Tamadun Melayu

1. BAB 3
TAMADUN MELAYU
• Konsep Tamadun Melayu
• Alam Melayu
• Melayu dalam Perlembagaan Malaysia
• Asas-asas tamadun Melayu
• Kemunculan Tamadun Melayu hasil
kegiatan Perdagangan
• Tamadun Melayu sebelum Islam
• Tamadun Melayu selepas Kedatangan Islam

2. TAMADUN MELAYU
• Dibentuk oleh sekumpulan manusia
• Digolongkan sebagai kumpulan orang Melayu
• Tertumpu kepada suatu wilayah di Asia Tenggara
• Dikenali dengan nama:
– Gugusan Kepulauan Melayu (Malay
Archipelago)
– Gugusan Kepulauan Melayu-Indonesia
– Nusantara
– Alam Melayu
– Tanah Jawi
• Lingua franca: Bahasa Melayu
• Agama asas : Agama Islam

3. KONSEP MELAYU
Melayu
3 pengertian/ dimensi yang berbeza:
• Ras (genetik / biologi)
• Sekumpulan manusia yang memiliki ciri-ciri genetik
yang sama & yang berasal dari alam Melayu
• Kebudayaan
• Pegangan & amalan yang didasarkan kepada agama
Islam & adat resam orang Melayu
• Bahasa
• Bahasa yang dituturkan di kepulauan Melayu. Ia
merangkmi subkeluarga spt Jawa, Madura, Acheh,
Minangkabau, Sasak, Melanau, Iban, Bajau, Murut,
Bugis dan Sulu

4. • Kepulauan yang merentasi seluruh
Asia Tenggara sehingga sempadan
Australia.
• Amalan merantau (dalam kepulauan
Melayu)
• Melayu Diaspora (Melayu Cape di
Afrika Selatan)
Alam Melayu

5. Perkara 160 :
• Berbahasa Melayu
•Mengamalkan istiadat Melayu
•Beragama Islam
- Penakrifan di atas berkaitan dengan kaedah menentukan
warganegara Persekutuan Tanah Melayu pada waktu
penggubalan Perlembagaan Persekutuan Tanah Melayu &
kemerdekaan
- Kaum Bumiputera : etnik asal Sabah & Sarawak
Melayu dlm Perlembagaan Malaysia

6. • Masyarakat yg mempunyai susunan
struktur sosial yg kompleks:
- Raja : pemimpin
- Golongan ulama
- Pembesar negeri
- Pedagang
- Petani
• Kemunculan pusat-pusat kerajaan Melayu
Asas-asas Tamadun Melayu

7. * Bertapak di Asia Tenggara c. 5000 tahun dahulu *
Nilai yg dibentuk oleh budaya Melayu sendiri:
• Masyarakat yg komplek dibentuk oleh penguasaan
teknologi pertanian
• Perubahan teknologi & pertanian tetap utk m’hasilkan
makanan yg cukup s’panjang tahun
• Amalan bermesyuarah dalam masyarakat Melayu :
masyarakat desa & istana (raja/ sultan b’kuasa mutlak)
Nilai hasil drpd interaksi dgn tamadun luar:
• Orang Melayu terbuka dgn idea-idea baru
• Kebolehan utk menyesuaikan nilai-nilai luar dgn tempatan
• Contoh : - zaman agama Hindu & Buddha (berpengaruh
di Alam Melayu)
- zaman awal kedatangan Islam (kurun ke-12)
- kuasa Barat (British) (kurun ke 19)
Asas pembentukan tamadun Melayu

8. - Bukti arkeologi
- Kerajaan Melayu wujud seawal 2500 tahun dahulu
- Lembah Bujang, Kedah & Kuala Selinsing, Perak
- Terdapat pelabuhan-pelabuhan yg mengendali
perdagangan jarak jauh yg melalui Selat Melaka
- Perdagangan jarak jauh dikuasai oleh pemimpin
sesebuah kerajaan
- Bukti (Pjj) : wujud susunan masyarakat yg kompleks
- Nilai tamadun Melayu :
- aktiviti ekonomi perdagangan
- kebolehan utk berinteraksi dgn masyarakat luar
- bersifat terbuka
- m’hormati undang-undang tempatan
- m’ambil kira pandangan org lain
Kemunculan Tamadun Melayu
Hasil Penguasaan Laluan Perdagangan

