1. KARYA AGUNG
BMS 3022
Tajuk :
Strata Sosial Masyarakat Melayu Tradisional
Kumpulan : C
Nama Pensyarah :
Dr. Hj. Mohd Rashid bin Hj. Md Idris
BIL. NAMA NO. MATRIK
1. SITI MARIAM KHAIRUNISA BINTI MOHD BADRI D20101037120
2. GEORGIANNA ANAK GEORGE PETER D201010337201

2. Aspek
perbincangan
Pengenalan
Strata sosial
masyarakat
Melayu
tradisional
Contoh :
sulalatus Salatin
Perbandingan
dengan sistem
sosial
masyarakat
Melayu modenPerbandingan
sistem
pemerintahan
tradisional dan
sekarang
Adat
Temenggung
Adat Perpatih
Kesimpulan

3. Pengenalan
• Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat (2010: 1525), perkataan ‘strata’ dapat
didefinisikan sebagai tingkat kedudukan, peringkat taraf (dalam susunan atau
hieraki tertentu).
• Perkataan sosial dari segi kebudayaan membawa maksud yang sangat luas
meliputi segala aspek yang berkaitan dengan masyarakat.
• Sosial dalam pendefinisian ini merangkumi sistem sosial, stratafikasi sosial,
struktur sosial, perhubungan antara anggota masyarakat, mobiliti sosial dan
bentuk kepercayaan (Mahdi Shuid dan Sazlina Othman, 2006:2)
• Stratafikasi sosial pula merupakan satu sistem yang mana terdapat pelbagai
kategori manusia dalam sesuatu masyarakat (Dr. Seri Lanang Jaya Haji Rohani et
al, 2013:135).

4. • Strata sosial masyarakat Melayu dapat dibahagikan kepada
dua zaman, iaitu zaman tradisi dan zaman moden.
• Zaman tradisi ialah keadaan sebelum berlakunya proses
penjajahan yang panjang, iaitu semasa British memerintah.
• Zaman moden pula bermula sejak British menjajah hinggalah
negara mencapai kemerdekaan.
• Strata sosial ini menyumbang kepada terbinanya suatu
bentuk organisasi yang cekap dalam sistem politik dan sosial
negeri-negeri Melayu sepanjang sejarah kewujudan
ketamadunan Melayu itu sendiri (Mohd Koharuddin Mohd
Balwi, 2005:78).

5. Strata Sosial Masyarakat Melayu
Tradisional
• Secara umumnya, masyarakat Melayu tradisional dapat
didefinisikan sebagai satu gambaran orang Melayu yang
mengamalkan sesuatu adat istiadat (kebiasaan) yang
telah sebati dan kekal secara turun temurun dalam
kehidupan mereka.
• Masyarakat ini tidak terpengaruh dengan perubahan dan
keadaan sekeliling.
• Walau bagaimanapun, apabila terdapat perubahan yang
berlaku, perubahan tersebut akan diterima dengan
penyesuaian keadaan setempat (Dr. Seri Lanang Jaya Haji
Rohani et al, 2013:133).

6. • Menurut Mohd Koharuddin Mohd Balwi (2005:78),
masyarakat Melayu tradisional terbahagi kepada dua
golongan atau kelas utama, iaitu kelas aristokrat (golongan
atasan atau pemerintah) dan golongan bawahan
(golongan rakyat jelata atau diperintah).
• Terdapat sarjana, iaitu Zainal Abidin Wahid yang
mencadangkan bahawa strata sosial ini mempunyai tiga
golongan.
• Golongan yang dicadangkan ialah golongan pertengahan
(middle class).Golongan ini berada di tengah-tengah antara
golongan pemerintah dengan golongan yang diperintah.
• Walau bagaimanapun, cadangan ini kurang diterima oleh
sarjana-sarjana lain(Azmah Abdul Manaf, 2001:55).

