Торгоны зам сан, Презентациараа уралдъя.

1. Гүйцэтгэсэн: Г.Билгүүн
2013 он

2.  Аливаа нэг улсад нөлөөлөх олон хүчин зүйлийд
бий. Эдийн засаг, улс төр, гадаад харилцаа, хүн
амын боловсрол гээд л.. Тэгвэл эдгээр зүйлээдээс
хамгийн чухал нь хувь хүн, түүний хөгжил, түүний
боловсрол. хувь хүний хөгжлийг дэмжихийн тулд
хувь хүний эдийн засаг зайлшгүй яригдах нь
ойлгомжтой. Харин эдийн засгийг тогтвортой
байлгахын тулд төрийн оролцоо хэрэгтэй.

3. Хүний тухай
 Хүн гэдэг
нь Хөхтний анги, Приматын баг, Гоминидын овогт
багтах Хомо
сапиенс зүйлийн амьтан юм. Дэлхий дээр оршин
буй бусад амьд организмтай харьцуулахад хүн нь
маш өндөр хөгжсөн тархитай бөгөөд ярих, сэтгэх,
өөрийгөө шинжих чадвартай болно. Сэтгэлгээний
энэхүү чадвар, хойд хөл дээрээ явдаг, биеийн босоо
хөгжилтэй хослон хүн нь бусад зүйл амьтдаас
илүүтэйгээр урд мөчөө ашиглан төрөл бүрийн
багаж хийх, хэрэглэх боломжтой болжээ

4. Төр
 Улс төр гэдэг нь ард түмэн, иргэд, сонирхлын
бүлгүүдийн шийдвэр гаргах үйл явц юм. Үүнд
нийгмийн доторх шашны, мэдлэгийн, ажил
хэрэгч үйлээр нэгдэх сонирхлын бүлгүүд ордоггүй.
Харин иргэний засаглалыгбагтаасан улс болон төрийн
үйл ажлыг эрхлэх шинжлэх ухаан болоод арга чадвар
гэж үзэж болно.
 Нийгмийн нэг бүлэг нөгөө хэсэгтэй харилцахдаа хүч
хэрэглэх эрх дээр тулгуурласан засаглалын онцгой
төрөл гарч ирэх үеэс улс төр үүссэн ажээ. Үүнийг
төрийн засаглал гэж болно. Иймд аливаа засаглалын
харилцаа үйл ажиллагааны зөвхөн төрийн эрх мэдэлтэй
холбогдох тэр хэсгийг улс төр гэж ойлгож болох нь.


5. Эдийн засаг тодорхойлолт:
 Эдийн засаг бол ховор хязгаарлагдмал нөөц баялгийг
нийгэм ба нийгмийн бүлэг, нэгжүүдийн одоогийн ба
ирээдүйн хэрэгцээ, шаардлагыг хангах зорилгоор
хэрхэн яаж үр дүнтэй ашиглаx зарцуулах талаар сонголт
хийх шийдлийг судалдаг нийгмийн шинжлэх ухаан юм.
 Эдийн засаг нь бараа ба үйлчилгээний үйлдвэрлэл,
хуваарилалт болон хэрэглээг судалдаг шинжлэх
ухаан юм. Эдийн засаг гэх нэршил нь oikos (гэр) ба
nomos (дүрэм буюу хууль), буюу "гэрийн аж ахуйг
удирдах" гэсэн грек хэлнээс үүссэн.

6. Зах зээлийн эдийн засаг
 Зах зээлийн эдийн засаг гэдэг
нь бараа, үйлчилгээний үнэ чөлөөт үнийн
системийн дагуу тодорхойлогддог эдийн
засгийг хэлнэ. Энэ ойлголт нь төвлөрсөн
төлөвлөгөөт эдийн засгийн эсрэг ойлголт юм. Зах
зээлийн эдийн засаг нь хийсвэр ойлголт болох
цэвэр үл үзэгдэх гарын хувилбараас эхлээд бодит
амьдрал дээрх үнийн системийн зарим хэсэг нь
төрийн хяналт дор буюу төрөөс тогтоосон дүрэм
журамд захирагддаг холимог эдийн засаг хүртэл
олон янз байж болно.

7. Чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг
 Чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг нь төрийн оролцоог
хязгаарладаг ба төрийн оролцоогүйгээр хувь хүн,
хувийн байгууллага нь бизнес, эдийн засаг, нийгмийн
чиг хандлагийг тодорхойлдог болхоор үнийн хөөрөгдөл
гарах эх үндэс болдог. Манай улс нь ардачилалын 23
жилд чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийг
хэрэгжүүлснээр дураараа авирлагчид болон хэн хүссэн
өөрийн гэсэн компанитай гарууд дуртай дүргүй 500-аас
1000-н төгрөгөөр аливаа эд зүйлс бараан дээрээ нэмээд
буцаагаад 50-аас 100 төгрөгөөр буулгаж ард түмнийг
хуурах тогтолцоогоор өдий олон жил болж байгаа нь
чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийн хор уршиг, түүнийг
дагаад авлигал хээл хахуул, бузар булай, нийгмийн
хамгийн муу муухай бүхэнг дэвэргэж байгаа нь тодорхо.

8. Хамтын зах зээлийн эдийн засаг
 Хамтын зах зээлийн эдийн засаг нь төрийн оролцоотойгоор
хянан эдийн засгийг тодорхойлж, үнийн хөөрөгдөл зэргийг
тогтвортой барьж байдаг тул хамтын зах зээлийн эдийн
засаг нь зайлшгүй манай оронд хэрэгтэй бодлого юм. Мөн
хамтын зах зээлийн эдийн засгийн гол зарчим нь улс орны
хүн амын нэг ч хүн нийгмийн хэцүү асуудалд үлдэх ёсгүй
хэмээн үздэг тул энэхүү хамтын зах зээлийн эдийн засгийн
бодлогыг бид улс орондоо хэрэгжүүлснээр нийгэм сайн
сайхан болж төрийн оролцоотойгоор үнийн хөөрөгдөл
болоод нийгэмд тулгамдаад байгаа асуудлуудыг
шийдвэрлэж, хүн нэг бүрийн төлөө төр нь анхаардаг болж
эргээд хувь хүн нэг бүр төрийнхөө төлөө дор бүрээ
ухамсарлаж нийгмийн сайн сайханруу тэмүүлдэг болдог нь
аливаа услыг хөгжүүлэх гол хүчин зүйл болдог билээ.

9. Чөлөөт зах зээлийн эдийн
засгийг бус Хамтын зах
зээлийн эдийн засгийг
баримтлан хэрэгжүүлснээр...

10. 1. Хядын хөгжлийн гайхамшиг
 1978 оны нээлттэй бодлогоор Хятад улс зах зээлийн эдийн
засагт шилжсэн. БНХАУ-д ЗХУ-ын тусламжтайгаар 1950-иад
оноос эхлэн аж үйлдвэржүүлэх, бүтээн байгуулалтын 200
гаруй төсөл өрнөжээ. Улмаар уг төслүүдээ зогсоолгүйгээр
устгаж сүйтгэлгүйгээр зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн
буюу 1978 оноос эхлэн уг төслүүдээ компаний хэлбэрт
оруулсан. Уг төслүүдийг техник болон технологийн хувьд үе
шаттайгаар шинэчилж дэлхийд өрсөлдөгч бүтээгдэхүүн
гаргах үүднээс социализмын үеийн төслүүдээ устгалгүйгээр
зах зээлийн менежментээр сайжруулан хөгжүүлсэн. Үүний
үндсэн дээр Хятадад үндэстниы томоохон корпорациуд төрж
эхэлсэн юм. 1978 оноос эхлэн уг шинэчлэлийн үр дүн 1990-
ээд оны эхээр гарч эхэлсэн