9. • Melalui penguasaan maritim
• Beza dgn masyarakat lain di Asia (tertumpu kpd
kawasan pedalaman)
• Tamadun yg unik
• Pengaruh Hindu Buddha
- Candi Lembah Bujang, Kedah
- Candi Borobodur, Jogjakarta
- Angkor Wat, Kemboja
• Kesenian yg ada pd candi (ex: Borobodur) :
tersendiri & berbeza
• 2 empayar besar:
- FUNAN menguasai
- SRIVIJAYA pedagangan
• Dicatat oleh sarjana Cina & India (Langkasuka &
Beruas, Malaysia)
Pembentukan empayar Melayu
sebelum Islam

10. • Agama Islam tersebar melalui 3 laluan :
- secara langsung (laluan p’dagangan dr Arab & Parsi)
- laluan perdagangan darat ke India – ke Asia Tenggara
- laluan perdagangan darat (Laluan Sutera) ke China – Asia
melalui p’dagagan laut
• Agama Islam membentuk satu tamadun yg baru
- Kesultanan Melayu Melaka
- kesultanan Melayu Islam
- (Acheh, Perlak, Patani, Johor-Riau-Lingga)
• M’jadi pusat intelektual & persuratan Melayu
• Karya-karya :
- Hikayat Raja-Raja Pasai
- Hikayat Amir Hamzah
Tamadun Melayu Selepas Kedatangan Islam

11. - Hukum Kanun Melaka
- Undang-undang laut Melaka
- Adat Raja-Raja Melayu
- Hikayat Hang Tuah
- Sulalat al-Salatin / Sejarah Melayu
• Tokoh-tokoh alim ulama :
- Hamzah Fansuri
- Arshad al-Banjari
- Syeikh Daud al-Fatani
- Yusuf al-Makasari
- Abdul Samad al-Falimbangi
- Wali Songo
- Raja Ali Haji
• M’jadi pusat intelektual & persuratan Melayu
• Istana & masjid : pusat pengembangan ilmu & agama
Islam
Pemerintah Pembesar Orang awam

12. Tamadun Melayu Islam :
• zaman kegemilangan tamadun Melayu
• Melaka dianggap sbg kemuncak tamadun Melayu
• Penerimaan yg begitu menyeluruh
• Orang- orang Barat yg datang ke Asia terpaksa
berhadapan dgn kesultanan-kesultanan Melayu
Islam

13. • perkembangan ilmu pengetahuan kerajaan Melayu Islam
tersebar luas
• Penggunaan bahasa Melayu sbg lingua franca dlm bahasa
agama & ilmu)
• Membentuk satu sistem perundangan
• Hukum kanun Melaka
• Undang-undang laut Melaka
• Berlandaskan sistem perundangan Islam & adat resam Melayu
• Sebelum itu, Batu Bersurat Terengganu : kerajaan & sistem
perundangan Islam telah wujud seawal 1303M
Bukti ketamadunan kerajaan Melayu Islam
ke arah perkembangan ilmu pengetahuan

14. Oleh:
Puan
Puteh Noraihan
A.Rahman
Pandangan Semesta
Tamadun Melayu

15. PANDANGAN SEMESTA TAMADUN MELAYU
• Banyak berteraskan unsur-unsur akidah
Islam
• Masih terdapat unsur-unsur pandangan
semesta yang diwarisi sebelum Islam.
• Ungkapan-ungkapan Melayu :
– Peribahasa perumpamaan
– Pepatah-petitih
– Amalan kehidupan
seharian
Kesejah-
teraan
Dunia
&
Akhirat

16. • Orang Melayu berpegang pada akidah
Islam sebagai asas pandangan semestanya.
• Keimanan & ketakwaan kepada Allah S.W.T
paling penting
• Mentaati apa yg disuruh, meninggalkan
laranganNya (tuntutan iman)
• Pandangan semesta orang Melayu berunsur
tradisional disesuaikan dengan dasar-dasar
akidah Islam
(1) AKIDAH ISLAM