7. Susun Lapis Masyarakat Melayu
Diraja
Bangsawan
Rakyat jelata
(Yang merdeka)
Hamba
(Pelbagai jenis hamba)
Rujukan: Dr. Seri Lanang Jaya Haji Rohani et al, 2013:134
Golongan yang
memerintah
Golongan
yang
diperintah

8. Golongan
Diperintah
Rakyat
biasa
Hamba
Hamba raja
Hamba
abdi
Hamba
berhutang
Golongan
Memerintah
Raja/Sultan/Yang
Dipertua
Keluarga dan
Kerabat
Pembesar dan
Pentadbir
Ulama/Pendeta
Golongan Memerintah Golongan Diperintah
(Rujukan: Sah Rezan Abdul
Salam, 2009)
(Rujukan: Dr. Seri Lanang Jaya Haji
Rohani et al, 2013: 134-135)

9. Sinopsis Hikayat Sulalatus Salatin
• Hikayat ini telah memberi gambaran tentang strata
sosial masyarakat Melayu.
• Sulalatus Salatin mengandung peristiwa yang
berasaskan fakta-fakta sejarah seperti kisah raja-raja
memerintah Melaka. Contohnya peristiwa-peristiwa
yang berlaku pada zaman pemerinthan Sultan
Muzaffar Syah, Sultan Mansur Syah, Sultan Alau'd-Din
Ri'ayat Syah, Sultan Mahmud Syah dan lain-lain.
• Turut dimuatkan ialah kisah perhubungan luar Melaka
dengan negara-negara jiran dan negara-negara
luar seperti hubungan Melaka dengan Negeri Siam,
Benua China, Benua Keling, Pasai, Pahang dan lain-
lain.

10. • Sulalatus Salatin juga memaparkan kisah-kisah
peperangan dan penaklukan. Contohnya penaklukan
Melaka ke atas Siak, Kampar, Pahang dan lain-lain, serta
kedatangan Peringgi dan penguasaannya ke atas Melaka.
• Selain itu Sulalatus Salatin turut mengaitkan peristiwa-
peristiwa yang bersifat fiksyen dan mitos. Contohnya
seperti kisah Raja Suran turun ke negeri bawah laut yang
bernama Dika dan juga kisah-kisah di Bukit Si Guntang.
• Selain itu terdapat juga kisah-kisah mitos seperti mitos
pembukaan tempat dan negeri, seperti pembukaan
Pasai, Singapura dan Melaka, mitos kemasukan Islam di
Melaka, dan mitos peminangan Puteri Gunung Ledang.
• Sulalatus Salatin tidak ketinggalan memuatkan kisah
tokoh-tokoh yang dianggap legenda seperti Badang,
Hang Tuah, Tun Perak dan lain-lain.

11. Raja / Sultan/ Yang Dipertuan
• Raja merupakan autoriti atau pemerintah tertinggi dalam pentadbiran.
• Raja juga bertindak sebagai pemimpin dalam hal peperangan,
mengadakan hubungan luar dan menjadi lambang kesatuan dan
kebesaran negeri.
• Kedudukan raja dikukuhkan dengan konsep daulat.
• Seseorang yang menentang raja dianggap penderhaka.
• Penderhaka akan menerima kesusahan seperti balasan tulah, iaitu
sesuatu kesaktian istimewa raja yang dimilikinya.
• Oleh itu, timbullah ungkapan ‘pantang anak Melayu menderhaka
kepada rajanya’.
(Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005: 38-39)

12. • Golongan diraja dan kerabat menduduki strata
sosial yang teratas.
• Di Melaka dengan mengambil contoh semasa
pemerintahan Sultan Muhammad Syah, golongan
raja terdiri daripada sultan dan keluarganya.
• Kuasa pemerintahan terletak di bawah baginda (Dr.
Seri Lanang Jaya Haji Rohani et al, 2013:134).
Sebermula berapa lamanya Sultan Mahmud Syah di atas
kerajaan maka terlalulah ‘adil baginda pada
memeliharakan segala ra’yat (Halaman 65).

13. Keluarga dan Kerabat
• Golongan yang mempunyai jurai keturunan raja yang
memerintah sesebuah kerajaan.
• Mempunyai kedudukan istimewa dan diberi jawatan penting
seperti bendahara dan temenggung.
(Azmah Abdul Manaf, 2001: 55)
• Jumlahnya agak ramai kerana amalan pologami.
• Tidak semua anak raja diberikan jawatan politik.
(Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005: 79)
 “ Bahawa sudahlah hamba kawinkan anak raja Kida Hindi yang
bernama Tuan Puteri Syahr al-Bariyah itu dengan Raja Iskandar, isi
kawinnya tiga ratus ribu dinar emas. Redhakah tuan hamba?”
(Halaman 6)

14. Pembesar dan Pentadbir
• Mempunyai tugas dalam pentadbiran sama ada sebagai
penasihat raja ataupun pembesar daerah.
• Raja membenarkan pembesar daerah berkuasa penuh di
daerah-daerah berkenaan seperti Selangor.
(Azmah Abdul Manaf, 2001: 55)
• Orang-orang besar yang biasanya mempunyai gelaran dan
fungsi tertentu.
• Pembesar daerah biasanya diambil dari satu keturunan
yang mempunyai hubungan yang lama dengan daerah itu.
Pembesar juga mendapat kewibawaan daripada raja.