11. Зураг 1. Шанхай хот Хятад улс

12.  Харин энэ үед Хятадын нийгэмд уусээд байсан хамгийн том
асуудал нь соёлын хувьсгалын үед үүссэн 10 жилийн
мэдлэгийн хоцрогдол байсан. Худал мэдлэг, худал хуурамч
диплом, боловсон хүчний хомсдол энэ үед Хятадад хамгийн
том асуудал нь болсоор байсан. Яг л өнөөгийн Монгол шиг.
Мэдээж хэдэн зуун сая хүнийг мэдлэгжүүлнэ гэдэг төрд
эдийн засгийн хувьд асар том дарамт болж байжээ. Яг энэ
үед Хятадад зах зээлийн эдийн засгийн тохирсон үндэстний
мэдлэгжих хөдөлгөөн өрнөж эхэлсэн. Хаятадын иргэн
бүрийг сургуульд суралцуулах боломж байхгүй учраас
радиогоор, захидлаар, зурагтаар өөрөө суралцах даалгавар
аваад шалгаруулах аргуудыг нэвтрүүлж боловсролын
шалгалтыг улс орон даяар нэг стандартаар нэг өдөр авдаг
болжээ. Мөн 1990-ээд оны дундуур барууны орнуудад
боловсрол эзэмшсэн Хятад иргэд эх орондоо буцан ирж асар
их өөрчлөлтийг хийсэн юм. АНУ-ын боловсрол, шинжлэх
ухааны тогтолцоог хуулбарлан нутагшуулснаар асар
хурдацтай хөгжин дэлхийн давцанд, эдийн засгийн тоглогч
болон орох болсон.

13. 2. Японы хөгжлийн гайхамшиг
 Дэлхийн 2 дугаар дайны дараа Японы эдийн засаг
нилээд суларч хүн ам нь ядуурч, бүр өлсгөлөнгөөр
үхэж байсан. Энэ үед Японы удирдлагууд
шийдвэртэй алхам хийхийг хичээж олон төрлийн
бодлогыг хэрэгжүүлж байв. Ялангуяа Японыг
дахин сэргээх бодлого нь АНУ-тай нягт холбоотой
хэрэгжсэн юм. АНУ-ын томоохон компаниуд болон
засгийн газрын асар их хэмжээний зээл, буцалтгүй
тусламж дайнд сүйдсэн болон шинээр хөгжиж буй
аж үйлдвэрт санхүүжилтээр орж ирсэн.

14. Зураг 2. Япон улс

15.  Орж ирсэн ихээхэн хэмжээний мөнгөн хөрөнгийг
төрийн оролцойтоог танан эдийн засаг болон
мэдлэг, технологийг судалж Германы хэрэгжүүлж
буй хамтын зах зээлийн эдийн засгийг гол зарчмаа
болгон өнөөгийн Toyota, Sony, Honda зэрэг
мэдлэгийн технологийн корпорациудыг бий
болгосон нь өнөөгийн хөгжлийн гарц болсон
байна.

16. 2. Солонгос улсын хөгжлийн
гайхамшиг
 40-н жилийн өмнө Солонгос тэр тусмаа Өмнөд
Солонгос гэх улсыг мэдэх хүн маш цөөн байлаа. Мөн 100
ам.доллар хүрэхгүй Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнтэй
байсан БНСУ өнөөдөр дэлхийд эдийн засгийн хүчин
чадлаараа 13-т эрэмбэлэгдсэн хөгжлийн загвар орож
болж чадсан байна.
 1961 онд тэр үеийн удирдагч Генерал Пак засгийн
эрхийг авхад хоёр Солонгосын дайн дөнгөж дуусаад
байсан үе. Солонгос орон ядуурал, замбараагүйтэл,
авлигалд идэгдсэн, дэлхийн ядуу буурай орнуудын нэг
байлаа. Кимчинээс өөр ямар ч үйлдвэргүй Солонгос
орныг Генерал Пак дэлхийн хүчирхэг гүрэн болгохоор
зорин хамгийн түрүүнд гадны зээлийн тусламж авахаар
хөөцөлдөж эхлэв.

