"Хоршоодын зээлийн хүртээмжийг сайжруулах боломж, арга зам" семинарт тавьсан илтгэл, 2012 он.

1. Хөдөө аж ахуйн санхүүжилтийг сайжруулах
чиглэлээр хийгдэж буй шинэчлэлүүд
Б.Эрдэнэболор, PhD
Хөдөө аж ахуйн их сургууль
Орон нутгийн тогтвортой хөгжлийн төлөө холбоо
„ХОРШООДЫН ЗЭЭЛИЙН ХҮРТЭЭМЖИЙГ САЙЖРУУЛАХ
БОЛОМЖ, АРГА ЗАМ“ СЕМИНАР
Улаанбаатар, 2012 оны 11-р сарын 8
1

2. 2
ХАА-н санхүүжилтийн шинэ загварууд
Шинэчлэл
Бичил
санхүүгийн
үйлчилгээ
Өртгийн
гинжний
санхүүжилт
Фьючерсийн
гэрээ
Хөдлөх
хөрөнгийн
барьцаа
Мобайл
банкны
үйлчилгээ

3. 3
Бичил санхүүгийн үйлчилгээ
• БСҮ нь санхүүгийн албан секторын (арилжааны
банкууд) үйлчилгээнд хамрагдах чадваргүй, бага
орлоготой бүлгүүдэд чиглэсэн санхүүгийн
үйлчилгээ юм.
• БСҮ үзүүлэгч нь төрөл бүрийн хэмжээ, статус,
хамрах цар хүрээтэй байж болно.
• Жишээ Грамийн банк (Бангладеш): 2 сая гаруй
үйлчлүүлэгчтэй, 2600 салбартай.

4. 4
Өртгийн гинжний санхүүжилт
• Өртгийн гинжний оролцогчдын хоорондох
харилцаанд тулгуурласан санхүүгийн урсгал:
– Шууд (гинжний нэг оролцогчоос нөгөөд чиглэсэн)
эсвэл
– Шууд бус (гинжин дэх харилцагчийнхээ санхүүгийн
албан секторын үйлчилгээнд хамрагдах чадавхийг
нэмэгдүүлэх)
• Хөгжиж буй орнуудад өртгийн гинжний
санхүүжилт ихэвчлэн шууд хэлбэртэй байх
бөгөөд банк санхүүгийн байгууллагад үүнд
оролцох нь бага.

5. 5
Өртгийн гинжний шууд санхүүжилтийн
хэлбэрүүд
• Худалдааны зээл
• Улирлын чанартай, богино хугацааны зээл (үйлдвэрлэлийн
шууд зардалд зарцуулах)
• Орц нийлүүлэгч буюу бүтээгдэхүүнийг нь худалдан авагч
(бөөний худалдаа эрхлэгч, боловсруулах үйлдвэр г.м.) тал
үйлдвэрлэгчид олгодог
• Бэлэн мөнгөөр буюу биет хэлбэрээр олгогдож, мөн эдгээрийн
аль нэг хэлбээр буцааж төлөгдөнө (жишээ нь
бүтээгдэхүүнээр).
• Гэрээт үйлдвэрлэгч
• Бүтээгдэхүүн худалдан авагчаас гэрээт үйлдвэрлэгчдээ зээл
олгох ба үүнийг хамтын ажиллагааны гэрээндээ тусгасан
байдаг. Ихэвчлэн бүтээгдэхүүнээр эргэн төлдөг.

