1. A prosa do primeiro terzo do XX:
as Irmandades e o Grupo Nós
(narrativa, ensaio e xornalismo).

2. Que dicir das Irmandades que xa
non saibades??
196

3. CONTEXTO HISTÓRICO-SOCIAL
• Movemento agrarista: "Liga Agraria de Acción Galega“.
• O problema dos foros non se soluciona co Decreto de
Redención
• A fidalguía, clase social que xa entrara en decadencia no
século XIX, acaba por perder, xunto coas terras, parte do
poder que noutrora ostentara.

4. Polo que se refire ao mundo non rural:
- na actividade industrial destacan as
empresas conserveiras e as
relacionadas coa extracción de
minerais;
- o desenvolvemento industrial vai
parello á expansión das cidades, que
medran enormemente debido ao
éxodo rural.
- O proletariado vai organizándose e
cobrando un maior protagonismo.

5. Cómpre destacar tamén que diversos grupos políticos e intelectuais
da burguesía urbana:
"Solidaridade Gallega",
As Irmandades da Fala
Partido Galeguista.
o Seminario de Estudos Galegos
ou a revista Nós.

6. A existencia de editoriais como Nós (máis de 100
títulos ata 1936) e Lar e coleccións de novelas curtas -
Céltiga en Ferrol, Libredón en Santiago e Galaxia en
Ourense- fan posible un abrollar de textos, que callarán
nunha NARRATIVA propia cos membros do Grupo Nós.

7. Tendencias da narrativa no tempo das
Irmandades:
• O humor e o macabrismo
• O neoceltismo
• A narrativa etnográfica
• A narrativa naturalista
• Tendencia simbolista

8. Exercicios
Páx 219: 1, 4, 5, 6, 7, 8

10. Recibe este nome un grupo de persoas que funda e colabora na
revista NÓS (1920-1936).
Os integrantes máis coñecidos do grupo NÓS:
(o Cenáculo ourensán)
Ramón Otero Pedrayo,
Vicente Risco,
Florentino L. Cuevillas
Alfonso Daniel Rodríguez Castelao e
Antón Lousada Diéguez.

11. Os tres primeiros, de procedencia fidalga ou burguesa,
teñen unha primeira etapa de inadaptados:
dandismo,
cosmopolitismo simbolista....
É a partir de 1918 cando centran a súa atención en Galicia.
O caso de Castelao é distinto:
provén do agrarismo e ten unha procedencia social popular.

12. contidos literarios, lingüísticos, artísticos,
etnográficos, filosóficos e de pensamento
político.

13. Risco é director e Castelao director artístico
A revista vincúlase ao pensamento nacionalista
Escriben en galego sobre calquera tema universal
A publicidade era maioritariamente en galego.
O deseño gráfico ten moita importancia.

15. Nacen en Ourense e, logo dunha estancia máis ou
menos longa fóra da cidade por estudos ou asuntos
profesionais, vólvense atopar aquí na segunda
década do século XX.
Son homes polifacéticos,
enciclopédicos, que Fillos da "boa sociedade" de Ourense, de
verten a súa sabedoría vocación excéntrica e con inquietudes
sobre Galiza
intelectuais e de intervención pública.
Postura elitista e aristocratismo
intelectual.
Son europeístas respecto de España e
Prientalistas respecto de Europa.

16. A comezos de 1918 deciden
incorporarse ás Irmandades da Fala.
Eles mesmos narran a súa conversión ao galeguismo
en diferentes obras: Otero Pedrayo en Arredor de
si; Florentino L. Cuevillas en Dos nosos tempos;
Risco en Nós, os inadaptados.
Ideoloxía afín aotradicionalismo fidalgo,
fidalgo
concibindo Galiza como un país de base labrega,
alleo ás tensións da loita de clases, onde a elite
fidalga aínda poida cumprir un papel dirixente.

17. O Grupo Nós foi un dos colectivos que con especial significación colabora
na recuperación do idioma.
idioma
Ademais, desenvolven un importante labor político na súa condición de
líderes do Partido Galeguista.
Os seus compoñentes foron os creadores da moderna
prosa literaria galega e figuran entre os máis prolíficos
e activos membros do Seminario de Estudos Galegos.

18. No ámbito das letras desenvolven na nosa lingua
A narrativa
O teatro
O ensaio

19. A narrativa
Editar en formato libro a
través de editoras
Superar a temática creadas por eles (Lar e
costumista, ruralista e Nós)
humorística
Introducir o espazo
Acabar coa diglosia urbano
das novelas do XIX
Crear unha lingua
literaria culta
Lusismos, cultismos,
préstamos,
hiperenxebrismos

20. O teatro
Incorpora as técnicas
europeas: innovacións
Introducción de Importancia do
máscaras
decorado vestiario música Xogos de luces

21. O ensaio
Son os pioneiros en
empregar o galego neste
Ámbitos
xénero.
Político-
histórico xeográfico lingüístico etnográfico
ideolóxico

24. Nace o 5 de marzo de 1888 en Ourense, na Rúa da Paz, na
mesma casa que Risco. Fillo de dona Eladia Pedrayo e do doutor
D. Enrique Otero (que defendera en dúas significativas ocasións ó
poeta Curros Enríquez), o neno Ramón Otero criouse no seo dunha
familia liberal e culta.
culta
A súa infancia transcorreu na
casa petrucial de Trasalba
onde entrará en contacto coa
paisaxe, coa vida aldeá e cos
ritos señoriais do pazo. Alí
xurdiu o xeógrafo da paisaxe.

25. Fixo os estudios de Bacharelato en
Ourense. Posteriormente trasladouse a
Santiago e a Madrid onde cursou
Filosofía e Letras e Dereito. De novo en
Ourense relacionouse con Cuevillas e
Risco, amigos da infancia que constitúen
o grupo dos "inadaptados" e como tal
participa, aínda que brevemente, en La
Centuria.

26. Influído, coma os seus compañeiros, por Losada Diéguez, ingresará nas
Irmandades da Fala no ano 1918. Desenvolve unha intensa actividade na
sección de Xeografía e Historia do Seminario de Estudos Galegos e principia o
seu labor como escritor. en A Nosa Terra, Nós e no Seminario de Estudios
Galegos, do que foi o derradeiro presidente.
Galegos Foi tamén membro da Real
Academia Galega.

27. En 1919, gañou as oposicións a cátedras de ensino medio e axiña foi
destinado ao Instituto de Ourense. A partir de agora vai dedicarse ao
cultivo das nosas letras nos ámbitos máis diversos, distinguíndose como
un dos máis insignes polígrafos galegos.

