3. Cambios sociais 1º terzo século XX:
- Derrube da fidalguía
- Eliminación do sistema foral
- Acceso do campesiñado á propiedade da
terra
- Consolidación dunha pequena burguesía
industrial e financiera
4. Consecuencias da desamortización na Galiza
Xa que o que se pon en venda son os dereitos
O campesiñado non se
sobre as terras e non o seu dominio útil, o foro
ve beneficiado porque,
seguirá vixente.
dada
Así, desde 1855 a propiedade cambia de
capacidade económica,
mans, pasa da Igrexa aos burgueses e
non
fidalgos, pero o foro persiste.
terras.
a
pode
súa
escasa
mercar
as
Con todo, desde 1865, debido a un fortalecemento da lexislación sobre a
propiedade individual, os campesiños comezarán a mercar as terras xa que
teñen os cartos procedentes da emigración. Isto traerá consigo unha
consecuencia negativa: a consagración do minifundio.
5.
6. Sociedades agraristas:
- "Solidaridade Gallega ", "Unión
Campesiña“: organizacións cun programa político claro que
intentan atopar a solución aos problemas organizativos da produción
e do foro.
- "Acción Gallega" (1910): Basilio Álvarez,
Cabanillas, Noriega Varela
7.
8. A aparición do nacionalismo
obxectivo a defensa, exaltación e fomento da lingua de Galicia,
9. O 18 de maio de 1916 unha
xuntanza nos locais da Real
Academia Galega da Coruña
acordou
a
creación
dunha
Irmandade dos Amigos da
Fala.
Fala
10. Asistiron arredor de 20 persoas
Entre os que acudiron á xuntanza estaban:
Manuel Lugrís Freire,
Florencio Vaamonde Lores,
Uxío Carré Aldao,
ou Ramón Vilar Ponte.
13. En 1907 nace o xornal A Nosa Terra integramente
en galego (que contou dende o comezo con 2.000
subscritores).
10 anos máis tarde, convertirase no órgano de
expresión das Irmandades da Fala e posteriormente,
en 1932, do Partido Galeguista.
14. Desde o comezo houbo dous sectores diferenciados:
O
político
era partidario da conquista do poder
político;
o
culturalista
‑ dirixido polo grupo ourensán
de Vicente Risco‑ pretendía a defensa e potenciación da
cultura galega.
15.
16. O termo
nacionalista aparece por primeira
vez na "Primeira Asemblea Nazonalista Galega"
celebrada en Lugo en 1918.
17. Tendo Galiza todas as características esenciais da
nacionalidade, nós nomeámonos, de hoxe para sempre,
nacionalistas
galegos ,
xa
que
a
verba
rexionalismo non recolle todas as aspiracións nin encerra
toda a intensidade dos nosos problemas.
18. Para expoñer as súas ideas, publican o Manifesto da
Primeira Asemblea Nacionalista en Lugo o 18 de
Novembro de 1918, que marcará a pauta política do
galeguismo.
19.
20.
21. I Manifesto
autonomía integral da
nación galega
estado federal que deixe
unha porta aberta á
integración de Portugal
Igualdade de dereitos políticos
para a muller
Existencia dun Parlamento Galego
que elixiría un goberno galego.
As competencias serían moi
amplas: educación, réxime
bancario, crédito agrícola,
construción e administración de
ferrocarrís....
22. No político, as Irmandades fundamentan
o seu programa na crítica ó estado centralista
como causa dos males de Galicia.
O seu proxecto baseábase no autogoberno para Galicia e
a súa federación co resto das nacións que compoñen a
Península Ibérica, coa correspondente cooficialización do
galego a todos os niveis.
23. Obxectivos prioritarios:
Autonomía integral para Galicia.
Autonomía municipal.
Ingreso de Galicia na Liga das Nacións.
Busca dunhas bases para facer posible un
federalismo con Portugal.
24. Obxectivos para Galicia:
O poder lexislativo encomendábase a un Parlamento galego, elixido
directamente polo pobo.
O poder xudicial estaría sempre desenvolvido por cidadáns galegos.
Réxime tributario propio, sen intervención do poder central.
Supresión das Deputacións Provinciais.
Fixación do cupo de forzas que se estimasen precisas para manter a orde
no país.
25. Obxectivos para Galicia:
Lexislación social nas competencias que se estimasen non exclusivas do
Estado.
Toda a potestade docente.
Administración (non construción) dos ferrocarrís.
Control da política económica, non excluídos os bancos.
Recuperación por parte dos pobos dos montes comunais.
26. Obxectivos para Galicia:
Igualdade de dereitos da muller.
Soberanía estética de Galicia (que se conservase nas construcións o
estilo digno e propio de cada marco xeográfico).
Cooficialidade do castelán e do galego.
27.
28. As Irmandades: axente normalizador
–
–
–
–
–
No plano cultural desenvolven un labor inxente:
Promoven o uso oral do idioma en todo tipo de ámbitos: ensino,
xustiza, prensa, actos públicos…
Crean editoriais: Nós (Santiago de Compostela), Lar, Céltiga,
Alborada…
Publican revistas e xornais: Alfar, Nós, Ronsel…
Impulsan o teatro pola súa importancia normalizadora e social:
Conservatorio Nacional de Arte Galega (1918).
