Bài tham luận hội thảo quốc tế về PTCD tại VN

1. 1
Tham luËn t¹i Héi nghÞ vÒ Ph¸t triÓn céng ®ång t¹i TP.Hå ChÝ Minh 20. 12.2000:
Mét sè vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn vµ x©y dùng n¨ng
lùc trong c«ng t¸c ph¸t triÓn céng ®ång
t¹i ViÖt Nam hiÖn nay
--------------------------------------------------------------------------------------
Ng−êi tr×nh bµy : Th.s. NguyÔn Ngäc L©m
Gi¶ng viªn Khoa Phô n÷ häc
§¹i häc Më B¸n c«ng Tp.Hå ChÝ Minh
Tõ nh÷ng næ lùc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi nÈy sinh qua qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi cña ViÖt Nam hiÖn nay, nhiÒu chñ tr−¬ng vµ
chÝnh s¸ch x· héi ®· ®−îc h×nh thµnh nh»m c¶i thiÖn ®êi sèng cho ng−êi
nghÌo. §¸ng kÓ nhÊt lµ ch−¬ng tr×nh quèc gia Xãa ®ãi gi¶m nghÌo ( tõ
n¨m 1992 ) vµ phong trµo “Toµn d©n ®oµn kÕt x©y dùng nÕp sèng míi ë
khu d©n c− “ ( tõ n¨m 1995 ) ®· cã nh÷ng kÕt qu¶ to lín vµ ®· ®−îc
Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn HiÖp quèc ( UNDP ) ®¸nh gi¸ rÊt cao. §ã lµ
nhê c¸c næ lùc tõ phÝa chÝnh quyÒn c¸c cÊp, c¸c ®oµn thÓ ( nh− Héi Phô
n÷, §oµn Thanh niªn, MÆt trËn tæ quèc, Héi N«ng d©n, Héi Chö ThËp ®á
vv... ), c¸c phong trµo quÇn chóng t−¬ng trî lÉn nhau.
Bªn c¹nh ®ã, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ qu«c tÕ ®· gãp phÇn kh«ng nhá
qua c¸c dù ¸n ph¸t triÓn céng ®ång. Tõ ®ã, nhiÒu khãa tËp huÊn vÒ kh¸i
niÖm vµ ph−¬ng ph¸p ph¸t triÓn céng ®ång ®· ®−îc tæ chøc t¹i nh÷ng n¬i
cã dù ¸n cho c¸c c¸n bé ®Þa ph−¬ng vµ ng−êi d©n tÝch cùc trong céng
®ång nh»m gióp t¨ng n¨ng lùc cho céng ®ång, gióp ng−êi d©n biÕt hîp t¸c
tèt h¬n, biÕt tæ chøc vµ biÕt tù qu¶n. KÕt qña cho thÊy n¬i nµo cã ®−îc sù
quan t©m cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng th× n¬i Êy ph¸t huy ®−îc n¨ng lùc
vµ s¸ng kiÕn cña ng−êi d©n trong c«ng t¸c c¶i thiÖn an sinh céng ®ång.
Trong khi ®ã, mét sè h−íng dÉn viªn trong c«ng t¸c ®µo t¹o t¹i mét sè dù
¸n ph¸t triÓn céng ®ång l¹i cã nhËn xÐt r»ng c¸c c¸n bé cã tr¸ch nhiÖm ë
®Þa ph−¬ng tham gia tËp huÊn Ýt tÝch cùc h¬n ng−êi d©n trong céng ®ång
khi mµ sù thµnh c«ng cña mét dù ¸n tïy thuéc phÇn lín vµo sù hç trî cña
c¸c c¸n bé c¬ së ®ang l·nh träng tr¸ch mang l¹i an sinh cho ng−êi d©n
trong céng ®ång. Nh− vËy, muèn cho c«ng t¸c x©y dùng vµ ph¸t triÓn
n¨ng lùc cho céng ®ång trong bèi c¶nh ViÖt Nam hiÖn nay, chóng ta cÇn
xem xÐt nh÷ng khÝa c¹nh nµo vµ t¹i sao nh− vËy.