17. • Nilai yang asas.
• Institusi beraja : unsur masyarakat Melayu
• Kesetiaan kpd raja menjadi sebahagian
drpd budaya orang Melayu sejak awal
• Sangat menghomati pemimpin
(2) KETAATAN KEPADA RAJA
&
MENGHORMATI PEMIMPIN

18. • Dalam amalan seharian
• Amat menjaga adat resam
• Pantang-larang
• Adat-istiadat :
- Menyambut kelahiran, perkahwinan &
kematian
(3) BERPEGANG TEGUH
kepada ADAT RESAM

19. • Keutamaan kpd yg tua / berusia
• Pemahaman masyarakat Melayu
• Yg tua lebih bnyk pengalaman
• Org yg b’pengalaman dipandang penting &
tinggi
(4) MEMULIAKAN yang TUA

20. • Amat penting
• Amalan gelaran dlm keluarga
• Contoh:
Datuk , nenek, along, angah, pakcik,
mak cik, kakak, abang.
• Kenduri & ziarah-menziarahi
(5) MENGUTAMAKAN IKATAN
KEKELUARGAAN & HUBUNGAN SILATURAHIM

21. • Tidak memandang rendah pd orang lain
• Suka merendah diri
• Penghormatan diberi kpd orang lain yg
m’hormati orang Melayu
• Orang yg tidak membalas
penghormatan akan
dipandang rendah
(6) SALING MENGHORMATI

22. • 1 nilai yg penting
• Mengikut ajaran Islam
• Tetamu membawa rezeki kpd tuan rumah
• Tetamu di alu-alukan & dirai dengan
sebaiknya
(7) MERAIKAN TETAMU

23. • Mengutamakan perasaan orang lain dalam
pelbagai keadaan
• Sikap bertimbang rasa
• Tidak mementingkan dirinya semata-mata
(8) BERTIMBANG-RASA

24. (9) BERSOPAN-SANTUN & BERBUDI BAHASA
• Nilai-nilai tamadun melayu
• Adab : halus budi-pekerti
vs
biadab &kasar

25. • Cara bagaimana masyarakat Melayu cuba
mencapai persetujuan ramai
• Menyuarakan pendapat
• Persetujuan dicapai
• Mengambil kira semua orang
• Pepatah: Bulat air kerana pembetung;
Bulat manusia kerana muafakat
(10) BERMESYUARAH / BERMUAFAKAT

26. • Salah satu drpd ciri tamadun Melayu
• Melakukan pekerjaan secara bergotong-
royong
• Kepentingan hidup secara berkumpulan
• Aktiviti kenduri-kendara
• Menanam
• Menuai padi
• Membersihkan masjid & tanah perkuburan
(11) BERGOTONG-ROYONG

27. NOTA
TAMBAHAN
TAMADUN MELAYU

28. TEORI KEDATANGAN ISLAM
3 teori kedatangan Islam ke Alam Melayu:
1. Dari India melalui Cambay (Wilayah
Gujerat dan Koromandel)
2. Dari China melalui Canton (Khan Fu) dan
Hainan
3. Dari Tanah Arab

29. 1. Islam dari India melalui CAMBAY
• Pengasas teori : Snouck Hurgronje
• Abad ke-13 Masihi
• Cambay: wilayah Gujerat & Koromandel
• Bukti:
* Pedagang Gujerat berniaga & sebar Islam
* Hubungan perdagangan di antara India dgn
Alam Melayu.
* Batu nisan di Pasai & Grisek Jawa = Batu nisan
di Gujerat, India
• Semasa pemerintahan Kesultanan Delhi – orang Islam
berpindah ke Timur – Kota Baghdad ditawan tentera
Mongul & Perang Salib (Sepanyol)

30. 2. Islam dari China menerusi Canton
( Khan Fu ) dan Hainan
( Abad ke 9 Masihi )
• Pengasas teori : Emanuel Gadinho Eredia
• Bukti:
* Pedagang Islam keturunan Arab dan
Parsi berdagang di Canton
* Penemuan Batu Bersurat di Terengganu

31. 3. Islam dari Tanah Arab
• Disokong oleh: Prof Syed Muhd Naquib, Prof Dr
Hamka
• Abad ke 7 Masihi
• Bukti:
– Tulisan jawi
– Pinjaman Bahasa Arab ke dlm bhs Melayu
– Tatacara bacaan Al-Qur’an
– Pengislaman Raja-raja Melayu oleh
pendakwah timur tengah. Maharaja Derbar
II(Kedah) diislamkan oleh Syeikh Abdullah
dari Yaman. Menukar nama kpd Sultan
Muzaffar Shah.