17. Зураг 3. Солонгос улс

18.  . Гэтэл Солонгос оронд найдаж зээл өгөх орон
олдсонгүй, харин азаар Герман улс 100 сая ам.доллар
зээлэх гэрээнд гарын үсэг зурав. Түүний эхний зорилт,
хөдөөгийн хоцрогдсон ядуу суурингуудыг өөрчлөх
байлаа. Тийнхүү генерал Пак Солонгосын ард түмний
дунд нэгэн хэлэлцүүлэг явуулжээ. Орон даяар явуулсан
уг хэлэлцүүлгийн асуулт нь тахиа ухаантай юу,
Солонгос хүн ухаантай юу? Гэсэн байжээ. Мэдээж ард
түмэн нэгэн дуугаар Солонгос хүн ухаантай гэжээ.
Тэгтэл Пак генерал тахиа өглөө 6 цагт сэрдэг, харин
Солонгос хүн тахианаас ухаантай юм бол түүнээс эрт
сэрэх хэрэгтэй гэсэн байна. Тиймээс Солонгос орныг
хөдөлмөр хатуужил өнөөдрийн хөгжилд авчирсан
байна. 1970 оны сүлээс хамтын зах зээлийн эдийн
засгийг баримтлан жижиг дунд үйлдвэр нь Үндэсний
хөгжлийн гарц биш учраас солонгосчууд томоохон
корпорациудыг (Hyundai, Kia, Samsung) байгуулан
үүгээр дамжуулан дэлхийн эдийн засагт гарч чадсан
юм.

19. 4. Арабын нэгдсэн Эмирт улсын
гайхамшиг
 Дэлхийн хамгийн баян, хөгжлтэй Исламын
шашинт улсын эдийн засгийн гайхамшигтай
түүхтэй Арабын нэгдсэн Эмирт улс нь эдийн
засгийн хүчин чадлаараа бүс нутагтаа төдийгүй
дэлхийд хүчирхэг орнуудын тоонд ордог юм.
 Анх 1971 онд Их Британиас тусгаар тогтнох үедээ
тэмээ унасан нүүдэлчид л байсан. Тухайн үед 2000
хүрэхгүй ам.долларын ДНБ-тэй байсан бол
өнөөдөр нэг хүнд 50 мянган ам.доллар болтлоо
өсөн дэлхийд 6-д эрэмбэлэгдэж байна.

20. Зураг 4. Арабын нэгдсэн Эмирт улс

21.  Мөн л хамтын зах зээлийн эдийн засгийн бодлогыг
хэрэгжүүлэн дэд бүтэц, нийгмийн суурь аж
үйлдвэрүүдийг маш сайн хөгжүүлж хүн амьдрахад
хамгийн тааламжтай, хүний бүхий л хэрэгцээг
хангасан орон болох бодлогыг баримтлан
хэгэжүүлсэн нь өнөөгийн хамгийн дээд
зэрэглэлийн орон болох хүчин зүйл нь болж чадсан
байна.

22. 5. Германы хөгжлийн гайхамшиг
 Дэлхийд улс төр, эдийн засаг, нийгмийн болон мэдлэгийн
загвар орон болж чадсан Герман орны бүтээн байгуулалт,
мэдлэгийн хөгжил тийм ч дардан замаар яваагүй. Өнөөдөр
дэлхий нийтээрээ Герман орны хөгжлийг хараад гайхаж
сууна.
 Дэлхийн хоёр ч дайныг давж гарсан Герман улсад дэлхийн
хоёр дайны дараа нэг бүтэн байшин байтугай, нэг ч бүтэн
жорлон үлдээгүй Герман орон яаж Европын №1 хүчирхэг
эдийн засагтай улс болсон нь бас л гайхамшигтай.
 Дайнаас улбаалан Герман орны эсрэг тавигдсан улс төр,
эдийн засгийн хориг арга хэмжээнүүд, өр төлбөрууд байсан.
Мөн Европыг сэргээн босгох “Маршалын төлөвлөгөө”-нд
Германыг оруулахгүй гэж Франц, Их Британи зэрэг улс
орнууд хүчтэй эсэргүүцэж байлаа. АНУ Германыг чөлөөт зах
зээлийн эдийн засгийг (free market economy) либерализмыг
сонгохыг тулгаж, хүчээр хэрэгжүүлсэхийг зорьж байсан.

