Intercountry Centre for Oral Health กลุ่มพัฒนาความร่วมมือทันตสาธารณสุขระหว่างประเทศ และ เครือข่ายเด็กไทยไม่กินหวาน

3. คํานํา
นับจากป 2545 เปนตนมา สังคมไทยไดตระหนักถึงพิษภัยของการกินหวานมากเกินไป
ซึ่งเปนผลมาจากกิจกรรมรณรงคเด็กไทยไมกินหวาน ของกลุมเครือขายเด็กไทยไมกินหวาน ที่
นับเปนความสําเร็จอยางสูงสุด นอกจากนี้กลุมเครือขายฯ ยังสามารถผลักดันงานสําคัญๆออกมา
ใหเห็นเปนรูปธรรม ที่ไมวาจะเปนการแกไขกฎกระทรวงสาธารณสุขไมใหมีการเติมน้ําตาลใน
นมผงสูตรตอเนื่อง หรือการรณรงคในเรื่องโรงเรียนปลอดน้ําอัดลม หรือการจัดการในเรื่อง
สลากอาหารเตือนภัย และยังมีกิจกรรมรณรงคอื่นๆอีกมากมาย เมื่อระยะเวลาผานไป ก็ยังพบวา
การตอสูกับผลประโยชนมหาศาลของบริษัทขามชาติที่ขายเครื่องดื่มรสหวาน หรืออาหารที่ไม
เปนมิตรกับสุขภาพเหลานี้ยังเปนเรื่องไมสิ้นสุด ตองพยายามติดตามเพทุบายในการสงเสริมการ
ขายของผลิตภัณฑเหลานี้กันอยู และตองหาทางรับมือกับสิ่งเหลานี้ใหได โดยเฉพาะการสงเสริม
การขายในโรงเรียน จากขอกังวลใจดังกลาวทําใหเครือขายเด็กไทยไมกินหวาน พยายามระดม
ความคิดจากเครือขายเพื่อหาทางแกไขสิ่งเหลานี้ กลุมพัฒนาความรวมมือทันตสาธารณสุข
ระหวางประเทศ ในฐานะสวนเล็กๆของเครือขาย ใครขอนําเสนอวิธีการที่เรามองวาจะเปน
ทางออกทางหนึ่งในการแกไขปญหาดังกลาว ที่มาของแนวคิดนี้มาจากขอเสนอแนะของกลุมแม
ในชนบท การดําเนินการตามแนวคิดนี้เปนการดําเนินการดวยวิธีการที่เรียบงาย ไมไดใช
วิชาการที่สูงสง แตเปนกระบวนการที่ละเอียดออน และตองการความใสใจและความเอาใจใส
อยางตอเนื่อง จากบานถึงโรงเรียน เมื่อกลุมแม ชุมชน ทองถิ่นและโรงเรียนเห็นประโยชนก็
สามารถลงมือดําเนินการไดดวยตนเองโดยไมตองรอรับการสนับสนุนดานใดๆจากหนวยงานใน
ก

4. ระดับที่เหนือขึ้นไป และที่สําคัญคือไดรับการพิสูจนแลววามีความยั่งยืน และมีประสิทธิผลในการ
แกปญหาสุขภาพที่ไมวาจะเปนโรคอวน หรือโรคฟนผุในเด็ก และคาดหมายไดวาสิ่งที่แม และ
โรงเรียนรวมกันสรางใหเด็กนี้จะติดตัวเด็กไปจนโต ทําใหเด็กเติบโตเปนผูใหญที่มีสุขภาพ
สมบูรณ
เอกสารฉบับนี้มีความประสงคที่จะเขียนใหอานไดงายๆ อานไดทุกกลุมเปาหมาย ผูเรียบ
เรียงหวังวาเมื่อกลุมเปาหมายตางๆไดอานเอกสารนี้แลวอยางนอยที่สุดนาจะเกิดผลตางๆกัน เชน
ถาเปนพอ แม ปู ยา ตา ยาย ของ เด็กเล็กๆอาน ก็จะพบวิธีการสรางสุขนิสัยในการกินใหลูก ถา
เปนครูอานก็จะพบแนวคิด วิธีการในการดําเนินการเพื่อสงเสริมใหเด็กไดกินดี ในปริมาณที่
พอเหมาะ ถาเปนนักวิชาการทางดานสุขภาพ อานก็จะไดขอคิดวาอาหารเปนมากกวาพลังงาน
และสุขภาพ ถาจะสงเสริมการกินอาหารที่ดีนาจะทําอยางไรไดบาง และถาผูอานเปนผูกําหนด
นโยบาย หรือ ผูผลักดันนโยบาย ตั้งแตระดับทองถิ่นไปจนถึงระดับประเทศ ก็นาจะไดขอคิดใน
การกําหนดประเด็นนโยบายที่สําคัญในการสงเสริมสุขภาพ และสงเสริมวัฒนธรรมที่ทําไดไม
ยาก และมีความยั่งยืน
แนวคิด และกิจกรรมที่เสนอแนะในเอกสารฉบับนี้คืออะไร มีขอคิดตางๆอยางไรโปรด
ติดตามไดดวยตัวของทานเอง
กลุมพัฒนาความรวมมือทันตสาธารณสุขระหวางประเทศ
กรมอนามัย เชียงใหม
สิงหาคม 2553
ข

5. สารบัญ
หนา
เกริ่นนํา : บริบท 1
2
โรคในชองปากของเด็กวัยซน วัยใส
3
เรียนรูจากประสบการณ
4
ขอมูลจากองคการอนามัยโลก
5
โรคในชองปาก และโรคเรื้อรังมีปจจัยเสี่ยงรวมกัน
ขอเสนอที่แตกตาง 6
ตามแกอยางไรก็ไมทัน
7
ความคิดในการแกไขที่เรียบงาย
8
ความยั่งยืนของการแกไขปญหา
9
ประสิทธิผลของขอเสนอนี้
11
พันธมิตรถูกใจ
13
วิธีการสงเสริมที่ขอนําเสนอ 14
เคล็ด(ไม)ลับในการสรางสุขนิสัยในการกินใหเด็ก 15
อาหารกลางวันในโรงเรียน: ที่เปนมากกวาพลังงาน และโภชนาการ 26
32
กระบวนการสงเสริมฯ ที่ถูกใจคนไทย
หนทางที่ไดผล ยั่งยืน และผลลัพธที่ตามมามากมาย 39
ค

6. เกริ่นนํา: บริบท
 โรคในชองปากของเด็กวัยซน วัยใส
เพิ่มขึ้นอยางสม่ําเสมอจากป 2527 เปนตนมา ไมวาจะเนน
เรื่องการทําความสะอาด และการใชฟลูออไรด อยางไร สภาพก็
ไมดีขึ้น จนมาถึงป 2545 มีการรณรงคเด็กไทยไมกินหวาน
แนวโนมของโรคจึงลดลง
 เรียนรูจากประสบการณ
สภาพของสังคมที่เปลี่ยนแปลงไป แมออกไปทํางานนอกบาน
ไมคอยมีเวลาใหลูก อาหารไมเปนประโยชนหาไดทั่วไปราคา
ไมแพงรสชาติถูกใจเด็ก เด็กกินแตขนมไมกินขาว
 ขอมูลจากองคการอนามัยโลก
คนกินผักผลไมนอยลง ไมออกกําลังกาย เปนเหตุใหเกิด
โรคเรื้อรัง โดยเฉพาะในประเทศที่มีสถานะทางเศรษฐกิจต่ํา
 โรคในชองปาก และ โรคเรื้อรังมีปจจัยเสี่ยง
รวมกัน
การกินอาหารที่ไมสมดุลย การสูบบุหรึ่เปนสาเหตุของโรคตาง
มากมายรวมทั้งโรคในชองปากดวย