32. PANDANGAN SEMESTA
MELAYU (PSM)
(Malay World View)
Sebelum & sesudah
kedatangan ISLAM

33. Pandangan Semesta Melayu (PSM)
• Cara orang melayu melihat & mengamati alam /
dunia dengan cara berbeza.
• PSM dipengaruhi oleh agama Hindu-Buddha &
Islam
Webster
• Konsep tentang alam semesta yang dipengaruhi
oleh sistem nilai (pegangan hidup, kepercayaan)
Albert Schweitzer
• Idea yang digunakan utk berfikir tentang sifat dan
tujuan alam ini wujud dan tempat terakhir manusia

34. Kesan & Pengaruh Islam dalam
Tamadun Melayu
• Akidah
• Politik & Kerajaan
• Sosial
• Undang-undang
• Ekonomi
• Kesenian
• Bahasa & Sastera
• Pendidikan & ilmu
Syariah

35. • 2 jenis hubungan dalam PSM:
1. Hubungan menegak (vertikal) :
manusia dengan Tuhan
2. Hubungan mendatar (horizontal) :
manusia dengan alam
• PSM dipengaruhi oleh Islam :
* Allah / Tuhan ( kudus & suci)
* Manusia ( khalifatullah fi ardhi – wakil Tuhan di
bumi)

36. PSM Terhadap Alam
ALAM
PETUNJUK PENGALAMAN ILMU
GURU
IKTIBAR

37. Kesan Agama Hindu-Buddha Terhadap PSM:
1. Upacara agama lebih teratur
2. Hanya golongan atasan (pembesar /
bangsawan) yang terpengaruh
3. Konsep dewa-raja – Raja sbg dewa
4. Aspek kesusasteraan – utamakan seni,
keindahan, romantis, sedih, takjub
5. Sistem kasta menular dalam sistem sosial
masyarakat Melayu

38. PSM SELEPAS KEDATANGAN ISLAM
• Islam memberi definisi baru tentang PSM:
1. Kejadian Alam – bukti kuasa Tuhan
(Langit & bumi mempunyai 7 lapisan)
2. Ilmu pengetahuan – tingkatkan Tauhid
3. Manusia berbilang bangsa & berlainan jantina –
martabat tinggi dinilai dari segi keimanan

39. Konsep Islam dalam PSM
1. Alam memiliki fitrahnya (Sunnatullah)
2. Hubungan manusia dengan Tuhan (Hablumminallah)
3. Hubungan sesama manusia (Hablumminannas)
4. Hidup di dunia kerana Allah (Lillah)
• PSM berpusat kepada manusia (man-centered) &
Allah (God-centered)
• Orang Melayu sedar & yakin Hidup manusia terfokus
kepada Allah – Allah berkuasa, alam ini anugerah
Allah.

40. Kesan & Pengaruh Islam dalam
Tamadun Melayu
• Politik & Kerajaan
Membuka banyak pusat perdagangan. Ex: Ta-Shih,
Sribuza Islam, Perlak, Samudera-Pasai
Perundangan Islam pentadbiran & Kehakiman
berinspirasikan Sahifah Madinah

41. Kesan & Pengaruh Islam dalam
Tamadun Melayu
• Sosial
Pengaruh elitism yg diwarisi zaman Hinud-Buddha
Superior-inferior concept
Islam memperkenalkan konsep keadilan

42. Kesan & Pengaruh Islam dalam
Tamadun Melayu
• Undang-undang
Undang-undang Melayu diubahsuai
Separuh undang-undang Melayu, separuh lagi undang-
undang Islam, Cth: Undang-undang Laut Melaka, Hukum
Kanun Melaka
Undang-undnag Pahang: ikut undang2 Islam : Qisas, zina,
fitnah, murtad, mencuri dsb.