23. Зураг 5.
Герман улс

24.  Гэхдээ тухайн үеийн Германы удирдлагууд Герман
орон өмнө нь чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг
болон либерализмыг эдийн засагтаа хэрэгжүүлж
байсан ба энэ нь ядуурал, ажилгүйдэл зэргийг
дэвэргэж дэлхийн 1,2-р дайн гарах шалтгаан
болсон. Хэрвээ одоо ахиад чөлөөт зах зээлийн
эдийн засгийг Герман үндэстэнд тулгавал Дэлхийн
3-р дайн гарахгүй гэх баталгаа байхгүй шүү хэмээн
анхааруулжээ.
 Герман улс хямралаас гарах гарц нь төрийн
зохицуулалттай хамтын зах зээлийн эдийн засгийн
бодлогыог хэрэгжүүлж, хөгжүүлж чадсанд байгаа
юм. Ийнхүү аравхан жилийн дотор Герман улс
дэлхийн хүчирхэг гүрнүүдийн тоонд зүй ёсоор
орох болжээ.

25. Чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийг
бус Хамтын зах зээлийн эдийн
засгийг баримтлан
хэрэгжүүлснээр ДНБ-ийн өсөлт.

26. 0
390.3
119.8
223.5
230
786.4
900
1200
2235.98
4,222
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
2004 2006 2008 2010 2012
Хятад
Хятад

27. 4.3 2.5 3.5 91.2 90.1 105.9
303.1
466.8 456
4,844
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
2004 2006 2008 2010 2012
Япон
Япон

28. 4.3 2.5 49.1 55.51 55.57 66.89
275.67
533.7
1200
3,200
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
2004 2006 2008 2010 2012
Өмнөд Солонгос
Өмнөд Солонгос

29. 77.59
88.579
103.784
133
163.296
207.569
261.347
230.251
297.648
360.245
0
50
100
150
200
250
300
350
400
2002 2004 2006 2008 2010 2012
Арабын нэгдсэн Эмирт улс
Арабын нэгдсэн Эмирт улс

30. 77.59 88.579
103.784
133.6
826.1
154.7 190.6 230.251
2794
3,818
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
2004 2006 2008 2010 2012
Герман
Герман

31.  ДНБ нь аливаа улсын эдийн засгийн хөгжлийг
тодорхойлох хүчин зүйл нь болдог. Дээр дурьдсан 5
улс нь дэлхийн ДНБ-ээрээ эхний арван байранд
жагсах улсууд билээ. Эгээр улсууд нь 10 жилийн
дотор хамтын зах зээлийн эдийн засгийн бодлогыг
баримталснаар хурдацтай хөгжих болсон юм.
Харин манай орны хувьд өнөөдрийн байдлаар 143-р
байранд ДНБ-ээрээ жагсаж байгаа билээ.

32. 
 Ном зүй:
 “Зөв хөгжил агуу үндэстэн” Б.Буджаргал
 “Төр ба хувь хүн” Седней Щелдон
 “Экономика эдийн засаг” Коржуков Н.Г

 Ашигласан Веб сайтууд:
 www.yahoo.com
 www.google.ru
 www.google.com
 www.google.mn
 www.medee.mn
 www.yandex.ru
 www.vkontakte.ru
 www.facebook.com


33. Анхаарал тавьсан явдалд
баярлалаа!