6. 6
Өртгийн гинжний шууд бус санхүүжилт
• Өртгийн гинжний аль нэг оролцогч өөр нэг оролцогчийн
тусламжтайгаар санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгчтэй холбогдоно.
– “Гэрээт үйлдвэрлэгч”-ийн схем нь бас шууд бус хэлбэрийн санхүүжилт
идэвхжүүлэх боломжтой
• Банкны томоохон харилцагчид бүтээгдэхүүнээ нийлүүлдэг үйлдвэрлэгчид тухайн
банкнаас зээл олгоно
– “Агуулахад бүтээгдэхүүн хүлээж авсан баримт”-аар зээл олгох
• Баталгаат агуулахад бүтээгдэхүүн хүлээлгэж өгсөн баримтанд тулгуурлан
банкнаас тухайн үйлдвэрлэгчид зээл олгоно
– Бүтээгдэхүүн худалдан авагч буюу орц нийлүүлэгч нь өөрөө банк,
санхүүгийн байгууллагын найдвартай харилцагчаар хүлээн зөвшөөрөгдсөн
байх тохиолдолд энэ нэр хүндээ ашиглан үйлдвэрлэгчдийг санхүүгийн
үйлчилгээнд холбож өгөх боломжтой.
– Жижиг үйлдвэрлэгчид томоохон харилцагчтай байгуулсан фючерсийн гэрээ
буюу урт хугацааны түншлэлдээ тулгуурлан банк, санхүүгийн
байгууллагуудад хүлээн зөвшөөрөгдөх боломжтой.

7. 7
Өртгийн гинжний санхүүжилтийн давуу
талууд
• Харилцаа, түншлэлд тулгуурлаж, улам бэхжүүлдэг
• Нэмэлт дэд бүтэц шаарддаггүй
• Зээлд хамрагдсан үйлдвэрлэгчдийг сургалт,
зөвлөх үйлчилгээнд давхар хамруулах замаар
зээлийн үр ашгийг нэмэгдүүлж, эргэн төлөлтийг
илүү найдвартай болгох боломжтой.

8. 8
Фьючерсийн гэрээ (ХАА-н
бүтээгдэхүүний биржийн харилцаа)
• Санхүүгийн салбарт чанарын стандартад нийцсэн тодорхой
бүтээгдэхүүнийг тогтоосон хэмжээгээр, зах зээлийн жишгээр
тогтоосон үнээр (фьючерсийн үнээр) ирээдүйд худалдан
авах буюу нийлүүлэх стандартчилагдсан гэрээг
“Фьючерсийн гэрээ” гэж нэрлэдэг.
• Гэрээнд тусгагдсан үнийг тухайн барааны зах зээлийн
ирээдүйн төлөвийн талаарх одоогийн төсөөлөлд тулгуурлан
тогтооно.
• Фьючерсийн гэрээ байгуулагч аль нэг тал гэрээгээр хүлээсэн
үүргээ биелүүлэхгүй бол хариуцлага хүлээж, нөгөө талынхаа
хохирлыг барагдуулна.

9. 9
Фьючерсийн зах зээл
• Фьючерсийн гэрээг төрөл бүрийн хэлбэрээр
байгуулж болно
 Нийлүүлэгч, худалдан авагчийн хооронд хийгдсэн
гэрээ (үүнд мөн “гэрээт үйлдвэрлэгч” хэлбэрийн
урт хугацааны хамтын ажиллагааг тусгаж болно);
 Зарим орнуудад фьючесрийн зах зээл нь бараа,
түүхий эдийн бирж болон хөгжсөн байдаг
(уг зах зээлд фьючерсийн гэрээг өөрийг нь мөн худалдах
боломжтой)
 Бразил улсад ХАА-н ихэнхи бүтээгдэхүүн биржийн
вэбсайтыг ашиглан хийгдэх фьючерсийн гэрээгээр
борлогддог байна.

10. 10
Фьючерсийн зах зээл
• Фьючерсийн гэрээг зээлийн барьцаанд
ашиглах боломжтой боловч бодитоор
хэрэгжүүлсэн туршлага цөөн.
• Энэ талаарх олон улсын туршлага болон
Монголд хэрэгжүүлэх боломжтой эсэх талаар
хэлэлцүүлгийн үеэр мэдээлэл, санал
солилцохыг та бүхнээс хүсье!

11. 11
Хөдлөх хөрөнгийн барьцаа
• Үл хөдлөх хөрөнгөөс гадна хөдлөх хөрөнгө болон
баримт бичгийг барьцаанд тооцож зээл олгох аргыг
зарим орнууд нэвтрүүлж байна. Хөдлөх хөрөнгийн
жишээ:
– Хурааж авсан (агуулахын баримт) буюу хурааж
авах ургац (гэрээт үйлдвэрлэгч);
– Худалдан авсан тоног төхөөрөмж (лизинг).