7. โรคในชองปากของเด็กวัยซน วัยใส
ตั้งแตป 2532 เปนตนมามีขอมูลบงชี้ชัดเจนวาโรคฟนผุในเด็กเล็กกําลังเพิ่มขึ้นอยาง
รวดเร็ว ดังนั้นนับจากแผนพัฒนาสาธารณสุขฉบับที่ 7 (ป 2535) เปนตนมา การแกไขปญหา
ทันตสุขภาพจึงมุงเนนในกลุมเด็กวัยกอนเรียน โดยจัดใหเปนกลุมที่มีความสําคัญอันดับแรก 1
การดําเนินการในระยะแรกเนนในเรื่องของพฤติกรรมการเลี้ยงดู และการทําความสะอาดฟนให
เด็กโดยแม หรือผูเลี้ยงดูโดยมีการกําหนดใหมีการสอนทันตสุขศึกษาใหแกแมหรือผูเลี้ยงดูที่มา
รับบริการที่สถานบริการเปนรายๆไป และเริ่มใชฟลูออไรดทางระบบในรูปแบบของยาน้ํา ยาเม็ด
และการเติมฟลูออไรดในน้ําประปาชุมชนซึ่งเริ่มดําเนินการในป 2536 จากการประเมินผลในป
2537 พบวาการดําเนินงานตามกลวิธีดังกลาวไมสามารถหยุดยั้งการเพิ่มของโรคฟนผุในเด็กวัย
กอนเรียนได ในทางตรงขามความรุนแรงกลับเพิ่มขึ้น จึงไดมีการขยายการดําเนินงานในเรื่อง
การใชยาน้ํา และยาเม็ดฟลูออไรด การแจกแปรงสีฟนอันแรกในคลินิกเด็กดี และพยายามเพิ่ม
ความเขมขนในเรื่องการใหสุขศึกษาแก หญิงตั้งครรภ และ ผูเลี้ยงดูเด็ก แตจากการประเมินผล
ยังพบวา ไมสามารถหยุดยั้งการเพิ่มของโรคฟนผุในเด็กวัยกอนเรียนได
จากประสบการณที่ผานมา ทําใหมีการปรับยุทธศาสตรในการดําเนินงาน โดยหันมา
แกไขปญหาในเรื่องการกินของเด็กอันเปนตนเหตุสําคัญของการเกิดโรคฟนผุ โดยในป 2545
1
คณะกรรมการวางแผนพัฒนาการสาธารณสุข . แผนพัฒนาการสาธารณสุข ตามแผนพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 7
(พ.ศ. 2535-2539) โรงพิมพองคการสงเคราะหทหารผานศึก 2535
2

8. ไดเริ่มดําเนินงานรณรงคเด็กไทยไมกินหวาน ทําใหสังคมไทยตระหนักถึงภัยของการบริโภค
น้ําตาลมากเกินไป โดยมีเปาหมายแรกของการดําเนินงานอยูที่การปรับแกกฎกระทรวง
สาธารณสุข เรื่องการหามการเติมน้ําตาลในนมผงสูตรตอเนื่องสําหรับเด็กอายุ 6 เดือน ซึ่ง
สามารถแกไขไดสําเร็จในป 2548 ในป 2550 รอยละของเด็กที่ดื่มนมหวานลดจากรอยละ 40-
87 (ป 2545) เปนรอยละ 19 (ป 2550) นอกจากนี้เครือขายเด็กไทยไมกินหวานยังสามารถ
ผลักดันนโยบายสาธารณะเรื่องการลดการบริโภคน้ําตาลอีกหลายเรื่อง เชน การหามจําหนาย
น้ําอัดลมในโรงเรียน การติดสลากโภชนาการแสดงปริมาณน้ําตาล เปนตน จากการประเมินผล
ในป 2549- 2550 พบวา อัตราการเกิดโรคฟนผุในเด็กวัยกอนเรียน ลดลง จากรอยละ 87 ในป
2543-44 มาเปน รอยละ 80
เรียนรูจากประสบการณ
ประสบการณจากการอาศัย และทํางาน
ในหมูบาน มาเปนระยะเวลากวา 10 ปทําให
ตระหนักวาสาเหตุของการเกิดโรคฟนผุใน
เด็กไทยเกิดมาจาก การที่สภาพสังคมที่
เปลี่ยนแปลงไป พอ แม ตองออกไปหาเลี้ยงชีพ
ไมมีเวลาไดเลี้ยงดูใกลชิดลูก ตองฝากลูกไวกับ
ปู ยา ตา ยาย ที่อายุมาก หรือ ฝากไวกับสถาน
ดูแลเด็กกลางวัน เด็กอาศัยอยูในสิ่งแวดลอมที่เต็มไปดวย
อาหารที่เปนอันตรายตอสุขภาพ หาซื้อรับประทานไดเกือบ
ตลอด 24 ชั่วโมง เมื่อเด็กกินอาหารที่ไมเปนประโยชนอยู
ตลอดเวลาก็เกือบไมไดกินอาหารมื้อหลัก หรือกินไดแตนอย
เพราะอิ่ม ผูเลี้ยงดูก็รูสึกวาสบายดี ไมตองเสียเวลาเสียกําลัง
หุงหาอาหารมื้อหลักใหเด็ก เพราะเด็กตองกินอาหารที่ตาง
จากอาหารรสเผ็ดของผูใหญ เพียงซื้อของจุบจิบใหกินเด็กก็
อิ่มแลว ถากลัววาจะไดรับอาหารที่เปนประโยชนไมเพียงพอ
ก็เพียงแตซื้อนมใหดื่มก็เพียงพอแลว (เชื่อตามการโฆษณา
รณรงคที่มีกันอยูทั่วไป) นิสัยการกินเชนนี้ก็จะติดตัวเด็กไป
จนโต คือเปนคนกินอาหารยาก เลือกกินแตของทอดๆ หวานๆ เค็มๆ มันๆ นอกจากจะมีผลกับ
สุขภาพชองปากแลว ยังจะมีผลตอสุขภาพอื่นๆโดยรวมดวย ปญหาเรื่องนิสัยในการกินของเด็กนี้
3

