sistem kerajaan awal di asia tenggara pada abad ke-19

1. SISTEM KERAJAAN
AWAL ASIA
TENGGARA

2. PENDAHULUAN
 Pembentukan sistem kerajaan Asia
Tenggara pada zaman tradisional telah
dibentukkan hasil penyerapan
pengaruh-pengaruh luaran ke dalam
suatu teras yang bersifat asli.

3.  Pengaruh utara ini termasuk agama
Hindu, Buddha Theravada, Islam dan
faham Neo-Konfusianis.

 Pengaruh ini banyak terdapat dalam
sistem pentadbiran dan budaya kraton.

 Terdapat juga unsur-unsur kedua-dua
agama ini telah digabungkan.

4.  Oleh itu ramai sarjana merujuk kepada
tradisi Hindu-Buddha dalam sistem
kerajaan Asia Tenggara.

 Setelah negara-negara kepulauan
memeluk Islam upacara kraton dan
amalan-amalan dari zaman Hindu-
Buddha tidak hilang sama sekali.

5.  Dalam kursus ini kita akan mengkaji
bagaimana pengaruh-pengaruh ini telah
mencorakkan konsep kerajaan dan negara di
rantau ini.

 Kita juga akan cuba mengenal pasti
perubahan-perubahan yang dilaksanakan
oleh penjajahan dan melihat setakat mana
gangguan kepada susunan klasik ini telah
menyebabkan tindak balas masyarakat
tempatan kepada kuasa penjajah.

6.  Sesuai dengan pendekatan sejarah
"autonomous" Asia Tenggara, kita juga akan
menilai sama ada bentuk reaksi mereka
berpunca daripada sifat-sifat asli masyarakat
ini.

 Selanjutnya, kita juga akan dapat
menimbangkan setakat mana unsur-unsur
tradisional ini mempengaruhi cara negara-
negara Asia Tenggara menghadapi cabaran-
cabaran yang muncul selepas kemerdekaan.

7. PENGARUH LUAR
DAN SISTEM
KERAJAAN

8.  Pengaruh India yang meresapi Asia Tenggara
sejak abad ke-5 SM, telah membentuk
landasan sistem politik keseluruhan wilayah
ini kecuali Vietnam dan Filipina.

 Pengaruh agama-agama utama yang datang
kemudian telah membawa
pengubahsuaian, adaptasi dan asimilasi
terhadap sistem sebelumnya berdasarkan
keperluan masing-masing.

9.  Ahli-ahli sejarah telah merujuk negara-
negara Asia Tenggara mengikut tradisi
agama yang paling menonjol, seperti
negara-negara Buddha Theravada
(Burma, Siam, Kampuchea, Laos), nega
ra-negara Islam (Indonesia dan
Malaysia), negara Konfusianis
(Vietnam) dan negara Kristian
(Filipina).

10. Pengaruh Hindu-
Buddha

11.  Konsep asas yang menjadi teras sistem politik
berbentuk Hindu-Buddha ialah politi
galaktik, satu istilah yang telah dicipta oleh
S.J. Tambiah.

 Asas politi galatik ialah kepercayaan bahawa
keselarian wujud antara makrokosmos dan
mikrokosmos, iaitu antara alam semesta dan
alam manusia.

 Menurut kepercayaan ini nasib manusia tetap
dipengaruhi oleh kuasa-kuasa kosmik.

12.  Kuasa-kuasa ini boleh membawa
kemakmuran atau bencana bergantung
kepada setakat mana sesuatu
masyarakat, terutamanya raja, berjaya
menjalankan kegiatannya secara
berharmoni dengan dunia semesta.
 Kesejahteraan sesuatu negara boleh
dicapai dengan menyusunkannya dalam
bentuk yang sesuai dengan dunia
semesta.

13.  Dalam doktrin Hindu (Brahmin) mahupun
Buddha, dunia ini digambarkan dalam bentuk
bulatan-bulatan sepusat dengan Gunung
Meru di tengah-tengahnya.

 Dalam alam duniawi pula, kerajaan
(kingdom) dan ibu kota, sebagai
mikrokosmos, juga dibentukkan sedemikian
dengan istana atau quil sebagai Gunung
Merunya.

14.  Istana sebagai Gunung Meru
mikrokosmos, dianggap tempat yang
suci dan sesiapa yang mendekatinya
mesti menunjukkan penghormatan.