28. Participa na fundación do Partido Galeguista e sae elixido, en 1931, deputado
das Cortes Constituíntes.
No seo do Partido, Otero situábase ideoloxicamente no bando conservador,
conservador
mais acatou a decisión da maioría cando esta optou pola integración na Frente
Popular.
Ao comezar a guerra civil, a pesar do seu talante conservador e relixioso, foi
expedientado, cesado como catedrático de instituto e retirouse á casa
familiar de Trasalba. Desde alí colaborou puntualmente na prensa americana,
en publicacións madrileñas e catalanas e, xa a mediados da década de
corenta, con maior asiduidade en diferentes xornais galegos.

29. En 1949 foi restituído na súa cátedra de Instituto e no ano seguinte gañou
a cátedra de Xeografía e Historia da Universidade de Santiago de
Compostela. Participou tamén na fundación da Editorial Galaxia e
numerosos traballos foron publicados na revista Grial.

30. Na capital galega vai morar ata 1958, etapa na que servirá de guía á
mocidade galeguista que está a xurdir nos ambientes universitarios e
contribuirá á súa vertebración. Os seus últimos anos pasounos en Trasalba
xa convertido en símbolo do galeguismo. A súa casa (o pazo de Trasalba)
era o lugar de peregrinación para cantos sentían algunha inquietude a prol
da Terra. Morreu en 1976. No momento do seu falecemento era
considerado unanimemente o patriarca das letras galegas.

32. tema
Galiza
Desde o punto de vista do
seu pasado histórico. Nel é
rico Desde o punto de vista da clase
de crucial impor tancia a social fidalga, que debería ser a
fidalga
ldade Media, e así o
Media encargada de rexenerar económica e
demostra en A romería de ideoloxicamente Gali cia.
XeImírez (1934) centrada
no século XII arredor do
arcebispo Diego Xelmírez.
Ante a imposibilidade de se
Melancolicamente
chegar a isto, Otero
describe o
Pedrayo fai unha,
ascenso dunha
descrición crítica e saudosa
nova clase social
sobre a fidalguía galega e
foránea, a
sobre a súa decadencia,
burguesía que
moral e económica.
castelaniza o país.

33. evolución ideolóxica
1 2
Axíña chegarás a Madrid. Xa Cando pisou a terra do camiño
non ouvirás noxentas falas. labrego, as rodeiras dos carros
Terás que disimular o acento. déronlle unha seguridade que
Tivo noxo do acento galego. non atopaba nos asfaltos
Gostaba da chuvia e dos brillantes de europa (...)
asfaltos brillantes. Adrián lera os poetas novos.
Non lle producía a impresión do
pequeno libro esquecido na
A partir de 1937 Otero Pedrayo sofre a alcoba da casa vella, perdida na
ditadura franquista, apártano durante campía galega. Xurdía unha
once anos da súa cátedra e a súa obra afirmación de raza e lingua. Ö
lingua
vese afectada, xa que comeza unha corerr do inverno Adrián falaba
escrita en castelán e a que fai en sempre galego cos labregos (...)
galego está limitada desde o punto de
vista temático.

35. Hai dúas novelas célebres de Otero, dentro da
súa extensa e valiosa producción narrativa:
Os camiños da vida,
vida
Arredor de si.
si

36. Os camiños da vida (1928) é a primeira e a máis ambiciosa novela de
Otero Pedrayo. Construída como un grande mural, está divida en tres
partes: "Os señores da terra", "A maorazga" e "O estudiante", e
amósanos a sociedade galega rural no trance da súa transformación
durante o século XIX.

37. Arredor de si publicouse en 1930. A novela é un
retrato do mozo Adrián Solovio, personaxe que
Solovio
está a sufrir un forte conflito existencial e se
mantén nunha posición individualista e
antigalega; considérese un inadaptado e fará
unha longa viaxe na procura da súa identidade
que o levará a terras e culturas alleas. A odisea
particular do personaxe acábao devolvendo a
Galiza cunha nova perspectiva vital de
compromiso esperanzador coa terra.

38. Arredor de si é unha novela xeneracional que narra o
descubrimento da identidade nacional e colectiva. Na evolución
ideolóxica do protagonista obsérvanse paralelismos coa da
maioría dos integrantes do Grupo Nós. O propio título da obra
alude tanto á viaxe espacial como existencial do protagonista
que despois de viaxar por diversos países europeos buscando a
súa identidade chega á conclusión de que o lugar que sempre
estivera a buscar é a propia Galiza. Desde este momento asume
a necesidade da rexeneración política do país como xustificación
ontolóxica.

39. O resto da producción narrativa de don Ramón pódese relacionar con
estas dúas obras polo seu tratamento literario: realista ou culturalista.
Narracións culturalistas:
Narracións realistas:
Nelas as accións e os
Relatan con visión obxectiva, ás
personaxes perden relevancia
veces quebrada con xuízos
en prol da exposición de ideas
persoais e preocupacións
e referencias culturais, que son
doutrinarias, a vida rural da
claves para a interpretación de
sociedade galega do século XIX.
Galicia.
Ademais de Os camiños da vida,
vida Ademais de Arredor de si, si
pertencen a este apartado: pertencen a este ciclo:
• Pantelas, home libre (1925). • Escrito na néboa (1927)
• Contos do camiño e da rúa (1932) • Fra Vernero (1934).
• O mesón dos ermos (1936) • A romaría de Xelmírez (1934).
• Devalar (1935).

41. Narracións realistas:
A grande destreza nas descricións e diálogos son algúns dos valores
literarios máis destacables.
Pantelas, home libre (1925). Este relato breve marca o inicio da
carreira narrativa de Otero pedrayo. Pantelas, o protagonista, regresa
á súa terra despois de pasar no cárcere doce anos, tinxidos pola
lembranza da paisaxe natal.
Contos do camiño e da rúa (1932) é un conxunto de sete
relatos, onde Otero trata o tema da decadencia da fidalguía.
O mesón dos ermos (1936) é unha novela curta, retratos
realistas da vida da aldea e a descrición da paisaxe.

43. Narracións culturalistas.
Escrito na néboa (1927) presenta a figura de Adrián Solovio, mozo fidalgo
que soña con vivir unha vida intelectual e que nos ofrece as análises do seu
mundo interior. A obra é como unha preparación ou boceto de Arredor de si.
Fra Vernero (1934). Constitúe unha excepción na obra oteriana ó ser a única
novela que non fai referencia a Galicia. Narra a vida dun personaxe histórico,
Zacarías Werner (1768 - 1823). Pero, sobre todo, a novela é unha visión da
Europa daquel tempo.
A romaría de Xelmírez (1934). É unha novela histórica de asunto medieval.
Devalar (1935). esta novela xunto con Os camiños da vida e Arredor de si
fecha un ciclo sobre a formación da conciencia galeguista. É a novela máis
moderna de Otero desde o punto de vista técnico: componse dunha serie de
cadros que conforman todos xuntos unha representación da Galicia do tempo do
Seminario de Estudos Galegos, vista nun clima de esperanza e plenitude.