15. • Pembesar mempunyai hak seperti raja untuk menyuruh
rakyat menjalankan kerja-kerja seperti membina jalan,
parit, tali air dan berkhidmat sebagai tentera dalam
peperangan yang dihadapi raja atau pembesarnya.
(Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005: 38-41/79)
• Golongan ini terdiri daripada pembesar dan pegawai
tadbir seperti Bendahara, Laksamana, Penghulu
Bendahari, Perdana Menteri, Temenggung, Bentara, dan
Syahbandar
(Dr. Seri Lanang Jaya Haji Rohani et al, 2013:134)
 Maka sahut orang, “emas tadi hilang, tuanku” Maka kata
Bendahara Seri Maharaja, “Janganlah menangis kata benarlah,
nescaya aku mengganti” Maka diberi pula Bendahara emas
segenggam seorang. (Halaman 202)

16. Ulama / Pendeta
• Merupakan golongan intelek dan alim ulama yang
pakar dalam hal ehwal agama Islam.
• Terdiri daripada masyarakat yang mempunyai
keturunan Arab-Melayu.
• Pada mulanya, mereka mengajar asas agama Islam.
• Tetapi apabila Islam berkembang dengan pesat,
mereka mula mengajar ilmu dalam bidang
tasawwuf, tafsir, dan hadis.

17. • Dilantik oleh Sultan untuk menjadi guru, ketua
agama, kadi dan bertugas menasihati Sultan dalam
bidang hukum syarak.
• Pendeta pula merupakan golongan yang pakar
dalam bidang kesenian, kebudayaan,
kesusasteraan, adat istiadat dan salasilah raja.
• Menjadi rujukan Sultan dan golongan istana selain
menjadi perawi Sultan.
(Sah Rezan Abdul Salam, 2009)

18. • Terdapat juga dalam kalangan pendatang yang tergolong
dalam golongan ini seperti ulama Islam yang terdiri
daripada tuan-tuan sayid, makhdum, maulana, dan kadi.
• Sultan Melaka sendiri terpaksa tunduk dan menghormati
golongan ulama ini.
• Seorang guru bernama Kadi Yusof enggan membenarkan
Sultan Mahmud Syah menghadap dan menaiki gajah (Dr.
Seri Lanang Jaya Haji Rohani et al, 2013:134).
 … “Beritahu Maulana Yusuf, Yang Dipertuan, Sultan Mahmud
Syah, datang.” Maka diberi orang tahu Maulana Yusuf. Maka
kata Maulana Yusuf, “Tutup pintu. Apa kerja Sultan Mahmud
Syah datang ke rumah fakir?” (Halaman 161)

19. Rakyat biasa
• Lapisan pertama dalam golongan yang diperintah.
• Golongan terbesar dalam masyarakat Melayu.
• Fungsi utama rakyat adalah dari aspek mental, fizikal, dan
tradisi ialah menyokong dan patuh kepada institusi raja
dan pembesar.
• Sebahagian besar daripada golongan rakyat adalah orang
Melayu dan selebihnya adalah orang asing dan Orang Laut
yang terlibat dalam kegiatan ekonomi sebagai pedagang,
peniaga, pedagang-mubaligh dan senteri yang
menyebarkan agama Islam.

