1. ภาพอนาคตของเกษตรกรรมไทย
รศ.สมพร อิศวิลานนท์
สถาบันคลังสมองของ
ชาติ
การประชุมเชิงปฏิบัติการ “ระดมความคิดการ
ประกวดนวัตกรรมชาวบ้านด้านการเกษตรเพื่อ
พัฒนาคุณภาพชีวิตของเกษตรกรรมไทย”
วันที่ 4 กันยายน 2557 เวลา
9.10-10.00 น
ณ ห้องประชุม INC2 ชั้น 4 อาคาร INC-2
อุทยานวิทยาศาสตร์ประเทศไทย ปทุมธานี
สถาบันคลังสมองของชาติ
Email: somporn@knit.or.th

2. การประชุมเชิงปฏิบัติการ “ระดมความคิดการประกวดนวัตกรรมชาวบ้านด้านการเกษตรเพื่อพัฒนาคุณภาพ
ชีวิตของเกษตรกรรมไทย” วันที่ 4 กันยายน 2557 ณ ห้องประชุม INC2 ชั้น 4 อาคาร INC-2
อุทยานวิทยาศาสตร์ประเทศไทย ปทุมธานี
1บริบทโลกที่เปลี่ยนแปลงและจะมีผลกระ
ทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
สสถถาาบบัันนคคลลัังงสสมมอองงขขอองงชชาาตติิ2

3. 1. บริบทโลกที่เปลี่ยนแปลงและจะมีผลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
ความมั่นคงทางอาหาร
ลัทธิการปกป้องทางการค้า
กฎระเบียบการค้ามีความเข้ม
ข้นมากขึ้น
 ข้อกังวลโลกร้อนกำาลังถูกนำาไปผูก
เชื่อมโยงกับกฎกติกาทางการค้า ;
carbon footprint; carbon credit
เป็นต้น
 ข้อตกลงเกี่ยวกับการ
เปลี่ยนแปลงสภาพอากาศและ
สิ่งแวดล้อมผูกมัดมากขึ้น
การผลิตและการตลาดสินค้าเกษตรและ
อาหารเปลี่ยนแปลงและมีความผันผวน
ทรัพยากรการผลิตมีปริมาณและคุณภาพลดลง
มีความขัดแย้งพืชอาหาร/พืชพลังงาน
ต้นทุนการผลิตอาหารสูงขึ้น
ความต้องการพลังงาน
ของโลกเพิ่มขึ้น
เกิดความสั่นคลอน
ส่งที่จะเกิดขึ้นตามมา
มีเทคโนโลยีและ
นวัตกรรมใหม่ๆเกิดขึ้น
ประชากรเพิ่มพร้อมกับก้าว
สู่สังคมผู้สูงอายุ 3
ที่มา:ปรับปรุงจาก
ลดาวัลย์ คำาภา

4. 1. บริบทโลกที่เปลี่ยนแปลงและจะมีผลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
4
1.2 ความก้าวหน้าด้าน Science and Technology
มีความเป็นพลวัตสูงขึ้น
ความก้าวหน้าทางเทคโนโลยี เป็นปัจจัยสำาคัญในการสร้างขีดความ
สามารถและการขยายโอกาสด้านการแข่งขันในอนาคต
Knowledge Technology/
Information Technology
Biotechnology
Nanotechnology
innovation
Competitive
advantage
Competitiveness
 ทำาให้โลกได้ก้าวจาก Factor Driven Economy ของระบบเศรษฐกิจ
แบบเดิม ไปสู่ Innovation Driven Economy หรือที่เราเรียกว่า
“Knowledge-based Economy” หรือ New Economy 4

