εκπαιδευτικο υλικο

1. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΟΥ
“Βασίλειος Ζορμπάς”
«Πάνω απ’ τις ξερολιθιές,
πίσω απ’ τους φράχτες».
Δράσεις στα μονοπάτια της μικρής Λάκκας Σουλίου.
Περιβαλλοντική Ομάδα ΓΕΛ Θεσπρωτικού green – fighters
Σχολικό Έτος 2016 – 2017

2. 2
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Μετά την αποτύπωση και ανάδειξη τοπικών μονοπατιών το προηγούμενο σχολικό
έτος, στα πλαίσια συνεργασίας και συμμετοχής του σχολείου μας στο Εθνικό Δίκτυο
Π.Ε. «Τα Ευρωπαϊκά Ορειβατικά Μονοπάτια Ε6 και Ε4.» του Κ.Π.Ε. Μαρώνειας,
έχουμε φέτος την ευκαιρία να περάσουμε στη μελέτη του φυσικού και
ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα θα επεκταθούμε σε τοπικά προϊόντα
(παραγωγή, συσκευασία, ανακύκλωση, κομποστοποίηση), βότανα (κατασκευή
βοτανολογίου) και σε διάφορα αθλήματα που μπορούν να αναπτυχθούν κατά μήκος
αυτών των μονοπατιών (πεζοπορία, ποδηλασία, κανό, καγιάκ κ.α.).
Στη συνέχεια, κατά την αλληλεπίδραση φυσικού και ανθρωπολογικού
περιβάλλοντος οι μαθητές θα εκτιμήσουν την τέχνη των μαστόρων. Οι τελευταίοι, με
μέτρο την αρμονία με τη φύση και εργαλείο την πέτρα, κατασκεύασαν λιθόκτιστα
μονοπάτια, καλντερίμια, αλώνια, πηγάδια, καταλύματα για ανθρώπους και ζώα,
ξερολιθιές, νερόμυλους και γεφύρια. Πραγματικά έργα τέχνης αρμονικά δεμένα με το
περιβάλλον, σαν αποτέλεσμα μιας φυσικής διεργασίας και όχι της επέμβασης του
ανθρώπου.
Για όλα αυτά, εμείς τα εκπαιδευτικά μέλη της παιδαγωγικής ομάδας του
περιβαλλοντικού προγράμματος, νιώθουμε την ανάγκη να ευχαριστήσουμε τους
μαθητές μας που συμμετείχαν ουσιαστικά στην ομάδα και βοήθησαν καθοριστικά
στην ολοκλήρωση του προγράμματος. Ασφαλώς, ο κόπος τους και η προσφορά τους
είναι αυτά που οδήγησαν στην επιτυχία του προγράμματος και στην παραγωγή του
συγκεκριμένου υλικού.
Για την υλοποίηση του προγράμματος προτιμήθηκε η μέθοδος project με την
ενσωμάτωση και άλλων μεθόδων, όπως : ο καταιγισμός ιδεών, η βιβλιογραφική
έρευνα, παιχνίδια ρόλων, η συγγραφή (μύθων, θρύλων, ποιημάτων) και η ενεργός
συμμετοχή των μαθητών στο σχεδιασμό και την πραγματοποίηση κάθε δράσης.
Επίσης, σημαντικό ρόλο έπαιξε και η μελέτη στο πεδίο (μονοπάτι) με τη χρήση
φύλλων εργασίας και προσχεδιασμένων δραστηριοτήτων. Στο τέλος έγινε η
συγκέντρωση όλου του υλικού και η παρουσίασή του στη σχολική κοινότητα.
Επίσης, η παρουσίαση του υλικού στην ευρύτερη κοινότητα του Θεσπρωτικού και
της Λάκκας Σουλίου, επιτυγχάνεται μέσα από το ιστολόγιο (http://green-
fighters.blogspot.gr/) που θα φιλοξενήσει όλο το υλικό και τις δράσεις της ομάδας
μας.
Επιπλέον, θα πρέπει να επισημάνουμε και τις συνεργασίες που είχε η ομάδα
μας κατά την τρέχουσα σχολική χρονιά με διάφορους συλλόγους και φορείς,
προκειμένου να ανοιχτεί η σχολική κοινότητα προς την τοπική και περιφερειακή
κοινωνία. Πρώτα απ’ όλα με το Εθνικό Θεματικό Δίκτυο, Τα Ευρωπαϊκά Μονοπάτια
Ε4 & Ε6, του ΚΠΕ Μαρώνειας, στο δίκτυο του οποίου βρισκόμαστε. Τον ΦΟΡΕΑ
ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ, ο οποίος ενίσχυσε την έρευνα των
μαθητών τόσο με το υποστηρικτικό υλικό που έστειλε στο σχολείο όσο και με τη
φυσική παρουσία των μελών του στο χώρο του σχολείου για την πιο άμεση
ενημέρωση των μαθητών. Τέλος, να ευχαριστήσουμε τον Διευθυντή του Φορέα

3. 3
Διαχείρησης κ. Μπαρέλο Δημήτριο και όλα το προσωπικό του Φορέα για την
υποδοχή της ομάδας μας στις εγκαταστάσεις τους στην Σαλαώρα, όπου συμμετείχαμε
στον καθαρισμό της παραλίας της Σαλαώρας στα πλαίσια του προγράμματος «Let’s
do it Greece» και για την ξενάγηση στις λουρονησίδες του Αμβρακικού Κόλπου.
Με όλα τα παραπάνω θεωρούμε ότι οι μαθητές μας, μέσα από το
συγκεκριμένο περιβαλλοντικό πρόγραμμα, είχαν την ευκαιρία να προσεγγίσουν το
θέμα από πολλές οπτικές γωνίες. Συγκεκριμένα :
 να γνωρίσουν και να αγαπήσουν τη φύση, σαν το περιβάλλον εκείνο μέσα στο
οποίο ζούνε και χρειάζεται την φροντίδα μας.
 Να μάθουν να αναγνωρίζουν είδη χλωρίδας και πανίδας της περιοχής μας.
 Να αποκτήσουν δεξιότητες συλλογικής εργασίας και να εκφράσουν τα
συμπεράσματα και τις εντυπώσεις τους με τρόπο ελεύθερο και δημιουργικό.
 Να βιώσουν την αρμονία του υγιούς οικοσυστήματος δια μέσω του συνόλου
των αισθήσεων.
 Να συνειδητοποιήσουν τις συνέπειες των ανθώπινων παρεμβάσεων που έχουν
δυσμενείς επιπτώσεις για το περιβάλλον.
 Να καταλάβουν την αναγκαιότητα διατήρησης των λιθόκτιστων κατασκευών
και την τέχνη του «πετρά».
 Να αναγνωρίσουν τα οφέλη της ορθολογικής διαχείρησης του περιβάλλοντος.
 Να κατανήσουν την αειφορική διαχείρηση του περιβάλλοντος.
Αφουγκραζόμενοι τον παλμό των μαθητών μας για ένα ζωντανό και
δημιουργικό σχολείο θέλουμε να συνεχίσουμε την περιπέτειά μας στα μονοπάτια της
γνώσης και της φύσης ανακαλύπτοντας μαζί με τους μαθητές μας την ομορφιά που
χρειάζεται ο κόσμος μας.
Ο συντονιστής του Προγράμματος & οι συνυπεύθοινοι καθηγητές
Λάμπρου Κων/νος
Αναγνώστου Παρασκεύη
Παπαδοπούλου Ελλάς

4. 4
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο
: Τα βότανα του τόπου μας
1.1 Αγριάδα……………………………………………………….……………….5
1.2 Αγριμόνιο……………………….……………………………………………..6
1.3 Αλτέα…………………………….…………………………………………....7
1.4 Βαλεριάνα……………..………………………………………………………7
1.5 Βάλσαμο………………………………………………………………………8
1.6 Γαϊδουράγκαθα……………………………………………………………….13
1.7 Δάφνη………………………………………………………………...………14
1.8 Δεντρολίβανο……………………………………………………...…………17
1.9 Θυμάρι………………………………………………………………………..18
1.10 Καλεντούλα…………………………………………………………………..20
1.11 Λεβάντα ……………………………………………………………………...24
1.12 Ρίγανη………………………………………………………………………..25
1.13 Τσουκνίδα…………………………………...……………………………….27
1.14 Φασκόμηλο…………………………………………………………………..28
1.15 Χαμομήλι…………………………………………………………………….29
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο
: Τα προϊόντα του τόπου μας
2.1 Γλυκά του κουταλιού……………………...…………………………………31
2.2 Το γάλα……………………………………………..………………………..35
2.3 Το λάδι……………………...………………………………………………..37
2.4 Το τσίπουρο………………………………………………………………….40
2.5 Το μέλι………………………………………………………………………..42
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο
: Τα αθλήματα στην περιοχή μας
3.1 Τα αθλήματα στην περιοχή μας….…………………………………………..44
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο
: Ο Αμβρακικός κόλπος
4.1 Η λιμνοθάλασσα……………………………………………………………..46
4.2 Η πανίδα……………………………………………………………………...48
4.3 Η χλωρίδα……………………………………………………………………50
4.4 Οι απειλές στον Αμβρακικό………………………………………………….52
Παράρτημα.................................................................................................................55