2. 2
1. Kh¸i niÖm n¨ng lùc vµ x©y dùng n¨ng lùc.
1.1. N¨ng lùc ( capacity ) lµ kh¶ n¨ng cña mét hay nhiÒu c¸ nh©n vµ cña
mét hay nhiÒu tæ chøc ®Ó hoµn thµnh c¸c chøc n¨ng cña m×nh mét c¸ch
hiÖu qu¶, hiÖu n¨ng vµ bÒn v÷ng. Nã mang ba khÝa c¹nh quan träng : (1)
mét lµ tiÕn tr×nh liªn tôc vµ n¨ng ®éng, (2) hai lµ b¶o ®¶m r»ng c¸c tµi
nguyªn nh©n sù vµ ph−¬ng c¸ch sö dông ®Òu tËp trung vµo viÖc ph¸t triÓn
n¨ng lùc, vµ (3) ba lµ nã tïy thuéc vµo bèi c¶nh chung cña tæ chøc trong
viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng cña m×nh cã hay kh«ng chiÕn l−îc cho viÖc x©y
dùng n¨ng lùc.
1.2. Ph¸t triÓn n¨ng lùc ( capacity development ) quan t©m ®Õn tµi nguyªn
nh©n sù vµ ph¸t triÓn c¸c ®Þnh chÕ, chó träng nhiÒu h¬n vµo n¨ng lùc s¼n
cã h¬n lµ x©y dùng n¨ng lùc míi. V× thÕ ®ßi hái cÇn cã kh¶o s¸t tèt, nhËn
diÖn vµ ph©n tÝch n¨ng lùc s¼n cã trong c«ng t¸c ph¸t triÓn céng ®ång. T¹i
ViÖt Nam, cã chuyªn gia quèc tÕ khuyªn chóng ta nªn theo h−íng nµy
h¬n.
1.3. N¨m 1991, C¸c ®¹i biÓu cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn tham dù mét
Héi th¶o vÒ “ Mét chiÕn l−îc x©y dùng n¨ng lùc trong l·nh vùc n−íc dïng
“ t¹i Delft, Hµ-lan, ®· ®Þnh nghÜa x©y dùng n¨ng lùc ( capacity building )
nh− lµ :
1. T¹o ra mét m«i tr−êng cã kh¶ n¨ng víi chÝnh s¸ch phï hîp vµ
m¹ng l−íi hîp ph¸p;
2. Ph¸t triÓn thÓ chÕ bao gåm sù tham gia cña céng ®ång ( ®Æc biÖt lµ
phô n÷ )
3. Ph¸t triÓn tµi nguyªn nh©n sù vµ cñng cè c¸c hÖ thèng qu¶n lý.
Ta th−êng nãi : Kh«ng gióp ng−êi nghÌo b»ng c¸ch cho hä con c¸ mµ nªn
cho hä cÇn c©u. VÊn ®Ò kh«ng chØ lµ cho cÇn c©u mµ lµ d¹y c¸ch c©u ®−îc
c¸. H¬n thÕ n÷a, ph¶i biÕt ®Æt vÊn ®Ò t¹i sao l¹i ph¶i c©u c¸ ? Ngoµi c©u c¸
hä cßn biÕt lµm g× thªm n÷a? Hä cÇn cã nhiÒu h−íng ®Ó ph¸t huy n¨ng
lùc. ¥ ®©y vai trß cña t¸c viªn ph¸t triÓn rÊt quan träng : ng−êi nµy ph¶i lµ
ng−êi linh ho¹t, s¸ng t¹o trong t×m kiÕm nh÷ng h−íng míi, kh«ng bÞ ®ãng
“khung”. VÝ dô lËp mét phßng vi tÝnh t¹i céng ®ång nghÌo ®Ó thanh niªn
nghÌo mµ cã tr×nh ®é häc vÊn kh¸ cã c¬ héi häc vi tÝnh th× cã t¸c viªn cÊp
cao cho ®ã lµ kh«ng thùc tÕ. T¹i sao l¹i cø xoay quanh nh÷ng ho¹t ®éng
cò rÝch dµnh cho ng−êi nghÌo ? Ph¶i ch¨ng chóng ta vÉn cßn ®¸nh gi¸
thÊp kh¶ n¨ng cña ng−êi nghÌo ?.