 Malah pengesahan kuasa raja datang
juga daripada taraf baginda sebagai
penghuni istana.

15.  Hakikat ini membawa bahaya pula
kerana jika pemberontak berjaya
menduduki istana, mereka boleh
mengisytiharkan bahawa seluruh
empayar itu telah ditakluki.

 Lantarannya, ramai raja Burma dan
Thai enggan meninggalkan istana
mereka.

16.  Kongkongan ini pula membawa
kerugian kerana raja-raja tidak
menerima gambaran yang tepat tentang
kedudukan dalam negeri.

 sebagai akibat semua matlumat
disampaikan kepada mereka melalui
saluran yang tidak langsung, dan
kadang-kadang maklumat itu
dipalsukan pula.

17.  Oleh sebab itu, keupayaan mereka
mempengaruhi perkembangan di luar
istana kadang-kadang amat terhad.

 Satu lagi prinsip kosmologi Hindu-
Buddha yang sering memandu susun
atur negara dan amalan pihak
pemerintahan ialah pegangan kepada
angka 33 yang mewakili 33 dewa yang
mendiami syurga di puncak Gunung
Meru.

18.  Justeru itu, kerajaan-kerajaan di Tanah
Besar Asia Tenggara
terutamanya, sering dibahagikan
kepada 32 wilayah dan raja sebagai
Indra (menepati jumlah 33 dewa
tersebut).

 Begitu juga, kerajaan Mon (Burma)
dibahagikan kepada tiga wilayah dan
setiap wilayah ini mengandungi 32
pekan di samping ibukota wilayah, dan
dengan itu akur kepada angka 33.

19.  Skema ini juga dibayangkan dalam amalan
diraja seperti raja utama yang diiringi oleh 32
orang putera raja, pengambilan 33 permaisuri
daripada 33 keturunan yang
berlainan, pemilikan 33 gajah puteh dan
sebagainya.

 Kosmologi India pula berasaskan gandaan
empat yang mewakili empat arah utama.

 Pematuhan kepada prinsip ini dicerminkan
dalam susun atur ibu kota dan juga dalam
hietarki pemerintahan.

20.  Contohnya, raja sering mempunyai
empat permaisuri utama dan empat
permaisuri rendah.

 Empat orang menteri utama dilantik
untuk tugas-tugas khas disamping
menguasai empayar berkenaan.

21.  Demikianlah didapati empat ketua
menteri (wun-gyi) dalam kerajaan
Burma (Ava).

 Di negara Thai terdapat Empat
(senabodi) daripada enam menteri telah
dipertugaskan untuk menjaga wilayah-
wilayah tertentu.

22.  Menteri-menteri ini ialah
kalahom, mahattliai, phraklang, dan
krom muang.

 Satu lagi aspek utama politi galatik ialah
konsep "devaraja" atau "divine
kingship".
 Menurut agama Hindu, raja dianggap
sebagai penjelmaan dewa, kebanyakan
masa dewa Siva, seperti yang dipercayai
di Jawa dan Kampuchea purba.

23.  Bagi negara yang menerima pengaruh
Buddha Theravada yang tidak
menerima konsep penjelmaan itu
menganggap raja-raja telah dianugerahi
wahyu berdasarkan "karma" dan jasa-
jasa kepada agama mereka dalam
kehidupan-kehidupan sebelumnya.

24.  Sebagai pengantara antara
makrokosmos dan mikrosmos, dan
sebagai dhammaraja tugas utama raja
dianggap sebagai pemeliharaan dan
pemulihan ketenteraman serta
pencegahan bencana sosial seperti
wabak, kemarau dan banjir.


25.  Tugas ini dilakukan dengan memenuhi
pelbagai upacara serta pengumpulan
pahala (merit) yang dipanggil hpon di
Burma dan bun di negara Thai.
 Antara kewajipan-kewajipan raja ialah
berfungsi sebagai penaung dan
pengembang agama, menjamin
pengekalan adat resam.


26.  Di samping itu, raja yang mempunyai banyak
pahala akan mendatangkan keamanan dan
kesuburan kepada negaranya, manfaat seperti
ini yang dinikmati oleh rakyat jelata akan
memberi pengesahan kepada
pemerintahannya.

 Walaupun konsep devaraja telah
mengurniakan kuasa mutlak kepada raja-
raja, baginda masih boleh dicabar.

27.  Hura-hara, bencana alam dan penyakit
dianggap sebagai tanda-tanda bahawa
raja tidak mempunyai moral yang tinggi
atau keupayaan memerintah.