9. นับวันจะเพิ่มมากขึ้น เพราะสังคมยังละเลย และยังไมตระหนักถึงผลเสียที่จะตามมามากมายใน
อนาคต
ขอมูลจากองคการอนามัยโลก
องคการอนามัยโลกบอกวา โรคเรื้อรัง
ตางๆ อันไดแก โรคหัวใจ เบาหวาน โรคอวน
มะเร็งบางชนิด โรคทางเดินหายใจเรื้อรัง เปน
สาเหตุสําคัญของการเสียชีวิตของประชากรโลก
ดังเชนในป 2005 การเสียชีวิตของคนถึง 35 ลาน
คน จากการเสียชีวิตทั้งหมด 58 ลานคน หรือรอย
ละ 60 ของการเสียชีวิตทั้งหมด มีสาเหตุมาจาก
โรคเรื้อรังเหลานี้ และองคการอนามัยโลกยังแถลง
ตออีกวา รอยละ 80 ของคนที่เสียชีวิตดวยโรค เหลานี้ เกิดขึ้นในประเทศที่มีรายไดต่ําถึงรายได
ปานกลาง แมวามาตรการการปองกันโรคหัวใจ ภาวะสมองขาดเลือด เบาหวานประเภทที่สอง
และ รอยละ 40 ของมะเร็ง จะเปนมาตรการที่มีราคาถูกและ เปนมาตรการที่มีประสิทธิผลเปน
อยางดี 2
การรับประทานอาหารที่ไมสมดุล และขาดการเคลื่อนไหวของรางกาย เปนความเสี่ยงที่
สําคัญของการเกิดโรคเหลานี้ มีหลักฐานทางวิทยาศาสตรที่บงชี้แนชัดวา การไดรับอาหารที่ดี
และ มีการเคลื่อนไหวรางกายอยางสม่ําเสมอ จะชวยปองกันโรคเรื้อรังเหลานี้ได.3 ผัก และผลไม
เปนอาหารสุขภาพที่สําคัญ ถารับประทานใหเพียงพอจะชวยปองกันการเกิดโรคเรื้อรังอยาง
ไดผล ในป 2002 องคการอนามัยโลกรายงานวา ประมาณรอยละ 31ของคนที่เปนโรคหัวใจ
ขาดเลือด และ รอยละ 11 ของ คนที่เกิดภาวะสมองขาดเลือด ทั่วโลกเกิดจาก การรับประทานผัก
และผลไมไมเพียงพอ และยังไดประมาณตอไปอีกวา ถาประชากรรับประทานผักและผลไมอยาง
เพียงพอจะสามารถยืดชีวิตของคนไวไดถึงปละ 2.7 ลานคน จากสถิติเหลานี้เปนเครื่องยืนยันถึง
ขอมูลสําคัญที่รูกันมานานเกี่ยวกับประโยชนของผัก และผลไม วาเปนแหลง สําคัญ ของใย
อาหาร โปรตีนจากพืช และ แรธาตุตางๆ องคการอนามัยโลก รวมกับองคการอาหารและเกษตร
แหงสหประชาชาติแนะนําวาประชาชนควรรับประทานผัก และผลไมใหไดวันละ 400 กรัม(ไม
2
Preventing Chronic Diseases: a Vital Investment: Geneva, World Health Organization, 2005
3
Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases. Report of a Joint WHO/ FAO Expert Consultation.
Geneva, World Health Organization, 2003 (WHO Technical Report Series, No. 916).
4

10. รวมเผือก มัน ที่เปนแปง) จะสามารถปองกันโรคเรื้อรังตางๆได และยังลดการเกิดโรคตางๆที่เกิด
จากการขาดแรธาตุตางๆ โดยเฉพาะ ในประเทศที่กําลังพัฒนา
โรคในชองปาก และ โรคเรื้อรังมีปจจัยเสี่ยงรวมกัน
Sheiham & Watt, 2000
บทความจากวารสาร”สรางสุข” ปที่7 ฉบับที่ 105 มิถุนายน 2553 ไดอางไวดังนี้
“โรคหัวใจและหลอดเลือด ถือเปน 1 ใน 3 สาเหตุหลักการปวย และตายของคนไทย ในรอบ 5 ป
ที่ผานมามีจํานวนผูปวยที่เขารักษาตัวในโรงพยาบาลเพิ่มขึ้นถึง 3-17 เทาตัว ปจจัยสําคัญที่
เสี่ยงตอการเปนโรคหัวใจและหลอดเลือด ก็คือความอวน โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง และ
การมีไขมันในเลือด ในแตละวันของป 2548 มีคนไทยตายจากความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ
โรคเบาหวานประมาณ 121 คนตอวัน และจากหลอดเลือดในสมอง 82 คนตอวัน”
จากภาพแสดงใหเห็นถึงความสัมพันธระหวางปจจัยเสี่ยงตางๆของโรคเรื้อรัง และปจจัย
เสี่ยงของโรคในชองปากที่สําคัญไดแก โรคฟนผุ และโรคปริทันต ดังนั้นเมื่อควบคุมเรื่องการ
บริโภคอาหารใหเหมาะสม นอกจากจะเปนการปองกันโรคฟนผุแลวยังสามารถปองกันโรคเรื้อรัง
อื่นๆไดอีกดวย การสรางสุขนิสัยในการกินที่ดีตั้งแตวัยเด็ก สุขนิสัยนี้จะติดตัวไปอยางถาวรทํา
ใหเติบโตเปนผูใหญที่มีสุขภาพดี
5

11. ขอเสนอที่แตกตาง
 ตามแกอยางไรก็ไมทัน
การลดการบริโภคน้ําตาลมีผลในการลดโรคฟนผุ แตการ
รณรงค ใหงดน้ําตาลมีแรงตานจากผูผลิตอาหารที่ใสน้ําตาล
อยางมาก อาหารที่ใสน้ําตาลมีผลประโยชนในการขายมหาศาล
การหามาตรการมาตอสูทําไดยากมาก โดยเฉพาะคนในชนบท
 ความคิดในการแกไขที่เรียบงายและยั่งยืน
แมทั้งหลายตางบอกเปนเสียงเดียวกันวา เด็กกินอาหารที่ไม
มีประโยชนเพราะเขาหิว และอาหารเหลานี้หาไดงาย สีสันสวย
รสชาติอรอย ถาเด็กไดกินอิ่มในสิ่งที่ควรกิน จะลดการกิน
อาหารที่ไมมีประโยชนลงไดมาก
 ประสิทธิผลของขอเสนอนี้
จากงานวิจัยการสงเสริมการกินมื้อหลัก พบวาสามารถลด
ปริมาณของการกินน้ําตาลลงได มีการบริโภคผัก ผลไม
เพิ่มขึ้น และในระยะยาว ยังสามารถลดโรคตางที่เกิดจากการ
กินที่ไมถูกนี้ลงได
 พันธมิตรถูกใจ
ขอเสนอในการดําเนินการตามมาตรการเชิงบวก ทําใหเกิด
พันธมิตรในการรวมมือทํางานเพิ่มขึ้น
6

12. ตามแกอยางไรก็ตามไมทัน
เมื่อมีหลักฐานเชิงประจักษวาวิธีการในการลดการบริโภคนาตาลมีผลตอการลดโรคตางๆ
ลงโดยเฉพาะโรคฟนผุในเด็ก พันธมิตรที่รวมกันดําเนินงานในเรื่องนี้ก็พยายามหาวิธีการมาตอสู
กับความหวานทุกกระบวนทา ไมวาจะเปนเรื่องขนม ของขบเคี้ยว น้ําอัดลม แตตองไมลืมวาสิ่ง
เหลานี้ มีผลประโยชนมูลคามหาศาล ผูจําหนายจะตองหาวิธีการทางการตลาดมากมาย มาสราง
ภาพใหผูปกครอง และเด็กๆเห็นวาสิ่งเหลานี้นอกจากไมเปนโทษแลว ยังมีประโยชนชวน
รับประทานอีกดวย ไมวาเราจะศึกษากลวิธีทางการตลาด ของเขาอยางไร รณรงคใหคนรูเทาทัน
อยางไร เราก็ยังเปนฝายตั้งรับที่ชากวาเขาอยูกาวหนึ่งเสมอ นับวันก็จะมีสินคาใหมๆเกิดขึ้นมา
และเขาจะคิดวิธีการใหมๆมาแกเกมสเราไดเสมอ
ภาพตอไปนี้เปนตัวอยางอันนอยนิดของผูตกเปนเหยื่อของคําโฆษณา
7