Diversifican os xéneros literarios: coleccións de narrativa como
“Lar” e “Céltiga” cobren o período 1920-1936…
29. No seo das Irmandades nacen o Grupo
Nós e o
Seminario de Estudos
Galegos (1923).
O SEG era unha institución centrada no
estudo das manifestacións culturais do
país: etnografía, literatura, arte, prehistoria
e arqueoloxía, ensino, filoloxía…
30. O fracaso nas eleccións e a Dictadura de Primo de
Rivera contribúen a que en 1922 triunfen as teses
culturalistas e apolíticas.
35. A negativa consideración deste periodo canto á
calidade poética, vén determinada pola falta de
orixinalidade e a reiteración nos vellos temas e
formas, que xa estaban esgotados.
36. Canto ao contido, basicamente vemos reproducidas as
grandes liñas temáticas dos grandes poetas do XIX:
a liña social (preocupación pola situación do país,
fundamentalmente polas penurias económicas dos labregos;
reivindicación dos nosos sinais de identidade, sobre todo o
idioma, e chamamento a recuperar a nosa historia e as súas
figuras senlleiras);
a liña intimista ;
Tradición
e, finalmente, a costumista-paisaxística , en que se
describe a fermosura da nosa terra e se reivindican os nosos
costumes.
37. A orixinalidade desta nova poética reside, segundo
Ferrín,
en
sensibilidade
"anchear
con
e
arriquecer
apoñamentos
esa
nova
diversos,
fundamentalmente modenistas , españois e varios
portugueses".
Novas tendencias
europeas
38. Tradición que máis ben
modernista strictu sensu, senón
non
estamos
perante
unha
corrente
asistimos a unha interpretación poética
que combina a tradición cultural galega
+
cun
certo
influxo
Novas
fondo como na forma.
tendencias
europeas
modernista -
saudosismo, símbolismo- palpábel tanto no
39.
40. Ramón Cabanillas Enríquez
síntese e superación do Rexurdimento,
herdeiro do máis elevado da tradición decimonónica
actualizador da poesía galega.
Con el a literatura incorpora, certamente de forma serodia, os
elementos básicos das estéticas post-simbolistas europeas
interseculares.
41. Participa nas empresas galeguizadoras, desde o
encadramos a das Cabanillas na xeración del
Os homesRamón Irmandades fixeron das un
Seminario
de
Estudos
Galegos
ao
Partido
Irmandades , aínda que por idade lle corresponda
estandarte, ao cualificalo como 'Poeta
Galeguista, ademais de colaborar nas 'Poeta
principais
dentro dela o rango de "irmán maior“; sen embargo a súa
publicacións alentadas desde as Irmandades (A
da Raza ", sucesor lexítimo de dos máis
peripecia biográfica e intelectual asimilase á Rosalía,
Nosa Terra, Rexurdimento, Nós, etc.). constitución
novos e conflúe con eles plenamente tras a
Pondal e Curros.
das Irmandades da Fala.
42.
43. Ramón Cabanillas Enriquez nace o 3 de xuño
de 1876 na pequena vila feudal de Fefiñáns,
Fefiñáns
hoxe
anexada
(Pontevedra).
á
vila
de
Cambados
44. ¡Con que vida de milagre
rexurde a visión daquela
casa de escola, asentada
no adro, a carón da igrexa!
Asiste á escola na súa
primeira ¡Ou baranda
¡Ou paredes! infancia, a
da escala longa ealdeá que
unha escola estreita
do patín! ¡Ou ventaniñas
evoca
en
Vento
claras, ridoras, abertas
mareiro (1915):
sobre da horta do antigo
convento! ¡Como se espella
na alma, como arrecende
o recordo, esa roseira
sempre florida que loce
máis rosas canto máis vella!
45. Á idade de nove ou dez anos, e quizabes sentindo xa a chamada
do Seminario, vai a pasantía de Latín nunha parroquia
veciña. En carta dirixida a don Ricardo Carballo, o poeta
retrata con sinxeleza e tenrura a figura do profesor:
Tratei de deprender Latín, ós nove ou dez anos, cun santo abade, moi
enfermiño e falangueiro, que me daba máis mazás que leccións, na lindeira
parroquia de Corbillón.
46. En 1889 reside xa no seminario de San Martiño Pinario, en
Compostela, onde non se destaca precisamente polo seu
amor ao estudio. Na referida carta pódese ler:
estudio
Entre o 89 e o 93 paseei os claustros
de San Martiño Pinario, de onde saín
cun revoltixo na cachola, de Historia,
Retórica e Matemáticas. De Latín,
Grego e Filosofia, nada, nin polo forro;
catro vaguedades penduradas dun fío.
47. En 1893 deixa o Seminario
incorpórase ao
Nese tempo divertinme nase tascas, entre
traballo
burocrático,
como
oficial
de
mariñeiros, e facendo, ás veces, coplas de
contabilidade , na casa do Concello de
rexoubeo. Alí comparte o seu lecer entre as tascas
Cambados. Lin todo o que atopaba
mariñeiras e a lectura:
por diante , porque sempre fun un lector sen
acougo, anque sen método, selección, escolla,
ficheiros nin nada que se lle pareza. E... casei.