5. 5
Κεφάλαιο 1ο
Τα βότανα του τόπου μας
Εισαγωγή
Συμμετέχουμε στην περιβαλλοντική ομάδα "Green fighters". Ποιο συγκεκριμένα η
ομάδα μας ονομάζεται Fantastic Four and half . Στο πλαίσιο του προγράμματος
χρονιάς ασχοληθήκαμε με τα βότανα του τόπου μας. Η επιλογή μας αυτή προήλθε
από την άποψη πως θεωρούμε τα τοπικά μας βότανα πολύ συμαντικά και
χρήσιμα.Ασχοληθήκαμε όλες με το θέμα. Βρήκαμε χρήσιμες και σημαντικές
πληροφορίες που πιθανόν να μην γνωρίζαμε ποιο πριν.
Μεσα από την έρευνα μας ανακαλύψαμε την σπουδαιότητα των τοπικών βοτάνων.
Στην συνέχεια αφού βρήκαμε ποια βότανα υπάρχουν στον τόπο μας τα αναλύσαμε,
επιπλέον ανακαλύψαμε και τις ευεργετικές ιδιότητες κάθε βοτάνου ξεχωριστά ,καθώς
και την χρησιμότητά τους στην καθημερινοτητά μας. Γενικά υποστηρίζουμε την
άποψη πως πρέπει να αξιοποιηούμε τα τοπικά μας βότανα καθώς και να εκτιμήσουμε
την μοναδικότητα και την σπουδαιότητά τους.
1.1 ΑΓΡΙΑΔΑ
Είναι ποώδες πολυετές φυτό, φυτρώνει σε πολλά μέρη και είναι ένα από τα
ενοχλητικότερα και πιο δυσεξόντωτα ζιζάνια των αγρών. Το ρίζωμα του φυτού όμως
έχει σπουδαίες θεραπευτικές ιδιότητες, γνωστές από την αρχαιότητα, με την πιο
βασική του ιδιότητα την ανακούφιση που προσφέρει στα συμπτώματα από
προβλήματα του προστάτη. Συλλέγεται κατά τον Σεπτέμβριο, πλένεται καλά και
ξεραίνεται επί 10-15 ημέρες σε σκιερό μέρος.
Θεραπευτική χρήση:
Δυσουρία, κυστίτιδα, ουρηθρίτιδα, προστατίτιδα, χολολιθίαση, ψαμμίαση, αρθριτικά.
Η αγριάδα είναι ένα από τα πιο χρήσιμα φαρμακευτικά φυτά και συμπεριλαμβάνεται
σε πολλούς συνδυασμούς για την θεραπεία του προστάτη. Είναι μαλακτικό χωρίς
παρενέργειες καθαρίζει τον οργανισμό από τις τοξίνες και μειώνει την χοληστερίνη
του αίματος.
Δραστικές ουσίες:
Περιέχει υδρογονάνθρακες 5% Τριτικίνη, αιθέριο λάδι με Αγροπυρίνη,
Γλυκοβανιλλίνη και ανόργανα άλατα.
Ιδιότητες:

6. 6
Το πιο φημισμένο διουρητικό. Ο Διοσκουρίδης και ο Culpepper τη συνιστούν για
πέτρες στα νεφρά, την ολιγουρία και αρθριτικά. Επειδή περιέχει Αργοπυρίνη, είναι
ένα φυσικό αντιβιοτικό και χρησιμοποιείτε με επιτυχία σε φλογώσεις των
ουροποιητικό οδών, όπως η κυστίτιδα. Η Αγριάδα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε
ουρικές λοιμώξεις όπως η κυστίτιδα, η ουρηθρίτιδα και η προστατίτιδα. Οι
μαλακτικές της ιδιότητες καταπραϋνουν τον ερεθισμό και την φλεγμονή. Είναι
ευεργετικό σε περιπτώσεις διόγκωσης και προστάτη.
1.2 ΑΓΡΙΜΟΝΙΟ
Πρόκειται για φυτό που ανήκει στην οικογένεια της τριανταφυλλιάς. Μπορεί να
καλλιεργηθεί παντού, αρκεί να είναι μέρος κάπως υγρό και με ήλιο, ενώ από παλιά
χρησιμοποιούταν για την επούλωση πληγών αλλά και σε ασθένειες των ματιών με
βάση τους αρχαίους Έλληνες, του συκωτιού ή και στο δάγκωμα φιδιών. Επίσης,
σύμφωνα με παλιά έγγραφα, προκαλούσε βαθύ ύπνο όταν το έβαζαν κάτω από το
μαξιλάρι.
Ονομάζεται και αγριμαία, ασπροζάκι, ασπροξάνη,φωνόχορτο. Είναι γένος φυτών της
οικογενείας των ροφιφών, στο οποίο ανήκουν 12 είδη περίπου και διαθέτει
φαρμακευτικές ιδιότητες. Ο βλαστός του είναι κοκκινωπός, με άφθονο χνούδι, τα
φύλλα του πτερωτά, σύνθετα, με 5-9 φυλλάρια διακοπτομένα από ενδιάμεσα
μικρότερα φυλλάρια. Τα άνθη του είναι κίτρινα και εμφανίζονται από τον Ιούνιο έως
τον Σεπτέμβριο. Τα φύλλα του και τα στελέχη του χρησιμοποιούνται στην
φαρμακοποιία σαν διουρητικά, στυπτικά και θεραπευτικά των τραυμάτων. Περιέχει
τανίνες, κουμαρίνες, γλυκοσιδικά, πικρά στοιχεία, νικοτινικό οξύ, πυριτικό οξύ,
σίδηρο, βιταμίνες (Β & Κ), αιθέριο έλαιο.
Θεραπευτική χρήση:
Αιματουρία, άσθμα, βρογχίτιδα, λαρρυγγίτιδα, φαρυγγίτιδα, βήχας, διάρροια,
διόγκωση, δυσπεψία, δυσεντερία, ίκτερος, καχεξία, πρηξίματα, στραμπούληγμα,
ραχιτισμός, υδρωκιπία, δάγκωμα φιδιού, επουλωτικό, καθαρισμός των χοιραδικών
ελκών, κρεατοελιές κ.λ.π. (παρασκευάζεται πάστα με ξύδι, πίτουρα και φύλλα
αγριμονίου). Το τσάι των φύλλων του είναι κατά της ημικρανίας, της δυσπεψίας και
της διάρροιας. Επίσης, με γαργάρες από αφέψημα αγριμονίου γίνεται καθαρισμός της
φωνής (προφανώς από την φαρμακευτική αυτή ιδιότητα προέκυψε η ονομασία του
“φωνόχορτο”)

7. 7
1.3 ΑΛΤΕΑ
Η αλτέα (Αλθαία), είναι ένα φυτό με στρογγυλά, οδοντωτά, γκριζοπράσινα φύλλα
και κόκκινα ή λευκά άνθη. Η ρίζα της βοηθά στα πεπτικά προβλήματα, την ουλίτιδα,
τη γαστρίτιδα και καταπραΰνει τις στομαχικές, διαταραχές. Επίσης, είναι ένα πολύ
αποτελεσματικό μαλακτικό για το λαιμό αλλά και για τις φλεγμονές του στόματος και
του φάρυγγα. Τέλος, χρησιμοποιείται για τις παθήσεις του πνεύμονα και του
ουροποιητικού συστήματος.
Δράστικες ουσίες: Περιέχει Ασπαραγίνη,Αλθείνη,Βεταίνη,σάχκαρα,πηκτίνη.
Ιδιότητες: ένα μοναδικό βότανο με κατπληκτικές μαλακτικές ιδιότητες. Καταπραϋνει
τη λαρυγγίτιδα και γενικά τις φλεγμονές του στόματος και του
φάρυγγα,(φαρυγγίτιδα,στοματίτιδα). Είναι αντιβηχική,ιδιαίτερα χρήσιμη σε
βρογχίτιδα και κοινό βήχα κρυολογήματος. Με γαργάρες καταπολεμάμε ουλίτιδες και
αφθές του στόματος.
1.4 Βαλεριάνα
Η Βαλεριάνα (επιστημονική ονομασία: Valeriana officinalis, Βαλεριανή η
φαρμακευτική) είναι γνωστή και ως νάρδος, κέντρανθος, Διοσκουρίδειος,
Αγριοζαμπούκος και πολλές ακόμα ονομασίες. Η βαλεριάνα είναι φυτό πολυετές
ποώδες και ανθοφόρο της οικογένειας των Βαλεριανοειδών. Είναι γηγενές στην
Ευρώπη και την βρειοδυτική Ασία. Στην Ελλάδα είναι αυτοφυές, κυρίως στη βόρεια
και ηπειρωτική, και προτιμά εδάφη υγρά, γόνιμα και ηλιόλουστα. Το όνομα
"Βαλεριάνα" προήλθε από τη λατινική λέξη valere που σημαίνει "υγεία ή δύναμη" και
αναφέρεται στην θεραπευτική χρήση του φυτού, αν και υποστηρίζεται ότι μπορεί να
αναφέρεται και στη δυνατή του οσμή.
Η βαλεριάνα είναι ανθεκτική στις καιρικές συνθήκες και τις ασθένειες θάμνος με
μέγιστο ύψος που δεν ξεπερνά το 1,5 μέτρο. Τα άνθη της είναι μικρά ροζ έως λευκά
ανάλογα από την ποικιλία, σε σχηματισμό «ομπρέλας» στην κορυφή του φυτού, ενώ
ο βλαστός σωληνοειδής και χνουδωτός. Η ρίζα, ο μέρος του φυτού με τις κυριότερες
και σημαντικότερες θεραπευτικές ιδιότητες, είναι ινώδης με έντονο άρωμα. Η άνθιση
της βαλεριάνα διαρκεί από το Μάιο έως τον Αύγουστο. Οι ανθισμένες κορυφές
συλλέγονται το καλοκαίρι, ενώ η ρίζα συλλέγεται το φθινόπωρο από Σεπτέμβριο
μέχρι Οκτώβριο.