13. ความคิดในการแกไขปญหาที่เรียบงาย
คําบอกเลาจากการนําเสนอของแกนนําสตรีจังหวัดศรีษะเกษ 4 ที่ประสบความสําเร็จจาก
การรวมพลัง ในการแกไขปญหาโรคฟนผุในเด็กวัยกอนเรียน เลาวาคนในพื้นที่มีฐานะยากจน
ใหเงินลูกไปโรงเรียนวันละบาท กลางวันเงินบาทเดียวซื้ออาหารไมได เด็กเอาเงิน 1 บาทไปซื้อ
ลูกอม อมประทังหิว ทําทุกวันๆ เด็กๆฟนผุกันหมดกินอะไรก็ไมได ไมโต ตัวผอมเล็กนิดเดียว
ปลอยไวไมได เงินบาทเดียวของแตละคนทําอะไรไดเยอะถากลุมผูหญิงชวยกัน เอาเงินมา
รวมกัน ทําอาหารกลางวันใหเด็ก ใครมีผักอะไรที่บานก็เอามาชวยกันทําอาหารกลางวันใหเด็ก
กิน เมื่อเด็กๆไดกินอิ่มก็ไมหันไปกินลูกอมอีก สุขภาพก็ดีขึ้นเจริญเติบโตดี เด็กรุนใหมๆฟนก็ไมผุ
อีกแลว จากความเห็นของกลุมแกนนําสตรีที่ศรีสะเกษ และการดําเนินงานที่ไดผลในการแกไข
ปญหา เมื่อเราไดนําปญหาเหลานี้ไปปรึกษากับกลุมแมในชุมชนที่เด็กกินขนมถุงๆ ของเหลว
หวาน และอาหารที่ไมเปนประโยชนอื่นๆ จนมีผลกับสุขภาพ วาทําไมเด็กจึงกินสิ่งเหลานี้ แมสวน
4
จากการบรรยายของแกนนําสตรีในการประชุมเวทีวิชาการปฏิรูประบบสุขภาพไทยครั้งที่ 2 เรื่อง”กระจายอํานาจกับอนาคตสุขภาพไทย” เวที
วิชาการยอย หัวขอ “ สุขภาพดีดวยวิถีชุมชน แกะรอยกรณีทันตสุขภาพ” วันที่ 25 มกราคม 2544
8

14. ใหญตอบวาเพราะเด็กหิว และสิ่งเหลานี้หาไดงาย มีรสชาติสีสันถูกใจเด็ก ถาทําใหเด็กไมหิว คือ
กินอาหารในมื้อหลักไดอิ่ม เปนเวลา ก็จะลดการกินอาหารพวกนี้ลงไดมาก
จากความคิดในการแกไขปญหาที่เรียบงายของกลุมแมนี้ เปนที่มาทําใหเรานําแนวคิดไป
ดําเนินการวิจัย โดยการสงเสริมการกินมื้อหลักที่ประกอบดวยผักสด และผลไม ใหกับเด็กๆ โดย
การรวมมือกันดําเนินการของชุมชนในหลายพื้นที่ พบวาประสบผลสําเร็จในการลดโรคฟนผุใน
เด็กเล็กลงอยางไดผล และยังพบวาเปนวิธีการที่ประหยัด เรียบงาย ไมตองใชเทคโนโลยีใดๆ
ประชาชนดําเนินการไดเอง เขากับวิถีชีวิตของชุมชน วางอยูบนพื้นฐานของการพึ่งพาตนเองไม
ตองพึงพิงบุคลการภาครัฐ
ความยั่งยืนของการแกไขปญหา
ถาลองมามองยอนกลับไปในอดีต วาเรื่องอาหารที่เปนอันตรายตอสุขภาพนี้แทรกซึมเขา
มาในสังคมไทยไดอยางไร โดยยอนกลับไปดูการสรางภาพลักษณของสินคาเหลานี้ จะเห็นวา
สินคาที่ไมมีประโยชนเหลานี้ ไดพยายามสรางภาพลักษณของตนเองมาเปนเวลานานประมาณ
สามชั่วอายุคนแลว ตอไปนี้เปนตัวอยางการสรางภาพลักษณของสินคาที่เปนอันตรายตอสุขภาพ
9

15. สินคาบางอยาง มีการสราง
ภาพลักษณมานานจนสังคม
เองก็สับสนไมแนใจวาเปน
สินคาที่มีประโยชน หรือ มี
โทษตอสุขภาพกันแน
ปจจุบัน การจะนําสินคา
ใหมๆมาวางตลาด ตองมีการ
วิจัยการตลาดอยางถี่ถวนวา
จะสรางภาพใหแกสินคา
เหลานั้นอยางไร และจะมีวิธี
โฆษณา และสงเสริมการขายอยางไรจึงจะติดตลาด แมจะพยายามสูกับสิ่งเหลานี้อยางไร ผูขาย
ก็พยายามหาวิธีการใหมๆ โปรดสังเกตภาพโฆษณาเกาๆ เหลานี้
มาเสนออยูตลอดเวลา วิธี วาผูขายไดพยายามสรางภาพลักษณ
จะนํามาตอสูกับการตลาด ของสินคาตางๆมาเปนเวลายาวนาน
เหลานี้ได จะตองเปน นับแตเริ่มนําสินคาออกวางจําหนาย
วิธีการที่มีประสิทธิผล และ
ยั่งยืน ประเทศไทยมีจุด
แข็งเรื่องวัฒนธรรมใน
การกิน อาหารไทยมี
ชื่อเสียงไปทั่วโลกในแง
ของรสชาติ การจัดแตง
อาหารใหสวยงาม และ
ความเปนอาหารสุขภาพ
การสงเสริมใหเด็กหันมา
กินมื้อหลักที่อุดมดวยผัก
ผลไม นาจะเปนกลวิธีใน
การตอสูกับการตลาดได
อยางยั่งยืนวิธีหนึ่งที่เปนวิธีที่นุมนวล และหลีกเลี่ยงความขัดแยงกับผลประโยชนมหาศาลของ
บริษัทขามชาติตางๆ
10

16. ประสิทธิผลของขอเสนอนี้
การศึกษาของ พัชรินทร เล็กสวัสดิ์ (2545) เรื่อง ประสิทธิผลของการประยุกตการสราง
เสริมพลังชุมชนในโครงการสงเสริมทันตสุขภาพ เด็กวัยกอนเรียน จังหวัดลําปาง โดยชุมชน
ดําเนินการควบคุมดูแลคุณภาพอาหารกลางวัน ฝกเด็กรับประทานผัก ผลไมมากขึ้น พรอมทั้งมี
การสนับสนุน และระดมทรัพยากรภายในหมูบาน การประเมินผลเมื่อมีการดําเนินการในชุมชน
มา 8 ป พบวา เปนงานที่ยั่งยืนในชุมชน ชุมชนดําเนินการไดเอง และมีประสิทธิผลในการลดโรค
ฟนผุลงได กลาวคือ เด็กอายุ 2 ป มีฟนผุลดลงจากรอยละ 55.8 มาเปนรอยละ 25.0 เด็กอายุ 3
ป มีฟนผุลดลงจากรอยละ 75.9 มาเปนรอยละ 60.5 เมื่อเปรียบเทียบระหวาง พ.ศ. 2542 และ
2549 มีคาเฉลี่ยฟนผุ ถอน อุด เฉลี่ยตอคน ลดลงจาก 4.38 มาเปน 3 ซี่ตอคน5
จากการประเมินผลกระทบตอทันตสุขภาพในระยะเวลาเพียง 1 ป หลังการดําเนินการ
โครงการศึกษาวิจัย "การแกไขปญหาทันตสุขภาพเด็กกอนวัยเรียนโดยกลมุแกนนําสตรี"ซึ่งเปน
โครงการที่ใหการสงเสริมการรับประทานผักผลไมเชนกัน พบวา แผนคราบจุลินทรีย(วัดดวยดัช
นี OHI) และอัตราเพิ่มของฟนผุ (วัดดวยดัชนี dmfs) ในกลุม เปาหมายลดลงอยาง มีนัยสําคัญ
ทางสถิติเมื่อเทียบกับกลุมทดลอง โดยเฉพาะในเด็กกลุมอายุ 1-3 ป สามารถลดอัตราเพิ่มของ
dmfs ลงไดถึงรอยละ 47.16
สวนการวิจัย เรื่อง "โครงการพัฒนารูปแบบการสงเสริมสุขภาพชองปากเด็กวัยกอน
เรียน”7 ซึ่งดําเนินการในเด็กกลุมอายุ 1-3 ป โดยการสงเสริมการกินอาหารมื้อหลักใหพอเพียง
เหมาะสมโดยเนนการรับประทานผัก และผลไม เพื่อใหเด็กไดรับพลังงาน และสารอาหารที่
ครบถวน พอเพียง พบวา หลังดําเนินงานโครงการในพื้นที่ 18 ดือน จะเห็นถึงพฤติกรรมในการ
กินที่เปลี่ยนแปลงไปของกลุมทดลอง กลาวคือ เด็กกินอาหารประเภทผัก ผลไม เพิ่มขึ้น ทั้ง
5
พัชรินทร เล็กสวัสดิ์ และคณะ กระบวนการพัฒนาเครือขายพันธมิตรสงเสริมสุขภาพเด็กวัยกอนเรียน ว.ทันต สธ ปที่ 12 ฉบับที่ 1หนา 7-25
2550
6
ศรีสุดา ลีละศิธร วิกุล วิสาลเสสถ สุรัตน มงคลชัยอรัญญา วิไลลักษณ บังเกิดสิงห แล ะพวงทอง ผูกฤตยาคามี การประเมินผลโครงการแก
ปญหาทันตสุขภาพเด็กวัยกอนเรียน โดยกลุมแกนนําสตรีอําเภอกันทรารมย จังหวัดศรีสะเกษ เอกสารโรเนียว 2545
7
Lekswat, P. et al. The Development of a Model for Oral Health Promotion in Preschool Children. Intercountry Centre for Oral
Health, 2004.
11

