цогт хунтайж

2. Хунтайжийн санаашралХалхын Автай сайн ханы ач Бахарай хошуучийн хөвүүн Буддын улааны шашныг баримтлагч Яруу найрагч

3. Дуутын хадны бичээс /1621/ Төв аймгийн Дэлгэрхаан сумын нутагт Дуутын цохио хэмээх газар 3м орчим өндөр хаданд сийлсэн шүлэг Цагаан тахиа жилийн намрын эхэн сарын 21 /1621 оны намар/

4. Дуутын хадны шүлэг /1-р бадаг/ Дээр тэнгэр ханы аху хийгээд Дэлхий дэх хан богдсон аху газар Дээр дорын ялгал болбоос бээр Жаргал хайрлал хоёрын агаар нэгэн буй. Тайлбар: Тэнгэр хүн хоёрын нэг нь дээр, нөгөө нь доор, орших газрын хувьд ялгаатай боловчжаргах хайрлах хоёрын сэтгэлийн мөн чанараар адил.

5. Дуутын хадны шүлэг /2-р бадаг/ Агнистайн агуй дахь бодисад нар хийгээд Алтан дэлхий дэх бодь сэтгэлтэн хоёрын Аху газар ангид болбоос Асрах нигүүлсэхүйн агаар нэгэн буй. Тайлбар: Бодисадва, бодь сэтгэлтэн хоёрын нэг нь дээр Аганистын агуйд, нөгөө нь доор хүний ертөнцөд анги тусдаа орших боловч амьтныг асрах нигүүлсэхүйн сэтгэлийн чанараараа адил.

6. Дуутын хадны шүлэг /3-р бадаг/ Энд хан богдсын сайн түшмэд хийгээд Эрүүлэгч эрлэг хааны их ноёд хоёрын Ёс өнгө өөр болбоос Зөв бурууг ялгахын агаар нэгэн буй. Тайлбар: Хааны түшмэл, эрлэгийн түшмэл хоёр өнгө дүрсээрээ өөр өөр боловч гэмтэн болон нүгэлтийн зөв бурууг ялган таньж, гэсгээн цээрлүүлэх ажил үйлдлээрээ адил.

7. Дуутын хадны шүлэг /4-р бадаг/ Олз идэш олон ядагч хүмүн хийгээд Уул модонд явагч араатан хоёрын Аху бие ангид болбоос Алан идэхийн агаар нэгэн буй. Тайлбар: Хүн араатан хоёр ахуй биеэрээ ангид ялгаатай боловч алах идэхийг хүсэх сэтгэлийн мөн чанараараа адил.

8. Дуутын хадны шүлэг /5-р бадаг/ Хол ойроос хулгай хийгч хүмүн хийгээд Хотыг эргэн гэтэгч чоно хоёрын Илт бие дүр өөр болбоос Идэхүйг хүсэх сэтгэлийн агаар нэгэн буй. Тайлбар: Хулгайч хүн, чоно хоёр илт биеэрээ ялгаатай боловч хулгайлах, хуурах сэтгэлийн мөн чанараараа адил.

10. Асрах нийгүүлсэх

11. Ялгах таних

12. Хүсэх шунах

13. Хуурах мэхлэхорон газар дүрс бие ажил үйлийн

14. Дуутын хадны шүлэг /6-р бадаг/ Онон мөрөнд аху Халуут эгч минь хийгээд Орхон Туулд агч өвчит бид хоёр Халх Онигудын газар хол болбоос бээр Хайрлан саналцахын агаар нэгэн буй. Тайлбар: Эгч дүү хоёр нэг нь Онон мөрөнд, нөгөө нь Орхон Туулд газрын эрхээр хол суувч, биесээ хайрлан санагалзахын мөн чанараар адил.

15. Дуутын хадны шүлэг /7-р бадаг/ Энэ биендээн эс золголцвоос Үүнээс хойш төрөл тутамдаа Эх нь ганц хүүхнээ хайрлах мэт Элдэв үйлээр туслалцах болтугай. Тайлбар: Энэ бадагт хэрэв энэ насандаа уулзаж эс чадваас дараа дараагийн төрөлдөө эх охин хоёр мэт бие биенээ хайрлан явъя гэсэн санааг хэлжээ.

16. ДҮГНЭЛТ: Энэхүү шүлэг нь гүн ухааны бясалган бодох, зэрэгцүүлэн жишээлэх аргыг хэрэглэн бичсэн, гүн сэтгэгч, алс бодлоготны зөөлөн сэтгэлийн уярангуй байдал тов тодорхой илэрсэн, элбэрэл хайрын гүн гүнзгий, хурц тод уянга болсон байна.

17. Зарим үг хэллэгийн тайлбар: Агнистай- Бурхан тэнгэрийн жаргалант орон Аху- Оршин буй газар орныг заах үг Бодь сэтгэлтэн- Чин ариун сэтгэл Эрүүлэгч- Эрүү шүүлт тулгагч Агаар нэгэн буй- утга чанар нэг Халуут- халуун хайрт Онигуд- 17-р зууны үед Ар Монголын Онон, Хэрлэнгээр нутаглаж, хожим өвөр монгол руу нүүсэн овог.

18. Цогтын Балгас / Булган аймаг Дашинчилэн сум/

19. Цогт тайж кино- 1945 он-Анхны түүхэн сэдэвт киноЗохиолч: Б.Ринчен

20. Цогт тайж киноны зураг авсан газар- Төв аймгийн Баянчандмань сум