8. 8
Απο τι αποτελείται
Τα κυρίως συστατικά και δραστικές ουσίες είναι, σάκχαρα, άμυλο, ρητίνες, αιθέριο
έλαιο, οργανικά οξέα, αζωτούχες ενώσεις, βαλεριανικό οξύ, πτητικό έλαιο, ρετσίνι
και γόμμα. Η γεύση της είναι έντονη, ξηρή και ελαφρώς πικρή.
Φαρμακευτικές ιδιότητες
Η βαλεριάνα λέγεται ότι έχει ιδιότητες ως υπνωτικόυ, αγχολυτικού και
κατευναστικού, με την υπόθεση ότι τα έλαια που περιέχει έχουν παρόμοια δράση με
τις βενζοδιαζεπίνες. Σειρά επιστημονικών εργασιών για το αποτέλεσμα της
βαλεριάνας στην ποιότητα και τη διάρκεια του ύπνου έδωσαν ανάμικτα
αποτελέσματα, με τις περισσότερες έρευνες να είναι αρνητικές και ορισμένες να
δείχνουν μέτρια θετική επίδραση σε άτομα που πάσχουν από αϋπνία. Στο παρελθόν
χρησιμοποιούνταν και σε ασθενείς με επιληψία. Πέραν των θεραπευτικών χρήσεων
της, η βαλεριάνα χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία αλλά και για καλλωπιστικούς
λόγους λόγω των όμορφων ανθέων της και της αντοχής της σε ακραίες καιρικές
συνθήκες.
1.5 Βάλσαμο
Το Υπερικόν το διάτρητον (Hypericum perforatum) ή κοινώς το βάλσαμο, είναι
ανθοφόρο φυτό του γένους Υπερικόν (Hypericum), της οικογένειας Υπερικίδες
(Hypericaceae).
Στην Αρχαία Ελλάδα, ήταν γνωστό ως «υπερικόν», ενώ στη νεότερη Ελλάδα, είναι
επίσης γνωστό και ως βαλσαμόχορτο ή σπαθόχορτο, ενώ, στην ξένη (Αγγλική)
βιβλιογραφία, αναφέρεται ως Perforate St John's-wort, Common Saint John's wort και
St. John's wort. Στο εξωτερικό, η κοινή ονομασία St John's wort, μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για να αναφερθεί σε οποιοδήποτε είδος του γένους Hypericum.
Συνεπώς, το Υπερικόν το διάτρητον (Hypericum perforatum) προκειμένου να

9. 9
διαφοροποιηθεί, ορισμένες φορές ονομάζεται Common St John's wort ή Perforate St
John's wort. Είναι φαρμακευτικό βότανο με αντικαταθλιπτική δράση και ισχυρές
αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, ως ένας αραχιδονικός αναστολέας της 5-λιποξυγενάσης
(5-LO) και αναστολέας της 1-κυκλοξυγενάσης.
Ετυμολογία
Η ονομασία του γένους, «Υπερικόν» (Hypericum), προέρχεται από τις Ελληνικές,
υπέρ (άνωθεν) και εικών (εικόνα), αναφορικά με την παράδοση η οποία υπάρχει,
κατά τη διάρκεια της ημέρας του Αγίου Ιωάννη, στο να κρέμονται φυτά επάνω από
τις θρησκευτικές εικόνες του σπιτιού, προκειμένου να αποκρουσθεί το κακό. Η
Λατινική ονομασία, του φυτού «διάτρητον» (perforatum), οφείλεται στο ότι τα φύλλα
του έχουν στίγματα, τα οποία είναι εμφανή όταν κρατηθούν μπροστά στο φως,
δίνοντάς τους έτσι την «διάτρητη» εμφάνιση. Ονομάζεται σπαθόχορτο, γιατί στην
αρχαιότητα το χρησιμοποιούσαν ως επουλωτικό, στις πληγές που γινόντουσαν από τα
σπαθιά. Η κοινή του Αγγλική ονομασία St John's wort, προέρχεται από την
παραδοσιακή του ανθοφορία και συγκομιδή, που συμβαίνει στις 24 Ιουνίου, κατά την
εορτή του Αγίου Ιωάννου.
Βοτανική περιγραφή
Ημιδιαφανή στίγματα από αδενικό ιστό επάνω στα φύλλα.
Το Υπερικόν το διάτρητον (Hypericum perforatum), είναι εγγενές σε τμήματα της
Ευρώπης, και της Ασίας, αλλά έχει εξαπλωθεί και σε ολόκληρο τον κόσμο, ως ένα
κοσμοπολίτικο αγριόχορτο εισβολέας, συμπεριλαμβάνοντας τις εύκρατες περιοχές
της Ινδίας, Κίνας, Αφρικής και των Ηνωμένων Πολιτειών.
Το βάλσαμο, είναι ένα ποώδες, πολυετές φυτό (perennial) με εκτεταμένα υφέρποντα
ριζώματα (rhizomes). Τα στελέχη του είναι όρθια, διακλαδισμένα στο άνω τμήμα και
μπορεί να αυξηθεί σε 1 μ. ύψος. Έχει αντικριστά, άμισχα, στενά, επιμήκη φύλλα, τα
οποία έχουν μήκος 1-2 εκ..:176 Τα φύλλα είναι κίτρινο-πράσινου χρώματος, με
διάσπαρτα ημιδιαφανή στίγματα του αδενικού ιστού. Τα στίγματα είναι εμφανή όταν
κρατηθούν μπροστά στο φως, δίνοντας στα φύλλα την «διάτρητη» εμφάνιση στην
οποία αναφέρεται η Λατινική ονομασία του φυτού. Τα άνθη φτάνουν σε μήκος τα 2,5
εκατοστά, έχουν πέντε πέταλα (petals) και έχουν φωτεινό κίτρινο χρώμα με εμφανή
μαύρα στίγματα. Επίσης, εμφανίζονται σε πλατιά συμπλέγματα ανθέων (cymes)στα
άκρα των άνω κλάδων, από τα τέλη της άνοιξης και στις αρχές έως τα μέσα του
καλοκαιριού. Τα σέπαλα είναι μυτερά με μαύρα αδενικά στίγματα. Υπάρχουν πολλοί
στήμνες, οι οποίοι ενώνονται στη βάση σε τρεις δεσμίδες. Οι κόκκοι γύρης είναι
ελλειψοειδέις.Όταν συνθλίβονται οι ανθοφόροι οφθαλμοί των ανθέων (όχι αυτά
καθεαυτά τα άνθη) ή οι λοβοί των σπόρων, παράγεται ένα ερυθρωπό / πορφυρό υγρό.
Περιέχει υπερικίνη ψευδοϋπερικίνη, φλαβονοειδή (16% στα φύλλα), ξανθόνες,
φαινολικά οξέα και αιθέρια έλαια (0,13% σε ολόκληρο το φυτό).