 Dalam kedudukan ini, pemberontakan
oleh rakyat adalah dibenarkankan.

28.  Oleh sebab itu gerakan "millenarian" sering
muncul. Tambahan pula seseorang
pemberontak juga boleh mempergunakan
konsep devaraja ini untuk membolehkan
mereka merampas kuasa.

 Selain daripada itu, ialah peranan raja
sebagai cakkavatti atau raja sejagat yang
didakwa sebagai pemerintah yang terulung di
dunia dan justeru itu semua manusia harus
patuh kepada baginda.

29.  Cakkavatti juga perlu membuktikan
kehandalannya sebagai penakluk dunia
melalui kemenangan ketenteraan yang
berterusan.

 Satu lagi unsur Buddha Theravada yang
telah menyederhanakan kemutlakan
raja ialah kewujudan segolongan rahib
(sangha) yang dianggap berupaya
mengawal kuasa raja berdasarkan
teladan dan ajaran mereka.

30.  Pengetahuan sangha ini dalam bidang
kosmologi juga merupakan suatu faktor
yang memperkuatkan pengaruh mereka
dalam bidang politik.

 Pengaruh mereka telah menjadi begitu
kuat di negara Thai menjelang separuh
kedua abad ke-18 sehingga didapati
bahawa raja Thai tidak dapat
memerintah tanpa restu sangha.

31.  Tambahan pula, di negara Thai dan
Burma setiap lelaki diwajibkan tinggal
di biara untuk mendalami pengetahuan
agama dan anak-anak raja atau
golongan bangsawan tidak terkecuali.

 Dalam tempoh ini mereka mungkin
terpengaruh oleh rahib-rahib tertentu.
Di samping itu, terdapat juga anak-anak
raja yang memegang jawatan tinggi
dalam hierarki sangha.

32.  Namun demikian, pertalian yang rapat
ini juga sering melahirkan ketegangan
dan persaingan antara
sangha, terutamanya dari segi
penguasaan tenaga manusia dan
pengutipan hasil.

 Selain daripada itu, sangha ini tidak lagi
menghadkan perhatian mereka kepada
kegiatan dan upacara kraton tetapi
telah meresapi semua aspek kehidupan
kaum petani.

33.  Kuil-kuil telah menjudi pusat
pendidikan dan kegiatan sosial di
kawasan desa dan rahib-rahib ini
semakin terlibat dalam kegelisahan desa
dan memimpinnya.

 Ciri ketiga politi galaktik ialah konsepsi
bahawa wilayah di bawah penguasaan
seseorang raja merupakan sebuah
mandala, namun hujah ini tidak
dibincangkan oleh Heine-Geldern.

34. Konsep Mandala

35.  Mandala ini biasanya mengandungi tiga
bulatan sepusat yang mewakili wilayah-
wilayah yang menerima darjah penguasaan
yang berlainan.

 Di tengah-tengah mandala ialah ibu kota dan
kawasan di bawah penguasaan langsung raja.

 Di sekelilingnya ialah wilayah-wilayah yang
diperintah oleh putera-putera dan gabenor-
gabenor yang dilantik oleh raja.

36.  Di sekeliling wilayah-wilayah ini pula
ialah jajahan-jajahan takluk yang
terikat kepada kuasa pusat melalui
hubungan penguftian.

 Jelas bahawa penguasaan raja terhadap
wilayah-wilayah ini semakin lemah
dengan jarak yang semakin jauh antara
wilayah itu dengan ibu kota.


37.  Konsep mandala ini adalah secocok
dengan konsep bahawa kuasa diraja
berpancar dari sesuatu pusat, iaitu
istana atau ibu kota.

 Oleh sebab itulah kerajaan-kerajaan
zaman tradisional dinamakan mengikut
ibu kotanya.