Pero esto pertence ao meu ser íntimo, cheo de
felicidade e santidade.
48. En setembro de 1910, para saber que era aquelo de
América, embarca para Cuba.
América
Deixa na casa a muller, coa que vai manter constante
correspondencia, e os fillos, dos que se vai lembrar sempre,
facendo
da
súa
crianza
obxecto
de
preferente
preocupación, máis coma faceta moral ca material.
Ver os fillos, para ben criados,
Amantes do seu chan, traballadores,
Sin rebaixarse nunca ante os señores
Nin erguerse xamais ante os coitados.
49. Reside na Habana onde traballa primeiro como contable de
comercio e despois como administrador do Teatro Nacional, que
daquela era propiedade do Centro Galego.
Por cartas dirixidas a Manuel Sánchez Peña -datadas entre outono
de 1910 e xuño de 1915- temos amplas noticias, referentes á súa
actividade intelectual, burocrática, galeguista e persoal, que
foi moi intensa neses cinco anos.
Os extrañáis de que no escribo; no os extrañéis.
Estoy metido en una vida que no me deja tiempo para nada.
50. O seu contacto coa intelectualidade galeguista
emigrante é intenso nestes anos.
Alí coñeceu tamén a Basilio Álvarez que
o gañou para a causa agrarista.
o famoso cura de Beiro, líder de
Acción Gallega, con quen Ramón
Cabanillas mantivo sempre unha
fonda amizade e mais unha
comunión ideolóxica no referente
á loita anticaciquil.
52. En 1915, ano da publicación
de Vento mareiro volve a
Cambados, renunciando a un
propósito inicial de visitar os
Estados Unidos - 1911:
«Estuve a dos dedos de irme a
Filadelfia, en los Estados
Unidos El puñetero inglés que
no me entra!»-,
53. Es inverosímil y ridículo -escribe o 24 de xuño
de 1915 a Manuel Sánchez Peña-, pero es
verdad: estoy disgustadísimo viendo acercarse
el día de dejar a Cuba. Nada me liga a esta
tierra, absolutamente nada, y, sin embargo, me
ha puesto imposible la seguridad de
abandonarla. Perdí el humor para escribir y no
tengo serenidad para explicarte mi estado de
ánimo.
54. Reintégrase á burocracia local, á
apacibilidade da vida familiar e á
actividade política, en estreita relación
coas Irmandades da Fala e co seu
fundador Antán Villar Ponte.
O compromiso co proxecto das
Irmandades da Fala levouno a colaborar
asiduamente en A Nosa Terra,
converténdose na voz lírica do
movemento.
55. Foi aclamado como Poeta da Raza e
utilizou os seus poemas ao servizo da
construción nacional, abandonando os
ecos
intimistas
primeira poesía.
presentes
na
súa
56. 0 día 31 de agosto de 1920 é recibido na Real Academia
Galega. O seu discurso levaba como título A saudade
nos poetas gallegos.
57. 0 26 de maio de 1929 le o seu discurso de ingreso na Real
Academia Española, para a que fora designado xunto con
Española
Cotarelo Valledor, en cumprimento dunha disposición do
Goberno de Primo de Rivera que asignaba dous postos na
devandita Institución para cada unha das culturas españolas con
entidade lingüística propia: a galega, a catalana e a vasca.
O discurso, que leva como título Un somero recuerdo de la
vida y obra de Eduardo Pondal.
58. Fixa a súa residencia en Madrid para asistir ás sesións da
Academia e, a partir deste momento, a súa vida ser unha
permanente peregrinaxe (Madrid, Valencia, Cambados, Baracaldo,
Samos...).
A ti miña muller, arca pechada,
Que no seu fondo garimoso encerra
O que me queda santo sobre a terra,
Van estes versos de visión dourada.
Eles diranche que, ó través da vida,
Sempre, sempre miña alma soñadora
Pideulle a Dios que na postrera hora
Cerre os meus ollos esa man querida.
O poeta perde a estabilidade
da súa vida ideal, familiar e
mais aldeá, para someterse a
outras imposicións do seu
rango
de
poeta
universalmente recoñecido.
59. Sofre a pobreza .
Escribe a Valentín Paz Andrade o 22 de maio do 39-:
“La deportación de mi hermano le impidió resolverme una
situación económica urgentísima: la del abono de mi costosa
operación quirúrgica. Recurriendo a todos los medios he podido
reunir una parte de la cantidad que debo entregar mañana, y como
mis más cercanos amigos están en situación idéntica o alejados, te
ruego con verdadera necesidad me mandes seiscientas
cincuenta pesetas, que te satisfaré en el plazo máximo de dos
meses, pues tengo un trabajo a realizar que me permitirá cumplir la
devolución en ese plazo.”
60. Morre en Cambados, na casa dunha súa filla, o 9 de novembro
de 1959.
É amortallado co hábito de San Francisco e enterrado en
Cambados, aínda que posteriormente os seus restos foron
trasladados a Santiago e depositados na igrexa conventual de
Santo Domingo, na mesma capela cós de Rosalía de Castro e
Alfredo Brañas.