X©y dùng n¨ng lùc kh«ng h¼n chØ cã huÊn luyÖn, ®µo t¹o mµ cßn bao gåm
nhiÒu ho¹t ®éng vµ nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng kh¸c, nh− :

3. 3
a. Ph¸t triÓn tµi nguyªn nh©n sù, tiÕn tr×nh trang bÞ cho c¸ nh©n kiÕn
thøc, kü n¨ng vµ tiÕp cËn th«ng tin, gióp hä hoµn thµnh c«ng t¸c
hiÖu qu¶.
b. Ph¸t triÓn tæ chøc, x©y dùng c¸c c¬ cÊu tæ chøc, tiÕn tr×nh vµ thñ
tôc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, kh«ng chØ bªn trong tæ chøc mµ cßn qu¶n lý
®−îc c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c tæ chøc vµ c¸c l·nh vùc kh¸c nhau (
nhµ n−íc, t− nh©n vµ céng ®ång ).
c. Ph¸t triÓn c¸c thÓ chÕ, c¬ chÕ linh ho¹t, th−êng xuyªn thay ®æi ë
c¸c cÊp bËc kh¸c nhau nh»m t¨ng c−êng n¨ng lùc.
2. Mét sè vÊn ®Ò trong ph¸t triÓn vµ x©y dùng n¨ng lùc :
2.1. §µo t¹o vµ gi¸o dôc :
§µo t¹o vµ gi¸o dôc chuyªn nghiÖp lµ cÇn thiÕt cho viÖc thùc hiÖn c¸c
ho¹t ®éng chuyªn biÖt. VÊn ®Ò lµ ®µo t¹o nh− thÕ nµo vµ ng−êi ®−îc ®µo
t¹o ®−îc sö dông nh− thÕ nµo trong c¸c tæ chøc. Trong thêi gian qua,
nhiÒu khãa ®µo t¹o ng¾n h¹n cho mét sè ®Þa ph−¬ng ®· ®−îc tæ chøc vµ
yªu cÇu ®µo t¹o vÒ ph¸t triÓn céng ®ång rÊt lín khi mµ c¸c dù ¸n ph¸t
triÓn ngµy cµng nhiÒu trªn toµn l·nh thæ ViÖt Nam víi sù hç trî cña c¸c tæ
chøc x· héi quèc tÕ. Nh−ng hiÖn nay, Nhµ n−íc ch−a cã chÝnh s¸ch chung
nªn c¸c nç lùc nµy vÉn cßn rêi r¹c, dï cã t¹o ®−îc mét sù chuyÓn biÕn
gióp ng−êi d©n thøc tØnh vÒ hoµn c¶nh cña hä vµ cïng hiÖp lùc víi nhau
v−¬n lªn ®Ó tho¸t khái hoµn c¶nh khã kh¨n, c¸n bé ®Þa ph−¬ng t«n träng
vµ tin t−ëng vµo ng−êi d©n h¬n.
Nhu cÇu ®ßi hái cÇn cã mét ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o chÝnh quy h¬n vµ thùc tÕ
lµ tõ n¨m 1992 ®Õn nay, Khoa Phô n÷ häc, §¹i häc Më B¸n c«ng TP.Hå
ChÝ Minh ®· ®µo t¹o ®¹i häc cho gÇn 100 c¸n bé chñ chèt cña Héi Phô n÷
cña c¸c tØnh phÝa Nam vµ hä ®· øng dông chuyªn m«n c«ng t¸c x· héi vµ
ph¸t triÓn céng ®ång vµo c¸c ho¹t ®éng cña Héi t¹i céng ®ång ®Þa ph−¬ng
vµ ë nh÷ng n¬i Êy, ng−êi d©n nghÌo, nhÊt lµ phô n÷ nghÌo ®· cã thªm
n¨ng lùc v−ît khã nhê vµo sù t¨ng n¨ng lùc cña c¸c c¸n bé Héi Phô n÷.
Con ng−êi ViÖt Nam rÊt ham häc hái, vÊn ®Ò lµ hä cÇn cã ®éng lùc thóc
®Èy ®Ó thay ®æi. Sù thay ®æi ®ã chØ cã thÓ bÒn v÷ng khi cã sù hç trî cña
cÊp l·nh ®¹o, cña mét c¬ chÕ qu¶n lý vµ tæ chøc linh ho¹t vµ sù æn ®Þnh
trong viÖc sö dông tµi nguyªn nh©n sù.
