1. „Joepie, geen activiteiten
vandaag, dan kunnen we
spelen!‟
Over (vrije)tijdsbeleving en spel van kinderen
Johan Meire
Onderzoekscentrum Kind & Samenleving
Gastcollege ‘Kind en vrije tijd’, Pedagogie van het jonge kind
Karel de Grote Hogeschool, Antwerpen, 22 februari 2013

2. Kinderen-in-de-samenleving
 Sociology of childhood
◦ Kritiek op ontwikkelingspsychologie:
becoming & being
◦ „Kind‟ en „kindertijd‟ als sociale constructie
◦ Kinderen als sociale categorie
◦ Kinderen als actief in hun eigen leefwereld
 Agency / actorschap
 Focus op leefwereld van doorsneekinderen in
diverse situaties

3. Belevingsonderzoek
 Hoe gaan kinderen om met hun leefwereld
en hoe geven ze er betekenis aan?
 Betekenis allereerst gevormd via
belevingen
◦ Aansluiten bij en vragen naar belevingen
◦ Pas in tweede instantie naar meningen/attitudes
 Methodologische terughoudendheid
◦ Focusgroepen
◦ Observaties: „reactieve methode‟, semi-participerend
◦ Half-open individuele interviews
◦ Straatinterviews
◦ …

4. Tijdsbelevingsonderzoek
 Gezinnen via individuele interviews
 Brede school via focusgroepsgesprekken
 Vrijetijdscontexten via observaties
◦ Buitenschoolse kinderopvang
◦ Speelpleinwerk
◦ Sportclubs
Hoe gaan kinderen om met de organisatie
van de tijd?

5. Tijdsbelevingsonderzoek
 Gezinnen via individuele interviews
 Brede school via focusgroepsgesprekken
 Vrijetijdscontexten via observaties
◦ Buitenschoolse kinderopvang
◦ Speelpleinwerk
◦ Sportclubs
Hoe gaan kinderen om met de organisatie
van de tijd?

6. Vrije tijd?


7. Vrije tijd?

8. Vrije tijd?

9. Informele vrije tijd
 Verantwoording van de voorkeur
«Maar ja, ik weet dat ook wel, ik ben de enige in
de klas zonder van dat soort hobby‟s. Ik vind dat
niets hé, die mogen dat doen. Maar ik heb liever,
allee, mijn vrijheid zo. (Niels)
 Ondersteund door ouders (+
netwerk rond gezin,
woonomgeving, …)
«Wij zijn nogal onthaastend, soms een beetje lui,
we willen ons ook een beetje bewust afzetten
tegen de holmentaliteit van de maatschappij. Dus
in die zin gaan we dat niet uitstralen naar onze
kinderen. (ROZANNE)

10. Georganiseerde vrije tijd
 Veel hobby‟s hebben is niet: „het druk
hebben‟
«Dat is niet rap na elkaar. (Thaïs)
«Maar ik doe dat graag, ik vind dat niet druk. (Pepijn)
«Want ik ben wel lang thuis, meestal ben ik minstens
tot kwart na vijf thuis [voor de activiteiten beginnen].
(Lente)
 Ondersteund door ouders
«Zich uitleven. Ik zeg dikwijls, man worden [lacht].
Zelf uw boontjes kunnen doppen. (F )
ONS
«Wij staan erop dat hij fysiek bezig is. (…) Maar hij
moet ook iets doen voor de geest. (ANTON)

11. Georganiseerde vrije tijd

12. Georganiseerde vrije tijd

13. Buitenschoolse kinderopvang
IBO
 “Voor kinderen is tijd in de opvang vrije tijd”:
pedagogische pijler van de buitenschoolse
opvang … maar mogelijk „verplichte vrije
tijd‟
◦ Engagement?
◦ Vooraf vastleggen van de tijd is niet
vanzelfsprekend
 Huiselijke sfeer
 Ritme van de opvangdag

14. Temporeel actorschap van
kinderen
Hoe gaan kinderen om met de temporele
organisatie van hun leefwereld?
Temporeel actorschap: drie modi:
 Temporele taken
◦ Hoe omgaan met de taken die de tijdsorde je stelt?
 Keuzes en tactieken
◦ Hoe omgaan met mogelijkheden en beperkingen v/d
tijdsorde
 Temporele esthetiek
◦ Eigen kleur of sfeer van de tijdsorde mee vorm geven

15. Temporele taken
Hoe gaan kinderen om met de taken die de
tijdsorganisatie hen stelt?
 Dwingende tijdsorde
 Collectieve verplichte momenten
 Wegvallen van de tijdsorde: dode momenten
 Zich integreren tussen andere kinderen
 Door individuele kinderen
 Kinderen krijgen hulp in deze temporele taak

16. Temporele taken
Hoe gaan kinderen om met de taken die de
tijdsorganisatie hen stelt?
 Temporele taken voor individuele kinderen
 Hangen vaak samen met het ritme van de
opvangtijd
 Zich losmaken van de thuisomgeving
 Wachten op en zoeken naar vrienden
 Zoeken naar een activiteit
 Nieuwe bezigheid vinden bij einde van spel
 Speelkameraden verdwijnen, wat nu?
 Afgehaald worden door ouders
 Overzicht krijgen over langere opvangperiodes
Kinderen ondersteunen de organisatie

17. Keuzes en tactieken
Hoe gaan kinderen om met de mogelijkheden
die de tijdsorganisatie hen geeft, en met de
beperkingen ervan?
 Keuzevrijheid: zelf de tijd bestemmen
Grote keuzevrijheid => heel divers spel en diverse
activiteiten