61.
62. Escribiu fundamentalmente poesía lírica e poesía
narrativa ,
pero
tamén
publicou
teatro
e
esporadicamente textos ensaísticos como o seu discurso
de entrada na RAG A saudade nos poetas galegos
(1920) ou o prólogo á Antífona da cantiga.
63. Poesía lírica:
•No desterro (1913)
•Vento Mareiro (1915)
•Da Terra asoballada (1917)
•A rosa de cen follas (1927)
•Antífona da cantiga (1950) (antoloxía de cantos e
coplas populares)
•Da miña zanfona (1954)
•Versos de alleas terras e tempos idos (1955)
•Samos (1958)
64. Poesía narrativa:
•
Na noite estrelecida (1926)
• O bendito San Amaro (1925): bioggrafía deste santo
galego.
• Camiños no tempo (1949): recompilación da súa poesía
narrativa.
66. Desde o punto de vista estritamente literario, a estética de
Ramón Cabanillas constitúe unha síntese peculiar dos
seguintes elementos básicos:
Tradición clásica
Greco-latina
Tradición
folklórica galega
Mestres do
Rexurdimento
Romanticismo
e
Simbolismo e
postsimbolismo
67. • A etapa de formación de Cabanillas
coincide coa eclosión do modernismo.
modernismo
Sen embargo, a literatura galega mantense en
liñas
xerais
rubendarianas.
á
marxe
das
propostas
69. A PRINCESA ROIBA...
Reza un merlo no souto
frorido de cereixos
relixioso ofertorio
duns místicos amores.
Pasa un vento de bicos
que vai buscando beixos,
como enxame de abellas
que vai buscando frores.
Fío a fío debulla
súa madeixa a fonte
barbullando chorosa
o verso lexendario
do Paxe do Castelo
aforcado na Ponte
e da Reina encantada
no Pazo solitario.
Nas follas dos salgueiros
pelexas e chilidos.
Un trasno luxurioso
estala en gargalladas
ollando, sobre o espello
das augas, os despidos
corpos, cristal e neve,
dun fato de driadas.
Nos cálices das rosas
hai comunión de orballo.
Mentras no rexio alcázar
xunto ó baleiro trono
por ela espera a Corte,
á sombra dun carballo
texe a Princesa roiba
un encaixe de Ensono.
70. Sen embargo, outros trazos alonxano da estética
puramente modernista:
o léxico rural
o gusto polo folclore popular
asome para a súa obra un marcado ideal ético e unha
finalidade concienciadora que
pouco teñen que ver co esteticismo vougo e as
teorías da art pour l'art.
71. Tras incorporarse ao proxecto cultural das
Irmandades da Fala, Cabanillas toma contacto
tamén co saudosismo portugués.
programa de rexeneración baseado
na recuperación das raíces
nacionais que coidaban ameazadas.
72. O saudosismo terá unha influencia decisiva
na obra dos anos 20, onde apreciamos:
un crecente interese polos temas históricos,
unha tendencia mítica e
certo misticismo entre cristián e panteísta.
73. Todos estes elementos, unidos a
un
profundo
coñecemento
da
tradición decimonónica e da poesía
popular, dan lugar a unha obra rica
e plural.
74. Cabanillas incorpora aos seus textos
rexistros e temáticas descoñecidos na
poesía galega -temática relixiosa e bucólica,
o mito artúrico...ao tempo que renova os modelos habituais
mediante un novo tratamento en que se
combina sensualismo, plasticidade e un
perfecto dominio do ritmo e da linguaxe.
75. Evolución
literaria
1910-1915: Etapa de formación ou pregaleguista
1916-1920: Etapa galeguista
1921-1930: Etapa mítico-saudosista
1939-1949: Etapa de posguerra (segunda madurez)
78. Nos anos da emigración cubana Cabanillas
escribe os seus dous primeiros libros,
No desterro. Visión gallegas (1913) e
Vento mareiro (1915)
Editadas na Habana
80. Canto á temática :
A emigración non provoca a máis mínima crítica
nostalxia do desterrado que a través da
social: tan só no poema inicial de No desterro, "
lembranza reconstrúe a presenza dos
Camiño adiante", se nos presenta como decisión
lugares nativos, as paisaxes familiares, os
liberadora do labrego que marcha canso de sufrir
amores infantís, a nai, a esposa, etc.
a humillación e a inxustiza.
81. A par desta encontramos un reducido número de
poemas que mostran a voz dun
poeta civil ,
empeñado en denunciar os males do foro, a miseria dos
labregos e as ansias de redención que atravesan o
campo galego.
82. Poemas
como
"A Basilio Álvarez",
"Acción gallega", "A un cacique", "Lume
no pazo", etc., convértense en auténticas
proclamas anticaciquis e antiseñoriais e
marcan nos anos seguintes o perfil
literario do autor.
poemas
83.
84. O seu ingreso definitivo nas Irmandades da Fala vai
supor unha evolución temática acompañada dun
compromiso co país.
Convértese nun grande poeta cívico asumindo o rol de
concienciador do pobo.
85. A esta época corresponde a obra Da
terra asoballada (1917) así como un
bo número de poemas que pasan a
engrosar a segunda edición de Vento
mareiro (1921).