17. ปริมาณ และ ความถี่ และกินอาหารที่ไมมีประโยชน พวกอาหารหวาน ขนมถุง และของเหลว
หวาน ลดลง ในแงของปริมาณ ความถี่ และ จํานวนเงินที่ใชซื้ออาหารที่ไมมีประโยชนพวกนี้
ในขณะที่กลุมควบคุมพบวา เมื่อเวลาผานไปจะรับประทานอาหารที่ไมมีประโยชนเพิ่มขึ้น
นอกจากนี้ยังพบวา ในกลุมทดลอง มีจํานวนเด็กอวนลดลง กลาวคือการสงเสริมการกินผักผลไม
ชวยใหเด็กที่เคยอวนกลับมามีรางกายที่สมสวน ในขณะที่กลุมควบคุม มีอัตราเด็กอวนเพิ่มขึ้น
ผลจากการประเมิน 8 โครงการเด็กกินอิ่ม เรายิ้มได ที่ดําเนินการที่จังหวัดศรีสะเกษ
พบวาการสงเสริม เรื่องการกินอาหารกลางวันที่สงเสริมการกินผักผลไมใหกับเด็ก สามารถ
แกปญหาไดทั้ง ปญหาเด็กน้ําหนักต่ํากวาเกณฑ และเด็กอวน ดังแสดงในกราฟ
ความชุกของภาวะอวน และ น้ําหนักเกิน (weight for length)
ของเด็กนักเรียนจังหวัดศรีสะเกษ ป 2545-2550
รอยละ 10 คา ของประเทศ
8
6
4.29 3.9
4 3.09
2.64
1.63
2
0
2545 2546 2547 2548 2549 2550 ป
ที่มา: สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดศรีสะเกษ
ความชุกของภาวะน้ําหนักต่ํากวาเกณฑ (weight for age) ของเด็ก
นักเรียนจังหวัดศรีสะเกษ ป 2545-2550
รอ ยละ 20 19.64
14.7
15
11.91
8.42 คาของประเทศ
10
6.38
5
0 ป
2545 2546 2547 2548 2549 2550
ที่มา: สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดศรีสะเกษ
8
สุทธิลักษณ สมิตะสิริ นําเสนอ ในการประชุม Formulation Regional Oral Health Strategy ตุลาคม 2551
12

18. นอกจากนี้ผลการวิจัยทุกเรื่องบงชี้วาการสงเสริมใหเด็กไดรับประทานอาหารมื้อหลักที่
ครบถวน พอเพียง ยังชวยใหเด็กมีการเจริญเติบโตที่เหมาะสม และมีพัฒนาการเต็มศักยภาพตาม
วัยอีกดวย
พันธมิตรถูกใจ
เมื่อเราพบวามาตรการในการสงเสริมอาหารมื้อหลักใหแกเด็กจะชวยใหเด็กรับประทาน
อาหารที่ไมมีประโยชนลดลงดังนี้แลว เราก็นําเรื่องนี้ไปบอกเลากับครู พี่เลี้ยงเด็ก ผูแทนจาก
องคการบริการสวนทองถิ่น และผูปกครองที่เปนพันธมิตรในการตอสูกับอาหารที่ไมมีประโยชน
ของเด็กในการประชุม “การสงเสริมสุขภาพชองปากและพัฒนาการของเด็กปฐมวัยและเด็กวัย
เรียนชวงตน จ.เชียงใหม” ปรากฏวาเปนที่ถูกใจของพันธมิตรมาก เพราะเขาเห็นวามาตรการ
การสงเสริม อาหารที่เปนประโยชน อันเปนมาตรการเชิงบวกที่ทําไดงาย ไดใชความคิดริเริ่ม ที่
ดีๆ ทาทายความสามารถ นอกจากนี้การสงเสริมการรับประทานที่มีประโยชนยังทําใหขยาย
ประเด็นในเรื่องสุขภาพ จากสุขภาพในชองปากออกไปสูเรื่องการปองกันโรคไรเชื้อที่กําลังเปน
ปญหาสุขภาพที่เริ่มคุกคามประชาชนเปนจํานวนมากอยูในปจจุบัน ทําใหหาพันธมิตรที่มา
รวมกันดําเนินงานไดงาย ซึ่งนาจะสงผลใหเกิดความสําเร็จไดอยางยั่งยืน
จากเหตุผลที่กลาวมาทั้งหมดนี้ทําใหเกิดแนวทาง
สงเสริม วัยซน วันใส ใสใจมื้อหลัก
13

19. วิธีการสงเสริม ที่ขอนําเสนอ
 เคล็ด(ไม)ลับในการสรางสุขนินับการกินใหเด็ก
การสรางคานิยมในการรับประทาน ดวยเทคนิคในการสงเสริม
การปลูกผัก การใหเด็กชวยประกอบอาหาร และการสรางวินัย
ในการรับประทานอยางตอเนื่อง ชวยสรางสุขนิสัยในการกินให
เกิดขึ้นได นอกจากนี้ การจัดสภาพแวดลอมที่เหมาะสมยัง
เปนปจจัยสําคัญตอความสําเร็จอีกดวย
 อาหารกลางวันในโรงเรียน ที่เปนมากกวา
พลังงาน และโภชนาการ
เบื้องหลังอาหารกลางวันในโรงเรียน ที่รัฐบาลของประเทศที่
พัฒนาแลวทุมทุนมหาศาลใหแกเด็กๆมีอะไรซอนอยูมากมาย
นาคนหา
 กระบวนการสงเสริมมื้อหลักที่ถูกใจชาวไทย
ดวยความเอาใจใส และใสใจของของครู ผูปกครอง องคการ
บริหารสวนทองถิ่น ตลอดจนชุมชน ที่ใหความสําคัญตอ
สุขภาพอนามัย และ การเจริญเติบโตของเด็ก ไดชวยกัน
ดําเนินงานสงเสริมมื้อหลัก ภายใตขอจํากัดมากมายของ
ประเทศไทย เปนเสมือนแสงสองทางในการดําเนินงานที่ลวน
ทาทายความสามารถ
14