10. 10
Οικολογία
Το βάλσαμο, πολλαπλασιάζεται τόσο βλαστικά όσο και σεξουαλικά. Ευδοκιμεί στις
περιοχές, όπου το μοτίβο της βροχόπτωσης, είναι κυρίαρχο είτε τον χειμώνα είτε το
καλοκαίρι· Ωστόσο, η διανομή περιορίζεται από θερμοκρασίες πολύ χαμηλές για την
βλάστηση των σπόρων ή την επιβίωση των δενδρυλλίων. Υψόμετρα άνω των 1500
μ., βροχοπτώσεις λιγότερες από 500 χιλ. και μια μέση ημερησία θερμοκρασία
Ιανουαρίου (στο Νότιο ημισφαίριο) άνω των 24°C, θεωρούνται περιοριστικά
κατώτατα όρια. Ανάλογα με τις περιβαλλοντικές και τις κλιματικές συνθήκες και της
ηλικίας του ρόδακα (rosette),το βαλσαμόχορτο θα αλλάξει τη μορφή της ανάπτυξης
και τη συνήθεια να προωθήσει την επιβίωση. Οι θερινές βροχές, είναι ιδιαίτερα
αποτελεσματικές στο να επιτρέψουν στο φυτό, να αναπτυχθεί βλαστικά, μετά την
αποφύλλωση από τα έντομα ή τη βόσκηση. Οι σπόροι μπορεί να παραμείνουν για
δεκαετίες στην τράπεζα σπόρων του εδάφους,ακολουθούν βλασταίνοντα τη
διατάραξη.
Είδη εισβολείς
Αν και το Υπερικόν το διάτρητον (Hypericum perforatum), καλλιεργείται εμπορικά
σε ορισμένες περιοχές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, αφού περιλαμβάνεται ως ένα
βλαβερές ζιζάνιο σε περισσότερες από είκοσι χώρες και έχει εισαγάγει πληθυσμούς
στη Νότια και τη Βόρεια Αμερική, την Ινδία, Νέα Ζηλανδία, Αυστραλία, και τη
Νότια Αφρική, Στα λιβάδια, το βαλσαμόχορτο δρα τόσο ως τοξικό όσο και ως ζιζάνιο
εισβολέας. Αντικαθιστά τις αυτόχθονες φυτικές κοινότητες και την κτηνοτροφική
βλάστηση, σε τέτοιο βαθμό, κάνοντας τις παραγωγικές γαίες μη βιώσιμες ή να γίνει
ένα είδος εισβολέα στους φυσικούς οικοτόπους και τα οικοσυστήματα, Η κατάποσή
του από τα ζώα, μπορεί να προκαλέσει φωτοευαισθησία, καταστολή του κεντρικού
νευρικού συστήματος (ΚΝΣ), αυθόρμητη αποβολή και μπορεί να οδηγήσει στο
θάνατο. Τα αποτελεσματικά ζιζανιοκτόνα, για τον έλεγχο του Υπερικού (Hypericum)
περιλαμβάνουν 2,4-D, picloram και glyphosate. Στη δυτική Βόρεια Αμερική, τρία
κολεόπετρα το Chrysolina quadrigemina, Chrysolina hyperici και το Agrilus hyperici,
έχουν εισαχθεί ως παράγοντες βιοελέγχου.
Φαρμακευτικές ιδιότητες
Το υπερικό ή βαλσαμόχορτο, απασχόλησε τη θεραπευτική από την αρχαιότητα: ο
Γαληνός και ο Διοσκουρίδης, το αναφέρουν ως διουρητικό, επουλωτικό, εμμηναγωγό
και αιμοστατικό. Στην αρχαιότητα επίσης, το χρησιμοποιούσαν ως επουλωτικό στις
πληγές που γινόντουσαν από τα σπαθιά, εξ ου κι η ονομασία του σπαθόχορτο.

11. 11
Στις ΗΠΑ, μετά από ένα πρόγραμμα του ABC News τον Ιούνιο του 1997, το υπερικό
έγινε το πιο δημοφιλές φυτό, το εναλλακτικό ''πρόζακ'' (Ladose), για την ήπια και
μέτρια κατάθλιψη. Χρησιμοποιείται επίσης ως αντισπασμωδικό και βελτιωτικό της
ποιότητας του ύπνου σε αϋπνίες. Ήδη, το 1994 στη Γερμανία συνταγογραφήθηκαν
συνταγές για 20 εκατομμύρια ασθενείς. Μόνο στη Μοντάνα των ΗΠΑ,
καλλιεργούνται σήμερα 500.000 στρέμματα του φυτού.
Φαρμακευτικές χρήσεις
Σύμφωνα με τη Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία, ως δρόγη νοούνται τα ανθισμένα
υπέργεια τμήματα του φυτού, τα οποία περιέχουν ποσοστό μεγαλύτερο του 0,08% σε
ολικές υπερικίνες. Τα κατοχυρωμένα από την παραδοσιακή χρήση παρασκευάσματα
του βαλσαμόχορτου είναι τα ξηρά εκχυλίσματα (εκχύλιση με οινόπνευμα 38%), τα
λεγόμενα βαλσαμέλαια (εκχύλιση με διάφορα φυτικά έλαια όπως ηλιέλαιο,
ελαιόλαδο, καλαμποκέλαιο), τα βάμματα (υγρά εκχυλίσματα με οινόπνευμα 45-50%)
και το αποξηραμένο φυτό για την παρασκευή ροφήματος.
Για συστηματική (εσωτερική) χρήση, λαμβάνεται:
 Ως έκχυμα: συνήθως ένα κουταλάκι του γλυκού ξερά τριμμένα φύλλα και
άνθη σε μία κούπα καυτό νερό, που αφήνεται για 10 με 15 λεπτά για να
περάσουν όλα τα συστατικό του φυτού στο νερό, από μία μέχρι τρεις φορές
την ημέρα, κατόπιν συμβουλής γιατρού, φαρμακοποιού ή ειδικού.
 Σε κάψουλες ή χάπια που περιέχουν ξηρό εκχύλισμα, κατόπιν συμβουλής
γιατρού ή φαρμακοποιού
 Σε αλκοολούχο βάμμα, κατόπιν συμβουλής γιατρού ή φαρμακοποιού.
Για τοπική χρήση χρησιμοποιείται κυρίως το βαλσαμέλαιο, το οποίο παρασκευάζεται
με εκχύλιση του φρέσκου φυτού σε ελλαιόλαδο ή κάποιο άλλο φυτικό λάδι για
πολλές ημέρες (40 έως 50).
Η σύσταση των ξηρών εκχυλισμάτων και του βάμματος, διαφέρει σημαντικά από τη
σύσταση του βαλσαμελαίου οπότε και οι ενδείξεις καθώς και ο τρόπος χρήσης είναι
διαφορετικός.
Επουλωτικό πληγών και εγκαυμάτων
Το βαλσαμέλαιο είναι ένα εξαιρετικό επουλωτικό και χρησιμοποιείται για την
αντιμετώπιση μικρής έκτασης δερματικών φλεγμονών όπως τα ηλιακά εγκάυματα
πρώτου βαθμού και οι μικρές πληγές.
Κατά της πνευματικής κόπωσης
Στην παραδοσιακή ιατρική, και ελλείψει του όρου "κατάθλιψη", το βαλσαμόχορτο
χρησιμοποιούνταν συστηματικά για την αντιμετώπιση της γενικότερης πνευματικής
εξάντλησης και καταπόνησης. Πλήθος μελετών έχουν υποστηρίξει την
αποτελεσματικότητα του σπαθόχορτου, ως τη θεραπεία για την κατάθλιψη, ωστόσο
τα αποτελέσματα παραμένουν εμπειρικά καθώς ο μηχανισμός δράσης δεν έχει
αποσαφηνιστεί. Μια ανασκόπηση του 2015 κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι έχει
μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα έναντι του εικονικού φαρμάκου, στη θεραπεία της
κατάθλιψης και είναι τόσο αποτελεσματικό, όσο φαρμακευτικές αγωγές ενώ έχει
λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. Τα συγκεγχυμένα αποτελέσματα των διαφόρων
μελετών και οι διακυμάνσεις μεταξύ των χωρών που εκτελέσαν τις μελέτες όσον
αφορά την αποτελεσματικότητα, καθιστούν δύσκολο τον χαρακτηρισμό του
βαλσαμόχορτου ως αντικαταθλιπτικό παράγοντα. Ο μηχανισμός δράσης είναι ακόμα
υπό διερεύνηση, παρ'όλα αυτά έχει προταθεί ότι οφείλεται στην αναστολή της