21. Keuzes en tactieken
Hoe gaan kinderen om met de mogelijkheden
die de tijdsorganisatie hen geeft, en met de
beperkingen ervan?
 Tactieken in een gesloten tijdsorde
 Betrokkenheid en uitval
 Soorten tactieken
 Gedoogvrijheid en succesvolle tactieken
 Tactieken in een open tijdsorde
 Eigen interactieruimte beschermen/uitbreiden

22. Temporele esthetiek
Hoe geven kinderen mee vorm aan de sfeer
of de kleur van de opvang?
 Sfeer of kleur reflecteert vaak tijdswensen
 Diversiteit in spel reflecteert keuzevrijheid
 Complex sociaal spel (b.v. fantasiespel)
 Repetitief spel (b.v. strijkpareltjes prikken)
 Huiselijke sfeer, rust en informaliteit + intens spel
 Verveling en marginalisering
 Zich vervelen als temporele taak (nieuwe activiteit
zoeken)
 Structureel probleem bij veel oudere kinderen in de
opvang

23. Kwaliteiten van de tijd
• Structuur van de tijd die voor kinderen wordt
georganiseerd
 De tijd is herkenbaar en biedt houvast
 Er is variatie in de aangeboden tijd
 Er is samenhang in de tijd
• Invulbaarheid door kinderen
 Kinderen kunnen zich verbinden met de tijd en de
organisatie ervan
 De tijd is door kinderen (mee) bestembaar
 Als de tijd niet echt bestembaar is, is hij toch nog
manipuleerbaar
 De tijd is verbeeldbaar: de betekenis ervan ligt niet
vast

24. Kwaliteiten van de tijd
Voldoende structuur en voldoende
invulbaarheid maken een inhoudelijke
invulling van de tijd mogelijk
• Uit zich in een variatie aan invullingen,
spel
• Intense tijd, rust, sociale tijd, eigen tijd…
Autonomie als temporele
basisproblematiek voor kinderen:
zelfbeschikking over de tijd

25. Spelen
 Spelen als manier om je te verbinden
met je leefwereld
◦ meer dan alleen „plezier‟
◦ meer dan alleen „leren‟ en „ontwikkelen‟
◦ „iets wat je doet‟ (een spel, een activiteit)
maar vooral spelen/speelsheid:
 een vorm van betekenisgeving (cultuur)
 een manier om „in de wereld te staan‟

26. Spelen
• Zelfgekozen en zelf gestuurd
• Inclusief vrijheid om te stoppen

27. Spelen
• Zelfgekozen en zelf gestuurd
• Inclusief vrijheid om te stoppen
• Proces is meer van belang van doel

28. Spelen
• Zelfgekozen en zelf gestuurd
• Inclusief vrijheid om te stoppen
• Proces is meer van belang van doel
• Er zijn regels en grenzen
• Vooral zelfgekozen, onderhandeld,
gedeeld

29. Spelen
• Zelfgekozen en zelf gestuurd
• Inclusief vrijheid om te stoppen
• Proces is meer van belang van doel
• Er zijn regels en grenzen
• Maar die zijn te onderhandelen
• Onderscheid spelcontext en reële
wereld
• Time in/time out

30. Spelen

31. Spelen… en speelsheid

32. Spelen en speelsheid

33. Peer cultures
Een antropologische kijk op spelen – 7 maart
2012

34. Universele spelletjes

35. Universele spelletjes
 Zelforganisatie
 Wie is „hem‟, wie mag beginnen,…
 Afbakening van het terrein, veilige plek,…

36. Universele spelletjes
 Zelforganisatie
 Wie is „hem‟, wie mag beginnen,…
 Afbakening van het terrein, veilige plek,…
 Uitdagen en veiligheid opzoeken

37. Universele spelletjes
 Zelforganisatie
 Wie is „hem‟, wie mag beginnen,…
 Afbakening van het terrein, veilige plek,…
 Uitdagen en veiligheid opzoeken
 Enorm flexibel: bijna overal, allerlei leeftijden,
weinig materiaal…

38. Peer cultures
Een antropologische kijk op spelen – 7 maart
2012

39. Controle
 Gezinstijd „ „

40. Delen

41. Controle & delen – inclusie &
exclusie

42. Controle & delen – inclusie &
exclusie

43. Controle & delen – inclusie &
exclusie

44. Bouwen van en spelen in
kampen

45. Bouwen van en spelen in
kampen
Het georganiseerde speelplein

46. Bouwen van en spelen in
kampen
Het georganiseerde speelplein

47. Bouwen van en spelen in
kampen
Het georganiseerde speelplein

48. Bouwen van en spelen in
kampen
Het georganiseerde speelplein

49. Bouwen van en spelen in
kampen
Het georganiseerde speelplein

50. Een speelplek maken

51. Het kamp beschermen

52. Militaire inspiratie

53. Spelen in kampen als
geritualiseerde inclusie en
exclusie
 Bij een kamp horen
 Exclusie
 Interne rivaliteit

54. Spelen in kampen als
geritualiseerde inclusie en
exclusie
 Bij een kamp horen
 Exclusie
 Interne rivaliteit
 Rivaliteit tussen kampen
 Bewaken
 Stelen, sabotage
 Gevoel voor proportie
 Een echte aanval?
 Geritualiseerd - gedeeld, gestileerd,
ingeperkt

55. Spelen in kampen als
geritualiseerde inclusie en
exclusie
 Rivaliteit tussen kampen
 Externe vijand
 B.v. tieners

56. Spelen in kampen als
geritualiseerde inclusie en
exclusie
 Rivaliteit tussen kampen
 Externe vijand
 B.v. tieners
 Wapens
 Symbolisch belang

57. Spelen
 „In de wereld zijn‟
„Alsof‟-
karakter
van spel

58. Game over

59. Johan Meire ● jmeire@k-s.be
Kind & Samenleving vzw ● www.kindensamenleving.be