20. กระบวนการที่ไดมาของขอมูลทีนํามาเสนอในหนังสือเลมนี้ ประกอบดวยขั้นตอนดังตอไปนี้
1. เรียบเรียงขอมูลจากการศึกษาที่เกี่ยวของที่มีอยูแลว ทั้งในประเทศ และตางประเทศ
2. นําขอมูลที่หาได พรอม แนวคิด”สงเสริมวัยซน วัยใส ใสใจมื้อหลัก” และ ประสิทธิผลใน
การแกไขปญหาสุขภาพ เสนอแกกลุมเปาหมาย อันไดแก พอ แม ครู พี่เลี้ยง และ
ผูรับผิดชอบเด็กวัยกอนเรียน ขององคการบริหารสวนทองถิ่น
3. ขอรับทราบความคิดเห็น เกี่ยวกับขอมูลที่นําเสนอ ประสบการณที่เคยสงเสริมการกินมื้อ
หลักของเด็ก และแนวทางที่คิดวาจะปฏิบัติตอไป
4. นําขอมูลที่ไดมาคัดเลือก กรณีที่สําเร็จ และผูอื่นอาจนําไปปฏิบัติตอได นํามาเรียบเรียงให
เหมาะสม
ขอมูลที่ไดจากตางประเทศ:
เคล็ด(ไม)ลับในการสรางสุขนิสัยการกินใหเด็ก
การสรางคานิยมในการรับประทาน
การสงเสริมการปลูกผัก อาจเริ่มจากที่บาน ประสบการณจากครอบครัวหนึ่งเลาวา
“ครอบครัวเรามีลูก 3 คน อายุ 5 ขวบ 3 ขวบ และขวบครึ่ง เราสอน
ใหเขารูวาอาหารที่ดีตอสุขภาพเปนอยางไร เด็กๆจะคอยๆซึมซับ
และบางครั้งก็ไดยินเขาคุยกันวากินแอปเปลแลวจะทําใหแข็งแรง
เราจะปลุกอะไรที่กินไดทุกป ไมจําเปนตองใชที่มากมาย ปนี้เรา
ปลูกมะเขือเทศหลายๆพันธุ ปที่แลวเราปลูกฟกทอง สิ่งเหลานี้จะ
ชวยสอนเด็กใหรูจักการปลูกพืชผักและยังไดลิ้มลองผักสดๆที่ปลูก
เองดวย
15

21. การสงเสริมใหเด็กปรุงอาหาร โรงเรียนควรมีชั่วโมงสอนการทําอาหารในเวลาหรือ
นอกเวลาเรียน หรือพอแมอาจสอนเด็กที่บานโดยเริ่มจากการทําอาหารงายๆที่ไมตองใชทักษะ
มากมาย เด็กเล็กอาจมีสวนในการลางผักผลไมหรือตวงวัดอาหารบางอยาง เด็กโตขึ้นมาอาจ
ชวยหั่นผัก ฯลฯ การเรียนรูวิธีทําอาหารจะใหประโยชนคือ
1. ชวยใหเด็กมีความรูในการเลือกวัตถุดิบ และเรียนรูสวนประกอบของอาหารวาชนิดใดมี
ประโยชนตอสุขภาพ เพื่อใหหางไกลจากอาหารสําเร็จรูปหรืออาหารจานดวนที่มีน้ําตาล
ไขมันและเกลือในปริมาณสูง
2. สรางความสัมพันธใน
ครอบครัว ขณะปรุงอาหาร
ดวยกันเด็กจะมีความรูสึก
เหมือนตัวเองเติบโตเปน
ผูใหญเกินอายุเพราะไดรับ
การไววางใจในทํากิจกรรมที่
สําคัญในครอบครัว สงผลให
เด็กมีความรับผิดชอบมากขึ้น
นอกจากนี้ยังชวยใหเด็กเกิด
ความผอนคลาย กลาพูดกลาเลาประสบการณตางๆขณะอยูใกลชิดกัน
3. ทํา ให เด็ก ภูม ิใจในตั วเอง เมื่อพูด ได เต็มปากเต็ ม คํา วาทําอาหารชนิดนี้ ดว ยตัวเอง หรื อ
เมื่อไดรับคําชมเชยวาอรอย
4. ทํา ใหเด็กยอมลิ้มลองอาหารชนิดใหม ๆง ายขึ้น เด็ กที่ทํา อาหารดวยตั วเองมักจะยอมกิน
หรืออยางนอยลองชิมสิ่งที่ตัวเองปรุง แมวาครั้งแรกๆอาจกินไม หมดหรือไมยอมลองเลย
โดยเฉพาะผักและผลไมบางชนิด
5. การ ปรุ งอาหารช ว ยให เ ด็ ก เรี ย นรู ทัก ษะด า นคณิ ต ศาสตร เช น ½ ถ ว ยจะมี ป ริ ม าณ
มากกวา ¼ ถวย หรือ ถาดขนาด 13 x 9 เปนอยางไร ฯลฯ
6. การอ านคูม ือปรุงอาหารเปนวิ ธี หัดอ านหนั งสือที่ ดีที่สุ ด เพราะถ าปฏิบั ติต ามขั้ นตอนได
ถูกตองอาหารมักออกมาดี ทําใหเด็กเรียนรูความสําคัญของการอานหนังสือ
16

22. 7. สวนหนึ่งของการปรุงอาหารคือการซื้อวัตถุดิบ เด็กไดเรียนรูแหลงที่ม าของอาหาร เชน
พิซซาไมจําเปนตองซื้อจากรานขายฟาสตฟูด หรือซอสสปาเกตตีก็สามารถทําเองไดโดย
ไมตองซื้อชนิดบรรจุกระปอง
8. การปรุงอาหารชวยใหเด็กเรียนรูวัฒนธรรมการกินของชนชาติอื่นๆ
การสรางวินัยในการกิน
ทําไมเด็กชอบหรือไมชอบกินอาหารบางอยาง พฤติกรรมการกินของเด็กขึ้นกับ
หลายปจจัย – กรรมพันธุอาจมีสวนบางเล็กนอย แตปจจัยสวนใหญเกิดจาก พอแมและคนใน
ครอบครัว ความสัมพันธในสังคม เพื่อนบาน ชุมชน และโรงเรียน และอีกดานหนึ่งที่สงผลกระทบ
ในวงกวางก็คือ วัฒนธรรมการกิน ภาวะเศรษฐกิจ และอิทธิพลของการตลาด
พอแม: เปนคนแรกที่มีอิทธิพลตอพฤติกรรมการกินของเด็ก พันธุกรรมและ
สรีรศาสตรมีสวนกําหนดคุณลักษณะเฉพาะบางอยาง เชน ความสามารถที่จะบอกวาตัวเองหิว
อยากอาหาร หรืออิ่มแลว หรือการรับสัมผัสตางๆ เชน กลิ่น ความนากิน และรสชาติของอาหาร
การที่เด็กจะชอบหรือเกลียดรสชาติอาหารชนิดใดมาแตกําเนิดพบไดนอยมาก เทาที่พบ
คือ ไมสามารถทนรสขมได ทําใหเด็กไมชอบกินผักขมๆ เชน บรอคโคลี่ หรือชอบรสหวานหรือ
อาหารมันๆมาก
17