44. A tradición A fidalguía A paisaxe

45. Outra potencia nova ía medrando na aldea: o tendeiro.Inda
non a tradición, quecarreira, un día acumuladacotos e
A estaba rematada a é a sabedoría tódolos por
solainasse xeracións ó longoxente ós montóns. Entraba o
sucesivas encheron de dos séculos, conformando deste
comercio na aldea. Xentepobo galego.que aí, a xenreira de
xeito a cultura espiritual do de tralla De xuraba, gastaba,
traía novos falares, non respectaba orixefestas nin os
Otero contra os tendeiros-comerciantes de
as foránea que
irrompen na vida galega, traendo uns ideais materialistas
costumes antergos (...) Outros da mesma caste ían
(enriquecemento burgués) destructores dos modos de vida
espallando ó correr de tódalas novas carreteiras os
tradicionais. Xeran ademais nas cidades un desprezo polos
fundamentos dunha burguesía que de Galicia) e fomentan a
labregos (clase sustentadora do ser mainamente sustituía
fidalguía anterga dos pazos.
unha cultura mimética e antigalega.

46. O herdeiro, con todo de gastar a vida cabalgando por chairas e
camiños, sempre a. de ruín retrato. Esbrancuxado, ó abeiro dos
A fidalguí foi Esta clase social nacida faciana sen
sombras, ollos raposeiros, maneiras curtas diante dos iguais,
mosteiros, simboliza para Otero a vida tradicional e sosegada da aldea,
mandonas e crueis cos paisanos. Os seus grandes amigos - ou,
sometida ós compañeiros - eran Fucopese á lei queo lle ten, do abade,
mellor, ciclos naturais. Mais de Penoutás e sobriño Otero ataca
esta caste pola maiores ca el e da aldea coas éxodo cara pazo. Non se
rapazotes súa deserción mantidos e o regalías do á cidade, onde
rematará alienadacomer e beber e lucían moita fachendada contacondición
fartaban de cultural e politicamente, renegando a súa allea.
Levaban o herdeiro ás mozas e ás xoguetas dos pobos da ribeira,
galega, mentres os comerciantes foráneos se fan coa dirección da
onde ás veces se demoraba a compaña por semanas enteiras, ata
sociedade. esmoían os cartos. Nin comprendía o sufrimento de Misia
que
Xacinta. Que a identificación de Otero cos valores tradicionais que
Con todo, non quedaba no herdeiro, pois xa sospeitaba que os
pequenos lle ían saír tortos. O segundo, don Farruco, inda que
representa a fidalguía, lévao a crear literariamente unha fidalguía
cativo de corpo figuraba gracioso e de linda cariña: só lle pracía
ideal, estar deitado preto das criadas no lavadeiro e na cociña facendo da
ideal "nacionalista", consciente da súa función na rexeneración
caste e na redención de Galicia.
todo o mal que podía e disimulando cun riso agarimoso... Don
Caetano, cada ano máis pallaso, foi esquencendo a
administración do patrimonio.

47. A paisaxe.
Segundo Otero, na conformación da paisaxe actúan tres elementos fundamentais:
o factor cósmico (as forzas xeolóxicas, astronómicas e atmosféricas),
o factor biolóxico (flora e fauna) e mais
o factor humano (agricultura, arquitectura, arte);
cada un deles establece o seu propio tempo: o planetario, o vital e o histórico,
respectivamente.
Para Otero Pedrayo a paisaxe está dotada de vida e goberna a vida do home,
configurando a súa psicoloxía. Este motivo é fundamental na súa narrativa, inzada
de naturezas humanizadas, que non son un simple escenario senón que, dotadas
de movemento e animación, se enxergan como consubstanciais co ser humano.

48. O ensaio é, coa novela, o núcleo fundamental da produción literaria
de Otero

49. Podemos sinalar as seguintes vertentes temáticas da súa obra ensaística
en galego:
a) o ensaio xeográfico, que desenvolve en varios
manuais de xeografía e guías de Galiza, sendo a súa obra magna o tomo
dedicado á Xeografía física da Historia de Galiza (1962) que el mesmo
coordenou.

50. b) os libros de viaxes, como Pelerinaxes (1929), onde
reseña a romaxe emprendida con Risco e outros galeguistas desde Ourense até o
santuario de Santo André de Teixido, ou Por os vieiros da saudade (1952), que
recolle a experiencia da súa primeira viaxe á Arxentina e o encontro coa diáspora
galega en 1947.
c) a semblanza biográfica, no Libro dos amigos (1953), en que con
emoción e dor apaixonada vai recordando a trinta e nove personaxes xa falecidos
que deixaron fonda pegada na súa vida, sen que falten as lembranzas de
compañeiros galeguistas asasinados no 36 (Alexandre Bóveda, Ánxel Casal,
Roberto Blanco Torres), ou. condenados ao exilio (Castelao).

51. A pesar de non estar orixinariamente escrita en galego, é de singular
interese para comprender a visión de Galiza que latexa en Otero unha
síntese histórica, o Ensayo histórico sobre la cultura
gallega (1933), pensado inicialmente para ser publicado en Madrid
e dirixido a un público español. Ten unha segunda edición na
emigración (1939), unha tradución portuguesa (1954) e outra ao galego
aparecida en 1982, á que o autor foi alleo.
Asúmese a visión de Galiza conformada na historiografía do XIX: un
forte substrato céltico, unha vocación europeísta, o atlantismo.... fronte
ao Mediterráneo, ás xentes do Sul, etc.

52. Lingua e
estilo
de Otero:

53. referencias culturais e eruditas que en ocasións limitan a
comprensión da historia novelada en si.
Así mesmo, os extensos parágrafos,
grafos os longos períodos
subordinados
un léxico rural moi enxebre crean unha linguaxe complexa que en
ocasións foi definida como «barroca».
Nalgunha obra narrativa non se perciben uns límites claros entre
novela e ensaio.

54. Lirismo,
irismo fundamentalmente na descrición de cadros
paisaxísticos. En xeral a súa obra é a resposta á saudade por
unha sociedade precapitalista, agrarista e relixiosa protagonizada
pola fidalguía, en estado esmorecente nos principios do século
XX.
Importancia suprema da paisaxe e do sentimento da terra no
home galego, isto é, a íntima relación do ser humano coa terra e
coa paisaxe galegas.

55. Otero Pedrayo é un dos máximos expoñentes e o principal creador da prosa
cultural galega. O estilo oteriano ten unha raíz oratoria, sendo de salientar
oratoria
estes trazos fundamentais:
estilo vital e improvisativo,
agudeza sensitiva (sobre todo para captar e plasmar a paisaxe),
gran capacidade evocadora e
ricaz imaxinación creadora e barroca, que converten os seus escritos en
verdadeiros cachóns de imaxes.
Por outro lado, non é menor a súa capacidade para a creación de caracteres
humanos, e a construcción do seu universo narrativo é realmente consistente.