12. 12
επαναπρόσληψης ορισμένων νευροδιαβιβαστών. Σύμφωνα με το National Center for
Complementary and Integrative Health (NCCIH) των National Institutes of Health, το
βαλσαμόχορτο «μπορεί να βοηθήσει κάποιους τύπους κατάθλιψης, αν και τα στοιχεία
δεν είναι οριστικά». Το NCCIH σημειώνει, ότι ο συνδυασμός του σπαθόχορτου, με
ορισμένα συνταγογραφόμενα αντικαταθλιπτικά, μπορεί να οδηγήσει σε «δυνητικά
απειλητική για τη ζωή, αύξηση της σεροτονίνης», μια εγκεφαλική χημική ουσία, η
οποία στοχεύεται από τα αντικαταθλιπτικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις στη Γερμανία,
συνταγογραφείται για την ήπια έως τη μέτρια κατάθλιψη, ειδικά στα παιδιά και τους
εφήβους. H ισχυρή παρατηρούμενη αντικαταθλιπτική δράση του φυτού οφείλεται σε
ένα πλήθος συστατικών (υπερικίνη, υπεφορίνη φλαβονοειδή) και όχι σε μεμονωμένες
ουσίες.
Η υπερικίνη, ψευδοϋπερικίνη, και η υπερφορίνη, μπορούν να ποσοτικοποιηθούν στο
πλάσμα. Αυτά τα τρία δραστικά συστατικά στους ανθρώπους, έχουν ημιπερίοδο
αποβολής του πλάσματος, εντός ενός εύρους από 15-60 ώρες. Κανένα από τα τρία,
δεν έχει ανιχνευθεί στα ούρα.
Παρενέργειες
Το βαλσαμόχορτο είναι γενικά καλά ανεκτό, με λίγες παρενέργειες όταν τηρούνται οι
προτεινόμενες δοσολογίες. Συχνά οι αναφερόμενες ανεπιθύμητες ενέργειες,
περιλαμβάνουν τα γαστροεντερικά συμπτώματα (ναυτία, κοιλιακό άλγος, απώλεια
όρεξης και διάροια), ζάλη, σύγχυση, κόπωση, καταστολή, ξηροστομία, ανησυχία και
πονοκέφαλο. Τα όργανα που πλήτονται από ις ανεπιθύμητες ενέργειες
περιλαμβάνονται στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ).
Επίσης, το σπαθόχορτο ελαττώνει τα επίπεδα των οιστρογόνων, όπως της
οιστραδιόλης, επιταχύνοντας τον μεταβολισμό της και δεν θα έπρεπε να λαμβάνεται
από γυναίκες οι οποίες χρησιμοποιούν αντισυλληπτικά χάπια, δεδομένου ότι ρυθμίζει
προς τα πάνω το κυτόχρωμα CYP3A4 του συστήματος Ρ450 στο ήπαρ. Το
βαλσαμόχορτο όταν χορηγείται μόνο του σπανίως μπορεί να προκαλέσει
φωτοευαισθησία φωτοδερματίτιδα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ευαισθησία στο φως
και στα ηλιακά εγκαύματα. Η φωτοτοξικότητα του σπαθόχορτου είναι κατά πολύ
μικρότερη της καθαρής υπερικίνης. Το βαλσαμόχορτο, συνδέεται με επιβαρυντική
ψύχωση σε άτομα που έχουν σχιζοφρένεια. Σε περίπτωση που λαμβάνονται άλλα
φάρμακα, πρέπει να ενημερώνεται ο γιατρός ή ο φαρμακοποιός.
Έρευνα
Το βάλσαμόχορτο, μελετάται για την αποτελεσματικότητα στη θεραπεία ορισμένων
διαταραχών σωματοποίησης. Τα αποτελέσματα από τις αρχικές μελέτες, είναι
ανάμικτα και ακόμα μη τελεσίδικα; κάποιες έρευνες δεν έχουν βρει καμία
αποτελεσματικότητα, άλλη έρευνα διαπίστωσε μια μικρή ελάφρυνση των
συμπτωμάτων. Περαιτέρω μελέτη απαιτείται και διεξάγεται.
Ένα σημαντικό συστατικό των χημικών, η υπερφορίνη, μπορεί να είναι χρήσιμη για
τη θεραπεία του αλκοολισμού, αν και η δοσολογία, η ασφάλεια και η
αποτελεσματικότητα δεν έχουν μελετηθεί. Η υπερφορίνη έχει επίσης εμφανίσει
αντιβακτηριακές ιδιότητες έναντι Gram-θετικών βακτηρίων, αν και δεν έχει
μελετηθεί η δοσολογία, η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα. Η βοτανική ιατρική
έχει επίσης χρησιμοποιήσει εκχυλίσματα λιπόφιλων από το βάλσαμόχορτο, ως τοπική
θεραπεία για πληγές, εκδορές, εγκαύματα και τον πόνο των μυών. Τα θετικά
αποτελέσματα που έχουν παρατηρηθεί, γενικά αποδίδονται στην υπερφορίνη, λόγω
των πιθανών αντιβακτηριακών και αντι-φλεγμονωδών αποτελεσμάτων της. Για το
λόγο αυτό, η υπερφορίνη μπορεί να είναι χρήσιμη, στη θεραπεία των μολυσμένων

13. 13
πληγών και των φλεγμονωδών νόσων του δέρματος. Εις απάντηση της ενσωμάτωσης
της υπερφορίνης σε ένα νέο λάδι μπάνιου, διεξήχθη μια μελέτη, για να αξιολογήσει
το δυναμικό ερεθισμού του δέρματος και η οποία βρήκε καλή ανεκτικότητα του
δέρματος απέναντι στο βάλσαμόχορτο.
Η υπερικίνη και η ψευδοϋπερικίνη έχουν δείξει τόσο αντιιικές όσο και
αντιβακτηριακές δραστικότητες. Πιστεύεται, ότι αυτά τα μόρια προσδένονται μη
ειδικά, με ιικές και κυτταρικές μεμβράνες και μπορεί να οδηγήσει σε φωτο-οξείδωση
των παθογόνων και να τις σκοτώσει.
1.6 ΓΑΪΔΟΥΡΑΓΚΑΘΑ
Οι θρυμματισμένοι σπόροι και το τιτλοδοτημένο εκχύλισμα (ως προς το Silymarin)
χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση καταστάσεων όπως: εθισμοί, αλκοολισμός,
δηλητηρίαση από μανιτάρια, ανορεξία, προβλήματα χολής, πεπτικές διαταραχές,
λιπώδης διήθηση, πονοκέφαλοι, ορμονικές ανισορροπίες, σπασμοί, έκθεση σε
τοξίνες, ενώ είναι γνωστό ότι δρα ως αντιφλεγμονώδες, αντιοξειδωτικό, καθαρτικό,
αποτοξινωτικό και αναγεννητικό των κυττάρων.
Το Milk Thistle (γαϊδουράγκαθο), είναι γνωστό κυρίως ως αντίδοτο σε περιπτώσεις
δηλητηρίασης από μανιτάρια. Πολλά Ευρωπαϊκά Κέντρα Ελέγχου Δηλητηριάσεων
χρησιμοποιούν το απόσταγμά του γι’ αυτόν το λόγο (μείωση θνησιμότητας από 30-
50% σε λιγότερο από 10%).
Το γαϊδουράγκαθο χρησιμοποιήθηκε ήδη από τα ελληνορωμαϊκά χρόνια, ιδιαίτερα
για την υποστήριξη του τμήματος και την αποτοξίνωση του αίματος. Από το 1890
περίπου, τα φαρμακεία στις ΗΠΑ χορηγούσαν το εκχύλισμα για τη θεραπεία της
συμφόρησης των πεπτικών οργάνων με λιπώδη διήθηση. Η γερμανική φαρμακοποιία
αναγνωρίζει τους σπόρους και τα τιτλοδοτημένα εκχυλίσματα του γαϊδουράγκαθου
ως θεραπευτικά των πεπτικών διαταραχών και των οργανικών βλαβών από δηλητήρια
και τοξίνες και ως υποστηρικτική θεραπεία σε χρόνιες φλεγμονώδεις παθήσεις και σε
κίρρωση του ήπατος.
Η δραστική ουσία του γαϊδουράγκαθου είναι η σιλυμαρίνη που βοηθά στην
αναγέννηση των κατεστραμμένων ηπατικών κυττάρων και μεγάλων τμημάτων ιστών,
ενεργοποιώντας την πρωτεϊνική σύνθεση στα ηπατικά κύτταρα με την αύξηση της
δραστηριότητας του γενετικού υλικού (DNA-RNA). Παράλληλα προστατεύει τα
ηπατικά κύτταρα, εμποδίζοντας τις τοξίνες να εισχωρήσουν σ ’αυτά και
εξουδετερώνοντας τις τοξίνες που έχουν ήδη εισχωρήσει.
Σύμφωνα με πολλές τυφλές, ελεγχόμενες δοκιμές και κλινικές μελέτες, το
γαϊδουράγκαθο βοηθά σημαντικά στη μείωση των οργανικών βλαβών από αλκοόλ,
ενώ η μακρόχρονη χρήση του φαίνεται να αυξάνει τo προσδόκιμο επιβίωσης σε
ασθενείς με ηπατικές βλάβες. Επίσης μεταβάλλει ευνοϊκά τα επίπεδα των ηπατικών
ένζυμων (τρανσαμινάσες) σε ασθενείς με κίρρωση, ιογενή ηπατίτιδα και λιπώδη
διήθηση, βελτιώνει τα συμπτώματα της προκληθείσας τοξικής βλάβης σε όργανα
(ναυτία, αδυναμία, απώλεια όρεξης, κόπωση και πόνος), ενώ βοηθά στην αποτροπή
βλαβών από χημικά φάρμακα. Επιπρόσθετα, αυξάνει τη ροή των γαστρικών υγρών
που ανακουφίζουν τη δυσπεψία και τους πονοκέφαλους που συνδέονται με τη
συμφόρηση των οργάνων αποτοξίνωσης.
Δραστικές ουσίες:
Περιέχουν φλαβονικά γλυκοσίδια, Σιλυμαρίνη, Θυραμίνη, Ισταμίνη, Κινικίνη,
αιθέριο λάδι, άλατα μηλίκου οξέος, Νιτρικό Κάλλιο, Χλωροφύλλη και άλατα
μετάλλων.