86. Non renega dos poemas de crítica antiseñorial,
mais
abandona
os
tintes
sanguinarios
e
vingativos da fase agrarista
Adopta unha actitude didáctica , de cara
a lograr unha aproximación paulatina do pobo
ao galeguismo.
87. Cabanillas prefire agora louvar nos seus poemas os
persoeiros representativos do galeguismo histórico
(Rosalía, Pondal, Brañas ... ) ou contemporáneo
(Lois Porteiro), ao tempo que chama os galegos a
recuperaren
o
seu
orgullo
nacional
cunha
intencionalidade redignificadora na liña dalgúns
poetas do Rexurdimento.
88. Galiza pasa a ser o suxeito colectivo dos seus
poemas, entendida como un conxunto de
grupos sociais heteroxéneos pero igualmente
asoballados.
Por moito que siga identificando a esencia do
país coa súa base campesiña, o fidalgo xa non é
só unha figura corrupta e sanguinaria e
preséntasenos
tamén
en
ocasións
paradigma de honestidade e amor á terra.
como
89. Ao mesmo tempo, a poesía de Cabanillas imprégnase
de múltiples ideoloxemas que caracterizan o discurso
político das Irmandades:
o papel central do idioma na conformación da
nacionalidade,
o celtismo,
o modelo irlandés,
Portugal como prolongación cultural de Galiza, etc.
90.
91. Esta etapa relaciónase co seu achegamento ao
Grupo Nós e ao saudosismo portugués.
Caracterízase pola aposta no camiño da
reconstrucción do pasado,
desde a Idade media, tempo esencial no
que se explican as orixes do noso pobo.
93. Centra os momentos da "historia mítica" en
catro, que considera claves na constitución da
nacionalidade:
•
a época celta, que aborda a través de personaxes e
celta
actitudes de marcado mitificada na
•a Alta Idade Media,selo pondaliano;apropiación das
Media
lendas artúricas;
•o período de esplendor medieval (secúlo XII)
dominado polas loitas entre Xelmírez e dona Urraca e
•E a crise do século XV en que as loitas
a perda do reino con Afonso VII;
irmandiñas, a dominación castelá e o
sometimento da nobreza significan o fracaso das
aspiracións nacionais de Galiza.
94. A nova materia trae consigo un novo
tratamento formal:
•a linguaxe poética é máis rica e conceptuosa;
•son máis frecuentes as referencias eruditas;
•créase un sistema pechado de símbolos aos
que
só
pode
ter
medianamente culto...
acceso
un
lector
95. No tocante á versificación, bota man de
metros cultos antes inusuais na súa obra,
como o alexandrino, se ben alterna o seu
uso con romances e outras estrofas
populares.
96. Paralelamente a esta corrente míticosaudosista, Cabanillas escrebe unha
outra poesía de carácter relixioso e
milagreiro, entre a que destacamos a
lenda en verso 0 bendito San Amaro
(1925), xunto con outros textos que
teñen como figura central o Apóstolo
Santiago, símbolo que nesta altura
tenta recuperar o galeguismo.
97. Mais a proba que confirma a variedade de rexistros
caracterizadores de Ramón Cabanillas é a publicación do
poemario A rosa de cen follas. Breviario dan amor (1927), cuxo
título é tomado dun verso de Rosalía de Castro; agora o poeta
renunciará á poesía combativa e costumista para cantar o amor
con evidentes influencias de clásicos como Rosalía, Bécquer ou
Heine, tal e como o poeta anuncia no limiar:
"Estas páxinas descoridas, dun inxenuo e soave romanticismo,
son as follas murchas dunha rosa de mocedade.
Malia que a tristeza da Rula do Sar me apreixara o corazón,
o Bécquer das anduriñas o cinguira de brétemas,
e Heine, o que oiéu as sonatas do violín da Morle,
batera nel como nunha bigornia de ferreiro,
naceron nos días lumiosos en que a vida
é unha cantiga nos beizos e un feixe de rosas na man"
99. A
partir
de
1931
aproximadamente
Cabanillas enmudece como poeta. Salvo
poemas
circunstanciais
en
tempos
da
República e un par de romances aparecidos
durante a guerra en revistas da resistencia
antifascista, o poeta pasa máis dunha década
sen escribir nin publicar.
100. Sen embargo, cando xa sobrepasa os setenta
anos e parece que a súa obra non vai ter
continuidade, nos anos corenta inicia unha
segunda madurez creadora.
ti S c
au ó
ni ad
nl
gi
au
101. Cabanillas, membro da Real Academia
Española, católico fervente e de ideas
conservadoras,
está
a
salvo
das
desconfianzas e censuras do réxime e volve a
xogar, como xa fixera tres décadas atrás, un
papel simbólico de primeira magnitude na
recuperación cultural de posguerra.
102. Publica:
Antífona da cantiga (1950), recompilación de cántigas
populares. É o primeiro libro que publica a editorial Galaxia.
Versos de alleas terras e tempos idos (1955) Onde traduce e
adapta poemas gregos e latinos, así como do inglés ou do
alemán.