43. Kesan & Pengaruh Islam dalam
Tamadun Melayu
• Ekonomi
Agraria kepada perdagangan
Aktiviti perdagangan
Sistem matawang digunapakai secara meluas

44. Kesan & Pengaruh Islam dalam
Tamadun Melayu
• Kesenian Islam
Kaligrafi : makam, masjid,, batu nisan, mihrab, mimbar
etc.

45. Kesan & Pengaruh Islam dalam
Tamadun Melayu
• Bahasa & Sastera
Menggantikan bahasa Kuno: Jawa, Sanskrit dan
Melayu Kuno dengan Bahasa Melayu baharu dan
menggunakan sistem tulisan Jawi
Perkembangan sastera : Prosa & Puisi
Ex: Hikayat pahlawan-pahlawan Islam
Ex: Karya Hamzah Fansuri – Syair Perahu, Syair
Dagang

46. Kesan & Pengaruh Islam dalam
Tamadun Melayu
• Pendidikan & ilmu syariah
Perkembangan ilmu dlm bidang usuluddin, fiqah &
tasawwuf
Membawa kpd kelahiran ulama’ Melayu. Cth: Al-
Raniri, Abdul Smad al-Falimbangi

47. TAMADUN MELAYU:
Pencapaian Dalam
Pelbagai Bidang

48. PERSURATAN MELAYU
Persuratan
sebelum
Islam
Persuratan
Selepas
Islam

49. Sastera Lisan & sastera hikayat
Cerita-cerita mitos, lagenda, mergastua,
ungkapan - ungkapan Melayu
Mitos : Puteri Santubong, Mahsuri, Sang Kancil
Ungkapan Melayu: Gurindam, Syair,
Mantera, Teromba, Seloka & Teka-teki
Persuratan sebelum Islam

50. Sastera, kitab, sastera ketatanegaraan, historiografi
Melayu, kitab-kitab perubatan, astronomi &
matematik
•Sharabul Ashiqin (sastera kitab) > Hamzah Fansuri
•Tajul Salatin (Sastera ketatanegaraan) > Bukhari al-Jauhari
•Sulalatul al-Salatin (historiografi) > Tun Sri Lanang
•Tayyib al-Ihsan fi Tibbil Insan > Wan Ahmad Muhammad
Zain al-Fatani
•Ilmu Falak (astronomi) > Syeikh Ahmad al-Fatani
•Raudat al- Hussab fi A’mal al-Hisab (matematik) > Syeikh
Abdul Latif al-Khatib
Persuratan seLEPAS
KEDATANGAN Islam

51. KESENIAN MELAYU
Seni tari
Seni muzik
Seni ukir
Seni khat
Seni bela diri
Seni pertukangan
Seni TENUN
Seni SULAM
Seni KULINARI

52. Seni tari
• Zapin
• Mak Yong
• Inang

53. Seni UKIR & KHAT
• Ukiran di mimbar masjid
• Ukiran Kayu
• Ukiran Tembaga

54. Seni MUZIK
• Gamelan
• Cak Lempong
• Kompang

55. Seni tenun, sulam
& anyaman
• Songket
• Tekat
• Pua kumbu/ selendang
• Terendak

56. Seni BELA DIRI
&
PERSILATAN
• Silat Gayong
• Silat Cekak
• Silat Lincah
• Silat Harimau

57. Seni pertukangan
• Rumah
• Senjata
• Perahu

58. Seni kulinari
• Acar buah
• Rendang
• Gulai
• Nasi dagang, Ulam,
Ambang, Kerabu

59. SAINS & TEKNOLOGI
MELAYU
• Unik
• Berdasarkan keperluan-keperluan
• Berdasarkan nilai-nilai kebudayaan
Melayu
• Kebanyakan diubahsuai mengikut
cita rasa kebudayaan Melayu
• Inovatif

60. TEKNOLOGI
PERTANIAN
• Bajak
• Sistem Saliran Air

61. TEKNOLOGI
Alam bina
• Binaan rumah
• Masjid
• Rumah kutai
• Rumah panjang
• Kubah

62. Tekstil & warna
• Mencanting batik
• Mesin tenun

63. Sains ukuran,
Timbangan & sukatan
• Ukuran : jengkal, hasta, depa, relong
• Timbangan : mayam , saga
• Sukat : ling, cupak, gantang & koyan
• Masa: pekan, purnama, musim