56. A lingua galega acada a madurez prosista e sae do relato breve, que
era o que se facía, fundamentalmente, en prosa.
elevar o galego ó rango de lingua de cultura. Facer do galego unha
cultura
lingua non diglósica.
O galego unha lingua apta para a investigación e para a ciencia,
continuando deste xeito, o labor normalizador comezado polas
Irmandades da Fala.

57. O primeiro e grande atranco co que se atoparon os escritores de Nós,
era a a falta de criterios para escribiren nun idioma que
era eminentemente oral.
• afán de diferencialismo
• capacidade creadora
• Otero foxe, conscientemente, no seu galego, de todo o que sexa
común ó español: daquela ha empregar dialectalismos,
hiperenxebrismos, etc.

58. Fundamentalmente emprega unha lingua popular pero
tamén outras fontes enriquecen o seu caudal lingüístico: arcaísmos,
o portugués...
Da súa capacidade lingüística creadora abonda con sinalar os
seguintes rasgos:
- Creación de palabras novas sobre a existencia doutras:
fado fadalidade...
- Creación de neoloxismos: pranouto, o mundo de
alem-cova...
- Substitución do sufixo -dor por -doiro: lembradoiro,
vibradoiro.

59. O estilo oteriano é un estilo épico, onde predomina a frase curta e
abundan as elipses e asíndetons, procedementos que favorecen
ndetons
o dinamismo discursivo; pero á súa beira, sobre todo nas
evocacións da paisaxe, aflúe un estilo lírico e barroco, ateigado de
suxerentes imaxes.
En canto ó seu estilo hai que falar da capacidade de improvisación
do Otero escritor, do grande fluír metafórico, a abundancia de
rico
epítetos, etc.

61. (Ourense, 1884-1963)
No seo dunha familia acomodada,
a súa vida transcorreu en Ourense e
Trasalba, co seu amigo e veciño
Ramòn Otero Pedrayo.
Estudou Dereito por libre na
Universidade de Santiago, licenciouse
en 1906 e ingresou no corpo de
funcionarios de Facenda, con destino
en Ourense.

62. Despois dunha estancia en Madrid de tres anos, regresou a
Ourense en 1916 como profesor de historia na Escola de
Maxisterio.
A súa preocupación intelectual manifestouse nun
profundo coñecemento da actualidade das
vangardas literarias e no interese polo esoterismo
e as filosofìas orientais, e levouno a fundar en
1917 a revista La Centuria, da que saíron sete
Centuria
números. A finais dese mesmo ano incorporouse ao
movemento galeguista, entrando nas Irmandades
da Fala e colaborando no xornal A Nosa Terra.
Terra

63. Non eramos patriotas. 0 patriotismo d’aquela
Risco desenvolveu un labor fundamental a prol da recuperación e
dignificación da cultura galega, preocupación que o levou a atender
era o patriotismo hespañol [...] Nós eramos
a múltiples frontes, desde aconsellar e guiar a nova xeración até se
exotístas,nopartidariosnacionalismo co ensaio Teoría
transformar ideólogo do do lonjano, do recuado,
do descoñecido.[...]E andivemos pelengrinando
do nacionalismo galego.
pol-as cosmogonías colaborou no Seminario de Estudos
Foi fundador da revista Nós e
e pol-as culturas en
demanda do insólito [...] Non sintiamo-lo
Galegos.
hespañol, e se respeito da cedo o seu peso nas
No campo político consolidou desde moi Europa eramos
oríentalistas,conseguiu a súada Hespaña creando a
Irmandades, e respeito desmembración eramos
europeístas.
Irmandade Nazonalista Galega, de opción culturalista fronte ás
aspiracións políticas da vella Irmandade da Fala.

64. Risco observou un rexurdir do espírito atlántico e celta, que
estaba á marxe da decadente cultura grecolatina, e que
Galíza non será nada se se uniformíza con
encarnaba o verdadeiro sentir do pobo galego. Dese xeito,
reflectiu nos Ser diferentes é ser existentes. Pódese
España. seus escritos as afirmacións de que “Galicia é xa
unha nación” e “ser diferente é ser no noso clara alusión á
ceder en todo, agás eisistente”, en patrimonio
espiritual.
identidade galega, posuidora dunha lingua, dunha tradición,
dunha historia e duns costumes propios, que a singularizaban
con respecto ó resto dos pobos de España.

66. En 1930 Risco realizou unha viaxe como bolseiro co fin de se achegar
á etnografía centroeuropea. Os catro meses que pasa en Alemaña
márcano ideoloxicamente cara un pensamento máis conservador e
católico.
De regreso publicou "Da Alemaña" na revista Nós, un conxunto de
artigos que serán compilados posteriormente en
Mittleleuropa (1934), onde se pode apreciar a súa postura
ideolóxica, cada vez máis tradicionalista.
Durante a súa estadía en Berlín asiste tamén a unha conferencia
ofrecida por Rabindranath Tagore e fica desencantado pola súa
presenza tornándose o seu anterior fervor polo poeta bengalí en
evidente desprezo. Durante a conferencia Risco fai un debuxo rápido
do escritor que será logo incluído no libro.

67. A súa aportación máis destacada dentro do Partido
Galeguista foi a creación e posterior escisión da
Dereita Galeguista. Durante a guerra foi un
afervoado cantor dos fascistas sublevados. En 1945
marchou a Madrid, mais voltou definitivamente para
Ourense en 1948. Son anos en que Risco está centrado
na súa carreira como escritor español. De todos os
xeitos, a instancias dos seus vellos camaradas, baixo o
título de Leria, publicou en 1961 unha escolma de
traballos filosóficos, críticos e literarios, redixidos na
nosa lingua entre 1920 e 1955.

68. Podemos distinguir tres etapas na súa
traxectoria intelectual
Pregaleguista
(ata 1920)
Nacionalista
(1920 – 1934)
Postnacionalista
(1934 – 1963)

69. 1
A primeira etapa (pregaleguista, anterior a 1920) aparece
explicada por el mesmo en Nós, os ínadaptados (1933). Neste
ensaio, Risco estuda a evolución ideolóxica do seu grupo
xeracional. Céntrase na descrición do decadentismo de
fin de século, nos cosmopolitismo, no interese polas
filosofías orientais... Estas páxinas son de especial
importancia pois poñen de relevo os gustos literarios e artísticos
do grupo ourensán e, sobre todo, os presupostos ideolóxicos de
Risco, que se asentan no irracionalismo gnoselóxico.

70. 2 A segunda etapa (nacionalista, 1920-1934) iníciase
coa conversión de Risco ao galeguismo, O seu ingreso
nas Irmandades e a fundación da revista Nós. Sen
mudar os presupostos ideolóxicos. O ourensán troca
teosofía, budismo e orientalismo por cristianismo,
celtismo e atlantismo. Risco converterase no principal
ideólogo do movemento galeguista coa publicación da
Teoría do nacionalismo galego (1920), obra na que
pretende exaltar o ser de Galicia a través da lingua, da
terra e da raza, nunha concepción orgánico-historicista
da nación.