Da miña zanfona (1954) libro con ecos machadianos en que o
poeta, o,"home bo", estende a súa ollada sobre o mundo para
se referir con voz amarga e ton moralizante, á tristeza, á
mocidade perdida, á vida e á morte.
103. Samos (1958). Misticismo relixioso e contemplativo na
descrición da quietude da vida comunitaria no mosteiro de
Samos. É un poemario de paz e comuñón coa natureza nun
locus amoenus que restableza o seu equilibrio interno. Canta
aos elementos da arquitectura do mosteiro, os distintos
momentos da vida monástica e a paisaxe que rodea o lugar en
versos de resonancias panteístas.
104. Recursos estilísticos
Algúns
dos
recursos
máis
empregados
son
sinestesias,
simbolismo, hipérbato, etc.
Unha das características máis salientables de Ramón Cabanillas
é a «vontade de estilo», isto é, a vontade de conseguir a
perfección estilística nas súas composicións, polo que dun mesmo
poema ten varias versións publicadas en sucesivas edicións. Estas
responden ou ben a unha finalidade puramente estética para
acadar a altura literaria que merece o poema ou ben motivadas por
cuestións puramente ideolóxicas e/ou políticas.
105. Lingua
Da mesma maneira que amosou unha clara vontade de
estilo, tamén podemos falar de «vontade de lingua» para
referírmonos á preocupación que tivo para escribir nun
galego literario, afastado do oral, consciente de que
escribe nun idioma carente de normas.
106. Se comparamos diferentes edicións da súa obra
observamos que, a diferenza das primeiras edicións
(anteriores a 1920), nas posteriores:
• Rexeita castelanismos como ponzoñenta, aléxase,
sangre, cuaxan, carcaxada, axena, nadie e escribe, na
definitiva versión, formas galegas como pezoñenta,
alónxase, sangue, callan, gargaliada, allea ou ninguén.
• Reduce o emprego de formas dialectais propias da
fala, como o seseo, que xa nas primeiras edicións era
escaso. Así, substitúe lus, crus, vos ou rapas por luz,
cruz, voz, rapaz.
107. • Rexeita vulgarismos como mistereosa, patreo,
mamorias, últemas, propeo, historea, y-alma, delor e
substitúeos por misteriosa, patrio, memorías, últimas,
propio, historia, alma, dolor.
• Modifica léxico, principalmente cando substitúe a
palabra desexo (que aparecía na primeira edición de
No desterro (1913): «eu tiña un deseio») 1 - pola
palabra arela («Eu tiña unha arela») da 2 a edición de
1926.
108. Con todo é frecuente nel o emprego de
hiperenxebrismos
como
outo,
soma,
rízonte, adourar (alto, sombra, horizonte,
adorar).
109. Así mesmo tivo unha forte preocupación por elevar a
consideración social galego. Proba disto é que o
considerou apto para a tradución de poemas e
modernos en Versos de alleas terras, e que o
dignificou en A man de Santiña ao nos presentar
personaxes de clases altas (fidalgos e señoritas
nadas) na cidade falando o noso idioma, coa
finalidade de impulsar a concia galeguista nestes
ámbitos urbanos e nestes estamentos sociais, algo
inusitado na época.
111. En 1869 Antonio Noriega Varela veu ao mundo en Mondoñedo.
Moi relixioso, ingresou con catorce anos no Seminario, onde se fixo
popular gracias ao seu carácter festeiro e satírico. Mais non puido
ordenarse sacerdote ao lle negar Roma a dispensa por ser fillo de
solteira, polo que decidiu facerse mestre.
Alí adquiriu formación clásica e comezou a
escribir poemas en español que enviaba á
prensa local.
112. Freixeiro Mato di que Noriega Varela foi:
“un amante da vida e dos seus praceres, amigo de esmorgas e
longas conversas... Ideoloxicamente mantivo unha liña de
pensamento constante..., defensor dun catolicismo de signo
tradicionalista... autor dunha obra poética que evoluciona desde
o descritivismo decimononico ao lirismo intimista da naturaleza...
Noriega
Varela
está
entre
os
poetas
galegos
máis
representativos en que ocupa un destacadísimo lugar, senón o
primeiro, entre os escritores da provincia de Lugo que mellor
souberon recrear os costumes tradicionais, a idiosincrasia e
alingua das xentes humildes que a habitan”
113. O escritor foi trasladado á raia con Portugal, Calvos de
Randín, onde permaneceu 3 anos. Non se sabe se
Randín
polas publicacións feitas en Guau, guau ou polas
polémicas creadas nos seus faladoiros.
Os
tres
anos
que
viviu
desterrado nas terras arraianas
provocáronlle un sentimento de
desolación.
114. Tres anos despois logrou o seu traslado á escola de
Trasalba , preto da cidade de Ourense. Isto supúxolle a
posibilidade de trabar novas relacións.
Otero Pedrayo + Basilio Álvarez
escritores portugueses, parnasianistas e
simbolistas
(Teixeira de Pascoães, Guerra Junqueiro, Eugénio
de Castro e Antero de Quental).
115. Máis sen dúbida o feito máis importante desta etapa foi o
contacto cos escritores portugueses ,
Afástao do costumismo e
poesía descritiva decimonónica
116. Con case 57 anos obtivo un destino definitivo como mestre
e instalouse en Abadín , retomando os contactos da
mocidade.