5. 1. บริบทโลกที่เปลี่ยนแปลงและจะมีผลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
1.3 ความรุนแรงการเปลี่ยนแปลงด้านภูมิอากาศโลก
การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศโลกนำาไปสู่ความแปรปรวนของ
ปริมาณนำ้าฝนและอุณหภูมินำามาซึ่งความเสี่ยงต่อการผลิตทางการเกษตร
เพิ่มมากขึ้นเป็นทวีคูณ
ที่มา:ปรับปรุงจาก
ลดาวัลย์ คำาภา
ความ
เปลี่ยนแปลงของ
ภาพ
แวดล้อม/กายภา
พ/ชีวภาพ
ความเสี่ยงใน
กระบวนการผลิต
ทางการเกษตรมี
เพิ่มสูงขนึ้ ทั้งใน
ด้านนำ้าท่วมและ
ฝนแล้ง
CClliimmaattee CChhaannggee
&&
GGlloobbaall WWaarrmmiinngg
สถาบันคลังสมองของชาติ
ผลกระทบต่อการผลิตภาคการเกษตร
และอาหาร 5

6. 1.4 ความเป็นพลวัตด้านการขึ้น ค้าและความร่วมมือมีมาก
ด้า น ก า ร ค้า แ ล ะ ค ว า ม ร่ว ม มือ ที่เ ป ลี่ย น แ ป ล ง
ที่มา:ดัดแปลงจากลดาวัลย์
คำาภา
6
การค้า การกีดกันทางการค้า การผูกขาด และผลกระทบจากการเปิดเสรี
ทางการค้าระหว่างประเทศเพิ่มสูงขึ้น ขณะเดียวกันมีแนวโน้มของความร่วมมือใน
แต่ละภูมิภาคเพิ่มมากขึ้น
ลลััทธธิิกกาาร
ปกปป้้องแแลละะ
กกีีดกกััน
ททาางกกาารคค้้าา
กฎรระะเเบบีียบ
กกาารคค้้าามมีี
คววาามเเขข้้ม
ขข้้นมมาากขขึึ้้น
กรระะแแสส
ภภููมมิิภภาาค
นนิิยม
คววาาม
รร่่วมมมืือ
ของ
เเออเเชชีีย
เเพพิิ่่มขขึึ้้น
สถาบันคลังสมองของชาติ
1. บริบทโลกที่เปลี่ยนแปลงและจะมีผลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย

7. 1. บริบทโลกที่เปลี่ยนแปลงและจะมีผลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
1.5โลกในยุคของการค้าเสรี
อำานาจจะเป็นของผู้บริโภคมากกว่าผู้ผลิต
 การค้าจะไร้พรหมแดนมากขึ้น และจะมีการใช้เครื่องมือที่
ไม่ใช่ภาษี(non-tariff barrier) มาเป็นเครื่องมือกีดกันทางการค้าเพิ่ม
มากขึ้น
การแข่งขันในตลาดสินค้าจะเป็นการแข่งขันในด้านคุณภาพที่
รุนแรงขึ้น สินค้าที่ขาดคุณภาพจะถูกเบียดหายไปจากตลาดการ
ค้า
7
มาตรการทางการค้าจะให้ความสนใจกับสุขอนามัยและ
ความปลอดภัยของผู้บริโภคเป็นสิ่งสำาคัญ ไปพร้อมๆกับมีการ
กำาหนดมาตรฐานคุณภาพ
การแข่งขันที่รุนแรงในตลาดการค้า ทำาให้ผู้ผลิตต้องอาศัย
เทคโนโลยีใหม่มาใช้ในกระบวนการผลิตหรือต้องพึ่งพิง
วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีมากขึ้น
เพื่อทำาให้ต้นทุนการผลิตตำ่าลง
เพื่อทำาให้คุณภาพดีขึ้นด้วยต้นทุนที่ตำ่า

8. 1. บริบทโลกที่เปลี่ยนแปลงและจะมีผลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
1.6 มาตรฐานสินค้าเป็นสิ่งจำาเป็นในยุคของการค้าเสรี
การเกษตร การเกษตรนานาชาติ
อาเซียน
การเกษตรไทย
8
การก้าวสู่ยุคการค้าเสรี
ความก้าวหน้าของเทคโนโลยีและนวัตกรรม
มาตรฐานสินค้า
เกษตรและอาหาร
เช่นข้าวหอมมะลิ
มาตรฐานระบบ
(เช่น GAP, Organic
Thailand, GMP
เป็นต้น)
มาตรฐานชุมชน
มาตรฐานทั่วไป
SPS/QIE/CODEX
/ IPPC
มาตรฐาน IFOAM,
USDA ORGANIC
มาตรฐานทั่วไป
SPS/QIE/CODEX/
IPPC
การเข้าสู่
Word Free
Trade
Economy ตาม
บริบทของ
องค์การการค้า
โลก
มิติเวลา