20. • Menjadi pengikut atau pengiring pembesar-
pembesar dan raja sebagai hulubalang.
• Terdiri daripada golongan peniaga dan saudagar
yang mempunyai taraf ekonomi yang lebih
rendah daripada golongan buruh kasar dan
tukang mahir.
(Sah Rezan Abdul Salam, 2009)

21. • Terdapat golongan saudagar yang mempunyai hubungan erat
dengan golongan atasan.
• Contohnya, Kitul dikatakan rapat dengan Raja Mendeliar kerana
mempunyai hutang dengan Raja Mendeliar, namun Kitul telah
menyampaikan fitnah bahawa Nina Sura Dewana pergi
berjumpa dengan Bendahara Seri Maharaja untuk merancang
pembunuhan ke atasnya.
• Secara tidak langsung, Raja Mendeliar menghapuskan hutang
Kitul terhadapnya (Dr. Seri Lanang Jaya Haji Rohani et al,
2013:134).
 Maka kata Kitul, “Malam tadi Nina Su{a}r(a) Dewana datang kepada
bendahara, dipersembahkannya emas sebahara, hendak membunuh
tuan hamba. Akan sekarang bendahara se(bi)caralah dengan Nina
Su{a}r(a) Dewana, tuan hamba hendak dikerjakannya.” Demi Raja
Mendeliar menengar kata Kitul itu maka Raja Mendeliar mengambil
surat utang Kitu(l), dicarik-cariknya. (Halaman 204)

22. Hamba
• Institusi perhambaan di dalam masyarakat tradisional Melayu dikaitkan
dengan tradisi perhambaan di Tanah Arab atau Islam dan wujudnya
sistem kasta dalam kepercayaan Hindu.
• Hamba berfungsi menyediakan tenaga manusia bagi menyokong dan
menjalankan pelbagai jenis kerja yang wujud dalam masyarakat.
• Hamba dikatakan mampu meningkatkan taraf hidup pemiliknya kerana
semakin ramai hamba yang dimiliki oleh seseorang, semakin tinggi taraf
hidup dan kukuh ekonominya.
(Sah Rezan Abdul Salam, 2009)
• Strata sosial masyarakat Melayu yang paling bawah ialah golongan
hamba.
• Golongan hamba terdiri daripada hamba raja, hamba berhutang dan
hamba abdi.

23. • Institusi ini wujud sebelum tertubuhnya Kesultanan Melayu Melaka.
• Buktinya, Badang telah diterima sebagai pahlawan Singapura yang
sebelum ini ditugaskan oleh tuannya untuk membersihkan hutan.
• Kekuatannya telah mengubah status sosialnya daripada seorang hamba
kepada rakyat biasa yang merdeka (Dr. Seri Lanang Jaya Haji Rohani et
al, 2013:134-135).
 Maka oleh Badang segala perihal ehwalnya semuanya dikatakannya
kepada tuannya. Maka oleh tuannya Badang itu dimerdehekakannya
(Halaman: 37).
• Selain itu, Tun Mutahir dikatakan mempunyai bilangan hamba yang
banyak sehingga tidak dikenalinya.
 Maka kata Bendahara Seri Maharaja, “Siapa tuan hamba?” Maka sembah
orang itu, “Sahaya ini hamba datuk, anak si anu, cucu si anu.”(Halaman:
203)

24. Hamba Raja
• Terdiri daripada orang yang merdeka yang telah melakukan kesalahan
jenayah dan ditangkap tetapi mendapat keampunan daripada sultan
dan berjanji akan menjadi hamba turun temurun.
• Mereka terlepas daripada menerima hukuman atas kesalahan yang
mereka lakukan.
• Golongan ini juga terdiri daripada tawanan perang atau banduan.
• Dikenali juga sebagai ‘biduanda’ yang melakukan hampir kesemua jenis
pekerjaan.
• Mempunyai kedudukan yang lebih tinggi berbanding hamba-hamba
lain.
(Sah Rezan Abdul Salam, 2009)

25. Hamba Abdi
• Umumnya, terdiri daripada orang bangsa Afrika, orang Asli dan orang
Batak yang bukan Islam.
(Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005: 79).
• Hamba secara mutlak oleh seseorang dan boleh dijual beli.
• Peluang untuk merdeka tipis dan hanya boleh bebas jika dimerdekakan
oleh tuannya.
• Tidak mendapat pengiktirafan dalam masyarakat.
• Tawaran perang, lanun, pesalah jenayah berat dan sukarela atas alasan
untuk mencari tempat bergantung hidup.
(Azmah Abdul Manaf, 2001: 56)