2.2. Tæ chøc vµ qu¶n lý :
§Æc ®iÓm cña ViÖt Nam lµ ngoµi tæ chøc §¶ng vµ chÝnh quyÒn c¸c cÊp,
cßn cã c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi víi m¹ng l−íi réng kh¾p tõ trung −¬ng
®Õn ®Þa ph−¬ng vµ víi sè l−îng thµnh viªn to lín ( Héi LH Phô n÷ cã 11

4. 4
triÖu héi viªn, §oµn Thanh niªn Céng s¶n cã 4 triÖu ®oµn viªn ). §iÒu
nµy cho phÐp c¸c tæ chøc x· héi vµ chÝnh trÞ nµy ®ãng mét vai trß quan
träng trong viÖc t¨ng c−êng th«ng tin liªn l¹c gi÷a §¶ng, Nhµ n−íc vµ
quÇn chóng ë c¬ së. Tuy nhiªn, nhiÒu tr−êng hîp c¸n bé cßn thiÕu kiÕn
thøc, kü n¨ng, ®éng c¬ phôc vô vµ th¸i ®é cÇn thiÕt cho sù thay ®æi hiÖu
qu¶. Hä ch−a ®−îc ®µo t¹o mét c¸ch quy cñ vÒ c¸c kü n¨ng, th¸i ®é phôc
vô, ý nghÜa cña sø mÖnh cña m×nh lµ g× trong l·nh vùc an sinh céng
®ång.T×nh h×nh nµy cßn cã thÓ xuÊt ph¸t tõ lý do nh©n sù thiÕu æn ®Þnh,
thu nhËp vµ lîi Ých thÊp trong khi l¹i ph¶i kiªm nhiÖm nhiÒu viÖc, ng¹i
thªm tr¸ch nhiÖm, nhÊt lµ ë c¸c c¸n bé t¹i c¬ së. NÕu nãi theo diÖn réng,
ph¸t triÓn n¨ng lùc vµ x©y dùng n¨ng lùc cßn tïy thuéc vµo tr¸ch nhiÖm
quèc gia, ®ßi hái cã sù dÊn th©n cÇn thiÕt cña ng−êi l·nh ®¹o, ®ã lµ ®iÒu
kiÖn ®Ó x©y dùng tÝnh bÒn v÷ng trong ph¸t triÓn. Th«ng th−êng, sù dÌ dÆt
cña l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng lµm giíi h¹n sù tham gia vµ lµm n¶n lßng c¸c
nh©n tè tÝch cùc trong céng ®ång vµ dù ¸n ph¸t triÓn khã héi nhËp ®−îc
vµo cuéc sèng cña céng ®ång.
2.3. M¹ng l−íi vµ sù liªn kÕt gi÷a c¸c tæ chøc :
Chóng ta biÕt r»ng m¹ng l−íi c¸c tæ chøc cã thÓ hç trî hay c¶n trë cho sù
hoµn thµnh c¸c chøc n¨ng nhiÖm vô riªng biÖt tïy thuéc vµo b¶n chÊt liªn
kÕt vµ phèi hîp gi÷a hä víi nhau trong ho¹t ®éng. NhiÒu c«ng viÖc chØ cã
thÓ gi¶i quyÕt tháa ®¸ng khi cã sù phèi hîp ®ång bé, t−¬ng t¸c chÝnh thøc
hay phi chÝnh thøc gi÷a c¸c tæ chøc cã liªn quan. M¹ng l−íi ho¹t ®éng
nh− thÕ nµo, c¸ch t−¬ng t¸c gi÷a hä nh− thÕ nµo lµ nh÷ng khÝa c¹nh quan
träng cho hiÖu qu¶ c«ng viÖc. HiÖn nay, ë mét vµi l·nh vùc ho¹t ®éng x·
héi t¹i céng ®ång, vÉn cßn cã vµi chång chÐo gi÷a c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x·
héi dï ®· cã nhiÒu nç lùc phèi hîp, liªn kÕt. H¬n n÷a, mçi tæ chøc ®Òu cã
nh÷ng quy t¾c riªng, c¸ch lµm riªng, kÕ ho¹ch riªng, ng©n s¸ch riªng, t¹o
thªm khã kh¨n cho sù phèi hîp trong c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. H×nh nh−
tÝnh b¶o thñ vµ tÝnh v¨n ho¸ céng ®ång tù trÞ vÇn cßn ngù trÞ n¬i tinh thÇn
lµm viÖc cña mét sè c¸n bé c¬ së.