38.  Susunan mandat ini kelihatan dalam
kerajaan Ayuthya seperti digambarkan
oleh Abu Talib seperti di bawah:

 "Di pusat bulatan-bulatan ini terdapat ibu kota dan di tengahnya istana
raja. Kawasan ibu kota ini dikelilingi oleh wilayah diraja yang dikuasai
secara terus oleh raja dari istananya. Di bulatan yang kedua pula yakni di
empat sudut utama (timur, barat, selatan dan utara) terdapat muang atau
provinsi yang diperintah oleli anak-anak raja ataupun keturunan mereka.
Wilayah yang diperintah oleh anak-anak raja boleh disifatkan sebagai
negeri-negeri yang hampir bebas tetapi dianggap juga sebagai mempunyai
taraf anak-anak kepada provinsi ibu kota. Wilayah ini merupakan
pemberian daripada raja yang memerintah dan berikutnya ditadbirkan
dengan cara yang sama seperti yang dilakukan di wilayah diraja (ibu
kota). Di samping itu anak-anak raja juga perlu memberikan kejasama
kepada ayah mereka dari segi pertahanan bersama dan penaklukan.

39.  Di luar daripada kedua-dua bulatan ini
terdapat pula bulatan ketiga yang mengandungi
negeri-negeri yang bebas tetapi apabila negeri-
negeri ini ditakluk, negeri-negeeri itu
dikehendaki membayar ufti. Ringkasnya, di
bulatan ketiga ini tidak terdapat penguasaan
politik dari pusat secara terus tetapi sebaliknya
huhungan di mana wilayah mengakui ketuanan
pusat. Di Negara Thai, kerajaan Patani dan
Isan adalah termasuk dalam hubungan seperti
ini."

40. Mandala Pertama
(Ibu Kota)
Mandala kedua
(wilayah gabenor)
Mandala
ketiga
(Tanah
Jajahan)

41.  Susunan ini telah dirombak pada awal
zaman Bangkok, dengan jumlah muang
ditingkatkan dan muang-muang ini pula
dikelaskan mengikut kepentingan
mereka kepada istana.

 Sehubungan dengan konsep mandala ini
didapati bahawa kerajaan-kerajaan ini
tidak menpunyai birokrasi yang
kukuh, terutamanya untuk
menguruskan hal-hal wilayah.

42.  Walaupun wujud susunan kementerian
mengikut tugas, pembahagian tugas itu
tidak begitu jelas atau ketat.

 Aspek yang lebih menonjol ialah
penguasaan wilayah-wilayah tertentu
oleh putera-putera raja atau pembesar-
pembesar.

43.  Umpamanya, di negara Thai walaupun
mengikut pembahagian tugas, Kalahom
bertanggungjawab untuk hal-hal tentera
sementara Mahatthai
bertanggungjawab untuk hal-hal
awam, mereka lebih dikenali sebagai
ketua wilayah untuk bahagian selatan
dan bahagian utara masing-masing.

44.  Penguasaan wilayah oleh putera-putera
raja dan pembesar-pembesar sering
bertelagah dalam hubungan antara
pusat dan wilayah.

 Contohnya apabila putera-putera raja
atau pembesar-pembesar ini
menggunakan asas kekuatan mereka di
wilayah untuk mencabar kuasa pusat.

45. Kesimpulan

46.  Pemerintahan dalam politi-politi ini
adalah lebih berlandaskan perhubungan
pengufitan daripada kawalan kewangan
dan kehakiman.

 Dari segi teorinya raja memiliki semua
tanah, mempunyai hak memungut cukai
dan memegang kuasa pengadilan
terulung.

47.  Tetapi dari segi amalan, corak
penentuan kuasa, pengerahan tenaga
manusia, pungutan cukai dan ganjaran
tersebar di kalangan pembesar-
pembesar.

 Ini bermakna bahawa sistem sebenar
yang wujud itu tidak bersifat terpusat
atau birokratik.

48.  Tambahannya, “dinamika-dinamika
organisasi politik” ditentukan oleh:

– perikatan yang pasang-surut
– penguasaan wilayah yang berubah
– perebutan takhta
– pemberontakan yang kerap.

49.  Ibu kota dan istana yang berubah itu
bukanlah merupakan pusat-pusat yang
mempunyai sempadan yang tetap (atau
jelas) tetapi sebaliknya merupakan
kawasan yang berkembang atau
mengecil penguasaannya.


50.  Walaupun retorik dan ideologi
menegaskan raja berkuasa
mutlak, tetapi hakikatnya ialah
kewujudan pusat-pusat kekuasaan
menyebabkan mereka saling
bertandingan.

51.  Keupayaan raja-raja mengawal sumber-
sumber ekonomi dan mengumpul
kekayaan serta pengagihan semula
kepada para pembesar dan pengikut
merupakan elemen utama untuk
mengekalkan ketaatan mereka dan
selanjutnya menjamin perpaduan
negara.

52. Hen Gap Lai