2. МОНГОЛ УЛСЫН ХҮН
АМЫН БҮТЭЦ
1. Хүн амын нас хүйсийн бүтэц
2. Хүн амын угсаатны бүтэц
3. Хүн амын нийгмийн бүтэц
4. Хүмүүн капитал

4. ХҮН АМ ХААГУУР ИХЭЭР
ТАРХСАН ВЭ?

5. ЭМЭГТЭЙ БОЛОН ЭРЭГТЭЙ ХҮМҮҮСИЙН АЛЬ
НЬ ИЛҮҮ УРТ НАСЛАДАГ ВЭ?
Эмэгтэй хүний гений эрэгтэй хүний
генээс тэсвэртэй байдаг болон
байгалийн тэнцвэрт байдал,
хөдөлмөр эрхлэлт амьдралын хэв
маяг зэрэг нь нийт хүн амын дотор
51,4%-ийг эмэгтэйчүүд эзлэхэд
хүргэжээ.

6. I. ХҮН АМЫН НАС,
ХҮЙСИЙН БҮТЭЦ
Нийгэм, эдийн засгийг хөгжүүлэхэд хүн ам зүйн онцлох
үзүүлэлтүүд нь:
1. Хүн амын нас, хүйсийн бүтэц
Монгол улсын хувьд нийт /2753800 / хүн амын дотор:
0-15 нас 36%
16-30 нас 30%
31-50 нас 24%
51-60 нас 5%
61 түүнээс дээш 5% эзэлж байна.

7. а. Хүн амын насны бүлгийн (0-16, 17-64, 65+)
хоорондын хамаарал
б. Нас, хүйсний суварга
в. Хүн ам зүйн ачаалал, голч нас
г. Хүйсийн харьцаа

8. Насны бүлэг дэх хүйсийн харьцаа нь төрөх
үеийн хүйсийн харьцаа, нас баралтаас
гадна хүйсийн ялгаатай шилжих
хөдөлгөөнөөс шалтгаалдаг. Хүйсийн
харьцаа насны бүлэг ахих тутам буурч
байгаа нь эрэгтэйчүүдийн нас баралт
эмэгтэйчүүдийнхээс харьцангуй илүү
байдагтай холбоотой

10. ХҮЙСИЙН ХАРЬЦАА
 Хүйсийн харьцааг 100 эмэгтэйд ногдох
эрэгтэйчүүдийн тоогоор илэрхийлдэг.
Манай улсын хүн амын хүйсний харьцаа
1979,1989 онд ижилхэн 100 байсан бол
2000 онд 99 болов.
 Хятадын эр эм хүйсийн харьцал 119:100
болсон бөгөөд хөгжингүй орнуудад энэ
харьцаа 107:100 байдаг юм байна.

11. 1. Насны бүтэц:
 Насны бүтцийн хувьд зохистой харьцаатай
 Хүн амын дотор 16-30 насныхан 30%
байгаа нь хөдөлмөрийн нөөц боломжтой
2. Хүйсийн бүтэц:
 хүйсийн харьцаа эрэгтэй, эмэгтэйчүүд
бараг тэнцүү-эмэгтэй 50,5% эрэгтэй 49,5%
 16 хүртэлх насныхны дотор эрэгтэйчүүд,
 50-иас дээш насныхны дотор эмэгтэйчүүд
олон байна.

12. ХҮН АМЫН СУВАРГА
 Зураг: Суваргын зураг /скайнер/

13. МОНГОЛ ОРНЫ ХҮН АМЫН НАС
ХҮЙСИЙН БҮТЭЦ
 Бүгд
 Эрэгтэй
 Эмэгтэй
 2 778 281
 1 377 579
 1 400 703
Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй
2 778 281 1 377 579 1 400 703

14. МОНГОЛ УЛСЫН ХҮН АМЫН ХЭТИЙН ТООЦОО 2020
ОН Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй
3 153 649 1 562 034 1 591 615

15. ДЭЛХИЙН ХҮН АМЫН ТООН ӨСӨЛТ
1999 онд 6 тэрбум
2011 онд 7 тэрбум
2100 онд 10 тэрбум

16. II. Хүн амын угсаатны бүтэц
Түүх, хэл, соёл, амьдрал ахуйн хувьд бие
биетэйгээ ойр төрөл, нэгэн угсаа
гаралтай хүмүүсийг угсаатан гэнэ.
Угсаатны үндсэн 3 хэлбэр байдаг.
Угсаатан
Овог аймаг Ястан Үндэстэн

17. Овог: Цусан төрлийн холбоотой
хүмүүсийн нэгдэл
Ястан: Нэгдмэл аялга, зан заншил, аж
ахуй, нутаг дэвсгэр бүхий овгуудын
нэгдэл-казах, дөрвөд, буриад гэх мэт
Үндэстэн: Нэгдсэн нутаг дэвсгэр хил
хязгаар, соёл зан заншил, эрхлэх аж
ахуй, бичиг үсэг, эцэст нь нэгдмэл нэг
хэл, үндэсний ухамсар бүхий хүмүүсийн
нэгдэл- Монгол

18. • Халх
• Дөрвөд
• Баяд
• Буриад
• Дарьганга
• Захчин
• Урианхай
• Дархад
• Барга
• Үзэмчин
• Мянгад
• Өөлд
• Хотгойд гэх мэт.
Нэг үндэстэн нөгөөгөөс ялгарах хамгийн том
ялгаа нь хэл яриа. Монгол угсаатан буюу
монгол хэлтэнд 20 гаруй ястан хамаардаг.