2.4. M«i tr−êng l·nh vùc c«ng :
ChÝnh s¸ch vµ m«i tr−êng thÓ chÕ cña l·nh vùc c«ng lµ yÕu tè chñ yÕu hç
trî hay c¶n trë c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc vµ ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu suÊt
c«ng t¸c. Nã bao gåm c¸c luËt lÖ, c¸c quy ®Þnh vµ c¸c chÝnh s¸ch tæ chøc
c¸n bé, bao gåm c¬ cÊu l−¬ng, chÕ ®é khen th−ëng, thñ tôc, ng©n s¸ch,
chuyªn nghiÖp hãa, x¸c ®Þnh c«ng viÖc vµ tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n NhËn
thøc vÒ c«ng t¸c ph¸t triÓn, vÒ sù tham gia cña ng−êi d©n trong céng ®ång
còng ch−a cã sù t−¬ng ®ång gi÷a c¸c ®Þa ph−¬ng, gi÷a c¸c cÊp bËc kh¸c

5. 5
nhau. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy ®ang ®−îc kh¾c phôc dÇn vµ còng gÆp kh¸
nhiÒu khã kh¨n.
2.5. Bèi c¶nh chung :
Sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ vµ mèi quan t©m s©u s¾c cña §¶ng vÒ an sinh x·
héi lµ nh÷ng yÕu tè thuËn lîi thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn x· héi.
C¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi ngµy cµng cã c¬ héi tiÕp cËn víi kiÕn thøc
míi, th«ng tin míi th«ng qua c¸c héi nghÞ, héi th¶o quèc tÕ, hîp t¸c vµ
trao ®æi víi c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ trong c¸c dù ¸n ph¸t triÓn.
C¸c tæ chøc x· héi quÇn chóng ®· cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng thuËn lîi,
gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc t¨ng c−êng ch¨m lo nÒn an sinh x· héi. VÊn
®Ò cßn l¹i lµ giíi c«ng t¸c x· héi chuyªn nghiÖp vÉn cßn Ýt oi so víi nhu
cÇu chuyªn m«n hãa ®éi ngò trong l·nh vùc an sinh x· héi vµ v× thÕ ®ßi
hái cÇn sím cã mét sù c«ng nhËn chÝnh thøc ngµnh c«ng t¸c x· héi nh− lµ
mét nghÒ nghiÖp.
Ph−¬ng ch©m cña ph¸t triÓn céng ®ång rÊt gÇn gòi víi t− t−ëng Hå ChÝ
Minh : “ D©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra”. Nh−ng nÕu c¸n bé c¬
së kh«ng thuËn th× ph−¬ng ch©m nµy còng v« nghÜa. Thùc hiÖn ®−îc
ph−¬ng ch©m nµy ®ßi hái ph¶i ph¸t hiÖn, am t−êng vµ ph¸t huy c¸c n¨ng
lùc s¼n cã cña hä, t¸c viªn ph¸t triÓn ph¶i gióp ng−êi d©n vµ c¶ c¸n bé c¬
së nhËn thøc vÒ c¸c vÊn ®Ò cña chÝnh hä, t¹o ®iÒu kiÖn vµ c¬ héi ®Ó hä
tham gia vµo tiÕn tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chung. TiÕn tr×nh nµy chØ ®−îc
thuËn lîi lín khi c¸c cÊp l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng cã sù hiÓu biÕt, tha thiÕt víi
sù thay ®æi v× an sinh con ng−êi vµ lÊy con ng−êi lµm träng t©m cña ph¸t
triÓn. V× thÕ, c«ng t¸c ph¸t triÓn vµ x©y dùng n¨ng lùc ph¶i cÇn ®−îc chó
ý h¬n ë c¶ hai phi¸ ( cÊp c¸n bé c¬ së vµ ng−êi d©n ) vµ c¶ ë cÊp vi m« vµ
vÜ m«.
References
1. Mentz, J.C.N., Personal and institutional factors in capacity
building and institutional development, University of South Africa,
1997.
2. Morey, Roy D., Catching up : Capacity Development for Poverty
elimination in Viet Nam, UNDP, 1996.
3. Robinson, Trevor, Changing institutions.

6. 6
4. UNDP, Capacity development : Lessons of experience and
guiding principles.