14. 14
Ιδιότητες:
Χολαγωγικό και χολαιρετικό, που συνιστάται ιδιαίτερα σε κάθε αρρώστια του
ήπατος: Ηπατίτιδα, ίκτερο και πέτρες στη χολή. Τονωτικό για τους κουρασμένους.
1.7 Δάφνη
Είναι θάμνος ή μικρό δέντρο. Τα φύλλα του είναι εναλλασσόμενα, ακέραια,
λογχοειδή, βαθυπράσινα με μικρό μίσχο και με ελαφρά κυματοειδή μορφή. Η οσμή
τους είναι αρωματική και η γεύση τους είναι λίγο πικρή. Τα άνθη βγαίνουν τον
Μάρτιο με Απρίλιο. Ο καρπός είναι δρύπη με σαρκώδες περικάρπιο και μεγάλο
σπέρμα. Το χρώμα του είναι κυανόμαυρο ή μαύρο όταν ωριμάσει, έχει σχήμα ωοειδές
και μέγεθος μικρής ελιάς. Από τους καρπούς παράγεται το δαφνέλαιο, που έχει
μορφή αλοιφής και στη συνηθισμένη θερμοκρασία είναι πράσινο.
Πολλαπλασιασμός
Το φυτό ευδοκιμεί σε ασβεστολιθικά και καλά αρδευόμενα εδάφη. Ο
πολλαπλασιασμός του γίνεται με σπέρματα, τα οποία σπέρνονται σε σπορεία. Έπειτα
από 3-4 μήνες τα φυτεύουν στο έδαφος και όταν αναπτυχθούν αρκετά τότε
μεταφυτεύονται στην οριστική τους θέση. Εκτός αυτού, η δάφνη πολλαπλασιάζεται
και με μοσχεύματα όπως και με παραφυάδες.
Χρήσεις
Τα φύλλα του φυτού χρησιμοποιούνται ως άρτυμα στη μαγειρική (νοστιμίζει φαγητά
όπως τα όσπρια) και στη συσκευασία ξηρών καρπών, όπως σύκα ή σταφίδες. Το
αιθέριο έλαιο που έχουν τα φύλλα και οι καρποί (δαφνέλαιο) χρησιμοποιείται για την
παρασκευή εντομοκτόνων και παρασιτοκτόνων. Ένα αραιό αφέψημα από αυτά
χρησιμοποιείται ως παρασιτοκτόνο οργανισμών που παρασιτούν σε άλογα.

15. 15
Ιστορικά στοιχεία
Στην Ελλάδα η δάφνη ήταν γνωστή από τα αρχαιότατα χρόνια και γίνεται μνεία γι'
αυτήν στον Όμηρο. Ήταν ιερό δέντρο, αφιερωμένο στο θεό Απόλλωνα. Πρώτα οι
Έλληνες και έπειτα οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να στεφανώνουν με κλαδιά δάφνης τους
νικητές των αγώνων. Έτσι, ακόμα και σήμερα η δάφνη ταυτίζεται με τη δόξα, τη νίκη
και την υπεροχή. Στην αρχαιότητα ήταν επίσης γνωστές οι θεραπευτικές της
ιδιότητες. Αναφέρεται ότι η Πυθία του Μαντείου των Δελφών πριν δώσει τον χρησμό
της μασούσε φύλλα δάφνης. Η δάφνη (επιστ.: δάφνη η ευγενής, laurus nobilis) είναι
αρωματικό φυτό της οικογένειας των δαφνοειδών. Ανήκει στο γένος Δάφνη. Στην
Ελλάδα απαντάται και αυτοφυής. Επίσης, στον ελληνικό χώρο καλλιεργείται και η
δάφνη του Απόλλωνα, γνωστή με τα λαϊκά ονόματα βαγιά, δάφνη, δαφνολιά και
φυλλάδα. Δεν είναι γνωστή η ετήσια παγκόσμια κατανάλωση φύλλων δάφνης. Μόνο
από την Ελλάδα εξάγονται περί τους 200 τόνους ετησίως. Στην αρχαιότητα ήταν
επίσης γνωστές οι θεραπευτικές της ιδιότητες. Η δάφνη ήταν από την αρχαιότητα
γνωστή για τις αντισηπτικές, αντιφλεγμονώδεις και καταπραϋντικές ιδιότητες των
φύλλων και των καρπών της. Ο Ιπποκράτης τη χορηγούσε ως αναλγητικό μετά τον
τοκετό, σε διάφορα γυναικολογικά προβλήματα και για πλύσεις της κεφαλής. Με
δαφνέλαιο θεράπευε τη στειρότητα. Ο Διοσκουρίδης συνιστούσε το αφέψημα της σε
παθήσεις της κύστης και της μήτρας, τους λιωμένους καρπούς της στο άσθμα και στη
φυματίωση και το χυμό τους σε περιπτώσεις βαρηκοΐας και κόπωσης. Στην αρχαία
Ελλάδα και Ρώμη ήταν επίσης φυτό αφιερωμένο και στο θεό Ασκληπιό (το θεό της
Ιατρικής). Από τα παλιά κλαδιά έφτιαχναν στεφάνια για να δοξάσουν τους ήρωες και
αργότερα πίστευαν ότι προστάτευε τον κόσμο από τον διάβολο. Όταν ξηραινόταν
κάποιο δέντρο Δάφνης, πίστευαν ότι θα έρθει κάποιο κακό! Το χρησιμοποιούσαν
επίσης για να τονώσουν τα μαλλιά αλλά και να σκουραίνουν το χρώμα τους (και των
βλεφαρίδων) βράζοντας μαζί φύλλα δάφνης και καρυδιάς.
Χρήσεις: Σε πολλά χωριά χρησιμοποιούν το χυλό των φύλλων μαζί με ρεβυθάλευρο
για το ζύμωμα του εφτάζυμου ψωμιού. Χρησιμοποιείται σαν αρωματικό στο
βερμούτ, σε παγωτά, γλυκά, στην αρτοποιία, σε σούπες, ζυμαρικά και κονσέρβες
κρέατος.
Οι Βεδουίνοι αρωματίζουν τον καφέ τους με τα φύλλα δάφνης. Χρησιμοποιούνται τα
φύλλα της δάφνης και οι καρποί (χωρίς τα κουκούτσια τα οποία θεωρούνται τοξικά).
Το αιθέριο έλαιο που περιέχουν οι καρποί βρίσκει πολλές εφαρμογές στη
θεραπευτική. Από λαϊκούς θεραπευτές χρησιμοποιείται η σκόνη των δαφνόφυλλων
τοπικά για το σταμάτημα της αιμορραγίας από τη μύτη.
Τα φύλλα και οι καρποί είναι τονωτικά για τις λειτουργίες της πέψης . Όλα τα μέρη
της δάφνης είναι διεγερτικά και η λαϊκή ιατρική δε χρησιμοποιεί τα φύλλα ως
εφιδρωτικά και αντικαταρροϊκά. Τα φύλλα πρέπει να ξεραίνονται στη σκιά.
Χρήση της δάφνης σε εναλλακτικές θεραπείες: Η δάφνη έχει πολλές χρήσεις στη
λαϊκή παράδοση. Χρησιμοποιούνται τα φύλλα και οι καρποί της, χωρίς τα
κουκούτσια που θεωρούνται τοξικά και παλαιότερα χρησίμευαν ως εκτρωτικά.
Εκχύλισμα δάφνης βοηθά στην καλή λειτουργία του στομάχου. Το δαφνέλαιο, που
εξάγεται με μηχανική συμπίεση των καρπών, θεωρείται ως αντιρρευματικό, για
θλάσεις μυών και εναντίον της αρθρίτιδας. Το χρησιμοποιούσαν επίσης για να
τονώσουν τα μαλλιά αλλά και να σκουραίνουν το χρώμα τους (και των βλεφαρίδων)
βράζοντας μαζί φύλλα δάφνης και καρυδιάς. Σήμερα χρησιμοποιείται σε αρώματα,
κεριά και σαπούνια. Το αιθέριο έλαιο, που παράγεται από την απόσταξη των φύλλων,
είναι αντισηπτικό, πολύτιμο για το συνάχι και τη βρογχίτιδα. Σε πολλά χωριά