71. 3
A terceira etapa (postnacionalista, 1934-1963)
comeza coas crónicas da súa viaxe a Centroeuropa,
publicadas en Nós e que logo recollería en parte no libro
Mitteleuropa (1934); nel xa se percibe o desencanto
polas direccións que tomaba o movemento
galeguista ao aliarse coa esquerda para salvar a
autonomía. De aí en diante, a súa concepción cíclica e
espiritualista da historia vai deixando paso a un mero
providencialismo, onde ningún papel teñen nacións e
culturas, pois a Historia fica reducida á loita entre Deus e o
Demo.

72. BASES FILOSOFICA DO PENSAMENTO DE
RISCO:
Irracionalismo O sentimento
gnoseolòxico
Visiòn cìclica
da Terra
da historia

73. Irracionalismo gnoseolóxico.
Segundo esta teoría, o emprego exclusivo da razón
non pode dar conta da realidade (cando menos no
seu aspecto global), pois esta é tamén coñecible
por outros medios (intuición, mito, arte, relixión
... ). A ditadura da razón leva a un esmorecemento
do espírito e conduce á decadencia. De aí a súa
crítica da experimentación, da ciencia e da
técnica (realizacións supremas da razón).

74. Fronte ao racionalismo, Risco exalta o sentimento,
non como función afectiva senón como facultade
cognoscitiva e potencia mística, que, por riba da razón,
nos revela o cerne das cousas. Isto explica a súa
fascinación polo mito, polo esoterismo e polas filosofías
orientais, e, coa súa chegada ao galeguismo, a valoración
da tradición, que permite reconstruír o corpo da cultura
galega, produto do espiritualismo céltico e atlántico, que
Risco contrapón ao intelectualismo da civilización
mediterránea.

75. Visión cíclica da Historia.
A teoría da historia formulada por Risco, de novo
esbozada en Nós, os inadaptados, ten un carácter
cíclico e espiritualista. Existen tres tipos de homes,
dinos Risco:
hylícos (materialistas),
psíquicos (racionalistas) e
pneumáticos (espiritualistas).

76. O sentimento da Terra.
O sentimento relixioso da Terra é unha constante
antropolóxica e cultural do home galego. Trátase da
emoción dun pobo de labradores, profundamente
apegado á Terra, que orixina o sentimento da
Natureza e da paisaxe. Este sentimento arraigou
inicialmente nos devanceiros celtas ao chegaren a
Galicia e desde entón ficou gravado no
inconsciente colectivo da raza e nas súas

77. Deste xeito, a cultura galega é o resultado dunha
perfecta simbiose coa Terra e ten como substrato
común a saudade -adoración da terra e procura do
alén-, que conforma a nosa cosmovisión e
psicoloxía.
Neste senso valora a fala como o elemento máis
espiritual da cultura, pois modela o pensamento e a
maneira de ser das xentes ata o punto de que o
cambio de lingua determina a dexeneración

79. Narrativa curta
Do caso que lle aconteceu ao
doutor Alveiros (1919)
A trabe d’ouro e a trabe d’alquitrán
(1925)
O lobo da xente (1935)
A coutada (1926)
Os europeos en Abrantes (1927)

80. Viña n-os anuncios de preferencia. Pouco explícito, mais atraguía o ollar vagariñante.
O Dr. Alveiros leuno, e quedous'a pensar. Ocasoescribiu lle aconteceu lle deran
Do fin que pregando que ao
explicaciós. El non sabía, afellas, segredo ningún; sabía o que saben moitos qu'andan
doutor Alveiros (1919) é a súa
âs voltas co-isas cousas do demo. Estudiar, estudiaba, pro lle non viña o diaño a soplar
primeira obra narrativa.
âs orellas. Escribiu porqu'era curioso.
Era home de moita cachaza e d'un forte escepticismo. Com'él hai moitos outros que
O doutor Alveiros, o protagonista,
andan a estudiar as bruxerías; en este com'en outro calquera ramo da cencia, os que
vive unha estraña aventura na que
tolean son poucos. Mais o Alveiros, dend'o día qu'escribíu, agardou a resposta c'unha
impacencia que medraba ô pasar cada día. entra en contacto co mundo dos
O fin, chegou. E puña: mortos e, despois de facer uso dos
Sr. D. Bieito Alveiros seus coñecementos esotéricos, logra
Moi distinto señor:
liberar a momia de Tutankhamen das
Teño moito gusto en lle mandar as aclaraciós que desexa. Teñopresencia
súas vendas e a
coñocemento das
suas pubricaciós, e creo que vostede e o que tal pra me servire no conto. Agora, qu'o
participación do defunto faraón na
que eu quero que vostede faga se s'anima a elo é difícile. Tamén o premeo é
Danza Macabra.
merecente de qu'un faga un esforzo. Trátase de atopar un rescrito que podía volvel-o
movemento a unha momia enfaixada y-embalsamada pol-osnarración humorística m'o
Trátase dunha exipcios. Se vostede
pode dar, os trinta mil pesos son seus. con notas críticas referidas ás
Pregandoll'o maor segredo, fica de V. afmo. S. S. q. ll. b. a. m.
materias ocultistas tratadas no texto.
R. Dehmel.

81. A trabe de ouro e a trabe de alquítrán (1925)
é tamén un relato de base folclórica, pero
agora nitidamente literaturizado:
Bastián penetra no mundo soterraño, onde
residen os mouros (representantes do poder
da ciencia e da técnica) e mais os Avós da
Raza (druídas celtas que aparecen como
conservadores da tradición milenaria). A
narración ten unha evidente dimensión
doutrinaria e didáctica: o camiño de
recuperación da identidade galega conduce
as orixes celtas da nosa cultura, amecidas co
cristianismo, rexeitando a allea, enganosa e
destructora civilización mediterránea.

82. O lobo da xente (1925) .
Supón a transcrición literaria e culta
da lenda popular do lobishome. O
narrador recrea dunxeito sobrio os
elementos anecdóticos transmitidos
pola tradición oral e realiza algunha
disertación, poñendo de relevo a
misteriosa relación do home coas
fonduras secretas da natureza.

83. A Coutada (1926)
desenvolve un diálogo filosófico máis que
unha verdadeira narración. O protagonista,
inadaptado na sociedade urbana, trata de
convencer á muller para regresar á “Coutada
“, casa herdada que simboliza a fidelidade ao
"imperativo da raza" (o sentimento da terra) e
a conseguinte felicidade.

