Wykład zaprezentowany na konferencji V edycji Podlaskiej Szkoły Medycyny Paliatywnej, która odbyła się w Nowej Woli w woj. podlaskim. * Prosimy uszanować prawa autorskie i dobre obyczaje w nauce przy wykorzystaniu informacji zawartych w prezentacji.

2. stan umysłowego, fizycznego i
emocjonalnego wyczerpania, prowadzący
do:
 chronicznego zmęczenia, zobojętnienia,
 traktowania ludzi cynicznie i
przedmiotowo,
 z poczuciem własnej niekompetencji i
obniżającą się samooceną.

3.  Wypalenie zawodowe staje się problemem społecznym
nie tylko dlatego, że dotyka coraz większej grupy
zdolnych, dobrych i niezwykle zaangażowanych w pracę
ludzi i ze względu na wysokie koszty jednostkowe i
społeczne, ale też, a może przede wszystkim dlatego, że
wskazuje na poważny kryzys w organizacji/miejscu pracy.
 Dlatego przyglądając się przyczynom epidemii
wypalenia zawodowego warto zaczynać od
analizy środowiska pracy: jak zmieniało się
miejsce pracy, jak szef traktuje podwładnych,
czy wymagania drastycznie wzrosły lub zmieniły
się inaczej, czy zadania są obecnie nie do
końca jasne, czy i dlaczego pracownik może
czuć się wyobcowany, czy i jakie ostre konflikty
miały ostatnio miejsce itp.

4. 1. przeciążenie pracą - gdy zbyt intensywna i/lub
skomplikowana, a organizm słabnie; też – jako efekt
pracoholizmu,
2. brak wpływu na to, co dzieje się wokół, człowiek czuje się jak
marionetka, bez kontroli nad sobą i otoczeniem,
3. marne wynagrodzenie a zwłaszcza, gdy warunki uległy
pogorszeniu, np. pracodawcy płacą mniej za więcej pracy
albo oszukują inaczej,
4. pogorszenie relacji w społeczności do rozpadu więzi
międzyludzkich włącznie,
5. niszczenie współpracy w zespole - sztuczne prowokowanie
rywalizacji i konfliktów oraz mniej lub bardziej świadome
niesprawiedliwe traktowanie ludzi,
6. konieczność wyboru między sprzecznymi wartościami, np.
co ważniejsze: regulamin czy zachowanie przyzwoitości
wobec innych (czyli postępowanie zgodne z własnym
systemem wartości).

5.  W celu znalezienia antidotum -
koniecznie trzeba ustalić, które z tych
przyczyn odpowiadają za wypalenie
zawodowe konkretnego człowieka i jak
są wzajemnie ze sobą powiązane.
 Analizując zachowanie wypalonej
zawodowo jednostki warto zwracać
szczególną uwagę na
TRZY WYMIARY WYPALENIA:

6.  wyczerpanie emocjonalne i fizyczne,
 cynizm i depersonalizacja,
 nieskuteczność i nieprzystosowanie.

7. 1. Emocjonalne wyczerpanie - poczucie
nadmiernego obciążenia emocjonalnego,
przemęczenia, pustki uczuciowej, braku energii
psychicznej i fizycznej. Jest to najbardziej
uderzający objaw zespołu wypalenia
zawodowego.
2. Depersonalizacja - odnosi się do negatywnych
postaw w stosunku do pacjentów, klientów,
uczniów, wychowanków. Pojawia się skłonność
do traktowania ludzi w sposób obojętny,
bezosobowy, przedmiotowy, cyniczny lub
pogardliwy. (odmienne rozumienie tego terminu
niż w tradycji psychiatrycznej). dynamiczny
proces obronnego dystansowania się wobec
„usługobiorców”

8. 3. Tendencja do negatywnego oceniania
własnej pracy, zawodowych umiejętności i
dokonań - z ang. reduced personal
accomplishment zwykle tłumaczy się jako
obniżone poczucie dokonań osobistych,
czasem jednak używa się go w kontekście
obniżenia osobistego zaangażowania
zawodowego, obniżenia osobistych
osiągnięć lub obniżonej satysfakcji
zawodowej.

9.  Wg Maslach wypalenie dotyka głównie
przedstawicieli specyficznych zawodów, które
wymagają bliskiej, bezpośredniej pracy z
ludźmi, osobistego zaangażowania w kontakty
interpersonalne, często związane z
pomaganiem innym, a umiejętności społeczne
są w nich podstawowym narzędziem pracy (z
ang. human services, helping professions):
lekarze, pielęgniarki, psychologowie,
pracownicy socjalni, nauczyciele,
wychowawcy

10.  Tracimy dotychczasowe zaangażowanie,
następuje erozja emocji, radość z pracy
zastępuje nieufność, wręcz wrogość wobec
ludzi.
 Ukrywanie uczuć negatywnych i udawanie, że
nie dzieje się nic złego szkodzi dodatkowo, bo
reakcja upozorowana osłabia organizm coraz
bardziej.
 BRAK jest HARMONII MIĘDZY OSOBĄ A PRACĄ.
TO SILNY STRES!
 Każde wypalenie zawodowe stanowi poważny
stres, choć nie każdy stres prowadzi do takiego
wypalenia.