26. Hamba Berhutang
• Orang yang pernah berhutang dan gagal membayarnya.
• Berkhidmat dengan pemiutang.
• Mempunyai kedudukan yang lebih tinggi berbanding hamba
abdi.
• Merdeka selepas langsai hutang.
• Masih diakui sebagai anggota masyarakat yang sama dengan
tuan mereka.
• Tidak boleh dijual beli.
(Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005: 79)

27. Perbandingan dengan strata sosial
masyarakat Melayu moden
• Menurut Syed Hussein Al-Attas, tidak terdapat
perbezaan yang banyak antara strata sosial masyarakat
Melayu tradisional dengan moden.
• Strata sosial selepas kedatangan Inggeris tidak banyak
mengalami perubahan.
• Walau bagaimanapun, dari segi tugas dan kedudukan
pentadbiran telah mengalami perubahan dan
wujudnya kelas sosial baru, iaitu pegawai Inggeris yang
bertugas sebagai penasihat kepada Sultan.

28. • Corak pentadbiran pula mengalami perubahan kepada lebih
berbentuk birokratik.
• Kebanyakan fungsi pentadbiran dan politik golongan
aristokrat tradisi diambil alih oleh birokrasi negeri baru yang
dikawal oleh pegawai Inggeris.
• Banyak jawatan baru telah diperkenalkan seperti Menteri
Besar, Setiausaha Negeri, Pegawai Daerah, Penolong Pegawai
Daerah dan sebagainya.
• Melahirkan golongan kelas menengah Melayu terutamanya
selepas merdeka apabila segala jawatan eksekutif yang
ditinggalkan oleh pegawai Inggeris diganti oleh pegawai
Melayu.
(Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005: 79-81)

29. Strata sosial masyarakat Melayu moden
Kelas atasan
(Sultan, Perdana
Menteri, Menteri
Kabinet, Setiausaha
Tetap, Ketua Jabatan)
Kelas menengah
Kelas menengah tinggi
(Pegawai awam dan
tentera, tuan tanah,
pengusaha, orang
profesional)
Kelas menengah rendah
(Guru, wartawan,
pedagang atau peniaga,
pekerja mahir)
Kelas bawahan
Kelas bawahan tinggi
(Petani, nelayan, pekerja
kilang, buruh kasar)
Kelas bawahan rendah
(Pelacur, peminta
sedekah)
( Rujukan: Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005:81)

30. Perbandingan Sistem Pemerintahan
Tradisional dan Sekarang
(Rujukan : Mohd Fadzil bin Abdul Hanid, 2012)

31. Adat
• Adat merupakan cara manusia Melayu mengatur
kehidupan mereka seharian.
• Masyarakat Melayu mengadakan pelbagai institusi
termasuklah institusi sosial ekonomi, politik, sistem
nilai, sistem hukum dan sebagainya.
• Apabila berbincang tentang strata masyarakat
Melayu, terdapat dua jenis adat yang sangat berkait
rapat dengan aspek ini, iaitu adat temenggung dan
adat perpatih.
(Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005: 70)

32. Adat Temenggung
• Adat ini diamalkan oleh semua masyarakat Melayu di Malaysia kecuali
Negeri Sembilan.
• Adat ini diasaskan oleh Datuk Ketemenggungngan, iaitu Datuk Perpatih
Nan Sebatang yang berasal dari Palembang (Dr. Seri Lanang Jaya Haji
Rohani et al, 2013:104).
• Dicipta oleh seorang pembesar Minangkabau yang bernama Sutan
Maharajo Basa dengan Gelaran Datuk Katamanggung.
• Nama adat ini diambil sempena nama penciptanya (Azmah Abdul
Manaf, 2001: 186).
• Adat ini telah dibawa ke Melaka pada abad ke-15.
• Pada awalnya, adat ini dipengaruhi oleh ajaran Hindu dan Buddha.
• Selepas kedatangan Islam, adat ini dipengaruhi oleh ajaran Islam (Dr.
Seri Lanang Jaya Haji Rohani et al, 2013:104).