19. Түрэг угсаатан буюу түрэг хэлтэнд дараах
ястан хамаардаг. Үүнд:
Казах
Хотон
Тува
Чантуу
Цаатан
1940 онд казах үндэстний Баян-Өлгий
аймгийг байгуулсан байна.

24. Буриад

25. Торгууд

26. Казах

27. Хүн амын дотор голлох ястны
эзлэх хувь

28. III. Хүн амын нийгмийн бүтэц
Хүний амьдрал ахуйтай холбоотой шинжүүдээр өөр
хоорондоо уялдан холбогдсон цогцыг нийгмийн
(social) бүтэц гэнэ.
Нийгмийн бүтцийг тодорхойлохын тулд эрдэмтэд
хэд хэдэн чиг хандлагыг боловсруулсан байна.
Эдгээрээс ангийн тухай онол, нийгмийн
давхраажилт (stratification)-ын тухай онол хамгийн
өргөн дэлгэрсэн байдаг.

29. - Нийгмийн давхраажилтыг үзэхийн өмнө
дараах асуултанд хариулЦГААЯ
- Дараах хос зургуудыг харьцуулан
хараарай.
- Эдгээр хүмүүст ялгаатай байгаа зүйл юу
байж болохыг бодоцгооё.

30. Зураг №1

31. Зураг №2

32. Зураг №3

33. Дээрх зургуудын хариуг дараах байдлаар
дүгнэж болох юм.
Зураг 1: Эрх мэдэл
Зураг 2: Хөрөнгө чинээ
Зураг 3: Нэр хүндийн ялгааг
анзаарч болно.
Дээрх 3 үзүүлэлт хүн амын доторх
нийгмийн давхраажилт үүсэхэд нөлөөлдөг
болохыг судлаачид тодорхойлжээ.
Монгол улсад хүн амыг нийгмийн
давхраажилтаар нь 3 ангилдаг.

34. Нийгмийн давхраа
1. Дээд (3%)
2. Дунд (35%)
3. Доод (62%)
Дээд
Дунд
Доод

35. Дээд
Дунд
Доод

36. IV. ХҮМҮҮН КАПИТАЛ
Өндөр мэдлэг боловсрол, зөв бодолтой бүтээлч
иргэнийг «Хүмүүн капитал» гэж хэмээн тодорхойлдог.
1945 оноос хойш хөгжингүй орнууд хөгжиж буй
орны мэдлэг боловсролтой чадварлаг иргэдийг
өөрийн оронд урьж өндөр цалин хангамжинд
ажиллуулж нарийн техник технологийг бүтээлгэж
хөгжиж байсныг «Оюун ухааны шүүрэл» гэж нэрлэж
ирсэн.
Тэгвэл ямар хүнийг хөгжсөн хүн гэж хэлэх
вэ?

37. Хөгжсөн иргэн
Өндөр боловсрол мэдлэг, хүнлэг
иргэн
Зөв саруул ухаан Эрүүл чийрэг
бие бялдар

38. Аливаа улс хүн амынхаа тоо ба чанарын
талаар явуулж буй цогц бодлогыг «Төрийн
хүн ам зүйн бодлого» гэж нэрлэдэг.
Манай төрийн хүн амын бодлогод:
• хүн амын тоог өсгөх,
• боловсролтой иргэдийг нийгэмд
төлөвшүүлэх гэр бүлийг дэмжих,
• ажилгүйдлийг бууруулах,
• амьдралын зөв хэвшил, дадалд
сургахад нийгмийн хамгааллын томоохон
бодлогууд хэрэгжиж байна.

39. Монгол Улс нь:
Хүн ам цөөтэй, өргөн уудам нутаг
дэвсгэртэй, хөрсөн доороо ихээхэн
эрдэс баялагтай төв Азийн төвд
орших бахархам сайхан орон юм.
Иймд:
Эрдэм мэдлэгтэй, чадварлаг, бүтээлч
хөдөлмөрч, иргэн бүр хамгаас чухал
тул сурагч та бүхэн мэрийн суралцаж
хөгжиж боловсрохыг хүсэн ерөөе.

40. Бүтээлч ажлуудыг гүйцэтгэхийг
хичээгээрэй
1. Хүн амын нас, хүйсийн бүтцийн суваргыг
ажиглаж, хүн амын өсөлтийн талаар эргэцүүлэн
бодоорой.
2. Монгол эр хүний эрхэмлэх шинж, сайн бүсгүй
хүний мөрдөх ёс жаягийн талаар гэр
бүлийнхэнтэйгээ ярилцаарай.
3. Монгол гэрийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг тодруулж
нэрлээрэй.
4. Монгол үндэсний хувцас дээлний загвар,
бүтцийг нэрлэж зураглаарай.