11.  To określona relacja między osobą a
otoczeniem, która oceniana jest przez
osobę jako obciążająca lub
przekraczająca jej zasoby (to wszystkie
dostępne środki dla danej osoby, czyli
pieniądze, znajomości, umiejętności itp.)
i zagrażająca jej dobrostanowi
 Ta relacja powoduje stres, jeśli istnieje
dążenie do sprostania nadmiernym
wymaganiom.

12. OGÓLNY ZESPÓŁ ADAPTACYJNY
 H. Selye, kanadyjski psychofizjolog, określił
(pierwszy), co dzieje się w organizmie w sytuacji
stresu. Stres to, wg niego, niespecyficzna
reakcja organizmu w odpowiedzi na działanie
bodźców szkodliwych (stresorów).
Stres składa się z trzech stadiów:
1. stadium reakcji alarmowej - następuje mobilizacja sił
obronnych organizmu,
2. stadium odporności - pojawia się przystosowanie do
stresora,
3. stadium wyczerpania – przy silnym i długotrwałym
stresie, z którym człowiek sobie nie radzi, może dojść do
wyczerpania energii organizmu i pojawienia się chorób
psychosomatycznych (czyli chorób spowodowanych
czynnikami psychologicznymi ze skutkami cielesnymi).

13.  Objawy stresu można usuwać technikami
relaksacji, gorzej z redukcją szkodliwych
przyczyn, tkwiących w systemie.
 Kiedy człowiek czuje, że nic sensownego
nie może zrobić, nie ma też możliwości
ucieczki – może dojść do depresji
reaktywnej (zwanej psychogenną).
 Reakcja na stres zależy od
wyposażenia genetycznego i
siły/typu układu nerwowego oraz
od wyuczonych sposobów
kontroli.
 Zwykle atakowany jest najsłabszy
układ organizmu, prowadząc do
chorób psychosomatycznych.

14.  poczucie bezradności i zagubienia (jak „we mgle”),
 utrata wiary w swoje możliwości przeciwstawiania się
toksycznemu otoczeniu,
 nieuzasadnione lub przesadne poczucie winy,
 brak napędu do działania,
 chroniczne zmęczenie i osłabienie,
 skłonność do izolacji,
 częste bóle zamostkowe i migrenowe (tzw. maski depresji),
 lęk,
 cierpienie,
 rozpacz przechodzące w poczucie pustki,
 zobojętnienie i cynizm
 oraz z czasem – utrata nadziei i podważanie sensu istnienia,
skłaniające do myśli i prób samobójczych.

15.  Każda depresja jest stresem, choć nie
każdy stres prowadzi do depresji.
 Splot: stres-depresja-wypalenie
zawodowe jest szczególnie
niebezpieczny dla ludzi i wymaga
zdecydowanych działań.

16.  Nie wolno lekceważyć cry for help osób w
depresji!
 Antydepresanty (w Polsce ok.30 stosowanych
leków) bywają pomocne, choć konieczna
jest też psychoterapia, np. mająca bardzo
dobre wyniki psychoterapia poznawczo-
behawioralna (Beck, Ellis).
 Nie wolno namawiać chorych ludzi do
„wzięcia się w garść”, tylko nakłonić do
wizyty u psychiatry.
 Nie należy zaprzestać brania leków po
(chwilowej) poprawie!

17.  Uwaga na efekt kaskadowy: skargi od
niezadowolonych ludzi z zewnątrz uderzają w
pracowników, a nie w wadliwie
funkcjonującą organizację/system!
 Lepiej oczywiście zapobiegać
wypaleniu niż je zwalczać, ale
jeśli już do tego dojdzie: trzeba
zajmować się wypaleniem
zawodowym analizując
sytuację w organizacji, nie
tylko dlatego, że niszczy ludzi,
ale dlatego, że wpływa na
coraz gorsze wyniki.

18.  szef obarcza wypaloną zawodowo
jednostkę winą za jej stan i żąda
wzmożenia wysiłków; niczego nie
zmienia w organizacji; jest z siebie bardzo
zadowolony.

19.  szef organizacji rozumie trudną sytuację
wypalonego, a dotychczas świetnego
pracownika i pomaga na różne sposoby.
 Stosuje indywidualne podejście, stopniowo
zmieniając/ulepszając działanie organizacji, aby
przeciwdziałać wypaleniu innych ludzi, włącza
do tej pracy (projekt grupowy) cały zespół.
 Zwraca szczególną uwagę wobec wypalonych
zawodowo pracowników na:
› ZMNIEJSZANIE OBCIĄŻEŃ, WZROST U NICH POCZUCIA
WPŁYWU I KONTROLI, NAGRADZANIE W RÓŻNY SPOSÓB.
WYSYŁA NA PŁATNY WYPOCZYNEK/ DŁUŻSZY URLOP,
proponuje PSYCHOTERAPIĘ.