84. Socialmente, a poboación divídese en tres
clases; a alta é a médico; a media,o xefe
de estación e o cabo da garda civil e a
baixa, tódolos demais. Esta división
tripartita fúndase na consideración social,
Os europeos en
mais pódese facer outra entre o elelmento
militar e o civil, outra entre a clase
industrial e a clase agraria, etc..., porque
Abrantes (1927)
en Abrantes é un mundo en pequeno. En
Abrantes non hai costumes.... Os homes é unha novela inacabada da que
xúntanse na tenda onde venden viño e Risco publicou uns capítulos en
gasosas. O viño, cando hai colleita no
país, é agre; cando non o hai, é composto. Nós. Constitúen unha sátira de
As gasosas teñen a temperatura do
tempo; quentes no verán e frías no persoas e lugares da vida
inverno. As mulleres xúntanse nas portas. ourensá.
Os nenos e os cans xúntanse en tódolas
partes.
Coma as gasosas, así é o clima de
Abrantes: no inverno é un glaciar, no
verán é un inferno. O verán de Abrantes é
bíblico; é unha praga, é as dez pragas de
Exipto................

85. Narrativa longa
Pero o cume da súa narrativa é O porco
de pé (1928). A xeito de parodia, é unha
sátira das estructuras sociais ourensás
personificada na figura de don Celidonio,
comerciante de orixe castelá que chega a
alcalde e representa a vulgaridade e
materialismo da nova burguesía. Fronte a el,
o doutor Alveiros é un intelectual
espiritualista. O experimentalismo narrativo,
vencellado coa estética expresionista, e o
afán de presentación das ideas dilúen a
narración, que ocupa un segundo plano.

86. Na postguerra, D. Celidonio ascendeu de porco a marrán e chegou a ser alcalde.
A parenta inflou coma o fol da gaita. [...]
Don Celidonio é gordo e artrítico. O carrolo sáelle para fóra; na calva ten unha
que outra serda; ten as fazulas hipertrofiadas, da cor do magro do xamón, e tan
lustrosas, que semellan que botan unto derretido; ás nádegas e o bandullo
vánselle un pouco para abaixo.
O lardo rezúmalle por todo o corpo, e no vran súdao en regueiros aceitosos e en
pingotas bastas, coma as que deitan os chourizos cando están no fumeiro.
Así como é graxento o corpo, tamén o miolo de D. Celidonio. Se lle escachasen a
testa, tiña que ser con pau-ferro e picaraña, en lugar dunha sesadahabía atopar
un unto. Corpo e alma, tanto ten, todo é graxa e manteiga. Don Celidonio é igual
por dentro ca por fóra: carne e espírito son a mesma zorza, misturada e revolta,
co mesmo adubo de ourego e pemento).

88. Castelao é en moitos aspectos, a figura máis
relevante da historia da cultura galega do século XX.
Dotado dunha sensibilidade singular,
extraordinario debuxante e
literato maxistral,
revélasenos como un profundo coñecedor da
psicoloxía do pobo galego, que queda
perdurablemente reflectida na súa obra inzada de
comprensión e humanidade.

89. Afonso Daniel Rodríguez Castelao naceu en Rianxo,
na ría de Arousa o 30 de xaneiro de 1886, no seo
dunha familia mariñeira. O pai de Castelao
enriqueceu na emigración: instalara na Pampa unha
especie de taberna que axiña se converteu nun
importante centro comercial. Naquelas terras
arxentinas viviu Castelao dos dez ós catorce anos; a
vida da Pampa e da emigración deixaron fonda
pegada no rapaz, que habería de reflectilas en máis
dunha ocasión na súa obra.

90. De volta en Galicia, estuda o bacharelato e logo a carreira de Medicina
en Santiago, comezando a ser popular polas caricaturas dos profesores
e compañeiros.
Licenciado en 1908, regresa a Rianxo a exercer a medicina, e alí
participa na política municipal.
Deixou a medicina para ingresar por oposición no Instituto
Xeográfico e Estatístico. Destinado en Pontevedra, tamén exerceu o
profesorado como axudante da cátedra de Debuxo no Instituto desta
cidade.
Fíxenme médico por amor a
meu pai. Nunca exercín por
amor á humanidade

91. En xullo de 1933 foi nomeado académico de
número da Real Academia Galega.
O acto de ingreso se realizou en 1934. O 25 de
xullo deste ano Castelao tomou posesión trala
lectura do seu discurso sobre As cruces de
pedra na Galiza, texto preparatorio do que sería
o libro que se publicaría moito despois, trala súa
morte. Respondeu a este discurso Antón Vilar
Ponte.

92. Coa proclamación da Segunda República, Castelao, nas filas do Partido
galeguista, é elixido deputado pola provincia de Pontevedra, e nas Cortes
Constituíntes fai unha apaixonada defensa da lingua galega. Participa
activamente na vida política, especialmente a prol da consecución do
Estatuto de Autonomía para Galicia.

93. O Estatuto foi aprobado por unha amplísima maioría e unha
alta participación (de case o 75%).
Castelao marchou a Madrid xa a primeiros de xullo e agardou alí á
Comisión que entregaría oficialmente o proxecto ó Goberno. O día 14
de xullo reuníronse co Presidente das Cortes, Diego Martínez Barrio, e o
17 con Manuel Azaña, Presidente da República.
Ao día seguinte comeza a Guerra Civil.

94. Castelao xa nunca volvería a Galiza
En 1938 viaxa a Moscú, onde expón as coleccións de debuxos que
amosan estampas da guerra. En Nova York tamén expón, e nesa
cidade publica a colección Milicianos, con debuxos sobre o mesmo
tema. Viaxa logo a Cuba e finalmente establece a súa residencia en
Bos Aires, onde funda, con outros exiliados, a revista Galeuzca.
No ano 1946 é nomeado ministro do goberno da República no exilio.
Morreu en Bos Aires o 7 de xaneiro de 1950 e foi soterrado no
panteón do Centro Galego.
En 1984 os seus restos foron trasladados a
Galicia.

96. A personalidade de Castelao non coincide co esquema vital e
ideolóxico dos integrantes do Grupo Nós está ligado.
Presenta características que o afastan do grupo:
Castelao intégrase no galeguismo moi axiña e mantense nel
durante toda a súa vida.
Amais disto, a súa obra está máis próxima ó pobo galego cá do
resto dos compoñentes do Grupo xa que gaña en calor e fondura
humanas
e está lonxe da intelectualidade que caracteriza as obras dos
outros autores.

98. A primeira obra narrativa de Castelao é Un ollo de
vidro, publicada en 1922 na colección Céltiga co
subtítulo de "Memorias dun esquelete".
No prólogo diríxese ó lector o propio Castelao, que
explica como atopou as memorias do esqueleto que
veñen a continuación. Estas son unha serie de secuencias
narrativas que non gardan outra unidade que a de estar
contadas por un mesmo narrador (o esqueleto, que
lembra sucesos da súa vida pasada) a dous colegas de
cemiterio, percibidos a través da prótese de vidro que lle
tapara, de vivo, o oco dun ollo perdido.