9. 1. บริบทโลกที่เปลี่ยนแปลงและจะมีผลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
1.7 การปรับเปลี่ยนบริบทในภูมิภาคโดยเฉพาะเขตเสรีการค้า
และเส้นทางระเบียงเศรษฐกิจใหม่สร้างโอกาสใหม่และความ
ท้าทาย
1.North-South Corridor
2.Northern Corridor
3.North-Eastern Corridor
4.Eastern Corridor
5.Central Corridor
6.East-West Corridor
7.New Southern Corridor
8.Southern Corridor
9.Southern Coastal
Corridor
1
2
3
4
5
6
7
8
9
ที่มา: กรมเจรจาการค้าระหว่างประเทศ
9

10. การประชุมเชิงปฏิบัติการ “ระดมความคิดการประกวดนวัตกรรมชาวบ้านด้านการเกษตรเพื่อพัฒนาคุณภาพ
ชีวิตของเกษตรกรรมไทย” วันที่ 4 กันยายน 2557 ณ ห้องประชุม INC2 ชั้น 4 อาคาร INC-2
อุทยานวิทยาศาสตร์ประเทศไทย ปทุมธานี
10 10
2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย

11. 2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย
2.1 มโนทัศน์ที่1: เกษตรกรรายย่อยกลุ่มใหญ่ก้าวไม่ทันกับ
บริบทโลกที่เปลี่ยนไปและเกิดภาวะล่มสลายในอาชีพ
เกษตรกรรม
เงื่อนไข
ที่รายย่อย
เผชิญ
อาหารอยู่ใน
มือธุรกิจ
ขนาดใหญ่
รายเล็ก
ถอดใจแต่
รายใหญ่
เห็นโอกาส
11 การก้าวสู่ยุคการค้าเสรี
ความก้าวหน้าของเทคโนโลยีและนวัตกรรม
ก้าวไม่ทันกับการ
เปลี่ยนแปลงทาง
เทคโนโลยีและการจัดการ
การผลิตขาดความ
เข้าใจถึงผู้บริโภค ก้าว
ไม่ทันกับการตอบสนอง
ของกลไกการตลาดสมัย
ใหม่
การผลิตสินค้ายังเป็น
สินค้าคละ ไม่ได้คำานึงถึง
คุณภาพและมาตรฐานตาม
กฎกติกาการค้าใหม่ ทำาให้
ไม่ได้ราคา
การผลิตเป็นรายเล็กราย
น้อยทำาให้การเข้าถึงตลาด
สมัยใหม่ทำาได้ยากและ
จำากัด
การผลิตให้ผล
ตอบแทน ตำ่าและ
เกษตรกรเข้าสู่ภาวะสูง
วัย
มีมาตรฐานแต่
ราคาอาหารแพง
ขึ้น
การมีอยู่
ของอาหาร
ยังขยายตัว
แต่ food
safety net
ของครัว
เรือนหดตัว
การเข้า
ไม่ถึงอาหาร
และfood
poverty
เป็นปัญหา
ของคนจน
ในชนบท
มิติเวลา
11

12. 2.2 มโนทัศน์ที่ 2: เกษตรกรรายย่อยในกลุ่มที่เลือก
เดินบนเส้นทางเกษตรกรรมยั่งยืนจะอยู่ดีกินดีและ
เป็นสุข
12
เกษตรกรรม
ยั่งยืน
คุณภาพชีวิตที่
ดีของเกษตรกร
ดิน นำ้า
อากาศbiodiv
ersity
ประสิทธิภาพ ความเป็นธรรม
การผสม
ผสานการ
ผลิตพืช และ
สัตว์
2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย

13. 13
 มีกระบวนการผลิตที่ดีจากต้นนำ้าและเชื่อมต่อกับ
กระบวนการกลางนำ้าและปลายนำ้า เพื่อให้เกิด
กระบวนการทำาธุรกิจโดยคำานึงถึงคุณค่า เช่น การ
ทำาข้าวหอมมะลิอินทรีย์ การผลิตพืชผักปลอดภัย
คุณภาพและมาตรฐานในทางการค้า
 ปรับระบบการผลิตในรูปแบบ product mass
ไปสู่การเป็น product niche โดยการจัดการความรู้
ให้กับตนเองและการสร้างกลุ่มอย่างเช้มแข็ง
 สร้างหลักคิดของการพึ่งพาตนเอง ภายใต้
กระบวนการจัดการความรู้ การตระหนักถึงความเสี่ยง
การสร้างรายได้และการประหยัดรายจ่าย การสร้าง
คูณธรรมและความเชื่อถือในตัวสินค้า
2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย
2.2 มโนทัศน์ที่ 2 (ต่อ)

14. 2.2 มโนทัศน์ที่ 2 (ต่อ)
การรวมเป็นกลุ่มของเกษตรกรรายย่อยจะทำาให้การสร้างห่วง
โซ่คุณค่าในกระบวนการผลิตและการตลาดเกิดขึ้นได้และมีความ
ยั่งยืน
ระบบการผลิต
(Production System)
การสนับสนุนจาก
หน่วยงานของรัฐ
ระบบการตลาด
(
ระบบการแปรรูป
(Processing System)
Marketing System)
ระบบการบริโภค
(Consumption System)
การสนับสนุนจาก
องค์กรธุรกิจ
Source: Modified from Boonjit Titapiwatanakun KU 2 Dec. 2003
2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย

15. ธุรกิจ
การจัดการที่ดินและทุน
สหกรณ์การเกษตร
การส่งเสริม การให้สิน
เชื่อ
Source:Dang Kim Son, 2014
:
15
2.2 มโนทัศน์ที่ 2 (ต่อ)
2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย

16. 2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย
2.3 มโนทัศน์ที่ 3: การขยายตัวของ Business
Farmและการเติบโตของเกษตรอุตสาหกรรม
มีการขยายตัวของผู้ประกอบการขนาดใหญ่ใน
เชิงของ Business farmและอุตสาหกรรมแปรรูป
การผลิตมีลักษณะของผู้ประกอบการรายใหญ่ มีเป้าหมาย
ทางธุรกิจ ทั้งเพื่อการตอบสนองต่อความต้องการของตลาด
ทั้งในประเทศและต่างประเทศ พัฒนาเทคโนโลยี
อุตสาหกรรมอาหาร พัฒนาคุณภาพของสินค้าให้ได้
มาตรฐานของตลาด
การผลิตที่มีลักษณะเป็นเกษตรอุตสาหกรรม มีลักษณะ
ของการเป็นZoning โดยมีฐานของอุตสาหกรรมการ
แปรรูปเป็นตัวรองรับเพื่อการสร้างมูลค่าเพิ่มจากวัตถุดิบใน
พื้นกท้าวี่ไปสู่การใช้เทคโนโลยีและเครื่องจักรกลการเกษตร
และการเป็นธุรกิจฟาร์ม หรือการเป็น corporate farming
16

17. 2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย
2.3 มโนทัศน์ที่ 3(ต่อ)
การผลิตจะให้ความสำาคัญกับมาตรฐานในกระบวนการผลิตเพื่อการ
ส่งออก
 การจัดการในโรงเรือนปิด
(Evaporative cooling system)
ควบคุมด้วยระบบคอมพิวเตอร์
(Automatic System)
การจัดการในโรงเรือนปิด
(Evaporative Cooling System)
การนำามูลสุกรมาผลิต Biogas
พัฒนาการเพาะเลี้ยงสัตว์นำ้าในระบบปิด
(Probiotic Farm)
พัฒนากุ้งพันธุ์ดี
Good Manufacturing
Practice (GMP) Good Agricultural
Practice (GAP)
ที่มา: ดัดแปลงจากมนตรี คงตระกูลเทียน 2554 17

18. Q&A ขอบคุณ