16. 16
χρησιμοποιούν το χυλό των φύλλων μαζί με ρεβυθάλευρο για το ζύμωμα του
εφτάζυμου ψωμιού. Οι Βεδουίνοι αρωματίζουν τον καφέ τους με τα φύλλα δάφνης.
Οι Βυζαντινοί αρωμάτιζαν το κρασί τους και τη χρησιμοποιούσαν σαν κατευναστικό.
Η σκόνη των δαφνόφυλλων χρησιμοποιείται τοπικά για το σταμάτημα της
αιμορραγίας από τη μύτη.
Χαλαρωτική και ευεργετική Το αφέψημα της δάφνης, που μπορείτε να φτιάξετε
βράζοντας σε ένα φλιτζάνι νερό 2-3 φυλλαράκια για δέκα λεπτά, χρησιμοποιείται για
την καταπολέμηση της αϋπνίας και της έντασης. Το ίδιο αφέψημα θεωρείται χρήσιμο
και σε περιπτώσεις δυσπεψίας και ανορεξίας, ενώ συγχρόνως τα φύλλα της δάφνης
πιστεύεται ότι διαθέτουν στυπτικές, αντιδιαρροϊκές και διουρητικές ιδιότητες. Για τον
πονόλαιμο αλλά και τις στοματικές μολύνσεις μπορούμε επίσης να κάνουμε γαργάρες
με το παραπάνω αφέψημα, ενώ τα επιθέματα με κομπρέσες με νερό όπου έχουμε
βράσει δέκα φύλλα δάφνης ενδέχεται να καταπραΰνουν και τα αποστήματα.
Παράλληλα το αιθέριο έλαιο της δάφνης θεωρείται ότι καταπολεμά την αεροφαγία
αλλά και τους πόνους που οφείλονται σε ρευματισμούς και αρθριτικά.
Αν τα μαλλιά σας πέφτουν ή είναι θαμπά, ξεβγάλτε τα μετά το λούσιμο με νερό στο
οποίο έχετε βράσει φύλλα δάφνης. Για να σκουρύνετε το χρώμα τους σε περίπτωση
που έχουν αρχίσει να ασπρίζουν, βράστε 150 γρ. φρέσκα δαφνόφυλλα, αφήστε το
μείγμα να κρυώσει και λουστείτε για 15 μέρες.
Οι γυναίκες στην Κρήτη παρασκεύαζαν ένα καλλυντικό σκεύασμα, από δαφνέλαιο,
δαφνοκούκουτσα και αγουρόλαδο, το οποίο χρησιμοποιείται για εντριβή των ριζών
των τριχών του κεφαλιού για να αποκτήσουν γερά μαλλιά.
Μέτρα προφύλαξης Αποφύγετε τις επαλείψεις με σκέτο δαφνόλαδο, καθώς μπορεί να
προκαλέσει εγκαύματα και κοκκινίλες στο δέρμα. Επίσης, μην πίνετε ποτέ
δαφνόλαδο γιατί υπάρχει περίπτωση να σας προκαλέσει ναυτία και έντονη τάση για
εμετό, αλλά και εγκαύματα στο γαστρικό βλεννογόνο και κολικούς.
1.8 Δενδρολίβανο
Το δενδρολίβανο (αρχ. ελλ. ἀπόσπληνος), γνωστό και ως αρισμαρί, στην Κύπρο είναι
γνωστό με το όνομα λασμαρί, είναι αρωματικός, αειθαλής θάμνος ο οποίος ανήκει
στο γένος Ροσμαρίνος και στην οικογένεια των Χειλανθών. Tο γένος Rosmarinus
περιλαμβάνει, εκτός του γνωστού (R. officinalis) που αναφέρεται και ως λιβανωτίς

17. 17
(Διοσκ.) και ως δενδρολίβανον το φαρμακευτικόν, και μερικά άλλα είδη, μεταξύ των
οποίων και τα ακόλουθα: Ροσμαρίνος ο εριοκάλυξ (R. eriocalyx) και Ροσμαρίνος ο
γναφαλώδης (R. tomentosus). Η λατινική ονομασία του φυτού Rosmarinus σημαίνει
δροσιά της θάλασσας και είναι σύνθετη από τις λέξεις ros (δροσιά) και marinus
(θαλάσσιος), γιατί πιστευόταν ότι το φυτό μπορεί να αναπτυχθεί χωρίς πότισμα,
αρκούμενο μόνο στην υγρασία που έρχεται από τη θάλασσα. Γνωστό φυτό στην
αρχαιότητα όταν οι Αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν σε διάφορες θρησκευτικές
τελετές και γιορτές, σε στολισμούς κτηρίων, ναών και ως καύσιμο για θυμίαμα. Η
καταγωγή του είναι από τις περιοχές της Μεσογείου αλλά σήμερα εκτός από τις
περιοχές αυτές καλλιεργείται ως καλλωπιστικό για τα ωραία κυανά άνθη του σε όλη
σχεδόν την Ευρώπη και τις εύκρατες περιοχές της Αμερικής. Περιέχει τανίνη και
αιθέριο έλαιο, το οποίο εξάγεται με απόσταξη κυρίως από τις κορυφές των
ανθοφόρων βλαστών. Τα άνθη του προτιμώνται από τις μέλισσες και γίνονται πηγή
για την παραγωγή μελιού.
Μορφολογία
Είναι πυκνόφυλλος και πολύκλαδος θάμνος με ύψος που δε ξεπερνά τα 2 μέτρα. Τα
φύλλα του είναι δερματώδη, μικρά , γραμμοειδή και μοιάζουν με πευκοβελόνες. Η
πάνω επιφάνεια των φύλλων έχει χρώμα σκούρο πράσινο και η κάτω επιφάνεια είναι
ελαφρώς χνουδωτή με χρώμα λευκό ή αχνά γκριζωπό. Τα άνθη βρίσκονται κατά
ομάδες και βγαίνουν στις μασχάλες των φύλλων. Το χρώμα τους είναι μοβ,
κυανόλευκο ή και λευκό. Δεν έχει ιδιαίτερη ανάγκη από πότισμα και μπορεί να
φυτρώσει και σε βραχώδεις ορεινές περιοχές. Οι βλαστοί έχουν ένα ευχάριστο άρωμα
που μοιάζει με αυτό του τσαγιού και η γεύση τους είναι ελαφρώς πικρή και λίγο
καυτερή.
Χρήσεις
Μαγειρική
Οι τρυφεροί βλαστοί και τα φύλλα του δενδρολίβανου χρησιμοποιούνται ως
αρωματικό σε πολλά φαγητά. Στα ψητά δίνει μία ιδιαίτερη γεύση. Στη
ζαχαροπλαστική το χρησιμοποιούν κυρίως στα γλυκά του κουταλιού.
Άλλες χρήσεις
Από τα φύλλα του δενδρολίβανου εξάγεται ένα υγρό που χρησιμοποιείται στην
παρασκευή φαρμάκου για τους ρευματισμούς, για τους διάφορους ερεθισμούς του
στόματος καθώς και για το βήχα. Από τους βλαστούς εξάγεται αιθέριο έλαιο που
χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, στη σαπωνοποιία, καθώς και με κατάλληλη
επεξεργασία στην παρασκευή εντομοκτόνων.
Παραδοσιακή λαϊκή ιατρική
Στην παραδοσιακή λαϊκή ιατρική σύμφωνα με τον Αγάπιο στον Γεωπονικό (παρ.148)
χρησιμοποιείται:
για θεραπεία κάθε αρρώστιας των σπλάγχνων. Καίγοντας ξύλο δεντρολίβανου και σε
μορφή καρβουνόσκονης ασπρίζει τα δόντια και θεραπεύει κάθε αρρώστια των
δοντιών. Τοποθετώντας φύλλα δεντρολίβανου στο στρώμα αποτρέπει τους εφιάλτες.
Κοπανίζοντας τα φύλλα και τοποθετώντας στην πληγή βοηθάει να επουλώσει και να
θεραπεύσει καρκινικές εξελκώσεις (φάγουσα). Φτιαγμένο κουτάλι από το ξύλο του
δεντρολίβανου προστατεύει από τα μικρόβια. Κάνοντας Φλασκί από ξύλο
δεντρολίβανου βοηθάει να συντηρηθεί χωρίς να αλιωθεί το κρασί. Ακόμα βάζοντας