99. A temática de ultratumba xa fora abordada por Risco con
tratamento semellante do humor negro, pero hai nesta como
no resto das obras de Castelao unha dose de tenrura inusual no
mestre ourensán. É ben significativa da súa concepción de
humor a cita de Mark Twain inserida por Castelao no inicio do
libro:
Debaixo do humorismo hai sempre
unha grande dor; por iso no ceo
non hai humoristas.

100. Este humor de Castelao non é alleo á sátira social de
carácter anticaciquil:
Quixen saber quen fora o vampiro no mundo dos homes
e fun ler o seu nome de bronce no rico mármore da
campa. O seu nome só abondoume. Fora un canalla que
roubara para dar regalía ó seu bandullo de porco; dono
da xustiza, roubala desde a súa confortable casa. Para
que dicir máis? Era...,fora un cacique!.

101. Cousas, En 1926 apareceu o
primeiro libro de Cousas: un conxunto
de prosas con ilustracións publicadas
con anterioridade na prensa. A editorial
Nós, en 1929, publicou unha segunda
colección, e en 1934 unha edición que
recolle o contido dos dous libros
precedentes.

102. Cada "cousa" leva unha ilustración
que complementa o texto. Este
desenvolve brevemente asuntos de
temática variada, en moitos casos
de ambiente labrego ou mariñeiro,
comprimidos por un
procedemento semellante á
técnica de debuxo empregada por
Castelao.
- Non veñas máis pedir á miña porta.
- E pois logo a ver cando vén vostede a
pedir á miña.

103. A "cousa" constitúe a fórmula literaria
máis orixinal e característica de
Castelao. Narran a historia ou algún
acontecemento de diferentes
personaxes, pero poden non ter
carácter narrativo e ser en troques a
lírica expresión dun delicado
pensamento. Algunhas, ateigadas de
lirismo e sinxelas na forma, poden ser
mesmo consideradas como poemas en
prosa.

104. O pai de Migueliño chegaba das Américas e o rapaz non
cabía de gozo no seu traxe festeiro. Migueliño sabía cos ollos
pechados cómo era o seu pai; pero denantes de saír da casa
botoulle unha ollada ó retrato.
Os "americanos" xa estaban desembarcando. Migueliño e a
súa nai agardaban no peirán do porto. O corazón do rapaz
batíalle na táboa do peito e os seus ollos esculcaban nas
greas, en procura do pai ensoñado.
De súpeto avistouno de lonxe. Era o mesmo do retrato ou
aínda mellor portado, e Migueliño sinteu por el un grande
amor e canto máis se achegaba o "americano", máis cobiza
sentía o rapaz por enchelo de bicos. ¡ Ai !, o "americano"
pasou de largo sen mirar para ninguén, e Migueliño deixou
de querelo.
Agora si, agora si que o era. Migueliño avistou outro home
moi ben traxeado e o corazón dáballe que aquel era o seu
pai. O rapaz devecíase por bicalo a fartar. ¡Tiña un porte de
tanto señorío! ¡ Ai !, o "americano" pasou de largo e nin tan
siquera reparou que o seguían os ollos angurentos dun neno.

105. OSabelaééde lobo: trata época
Peito s:
ingl Retrincos, publicado súa dun
libro unha lobo
AO O retratodesenvólvese en 1934,
narración da tamén
é unha fermosa
de deputado en Cortes.cinco un neno
estudiante que se lle relato artéllase
pampa e trata O contos facer
naé unha colección de de ocorre que
anécdota de cando Castelao xa
O segredo: relata unha
segredo
sobre o contraste entre a moza que fora a
para pintabamedicina: súa do como
se as nos festas presentana curación
deixara a na polbeira vila, un
que da seu
anécdota de que e a muller
compañeira de estadía do
súa autobiográficos e bailesrecollen cincoen
cabezudo barcos un médico rostro
pai os que reproducía o
da escuadra
imposible para vida de tempo. o é
quemomentos da co paso do Castelao, O
se converteu
dun mariñeiro coñecido. Isto da
española e cando era neno
narrador un inglés ríase relato fixo
milagre feito polo pintor. tamén en
relato está datado en 1934,
ordenados cronoloxicamente. O
exaltación patrióticado
que se enfadara, pero co tempo do
pampa arxentina
está datado en 1922,
Pontevedra, e tampouco fora publicado en
pequeno debuxante
fóise amigando porque se sentía
anteriormente.
Pontevedra.
inmortalizado na súa propia vila.

106. Os dous de sempre.
É a única novela de Castelao;
consiste nunha sucesión de
relatos que gardan unidade entre
eles pola referencia a dous
protagonistas constantes:
Pedriño e Rañolas.

107. A tía Ádega, chea de alifaces, non reparaba en sacalo da boca para
mandarllo ós meniños de Farruco: un sobriño casado fóra da vila.
A probe vella mantíñase de peixes pequenos, dos peixes que mercan as
señoras gordas para botarllos ó gato, e todo por aforrar para os fillos de
Farruco.
En días sinalados a tía Ádega mandáballe[s] ós sobriños un caixón cheo
de cousas de comer, e quedábase cavilando no contentamento dos
rapaces. A caixa sempre contiña lambetadas de mérito: chourizos,
anacos de pernil, roscas de ovo, cachos de tarta, melindres, zucre...
Farruco ben merescía as axudas da tía Ádega porque vivía feito un
azacán; ¡el, que fora o mozo máis enfonchado da vila, por quen
toleaban as mozas de máis porqué!

108. Ten a estrutura semellante ás novelas picarescas,
especialmente polo que toca a Rañolas, quen, partindo
dunhas circunstancias adversas (de humilde condición,
eivado de corpo), vai vivindo diferentes situacións nos
sucesivos oficios que exerce, desde o de mendicante ó de
reloxeiro de proveito.
En contraste con Rañolas, o outro protagonista, Pedriño,
é un home sen vontade e sen ambición.

109. Eu quero contarvos un sucedido que amostra os degoiros de comida que
sempre sentíané os rapaces de Farruco. Estaba o probe pai ensumido en
A novela unha biografía paralela dos dous personaxes,
cavilacións, pois acababa de recebir un novo meniño, moi repoludo e
que son amigos da infancia e seguen camiños diferentes,
bonito, certamente, pero que non traía consigo a comida do mañán, e
achegouse a el Pedro, o fillo máis vello, que o despertou das súas
cavilacións. desde a nenez.
narrada
—¿De onde veu o meniño, papai?
Na portada da novela figuran un paxaro e un sapo que
E Farruco respondeulle, por decir algo:
representan dun xeito simbólico o carácter oposto de
—Mandouno a tía Ádega no caixón das lambetadas.
cada un dos personaxes.
E Pedro, dispois dun anaco de meditación, volveu a perguntar, cos seus
ollos de acibeche, brilantes de ledicia:
—¿E cando o comemos?