20.  ZAPOBIEGANIE WYPALENIU I BUDOWĘ
ZAANGAŻOWANIA u ludzi najlepiej
zaczynać od zarządu, ulepszając projekty
organizacyjne.
 A w przypadkach powtarzającego się u
ludzi wypalenia zawodowego koniecznie
(zamiast ich obwiniania!) - ODKRYĆ CO JEST
PRZYCZYNĄ, PO TO BY POPRAWIĆ KULTURĘ
ORGANIZACYJNĄ.
 Profile zespołów pomagają w reorganizacji.

21. PROMOWAĆ WARTOŚCI OGÓLNOLUDZKIE!
 To one powinny mieć priorytet, a nie
ekonomiczne; warto chociaż próbować
przełożyć wartości na działania i
zbudować wspólnotę: życzliwą,
sprawiedliwą, otwartą, entuzjastyczną.
 Przywódcy idący W STRONĘ LEPSZEJ
PRZYSZŁOŚCI wybierają…

22. 1. zrównoważone obciążenie pracą,
2. poczucie wolności wyboru i kontroli,
3. uznanie i nagroda,
4. poczucie wspólnoty w społeczności,
5. działania fair play, szacunek i
sprawiedliwość,
6. sensowna i ceniona praca.

23.  Różne wersje (3) MBI mierzą stopień
wypalenia zawodowego
 Pytania dotyczą 6. dróg do
zaangażowania oraz energii,
skuteczności, wyczerpania
emocjonalnego, depersonalizacji (np.
„czuję obojętność wobec ludzi”),
osobistych osiągnięć, objawów stresu,
oddania pracy.
 Są tam też pytania otwarte!

24.  Maslach, Ch., Leiter, M. (2011). Prawda o
wypaleniu zawodowym. Co robić ze
stresem w organizacji. (red. nauk. pol.
wyd. H. Sęk). Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.

26. 1. Wymagania pracy:
a) stresory związane z pracą: obciążenie pracą, presja
czasu, zbyt wiele pracy do wykonania w zbyt krótkim
czasie, konflikt ról (gdy trzeba sprostać sprzecznym
wymaganiom), niejasność ról (brak koniecznych do
dobrego wykonania pracy informacji, brak jasności, co
do celu pracy i zakresu odpowiedzialności)
b) stresory wynikające ze specyfiki pracy z ludźmi:
bezpośredni kontakt z klientami/pacjentami/uczniami,
ich liczbę, wagę ich problemów, konfrontacja z agresją,
cierpieniem i śmiercią. Wiele badań nie potwierdza
silniejszej zależności wypalenia od tej grupy czynników –
więc bardziej chodzi o stresory związane z pracą w
ogóle, a nie z jej typem

27. 2. Brak zasobów takich jak: wsparcie,
informacje zwrotne, autonomia w pracy,
udział w podejmowaniu decyzji,
kontrola własnej pracy, wynagrodzenie,
możliwości kariery.

28.  Zewnętrzne umiejscowienie kontroli.
 Bierne, unikowe strategie radzenia sobie ze stresem.
 Niska samoocena – niekiedy przyczyna wypalenia, a
zawsze jego konsekwencja.
 Wysoki poziom neurotyczności (składniki to: lęk, wrogość,
depresja, impulsywność, nadwrażliwość i nieśmiałość).
 Postawy związane z pracą: zbyt wysokie, nierealistyczne
oczekiwania wobec własnej pracy.
 Wiek: u osób młodszych nieco częściej wyższe wskaźniki
wypalenia - być może to konfrontacja marzeń i
oczekiwań z rzeczywistością lub brakiem doświadczenia
zawodowego. Ale możliwe też, że wypaleni pracownicy
po prostu wcześniej porzucają zawód, zostają ci, którzy
potrafili wykształcić u siebie mechanizmy adaptacyjne.
 Wypalenie częstsze u ludzi z wyższym wykształceniem –
wyższe stanowiska? wyższe oczekiwania? ambicje?

29.  Styl skoncentrowany na zadaniu – styl
radzenia sobie ze stresem polegający na
podejmowaniu zadań lub planowaniu
rozwiązania problemu, podejmowanie
wysiłku w celu rozwiązania problemu
może oznaczać poznawcze
przekształcenia lub próby zmiany sytuacji

30.  Styl skoncentrowany na emocjach – styl
charakterystyczny dla osób, które w
sytuacjach stresowych koncentrują się na
sobie i własnych przeżyciach
emocjonalnych (np. złość, poczucie winy,
napięcie). Osoby te mają także tendencję
do myślenia życzeniowego i fantazjowania
po to, by zmniejszyć napięcie emocjonalne.
Czasami może to jednak powiększać
poczucie stresu, napięcia i przygnębienia.

31.  Styl skoncentrowany na unikaniu - styl
charakterystyczny dla osób, które w
sytuacjach stresowych wykazują tendencję
do wystrzegania się myślenia, przeżywania i
doświadczania tej sytuacji.
Styl ten może przyjmować dwie formy:
 Angażowanie się w czynności zastępcze –
np. oglądanie tv, sen, myślenie o
przyjemnych sprawach, objadanie się
 Poszukiwanie kontaktów towarzyskich