm caù tính
ngöôøi beänh thay ñoåi traàm
troïng. Hoï coù theå trôû neân
deã kích ñoäng, nghi ngôø
hoaëc sôï seät.

41. BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG
Maát tính chuû ñoäng.
Ngöôøi beänh trôû neân thuï
ñoäng. Hoï coù theå maát ñi söï
say meâ coâng vieäc, khoâng
quan taâm ñeán thuù vui cuûa
mình; hoï coù theå khoâng
muoán ñi ñeán caùc nôi khaùc
hoaëc gaëp nhöõng ngöôøi
khaùc.

42. DIEÃN TIEÁN (Giai ñoaïn sôùm)
-Giaûm trí nhôù laø trieäu chöùng noåi
baät
-Thay ñoåi khí saéc vaø haønh vi nheï
-Giaûm khaû naêng ñaùnh giaù

43. DIEÃN TIEÁN (Giai ñoaïn giöõa)
✓Thay ñoåi tính tình,
haønh vi
✓Maát khaû naêng hoïc/
nhôù thoâng tin môùi
✓Trí nhôù xa bò aûnh
höôûng
➢Ñi lang thang, deã
kích ñoäng, giaän döõ
➢Baét ñaàu caàn
ñöôïc giuùp ñôõ trong
sinh hoaït soáng
haøng ngaøy

44. DIEÃN TIEÁN (Giai ñoaïn naëng)
➢Roái loaïn vaän ñoäng,
roái loaïn tieâu tieåu
➢Khoâng töï saên soùc
ñöôïc baûn thaân (aên,
uoáng, tieâu, tieåu)
➢Naèm moät choã
➢Töû vong (suy dinh
döôõng, nhieãm truøng,
beänh lyù noäi khoa
khaùc)

45. CAÀN LAØM GÌ khi QUEÂN nhieàu?
Baùc só seõ ñaùnh giaù:
– Kieåm tra söùc khoûe toång quaùt.
– Hoûi caùc caâu hoûi veà beänh söû gia ñình.
– Hoûi ngöôøi nhaø veà bieåu hieän giaûm trí nhôù
– Thöïc hieän caùc baøi ñaùnh giaù veà trí nhôù vaø kyû
naêng
– Laøm caùc xeùt nghieäm maùu vaø nöôùc tieåu
– Chuïp hình kieåm tra naõo boä (CTScan hoaëc MRI
naõo)

46. Test veõ ñoàng hoà

47. Coù theå ñieàu trò ñöôïc khoâng?
Beänh thuoäc nhoùm coù theå ñieàu trò ñöôïc nhö thieáu
vitamin, suy dinh döôõng, beänh tuyeán giaùp…
Hieän chöa coù phöông phaùp chöõa laønh beänh
Alzheimer vaø sa suùt trí tueä maïch maùu.
Tuy nhieân, phaùt hieän beänh sôùm vaø ñieàu trò sôùm
baèng caùc thuoác öùc cheá men Acetylcholinesterase
nhö donepezil (Aricept), rivastigmin (Exelon),
galantamin (Reminyl)…
Beân caïnh ñoù, thaønh coâng trong vieäc ñieàu trò maát
nguû vaø ñieàu chænh caùc roái loaïn haønh vi seõ giuùp
giaûm bôùt gaùnh naëng veà maët theå chaát vaø tinh thaàn
cuûa ngöôøi chaêm soùc beänh nhaân.

48. Các kết nối vỏ não

49. AChIs làm tăng kết nối vỏ não

50. Coù theå phoøng ngöøa
ñöôïc khoâng?
Ñieàu trò hieäu quaû caùc yeáu toá nguy cô
beänh lyù maïch maùu naõo:
– Cao huyeát aùp
– Tieåu ñöôøng
– Huùt thuoác laù
– Beùo phì, roái loaïn lipid maùu
Cheá ñoä aên ít beùo, nhieàu rau traùi caây, vaø
taäp theå duïc thöôøng xuyeân.
Giöõ tinh thaàn oån ñònh thoaûi maùi

51. SAÊN SOÙC TRÍ NHÔÙ
Soå ghi cheùp nhöõng ñieàu caàn nhôù: lòch heïn khaùm beänh, teân
con chaùu vaø baïn beø, vieäc caàn hoaøn taát trong ngaøy.
Saép xeáp coâng vieäc nhö nhau haøng ngaøy, haøng tuaàn.
Ñeå danh saùch caùc soá ñieän thoaïi caàn goïi gaàn ñieän thoaïi, keå
caû caùc soá caáp cöùu.
Coù baûng ñen trong nhaø ñeå ghi nhöõng ñieàu caàn nhôù
Daùn nhaõn leân tuû ñeå lieät keâ teân caùc ñoà vaät beân trong.
Treo nhieàu aûnh gia ñình, baïn beø vaø coù theå daùn teân ñeå giuùp
BN nhôù
Giöõ thuoác, chìa khoùa, tieàn baïc ôû nôi an toaøn.
Treo lòch vaø yeâu caàu BN gaïch boû ngaøy ñaõ qua
Nhôø con chaùu hoaëc baïn thaân goïi ñieän thoaïi baùo tröôùc khi
ñeán thaêm ñeå BN chôø ñoùn.

52. TÓM LẠI
BCĐN có chức năng vận động-cảm giác
nguyên phát và chức năng nhận thức.
Vỏ não BC phải và trái có chức năng khác
nhau.
SSTT là một bệnh lý mất chức năng nhận
thức và rối loạn hành vi gây ảnh hưởng
lên hoạt động sống.

53. Tài liệu tham khảo
Sách Thần kinh học 2015. BM Thần
Kinh. ĐHYD TP.HCM
Clinical Neurology. Aminoff MJ,
Greenberg DA, Simon RP. 2015
Giải đáp thắc mắc: trancongthang@ump.edu.vn