111. Os asuntos das obras de Castelao reflicten a vida do pobo:
pobo
os pesares, ledicias e actitudes de labregos e mariñeiros.
Ofrécenos unha nova visión do paisano galego, lonxe do
ruralismo decimonónico, que procuraba a comicidade a
custa do que presentaba como ignorancia e actitudes
choqueiras das clases populares.
Castelao descóbrenos a dignidade dos mesmos.

112. Consegue, pois, unha arte popular polo seu
contido, forma e aceptación, e ó tempo de
grande calidade estética, gracias á riqueza
léxica, á atinada construción sintáctica, ó
humorismo profundo e ó lirismo que inzan a
súa prosa narrativa, ateigada ademais dunha
emoción solidaria co ser humano.

113. O tema principal que vertebra a obra de Castelao é a
morte.
Tratada sempre de forma orixinal, variada e tinguida de
humor, é o eixe temático de discursos realistas e fantásticos,
que se entrecruzan frecuentemente (Un ollo de vidro, Os vellos
non deben de namorarse...) Outros temas recorrentes da prosa
de Castelao xiran arredor dos problemas
socioeconómicos, a emigración, o desterro... e da
cultura popular.

114. A técnica narrativa do autor de Cousas
caracterízase pola presencia dun procedemento que tamén
se dá na obra gráfica do rianxeiro: uns trazos selectivos
esenciais denotan o fundamental da historia e o resto da
información queda suxerida dun modo connotativo.
Domina, pois, a forma breve e sintética, sinxela en
aparencia mais froito dun laborioso traballo de depuración
e escolma.

115. Así mesmo, o humorismo é outro recurso
esencial do tratamento dos temas da súa narrativa.
Mediante o humor, Castelao revela o cerne dos asuntos
tratados, sen concesións ó simplemente anecdótico.
Deste xeito descobre os aspectos máis inesperados
pero ó tempo os máis auténticos que agachan o
comportamento dos seus personaxes.

116. Os desenlaces están coidados con esmero e a
miúdo rematan nun clímax con epifonema (figura de
pensamento que conclúe un relato cunha exclamación
ou meditación profundas). Deste xeito, o narrador
expresa nunha atinada síntese a esencia do relato.
Da morea de entullos surdía o corpo de Rañolas, en coiriño de todo, sentado
nunha cadeira derreada. O tronco sen cabeza, desfeito en carniza; os longos
brazos pendurados; as pernas tocas.
Na parede branca, salferida de miolos sanguiñentos, deixa Rañolas a súa
despedida. Era unha soia verba, escrita con letras grandes e mouras:
¡PROTESTO!

117. o verdadeiro heroísmo consiste
en trocar os anceios en
realidades,
as ideias en feitos
CASTELAO ······· 1886-1950

118. Sempre en Galiza (Buenos Aires, 1944 [1ª
ed.] e 1961 [2ª]) é un conxunto de textos diversos
recollidos nun volume en diferentes sitios e anos.
Converteuse desde a súa publicación na "biblia" do
galeguismo.
Componse dun limiar ou “Adro” (14 artigos escritos
no desterro en Badaxoz en 1935) ao que seguen
catro “Libros” (o primeiro, de 1937; o derradeiro,
inacabado, de 1947).

119. É un ideario plural e complexo no que hai reflexións sobre
cultura e lingua, historia e análise política dos tempos da
República e posguerra.
Dous dos eixos do seu pensamento que máis influíron no
pensamento galeguista posterior foron a súa exposición teórica
sobre o carácter de nación de Galiza e o seu pensamento sobre
a situación lingüística.
Chegan a decir quedereito se galego franceses aos
os ingleses aldraxan o problema nos igual que a
¿Con que aos escoceses; os obriga o
vascodeprendermos a linguagalegos. que eacordese
e os casteláns aos de Castela non a
bretóns; catalán, depende da solución E todos eses
maioría dos hespañoes... ¡Estábamos aviados!a tácito do
aldraxes nonaos casteláns un deprenderen nosa?
obriga son máis que a recoñecemento
"carácter nacional"
CASTELAO ······· 1886-1950
CASTELAO ······· 1886-1950
CASTELAO ······· 1886-1950

121. Atila en Galicia
Moitas veces os mártires
crean mundos que os
herois nin tansiquera son
capaces de concebir. E na
Miña Terra complirase a
vontade dos mártires.
Castelao Valencia, Xulio
de 1.937

122. Milicianos
Estas estampas relembran os
primeiros meses de guerra
cando a heroica tolería do
pobo coutou a marcha dos
militares e dounos tempo
para crear o Exército da
República.
Castelao New York, Agosto
1.938

123. Album Nos
Este álbum de dibuxos foi composto antr´os anos dezaseis e dezaoito, cando
Galiza s´esperguizaba d´un longo sono. Con este medio cento de dibuxos
intentei desacougar a todol-os licenciados da Universidade (amas de cría do
caciquismo), a todol-os homes que vivían do favor oficial... As intencións eran
nobles e o pesimismo aparente. Certo que a tristura d´estes dibuxos queima
com´a raxeira do sol que pasa por unha lupa; mais eu non quixen cantal-a
ledicia das nosas festas, nin a fartura dos casamentos, sinón as tremendas
angurias do decotío labrego e mariñeiro. Algúns espíritos sensibles que choran
co-a melanconía dos tangos e dos fados, atoparon desmedida esta door das
miñas estampas; outros espíritos inertes ollaron pouco patriotismo no afán de
ser verdadeiro. Con todo, eu sigo coidando que o pesimismo pode ser
libertador cando desperta carraxes e cobizas d´unha vida máis limpa. Cicáis
hoxe atácase as nosas mágoas c´un humor menos acedo; mais ninguén pode
negarme que as vellas inxusticias siguen en pé: velahi porqué me arrisco a
publicar esta obra. Ela foi amostrada en todal-as cibdades e vilas de Galiza e
sirven de pretesto para "conferencias" que influiron no actual rexurdimento da
galeguidade. E co-as chatas que ten eu gárdolle lei e quero espoñela de novo ô
xuicio de todos.
Castelao Galiza, 1931.

124. Galicia Martir
Aos Galegos que andan pol-o
mundo:
Estas estampas, arrincadas da
miña propia door, van dirixidas a
vós que sempre amáchedes a
liberdade e sodes a única reserva
que nos queda para reconstruir o
fogar desfeito.
Castelao Valencia, Febreiro de
1.937
NonEsta dor non se curaenterran semente
enterran cadavres, con resiñación

125. Debuxos de Negros
Unha pequena mostra dos espléndidos debuxos que Castelao
adicou ás minorias étnicas de New York e ao pobo de Cuba.
Castelao 1939

126. caricaturista,
A caricatura de Castelao é o método polo que chega ó
máis fundo da alma galega e nelas o ton humorístico, o
trazo caricatural é só un pretexto baixo o cal se enmascara
algo máis profundo.
Castelao é o introdutor en España das dúas direccións
máis acusadas da caricatura moderna:
o fondo social e a simplicidade expresiva;