23. โดยธรรมชาติเด็กมักชอบ
อาหารรสหวาน มัน เค็ม แตไมชอบรส
ขมหรือรสจัดจาน ไมคอยกลาลอง
อาหารแปลกๆใหมๆ เด็กสวนใหญจะมี
พฤติกรรมลักษณะนี้ไปจนถึงวัยผูใหญ
ถาพอแมสนองตอบโดยยอมใหเด็กกิน
แตอาหารที่ชอบ ก็จะบมเพาะนิสัยให
เด็กติดการกินอาหารที่ไมดีตอสุขภาพ
มีงานวิจัยที่พบวาอิทธิพลจาก
สิ่งแวดลอมและดานจิตใจสามารถ
ปรับเปลี่ยนลักษณะตามธรรมชาติของ
เด็กได พอแมตองใจแข็งไมตามใจเด็ก
และใหเด็กมีโอกาสสัมผัสอาหารที่มีประโยชนตอสุขภาพบอยๆ งานวิจัยดานโภชนาการชี้วา
การสัมผัสอาหารซ้ําๆจะชวยเปลี่ยนพฤติกรรมของเด็ก ชวยใหเด็กลดอาหารหวานได งานวิจัย
ชิ้นลาพบวา ทารกในครรภที่คุนเคยกับรสชาติอาหารที่แมกินผานทางรกระหวางตั้งครรภจะ
พัฒนาความชอบอาหารรสนั้นๆหลังคลอด ดังนั้นการจะถายทอดความชอบรสชาติใดๆจึง
สามารถทําไดดีที่สุดระหวางตั้งครรภ ซึ่งสามารถควบคุมพฤติกรรมการกินของเด็กไดเต็มรอย
ผูหญิงตั้งครรภจึงควรเลือกกินอาหารที่มีประโยชนตอสุขภาพ
ความชอบหรือไมชอบในวัยเด็กจะกลายเปนนิสัยติดตัวเด็กตั้งแตอายุ 2 ขวบ ชวง 5 ป
จากนี้อาจเปลี่ยนพฤติกรรมของเด็กไดบางเล็กนอย พบวา สามารถคาดเดาอาหารที่เด็กวัย 8
ขวบชอบกินจากอาหารที่เขาชอบเมื่ออายุ 4 ขวบซึ่งสวนใหญชอบที่จะกินอาหารที่พอแมไม
อยากใหกิน หลังจาก 2 ขวบไปแลวอิทธิพลจากภายนอกจะเริ่มเขามามีบทบาท จะเห็นวา การจะ
ปรับเปลี่ยนนิสัยการกินของเด็กนั้นมีชวงเวลาเพียง ‘นอยนิด’เทานั้น
ในขวบปแรก ชวงเวลาใหอาหารเด็กเปนเวลาแหงการเสริมสรางสัมพันธภาพของแมและ
ลูก เปนการแบงปนประสบการณที่นอกเหนือจากการเลี้ยงดูใหอิ่มหนําสําราญแลว ยังเปนเวลา
แสดงออกถึงความไวเนื้อเชื่อใจและความมั่นคงปลอดภัย
เมื่อเขาถึงวัย 1-5 ป เด็กมีพัฒนาการดานรางกายและสติปญญาเร็วมาก พฤติกรรมการ
กินและความชอบอาหารจะเปลี่ยนจากการพึ่งพาแม เปนการหัดเรียนรูดวยตัวเอง โดยแมมีหนาที่
‘คอยควบคุม’
18

24. เด็กวัยนี้จะมีพฤติกรรมการกินตางๆกัน อาจไมกลากินอาหารที่ไมคุนเคย หรือมีแนวโนม
ชอบกินอาหารบางอยางซ้ําๆ หรือบางคนไมยอมกินอาหารที่เปอนอาหารชนิดอื่น วิธีแกไขก็คือ
การซื้อถาดอาหารและแยกอาหารใสแตละหลุม
การแกพฤติกรรมของเด็กตองทําแบบคอยเปนคอยไป วันนี้กาวหนาไป 1 กาวแตวัน
ถัดไปอาจตองยอมถอยกลับมา 1 กาวก็ได เสนทางสูความสําเร็จอยูลิบๆไกลออกไป แตสิ่งตอง
ทําระหวางทางนั้นคือ ความมุงมั่นที่จะใหเด็กไดรับอาหารที่สมดุล บางครั้งเด็กไมชอบกินผัก
บางอยาง อาจไมเกี่ยวกับตัวผักชนิดนั้น แตเด็กอาจมีประสาทรสที่ตางจากคนอื่นมาแตกําเนิด
เด็กกลุมนี้จะไวตอการรับรสขม อาหารที่ปรุงแบบจืดชืด หรือเปนการตอตานพอแมที่ชอบขูวา
‘ถาไมกินผัก ก็ไมตองกินของหวาน’ วิธีการนี้ไมไดสงผลดีเลยแตกลับทําใหเด็กเกลียดผักชนิด
นั้นมากขึ้น ทางที่ดีควรพยายามชักชวนเด็กใหทดลองทานโดยไมมีการคาดโทษหรือควบคุม
มากเกินไป เพราะบรรยากาศในการกินอาหารที่ดีจะชวยสงเสริมใหเด็กกินอาหารที่ดีตอสุขภาพ
ในภายภาคหนา
วิธีการที่ดีอีกวิธีหนึ่ง คือ ความ
เพียรพยายามอยางตอเนื่อง งานวิจัย
ชิ้นหนึ่งใหเด็ก ลองชิมรสชาติผัก
ใหมๆ 1 อยาง เชน พริกหยวก วันละ
10 ครั้ง พบวาความถี่ในการสัมผัส
เพิ่มความชอบของเด็ก หรืองานวิจัย
คลายๆกันที่ลองใหเด็กกลุมหนึ่งกินผัก
ชนิดเดียววันละ 1 ครั้งติดตอกัน 14
วัน (ปรุงแบบตางๆไมซ้ํากัน)ก็ไดผลดี
เชนกัน
บุคคลที่สําคัญและมีบทบาทมากที่สุด คือ พอแม - เด็กในวัย 2-6 ปชอบกินผักหรือผลไม
มากนอยเพียงใดดูไดจากปริมาณที่พอแมบริโภค ไมมีเด็กอยากกินอะไรที่คนอื่นเขาไมกินกัน
ดังนั้นถาพอแมกิน เขาก็จะกินดวย การที่พอแมเปนแบบอยางที่ดีใหลูกจึงเปนสิ่งจําเปน การชี้ให
ลูกเห็นโดยทางตรงวา ‘นี่คือสิ่งที่แมกิน’ หรือทางออมโดยแนะนําวา ‘การลิ้มลองอาหารใหมๆเปน
ประสบการณที่นาตื่นเตน ทําใหสุขภาพแข็งแรง และยังอรอยดวย’
19