"Díceme -Vd. cuando pienso ir a Lugo, y yo le digo: estoy ya
nombrado (provisionalmente) para la escuela de la Graña en
Abadín. El día qe. en la dirección me nombren de veras, ahí me
tiene Vd. [ ... ] ¡Qué odisea, amigo de mi alma! Desde el 2 de
febrero qe. solicité el traslado aun en 5 de junio se hicieron
en Madrid los nombramientos provisionales, y Dios sabe
cuando (aunque presumo qe. ya no pueden tardar mucho), Dios
sabe cuando vendrá el nombramiento efectivo [...] El día qe.
me vea en mi ideal retiro de la Grafia, con casa puesta y
rodeado los míos, voy a creer qe. se me acerca el cielo" (cfr.
111.6.1.30)
117. Esta nova etapa da súa vida está marcada fundamentalmente
polo contacto coa natureza e polo trato cos labregos. Desta
relación nace
Como falan os brañegos -1928-. Unha
compilación de ditos, frases e adiviñas populares da zona.
Foi nomeado membro da Real Academia Galega -1927-. Nunca
chegou ler o discurso e considerouse ingresado despois da
guerra, sen ningún tipo de formalidades. A data de ingreso
definitivo é abril de 1939.
118. Xa en 1930 solicita por motivos de saúde un traslado que o leva a
Viveiro, Santa María de Chavín, o seu derradeiro destino como
docente.
Esta etapa coincide coa 2ª República e logo coa guerra civil. Diante
destes acontecimentos posiciónase claramente. Coherente coa súa
ideoloxía tradicionalista opúxose á Repúbica; así durante este
goberno el mantivo o crucifixo na súa escola.
Nesta época incrementa a súa produción poética (agora en
español). Chegoulle o tempo do retiro e coñeceu, até o seu
pasamento en 1947, un momento de fondo pesimismo.
119. A súa obra reflicte a predilección por temas da inspiración
clásica, como a montaña lucense e as súas xentes. En toda
ela están presentes as súas crenzas tradicionalistas e
conservadoras, que o mantiveron afastado do galeguismo.
Foi coñecido como o cantor da montaña.
120. Aínda que a crítica fala de Noriega como autor de un só
libro de creación poética, imos diferenciar:
• Montañesas : 1904, con 16 composicións
1910, ampliada en 53 poemas que inclúen
dous poemas extensos “de Ruada”, gañador do 1º premio
nun certame de Mondoñedo, e “Leite Fresco” cadro de
costumes. Outorga maior protagonismo á montaña.
121. • Do Ermo : aparece en 1920 formado por 48
poemas; 30 novos e 18 incorporados da obra
anterior; en xeral os máis líricos e relixiosos.
Abandona o lirismo e o ton descritivo e centra a
atención na lírica da montaña.
Será esta a única edición que inclúe algún
poema anticaciquil e agrarista ( “Acción Gallega”,
“Prós mozos”, “En boa hora”) froito momentáneo do
compromiso con algúns amigos.
En 1929 hai unha 3ª edición e en 1946 unha
4ª. Esta foi seguida polo autor con sumo interese:
122. A obra saíu do prelo dividida en tres partes: A
Virxen y-a paisanaxe, Montañesas e D’o Ermo.
Deixando de lado a primeira que é de compilación,
as dúas seguintes ficaron constituídas da seguinte
maneira:
• Montañesas : 24 composicións.
• D’o Ermo : 102.
123. Esta reagrupación definitiva responde ao
criterio de considerar montañesas como
unha
obra
de
carácter
descritivo
e
costumista e D’o Ermo dentro de una liña
estética
depurada
e
moderna,
tematicamente caracterizado polo lirismo
franciscano de acento relixioso.
124. Distinguimos dúas etapas:
1. Montañesas na súa primeira edición de 1904
onde predomina a poesía realista decimonónica,
2. Do Ermo , de liña intimista franciscana integrada
na poesía do século XX.
3. A segunda edición de Montañesas representa
a transición entre ambas.
125.
126. • Natureza humilde propia do franciscanismo
poético
Os seres máis pequenos e insignificantes espertan
nel sentimentos de maor e solidariedade (vid. Toda humilde
beleza)
• Alabanza da montaña, na liña do Beatus ille
horaciano (gabanza á vida retirada, á vida do campo). A
Montaña
• Paso do tempo, Tempus Fugit, asociado á «saudade»
pola mocidade perdida.
127. • Mutación ou metamorfoses extraída das Metamorfoses de
Ovidio.
Se alí Dafne, perseguida por Apolo, se converte en
loureiro (abedoeira) coa axuda dos deuses, agora trocarase en
bidueira; o orballo da mañá quetransforma os elementos da natureza
en xoias; etc...
• A saudade : esa saudade da montaña que impregna toda a
poesía d’O Ermo.
• O tema da morte que non só aparece nos poemas
autobiográficos. O seu amor pola montaña é tan intenso que nin a
morte conseguirá afastañlo dela, pois é alí onde quer ser soterrado.
128.