33. Susunan Hieraki Pemerintahan Adat
Temenggung
Raja atau
Sultan
Bendahara
Temenggung
Penghulu Bendahari
Syahbandar
Rujukan: Dr. Seri Lanang Jaya Haji Rohani et al, 2013:105

34. Sistem Pentadbiran Adat Temenggung
• Corak pemerintahan dalam adat temenggung bersifat aristokrasi
(Abu Hassan Sham dan Mariyam Salim, 1995: xxvii).
• Raja atau sultan mempunyai kuasa tertinggi dalam sistem
pentadbiran negara.
• Menurut Liaw Yock Fang (2003: xiii), kuasa melantik pegawai-
pegawai terletak pada raja.
• Contohnya, petikan daripada Hukum Kanun Melaka dalam Abu
Hassan Sham dan Mariyam Salim:
 “Adapun pada segala raja-raja itu, pertama-tama menjadi
Bendahara, kedua menjadi Temenggung, ketiga menjadikan
Penghulu Bendahari, keempat menjadi Syahbandar, maka
terpeliharalah segala raja-raja itu dengan segala rakyatnya.

35. Raja atau Sultan
• Mempunyai kuasa yang tertinggi.
• Berkuasa untuk melantik pegawai-pegawai
dibawahnya.
• Memainkan peranan penting dalam aspek politik,
sosial dan ekonomi.
• Ketua kerajaan yang memerintah secara mutlak
dan dibantu oleh pembesar sebagai penasihat.
• Ketua agama Islam dan penggubal undang.
(Sah Rezan Abdul Salam, 2009)

36. Bendahara
• Pentadbir dan pelaksana segala arahan raja.
• Orang paling kanan dalam pemerintahan dan
sebagai pemangku tugas raja semasa ketiadaan raja.
• Ketua angkatan tentera darat dan laut.
• Ketua hakim ketika mengadili kes-kes awam dan
jenayah di peringkat negeri.
(Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005: 41)

37. Temenggung
• Penjaga keamanan dan keselamatan dalam negeri.
• Tugasnya seperti ketua polis negara.
(Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005: 41)
• Temenggung berperanan sebagai :
 Ketua Keamanan Negeri.
 “Pengatur” orang makan di balai istana.
 Timbalan Ketua Hakim untuk menghakimkan perbicaraan
yang besar.
 Menangkap orang yang melakukan kesalahan.
 Membaiki keadaan pasar dan pekan.
 Ketua perancang bandar dan jalan raya.

38. Penghulu Bendahari
• Ketua semua bendahari raja.
• Mempunyai peranan utama dalam memegang harta
benda dan hasil kerajaan (Menteri Kewangan).
• Ketua adat istiadat dan upacara diraja.
• Para pembesar yang berada di bawah bidang kuasanya:
 Bendahari-bendahari
 Pemegang hasil negeri
 Syahbandar-syahbandar
 Hamba-hamba raja
(Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005: 41)

39. Syahbandar
• Ketua pelabuhan.
• Mengutip cukai, menjaga keselamatan pelabuhan dan
segala hal ehwal berkaitan urusan di pelabuhan.
(Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005: 41)
• Syahbandar bermaksud ‘pemerintah pelabuhan’ yang
diambil daripada perkataan Parsi.
• Menjadi ketua organisasi pelabuhan dan wakil
saudagar-saudagar asing.
• Diletakkan di bawah bidang kuasa Penghulu Bendahari.

40. Contoh Gambar Adat Temenggung

41. Adat Perpatih
• Adat ini hanya diamalkan di Negeri Sembilan dan
sebahagian kecil pula di Beranang, Selangor serta
di Alor Gajah, Melaka (Dr. Seri Lanang Jaya Haji
Rohani et al, 2013:106).
• Keturunan dikira daripada sebelah ibu.
• Tanggungjawab ketua keluarga masih di tangan
suami.
• Adat ini dicipta dan disusun oleh saudara seibu
kepada Datuk Katamanggung, iaitu Sultan Balun.
• Berasal dari Minangkabau, Sumatera.
(Azmah Abdul Manaf, 2001: 186).

42. Susunan Hieraki Pemerintahan
Adat Perpatih
Yang
Dipertuan
Besar
Undang
Lembaga
Buapak
Anak Buah
(Rujukan : Haron Daud, 1994: 8)

43. Sistem Pemerintahan Adat
Perpatih
• Sistem bagi adat Perpatih ini dilakukan
mengkut peringkatnya yang disebut
dalam perbilangan, iaitu:
Di atas raja,
Di tengah undang,
Di bawah lembaga,
Raja berdaulat dalam alamnya,
Penghulu berdaulat dalam lukanya,
Lembaga bernobat dalam anak buahnya.
(Dr. Seri Lanang Jaya Haji Rohani et al, 2013:108).