25. การจะเปนแบบอยางที่ดีใหลูกเห็น
พฤติกรรมการกินที่ถูกตอง ตองพยายามกิน
อาหารกับลูก เวลาอาหารควรเปนเวลาสําคัญ
ทั้งในดานโภชนาการและการพูดคุยสังสรรค
มีงานวิจัยมากมายที่พบวา ครอบครัวที่กิน
อาหารดวยกันจะกินอาหารที่มีประโยชนตอ
สุขภาพมากกวา และเด็กมีแนวโนมที่มีผล
การเรียนดีกวา ไมคอยหันเหไปหายาเสพติด
และแอลกอฮอล
ที่สําคัญอีกประการหนึ่งก็คือ พอแมสามารถคงความเปนตัวอยางที่ดีใหลูกดานการเลือก
ซื้อเฉพาะอาหารสุขภาพเขาบาน เด็กเล็กในขวบปแรกๆจะเปนนักสํารวจพฤติกรรมของพอแม
ดังนั้นจะซึมซับพฤติกรรมการกินที่ดี แมจะไมคอยชอบอาหารบางอยางมากนัก
พอแมคือตนแบบของลูก พอแมอาจเปนไดทั้งตนแบบที่ ‘ดี’ และ ‘ไมด’ ของเด็กก็ได
ี
 ในชวงขวบปแรกๆ เด็กเรียนรูวา ตองกินอะไร กินเมื่อใด และกินมากแคไหน
ขึ้นอยูกับวัฒนธรรมในครอบครัว ทัศนคติ ความเชื่อ และธรรมเนียมปฏิบัติ
เกี่ยวกับอาการการกิน
 สิ่งที่พอแมกินจะเปนตัวอยางใหลูก งานวิจัยชิ้นหนึ่งพบวา ในครอบครัวที่แมชอบ
ดื่มนม ลูกสาวจะดื่มนมมากกวาและกินน้ําอัดลมนอยลง และงานวิจัยอีกชิ้นโดย
นักวิจัยกลุมเดียวกันก็พบวา แมที่กินผักและผลไมมากจะมีลูกสาวที่กินผักผลไม
มากกวาดวย
 เด็กที่เห็นพอแมอดอาหารเพื่อลดความอวนจะอดอาหารเชนเดียวกัน โดยเชื่อวา
สิ่งนี้เปนพฤติกรรมการกินที่ปกติ
การบังคับใหลูกกินอาหารโดยใหรางวัลลอใจ ชวยใหเด็กกินอาหารอยางถูกตองหรือไม
 การบังคับใหลูกกินอาหารบางอยางจะทําใหเด็กกินไดนอยลง อาหารที่เด็กถูก
บังคับใหกินมากขึ้นและบอยครั้งขึ้น ไดแก ผักและผลไม งานวิจัยพบวายิ่งบังคับ
ใหเด็กกินผักและผลไมมากขึ้นจะลดความชอบของเด็ก ทําใหเด็กยิ่งกินนอยลง
 การใหรางวัลลอใจ เพื่อใหเด็กกินอาหาร ‘สุขภาพ’ จะเพิ่มความเกลียดอาหารนั้น
ใหเด็ก ตอไปเด็กจะไมอยากกินอีก
20

26.  การหามกินอาหารบางอยางที่พอแมเห็นวา ‘ไมคอยดีตอสุขภาพ’ อยางเครงครัด
มากเกินไป (เชน อาหารหวานจัด มีไขมันสูง มีแคลอรีสูง ) อาจสงผลใหเด็กกิน
อาหารเหลานี้มากจนลนเกินและ ‘โหยหา’ แตอาหารประเภทนี้ ดังนั้น แทนที่จะ
หามโดยเด็ดขาด อาจซื้อติดบานไวเพียงเล็กนอย
 พอแมที่เปนโรคอวนหรือมีปญหาเรื่องการควบคุมน้ําหนักตัว ตองระวังเรื่องการ
ควบคุมอาหาร เพราะเด็กอาจไดรับสารอาหารไมเพียงพอตามไปดวย
อาหารชนิดใดที่ควรใหเด็กกิน พอแมควรระมัดระวังและเลือกอาหารที่มีประโยชนตอ
สุขภาพมาปรุงอาหารและของวางทุกมื้อ
เพื่อใหเด็กคุนเคยวาสิ่งเหลานี้คือ ‘อาหาร
ปกติ’ที่เขาควรเลือกกิน เมื่อ ‘อาหารสุขภาพ’
กลายเปน ‘อาหารปกติ’ และเด็กเห็นพอแม
กินอาหารเหลานี้เปนประจํา โอกาสที่เด็กจะ
เติบโตและเลือกกินไดอยางถูกตองก็มีความ
เปนไปไดสูง
ปจจัยที่มีผลตอการเลือกอาหารสําหรับเด็ก
 ความสะดวกในการเขาถึงอาหาร ปจจุบันอาหารมีใหเลือกกินอยางเหลือเฟอและ
งายดาย ทําใหเผลอกินทั้งๆที่ไมหิว หรือไมไดตระหนักวาทั้งวันกินมากเทาใด
แลว ผูเชี่ยวชาญเชื่อวาความสะดวกในการเขาถึงอาหารเปนสาเหตุของการมี
น้ําหนักตัวเกินพิกัดในคนอเมริกันทั้งเด็กและผูใหญ โรงเรียนจะมีตูขายขนมและ
เครื่องดื่มที่ไมคอยมีประโยชนตอสุขภาพ รานฟาสตฟูดมีกระจัดกระจายอยูทวไป
ั่
และสวนใหญขายอาหารขนาด ‘super-sized’ ทําใหไดรับแคลอรี่มากเกินความ
ตองการของรางกาย ปจจุบันแมขนาด ‘ปกติ’ ที่มีจําหนายก็มีปริมาณมากกวาใน
อดีต ดังนั้น พยายามทําอาหารกินเอง เพื่อเด็กจะไดกินตรงเวลา ไมหิวจัดจนตอง
ซื้อขนมหรือฟาสตฟูดมากินบอยๆ
21

27.  แบบแผนการกิน เด็กที่กินอาหารตรงตามเวลาที่บานมักจะไดรับอาหารที่มี
ประโยชนตอสุขภาพ และพบมีปญหาเรื่องน้ําหนักตัวเกิน นอยกวาเด็กที่กินจุบจิบ
ตลอดทั้งวัน การเสียเวลาจัดเตรียมอาหารจะชวยใหเด็กไดรับสารอาหารครบ
และ การกินอาหารพรอมหนากันในครอบครัวจะชวยสงเสริมความใกลชิดใน
ครอบครัว เปนเวลาสําคัญสําหรับแลกเปลี่ยนและพูดคุยถึงกิจกรรมที่เกิดขึ้นใน
แตละวัน และยังชวยใหเด็กเรียนรูรูปแบบของ ‘อาหารสมดุล’ วาควรมีลักษณะ
แบบใด
 อาหารกับสังคมและวัฒนธรรม ความเชื่อทางศาสนา ฯลฯ อาจทําใหตองงด
อาหารบางอยาง และอาหารของบางเชื้อชาติก็เปนอาหารสุขภาพที่ดี เชน สปา
เก็ตตีใสซอสมะเขือเทศ ใสเนื้อ และเนยแข็ง จัดเปนอาหารครบ 4 หมูได แตตอง
ไมใสไขมันมากเกินไป
 อารมณ โรคซึมเศรา วิตกกังวล ความเบื่อหนาย จะสงผลใหเกิดนิสัยการกินที่ไม
ดี ดังนั้นตองรักษาเรื่องอารมณกอน
 อาหารและการตลาด ปญหาจากสภาพเศรษฐกิจในปจจุบันสรางความเสียหาย
ใหกับครอบครัวเปนจํานวนมาก หลายคนหันมาเปนลูกคาอาหารจานดวนแทน
ซึ่งรานเหลานี้ก็ตอบสนองลูกคาอยางดี โดยไมสนใจกระแสสุขภาพและการโจมตี
วาอาหารฟาสตฟูดไขมันสูงทําใหเกิดโรคอวน หลายบริษัทรุกชองทางเดลิเวอรี
เนนความสะดวก รวดเร็ว บริการถึงบาน เพิ่มเวลาใหบริการ 24 ชั่วโมง หรือแจก
ของแถมรวมกับอาหารที่สั่งซื้อเพื่อลอใจเด็ก ซึ่งเด็กสามารถเขาถึงชองทาง
เหลานี้ไดสะดวกขึ้น ปจจุบันเจาของตลาดสินคาเด็กยังหันมาลงโฆษณาเพื่อ
เขาถึงกลุมเปาหมายผานทางเคเบิล-ทีวีดาวเทียมแทนการโฆษณาผานฟรีทีวีเพื่อ
เลี่ยงขอจํากัดที่หนวยงานรัฐบังคับใช
22