129. O galego da primeira época ten un marcado
grande riqueza léxica e un forte
carácter dialectal
mindoniense do autor; hai predominio do
ao
abstracto,
composicións.
como
acento ruralista,
corresponde
da área
léxico concreto fronte
ao
carácter
realista
das
130. Mais entre a súa linguaxe, sen dúbida popular nesta etapa, sempre se
deixará ver o poeta culto e estilista.
Así, nunha das súas primeiras composicións, que encabeza o libro
Montañesas, "Fale meu bisavó", tal vez a de maior sabor tradicional,
achamos versos como estes:
A lengua de Rosalía,
rico caudal de harmonía
que prendou a Castelar,
moitos n'a saben falar,
i os máis non lle teñen pía.
(...)
¡Non!, naquel tempo pasado
non era tan desleigado
quen por un Creso se tiña,
si daba o leite a vaquiña,
i abría sucos co arado.
131. Na segunda etapa (Do Ermo) a depuración temática esixiulle
tamén unha maior depuración lingüística. A lingua vaise ir
desprendendo do ton popular e do ruralismo colorista para se
facer máis
culta e abstracta . Nisto tivo moito que ver
o achegamento definitivo á poesia portuguesa, o que vai implicar á
depuración da lingua rústica e dialectal que con anterioridade
empregara, para botar man dun rexistro culto, acorde coa nova
temática e coa nova estética.
E nos escritores portugueses, igual que nos españois, acha eses
cultismos greco-latinos que agora precisa.
Mais non usará nunca unha palabra nin adoptará unha solución
morfolóxica que el non considere plenamente galega.
134. Domina os versos tradicionais e non busca innovacións.
Tamén na métrica podemos distinguir dúas etapas:
• en Montañesas predomina o verso de arte menor ,
fundamentalmente o octosílabo. Abonda o romance aínda que
tamén usa as quintillas, sextillas e décimas. Esta métrica de carácter
popular e tradicional está en consonancia co ton xeral do libro.
• en Do Ermo a métrica vese afectada pola nova liña do autor,
pasando a metros e estrofas cultas . A inclusión do soneto foi
decisiva. Predomina a rima consonante sobre a asonante e, aínda
sendo maioritarios os versos de arte menor, destaca a presenza do
hendecasílabo.
135. Recursos estilísticos:
• Diminutivos en -iño : en consonancia coa lingua popular e coa
temática franciscana, que resalta a humildade e tenrura das cousas, e
polo tanto a afectividade e o ton sentimental: ¡Nin rosiñas brancas,
nin claveles roxos! Eu venero as frolíñas dos toxos.
• Paralelismos sintácticos tradicionais, anáforas, similicadencias
que nas rosas dos vales, que sorríen
que nos mantos dos pinos, que se engríen
que nas blondas do mar, que se rebela.
• Encabalgamentos de verso a verso ou interestróficos nos
sonetos: viste os cardos de flores, viste de hedra /as informes
paredes dos muíños.
136. • Antíteses ou xogos de contrarios: á vista dun pazo, un niño / i a gloria dun
remansiño / frente ós vagallós do mar.
• Hipofora: o poeta pregúntase a si mesmo e el mesmo responde: ¿A señardá?
¡Ben sei!
• Prosopopea ou humanización dos elementos da natureza:
¡que alegre!
un raio de sol, en tanto
non lle furta un bico á neve.
• Metáforas.
• Fonosimbolismos : i alegra os soutos, donde arrola a rula .
• Hipérbatos que dificultan a comprensión: sorrisos das do ermo tristes flores.
•Ablativo absoluto: Sañudo o rostro, rúda-las maneiras...
137.
138. A Nosa Terra é o nome de varias publicacións periódicas:
A Nosa Terra, voceiro de Solidaridad Gallega (1907-1908)
A Nosa Terra, voceiro das Irmandades da Fala (1916-1932) e do Partido
Galeguista (1932-1936)
A Nosa Terra, voceiro da Irmandade Galega da Arxentina
O primeiro número saíu o 14 de decembro de 1916 na Coruña e contaba con
oito páxinas. Na súa etapa coruñesa, a redacción e administración desta
publicación estaba no despacho que tiña no Cantón Grande o avogado e escritor
Xosé Iglesias Roura, que foi o seu primeiro director. Antón Villar Ponte foi o
seguinte director até a IV Asemblea das Irmandades da Fala (1922). A partir de
entón Víctor Casas será quen leve o peso real da dirección, aínda que
nominalmente foron directores Alexandre Bóveda, Aquilino Iglesia Alvariño en
1933 ou Ramón Suárez Picallo en 1934. O 1 de febreiro de 1932, pouco despois
do nacemento do Partido Galeguista, convérteuse no seu voceiro oficial e a
redacción trasladouse a Pontevedra. En xuño de 1933 deixouse de publicar
durante algún tempo por dificultades financeiras.
En 1917 contaba con 2.000 subscritores, en 1931 con 500 e en 1935 con 1.000,
aínda que se descoñece a tiraxe exacta. Os recursos económicos da publicación
proviñan das subscricións, da publicidade, das doazóns dos galegos de América
e das Irmandades da Fala primeiro e o Partido Galeguista despois.
O 17 de xullo de 1936 saíu o derradeiro número de ANT.
