het verslag van een promotie-onderzoek naar de identiteit van de hbo-docent, juni 2014, Tilburg University

1. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut© copyright - het Ontwikkelingsinstituut
De hbo-docent en zijn identiteit
Rudy Vandamme
Jezelf boetseren in je beroepsrol
www.lerarenidentiteit.be

2. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut© copyright - het Ontwikkelingsinstituut
De hbo-docent en zijn identiteit
Dit boek is de gepopulariseerde versie van
het promotieonderzoek, uitgevoerd door
Rudy Vandamme, tussen 2009 en 2014.
Het helpt je om een gesprek te voeren met
leraren over hun identiteit; hoe ze zichzelf
boetseren in hun beroeprol.
2
Via CoachingBooks.net kun je in he

3. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut 3
Het is de moeite om te investeren in onderzoek hoe docenten kunnen
ondersteund worden in hun identiteitsontwikkeling.

4. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
De zeven competenties van de leraar
1. Interpersoonlijk
2. Pedagogisch
3. Vakinhoudelijk en didactisch
4. Organisatorisch
5. Samenwerken met collega´s
6. Samenwerken met de omgeving
7. Reflectie en ontwikkeling
4

5. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut 5
Ik voeg er graag aan toe: competentieprofielen en professionele
ontwikkeling kan men niet afsplitsen van persoonlijke identiteit.

6. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Patronen
Container-kijk op identiteit
Talenten
Waarden
Kwaliteiten
6
Identiteit wordt vaak in kaart gebracht met het kernkwadrant van
Ofman of het model van de logische niveaus van Dilts. Het naar
binnen kijken is echter slechts de helft van het plaatje.

7. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
STUDENTEN
METHODIEK
JEZELF
VAK
ONDERWIJS
TEAM
MAATSCHAPPIJ
SCHOOL
Relationele kijk op identiteit
7
Identiteit is ook de verhoudingen die je hebt met dingen buiten je.
Deze verhouding is identiteit als het de vorm krijgt van
toeëigening, identificatie of desidentificatie.

8. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
STUDENTEN
METHODIEK
JEZELF
VAK
ONDERWIJS
TEAM
MAATSCHAPPIJ
SCHOOL
Relationele kijk op identiteit
8
Het Ik is de instantie die zich in verhouding stelt met interne of
externe inhouden.
IK

9. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
De theorie van het dialogische zelf
(H. Hermans)
BUITEN
INTERNE
IK-POSITIE
EXTERNE
IK-POSITIE
9
Hermans formuleert een theoretisch kader om identiteit te begrijpen als een
samenspel van vele interne positioneringen, ook wel stemmen of delen genoemd.
Daarbij behoort wat buiten je is ook tot je identiteit in de vorm van representaties
of externe ik-posities. Bovendien is wat je niet wil zijn, ook deel van je identiteit.

10. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Visualisering van interview gegevens
10
Om patronen in het dialogische zelf te kunnen zien, werd een
coderingsmethode bedacht.

11. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Docent X
11
Elk van de veertien hbo-docenten werd in kaart gebracht volgens die
codering.

12. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Patronen in het dialogische zelf
12
Vervolgens werden patronen onderscheiden en gecategoriseerd.
Het patroon van de facilitator bestaat uit een aantal componenten:
een overtuiging rond activerende didactiek, niet graag voor de klas
staan en een verlangen naar een specifieke vorm van verbinding
met studenten.

13. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
12 thema's van positionering, 43 patronen
13
Een groot deel van het boek is de beschrijving van al deze
patronen aan de hand van citaten van docenten. Er werd een
kriische noot aan toegevoegd.

14. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Verbindende patronen
14
Op een hoger logisch niveau werden drie verbindende patronen
onderscheiden.

15. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Verbindend patroon 1: personaliseren
15
Docenten willen zichzelf zijn in hun beroepsrol. Zij maken van het
competentieprofiel iets persoonlijks. Dat helpt hen zich thuis te voelen in
het beroep.
Japanse vaas: is de vaas gebarsten dan wordt dit geaccentueerd in
plaats van gecamoufleerd.

16. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Verbindend patroon 2: pragmatisch professioneel
16
1.HBO-docenten schermen zich af van invloeden, om zodoende hun
professionele ruimte en zelfwaardegevoel te handhaven. Dat maakt dat ze
semi-professioneel functioneren.
2.HBO-docenten zijn niet zo goed in abstractie; zeker niet als het
academisch is. Ze kiezen leerinhouden, onderwijsmethoden en
onderwijstheorie die bij hen passen en nuttig zijn in het pedagogisch werk.

17. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Verbindend patroon 3: het onderwijsarchetype
werkt niet meer
Aantal
docenten
Leraar is
doorgeefluik
Leraar
creëert
kennis
Leraar bemiddelt
Het archetype ‘voor de klas staan’ en ‘kennis overbrengen’ heeft zijn kracht
verloren. HBO-docenten zien zichzelf als bemiddelaars tussen bronnen van
kennis en studenten. Die bemiddeling kan op vele manieren gebeuren en de
docent kiest eerder op basis van wat bij hem past, dan de aanpak af te
stemmen op de leerstijl van studenten.
17

18. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Droom 1: lezingen geven zodat ideëen landen
1. Een docent kan zijn identiteit bewuster
construeren met behulp van patroontaal.
2. De capaciteit om binnen het dialogische zelf te
onderhandelen is een sleutelvaardigheid voor
arbeidstevredenheid.
3. Persoonlijke ontwikkeling is een onderdeel van
professionele ontwikkeling.
18
TOP DRIE IDEEEN :

19. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Droom 2: ontwikkelcirkels met leraren
19
Laat docenten in een ontspannen sfeer hun verhaal vertellen. Door
collegiale dialoog wordt men niet alleen bewuster van identiteit, maar
worden docenten ook krachtiger in participatie aan onderwijsontwikkeling.

20. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Droom 3: training meerstemmig lesgeven
Facilitator
coach
Persoon
Verteller
Onderzoeker
20
Met eenvoudige oefeningen kunnen diverse ik-posities verankerd worden,
zodat de docent verschillende rollen leert innemen. Dit is niet alleen een
competentietraining, maar het maakt de leraren-identiteit inzichtelijk.

21. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Droom 4: bewustzijn rond patroontaal
RECEPTIEF patroontaal
Patroontaal
21
Identiteitspatronen zijn terug te
vinden in de meest
vanzelfsprekende
communicatiekanalen:
lichaamstaal en de opstelling
van de klas.

22. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut 22
DOCENTEN
Het boek ‘De hbo-docent en zijn identiteit’ gebruiken om over jezelf te reflecteren.
Je laten coachen volgens deze benaderingswijze.
BEGELEIDERS VAN DOCENTEN
Een training volgen in het identiteitsgesprek en in ontwikkelingsgericht coachen van
docenten, gebaseerd op deze benaderingswijze.
SCHOOLDIRECTIES EN ONDERWIJSDIENSTEN
Het boek ‘De hbo-docent en zijn identiteit’ cadeau doen aan alle docenten in de
school en dat kaderen in het starten van een cultuur van zelfreflectie en
onderlinge dialoog over de eigen beroepsopvatting.
Ons een lezing laten geven.
Ons een training laten geven binnen de lerarenopleiding en aan coaches van
leraren.
Ons inhuren om docenten te coachen.
Ons inhuren om ontwikkelcirkels van leraren op te zetten in je school.
Wat kun je doen ?

23. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
rudy@lerarenidentiteit.be
www.lerarenidentiteit.be
23