12. Агуулахын баримтаар зээл олгох загвар
12
Үйлдвэрлэгч
Баталгаат
агуулах
Худалдан
авагч
Банк
захиалга
Агуулахын
баримт
бүтээгдэхүүн
Агуулахын
баримт
Агуулахын
баримт
зээл
Худалдан
авалтын төлбөр
Зээл эргэн
төлөлт

13. 13
Агуулахын баримтаар зээл олгохын
давуу талууд
Энэхүү систем нь ХАА-н үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд
яаралтай мөнгө олохын тулд бүтээгдэхүүнээ бага үнээр
худалдах эрсдэлээс зайлсхийж, илүү таатай нөхцлөөр
нийлүүлэх, ингэснээр илүү ашиг олох боломжийг олгодог.
Түүнчлэн бүтээгдэхүүнийг баталгаат агуулахад хадгалах
нь дараахь давуу талуудтай:
• Зах зээлийн бүтцийг сайжруулах ба бүтээгдэхүүнийг харьцангуй
өндөр үнээр худалдах боломж олгоно;
• Бүтээгдэхүүний чанар муудах, гологдол, хаягдал үүсэх эрсдэлийг
бууруулна.

14. 14
Тоног төхөөрөмжийн түрээс (лизинг)
• Тоног төхөөрөмжийн түрээс буюу лизингийн зээл нь тухайн тоног
төхөөрөмжөөс барьцаа хөрөнгө шаарддаггүй тул жижиг үйлдвэрлэл
эрхлэгчдэд тоног төхөөрөмж авах тохиромжтой хувилбар юм.
Тоног төхөөрөмж
нийлүүлэгч
Хэрэглэгч
Эзэмшигч
Техникийн сервис,
мэдээлэл, зөвлөгөө
Худалдан авах шийдвэр
Тоног төхөөрөмжийг
ашиглуулах
Түрээсийн
төлбөр
Тоног
төхөөрөмжийн
үнэ
Тоног төхөөрөмжийг
худалдах
(эзэмшигчийн эрх олгох)

15. 15
Мобайл банкны үйлчилгээ
Гар утас
эзэмшигч
гүйлгээ хийх
хүсэлт илгээнэ
Төв системд
хүсэлтийг хүлээж
авч, дансыг
шалгана
Гүйлгээ хийгдсэнийг
баталгаажуулсан
мэдээлэл (мессеж)
гар утсанд ирнэ
Гүйлгээ
хийгдэнэ
Мөнгө
буюу
бараа
олгогдоноГүйлгээ

16. 16
Мобайл банкны үйлчилгээний давуу
талууд
• Дэд бүтэц муу хөгжсөн орон нутагт банкны үйлчилгээг
хүргэх боломжийг бүрдүүлнэ. Тухайн нутагт банкны салбар
байхгүй байсан ч гэсэн иргэд, ААН-үүд банкны үйлчилгээнд
хамрагдах боломжтой.
• Банк, санхүүгийн байгууллагуудаас харилцагчиддаа төрөл
бүрийн үйлчилгээг бага зардлаар нэвтрүүлэх боломжийг
бүрдүүлнэ. Ялангуяа жижиг зээлийн эргэн төлөлтийг
мобайл банкны үйлчилгээгээр дамжуулах нь банкны
салбаруудын ачааллыг бууруулах боломжтой.

17. M4P аргачлалын дагуу аливаа зах зээлийн системийн
оношлогоо хийх бүдүүвч
Илрэх
байдал
Яагаад?
Хэрэгжих
боломж
Учир
шалтгаан
Зорилтот бүлэг, түүний үйл ажиллагааны орчин
Тухайн зах зээлийн систем
Системийн
доголдол
Интервенц хийх чиглэл
(системийг сайжруулахад өөрчлөлт шаардагдах гол чиглэлүүд)