44. • Berdasarkan perbilangan tersebut, dalam
sistem pentadbiran adat ini, masyarakat di
bahagikan kepada beberapa kumpulan yang
terdiri daripada dua tatatingkat iaitu perut
dan suku.
• Perut diketuai oleh seorang lelaki yang
dinamakan Buapak dan anggota di dalam
perut dipanggil Anak Buah. Buapak dilantik
oleh anak buahnya.
• Suku pula terdiri daripada beberapa perut
yang mempunyai pertalian saudara.
• Suku berada di bawah lembaga yang mana
lembaga itu dipilih dalam kalangan ahli
perut.

45. • Lembaga bertanggungjawab dalam hal ehwal
pentadbiran sukunya.
• Pemilihan lembaga ini mengikut giliran yang telah
ditentukan mengikut peraturan tertentu.
• Suku-suku bergabung ke dalam satu persekutuan
yang di sebut Luak atau Luhak.
(Haron Daud, 1994: 7)
• Luak atau dikenali sebagai daerah mempunyai
seorang pemerintah yang digelar penghulu atau kini
dikenali sebagai undang yang mana penyandangnya
dikenali dengan gelaran Datuk Undang.
• Jawatan ini akan diwarisi atau sakanya disandang
oleh ahli suku biduanda yang terdiri daripada lelaki.

46. • Hanya lelaki sahaja yang boleh menyandang
saka, manakala wanita boleh mewarisi harta.
• Tingkat tertinggi atau pemerintah tertinggi
pula ialah Yang Dipertuan Besar.
(Dr. Seri Lanang Jaya Haji Rohani et al,
2013:109)
• Pelantikan adat perpatih dapat dirumuskan
melalui teromba:
Anak buah yang mengangkat Buapak
Buapak yang mengangkat Lembaga
Lembaga yang mengangkat Penghulu.
(Haron Daud, 1994: 7)

47. Contoh Gambar Adat Perpatih

48. Perbandingan Adat Temenggung dan
Adat Perpatih
Yang
Dipertuan
Besar
Undang
Lembaga
Buapak
Anak Buah
Raja
atau
Sultan
Bendahara
Temenggung
Penghulu Bendahari
Syahbandar
Adat Temenggung Adat Perpatih

49. Kesimpulan
• Strata sosial menggambarkan
kedudukan sesuatu golongan
atau kelompok dalam
masyarakat.
• Strata sosial menyumbang
kepada terbinanya suatu bentuk
organisasi yang cekap dalam
sistem politik dan sosial.
• Sistem sosial masyarakat Melayu
sangat terikat dengan adat dan
tradisi yang diwarisi secara
turun-temurun.

50. RUJUKAN
• A. Samad Ahmad (1979). Sulalatus Salatin: Sejarah Melayu. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
• Abu Hassan Sham dan Mariyam Salim (1995). Sastera Undang-undang. Kuala Lumpur:
Kementerian Pendidikan dan Dewan Bahasa dan Pustaka.
• Azmah Abdul Manaf (2001). Sejarah sosial masyarakat Malaysia. Kuala Lumpur:
Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd.
• Haron Daud (1994). Kesusasteraan klasik manusia dan kepercayaan. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
• Mahdi Shuid dan Sazlina Othman (2006). Sejarah Malaysia. Selangor: Pearson
Longman.
• Mohd Koharuddin Mohd Balwi (2005). Peradaban Melayu. Johor: Penerbit Universiti
Teknologi Malaysia.
• Seri Lanang Jaya Haji Rohani, Abd. Rahman Napiah, Mohd RashidMd. Idris dan Naffi
Mat (2013). Penghayatan Karya Agung. Tanjung Malim: Universiti Pendidikan Sultan
Idris.
• Sah Rezan Abdul Salam (2009). Sistem sosial masyarakat melayu tradisional. Diperoleh
pada Mac 8, 2014 daripada http://horlicksejuk.blogspot.com/2009/08/sistem-sosial-
masyarakat-melayu.html
• Mohd Fadzil bin Abdul Hanid (2012). Sistem pemerintahan Malaysia. Diperoleh pada
Mac 26, 2014 daripadahttp://fadzilmahasiswa.blogspot.com/2012/01/sistem-
pemerintahan-malaysia-ydp-agong.html