18. 18
φύλλα δεντρολίβανου στο βαρέλι βοηθάει να μην χαλάσει το κρασί. Καίγοντας το
δεντρολίβανο, η μυρωδιά του απομακρύνει τους σκορπιούς, φίδια. Επίσης καίγοντας
δεντρολίβανο καθαρίζει τον αέρα από μικρόβια. Βράζοντας το δεντρολίβανο ως
ρόφημα βοηθάει να θεραπευτή ή "κάυσιν τον στόμαχον".
Άλλοι αναφέρουν ότι θεραπεύει την "ατονία της καρδιάς", τα τραύματα, τη
δυσεντερία και τους ρευματισμούς. ``Στην Κρήτη συνιστάται για τον "τριχοφά" ή
"τριχοφάγο" (αλωπεκία). Σε έρευνες έχουν δείξει ότι αυξάνει την ορμόνη αυξητική
ορμόνη νευρικός αυξητικός παράγοντας (NGF).
1.9 Θυμάρι/Θρούμπι
Το θυμάρι ή θύμιο (Θύμος ο κοινός, λατ. Thymus vulgaris) είναι αγγειόσπερμο,
δικότυλο φυτό, το οποίο ανήκει στην τάξη των Σωληνανθών (Tubiflorae) και στην
οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae). Είναι θάμνος μικρού ύψους (έως 30
εκατοστά), με όρθιους βλαστούς, εξαιρετικά ανθεκτικός, αναδύει πολύ ευχάριστο
άρωμα. Απαντάται στις νότιες και μεσογειακές περιοχές της Ευρώπης σε διάφορες
περιοχές της Ασίας και καλλιεργείται στη βόρεια Αμερική.
Τα φύλλα του θυμαριού, όταν ξεραθούν, αποκτούν καφεπράσινο χρώμα και
αναδύουν το άρωμα τους όταν θρυμματιστούν. Η γεύση τους είναι πολύ δυνατή,
ελαφρώς καυστική και πλούσια. Μαζί με τους αποξηραμένους ανθούς
χρησιμοποιούνται ως μπαχαρικό για τον αρωματισμό διαφόρων φαγητών σε
ψάρια, κρέατα, σε διάφορες σάλτσες, σούπες κ.λ.π. Είναι ένα από τα βασικά
συστατικά του λικέρ βενεδικτίνη.
Το θυμάρι είναι ιδιαίτερα αγαπητό στις μέλισσες και το θυμαρίσιο μέλι είναι
εξαιρετικής ποιότητας.
Φαρμακευτική Χρήση
Το θυμάρι περιέχει αιθέριο έλαιο σε ποσοστό 1-2%. To κύριο συστατικό του
αιθέριου έλαιου του θυμαριού κατά 20-54% είναι η θυμόλη ή, αλλιώς, καμφορά
του θυμαριού, έχει χρήσεις στην αρωματοποιία και στην οδοντιατρική. Η θυμόλη
έχει αντισηπτική δράση και αποτελεί το κυρίως συστατικό πολλών εμπορικών
σκευασμάτων για την πλύση του στόματος, όπως η Listerine. Πριν την έλευση των
σύγχρονων αντιβιοτικών, το αιθέριο έλαιο θυμαριού χρησίμευε για την επάλειψη
των γαζών. Η θυμόλη έχει αποδειχτεί επίσης αποτελεσματική στην καταπολέμηση
των μυκητων που συχνά μολύνουν τα νύχια των ποδιών. Αποτελεί επίσης ενεργό
συστατικό σε κάποια φυτικά σκευάσματα χωρίς οινόπνευμα, για την απολύμανση
των χεριών.
Το ρόφημα από θυμάρι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία του βήχα και
της βρογχίτιδας. Για να παρασκευάσουμε έγχυμα βάζουμε 1 κουταλιά του γλυκού
ξηρό ή 2 κουταλιές του γλυκού φρέσκο βότανο, χωρίς κοτσάνι, σε 1 φλιτζάνι

19. 19
βραστό νερό, το σκεπάζουμε για 10 λεπτά και μετά το σουρώνουμε.
Σημαντικές Ποικιλίες
Στην Ελλάδα υπάρχουν 23 αυτοφυή είδη και τα πιο σημαντικά είναι:
1.-Αγριοθυμάρι.
Θύμος ο κεφαλωτός Thymus capitatus Μικρός θάμνος με βλαστούς ξυλώδεις
ξαπλωμένους. Βρίσκεται σε πολλές βραχώδεις, ορεινές, ξηρές περιοχές της
ηπειρωτικής Ελλάδας. Κοντά στις περιοχές όπου φύεται το άγριο θυμάρι
τοποθετούνται κυψέλες με μέλισσες και παράγεται εκλεκτό μέλι. Αυτό το είδος
στην Κύπρο ονομάζεται θρουμπίν ή δρουμπίν ή γρουμπίν. Τα παλαιότερα χρόνια ο
θρουμποπούλης ήταν εκείνος που πωλούσε θρουμπιά που μάζευε και φόρτωνε στο
γαϊδούρι του. Συνήθως πωλούσε όλο το γομάριν σε έναν αγοραστή.
2.-Χαμοθρούμπι.
Θύμος ο γραπτός Τhymus striatus. Πολύ κοινό σε διάφορες πεδινές περιοχές και
λιβάδια της Μακεδονίας και της Θράκης.
3.-Σμάρι.
Θύμος η Ζυγίς ή Θύμος ο αττικός Thymus atticus ή θυμάρι της Aττικής. Βρίσκεται
σε διάφορες βραχώδεις περιοχές της Αττικής, της Αχαΐας, Κορινθίας και Ολύμπου.
Υπάρχουν και καλλωπιστικές ποικιλίες θυμαριού που καλλιεργούνται σε
διάφορους κήπους.
Συγκομιδή
Το Θυμάρι μαζεύεται τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο

20. 20
1.10 Καλέντουλα
Aπό τα πορτοκαλοκίτρινα λουλούδια του φυτού καλέντουλα, που προς το τέλος
του χειμώνα συχνά στολίζουν τα βάζα μας, παρασκευάζεται ένα από τα πιο
καταπραϋντικά και επουλωτικά έλαια βάσης για το δέρμα. Tο όνομα του φυτού
στα λατινικά, συμβολικά, σημαίνει την αρχή κάθε ρωμαϊκού μήνα, γιατί το φυτό
ανθίζει τις πρώτες μέρες του κάθε μήνα. H καλέντουλα χρησιμοποιούνταν στον
αρχαίο ελληνικό, ρωμαϊκό, αραβικό και ινδικό πολιτισμό ως θεραπευτικό βότανο,
αλλά και ως συστατικό σε φαγητά και καλλυντικά, ακόμη και σε υφάσματα. Tο
λάδι της είναι γνωστό για τις αντιφλογιστικές, αντιβακτηριδιακές,
αντιμυκητιασικές και κυρίως για τις επουλωτικές του ιδιότητες.
Xρήσιμα μέρη
Tο λάδι καλέντουλας εξάγεται με εκχύλιση από τα άνθη του φυτού, που είναι
πλούσια σε φλαβονοειδή και καροτενοειδή, ουσίες με ευεργετικές για το δέρμα
ιδιότητες.
Iδιότητες Tο λάδι της καλέντουλας βοηθά ιδιαίτερα στη θεραπεία ήπιων
δερματικών ερεθισμών που οφείλονται στον κρύο αέρα και στις απότομες
εναλλαγές της θερμοκρασίας. Bοηθάει, επίσης, στην καταπράυνση του
ερεθισμένου δέρματος, επουλώνει τσιμπήματα, κοψίματα και πληγές. Aποτελεί
εξαιρετική βάση για κρέμες, φυτικές αλοιφές, λοσιόν και πολλά άλλα φυσικά
καλλυντικά. Mπορεί να εφαρμοστεί απευθείας στο δέρμα και θεωρείται ιδανικό
λάδι για όλα τα μασάζ αρωματοθεραπείας, καθώς αποτελεί άριστο φορέα που
επιδέχεται την προσθήκη αιθέριων ελαίων. Eίναι κατάλληλο για όλους τους
τύπους δέρματος, αλλά ιδιαίτερα ενδείκνυται για ξηρές, πολύ ξηρές και
ευαίσθητες επιδερμίδες. Tέλος, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως βρεφικό λάδι.
Πως χρησιμοποιείται
Σκασμένο δέρμα Φτιάξτε τη δική σας κρέμα για σκασμένο και πολύ ξηρό δέρμα:
•50 γρ. καθαρή κρέμα αλόης •15 σταγόνες λάδι καλέντουλας •10 σταγόνες αιθέριο
έλαιο σανδαλόξυλου Αναμείξτε τα συστατικά με τη σειρά που αναφέρονται μέχρι
να γίνουν ένα ομοιογενές μείγμα. Eφαρμόστε το 2 φορές την ημέρα στην
επιδερμίδα (εφόσον δεν εκτίθεστε σε ήλιο, αλλιώς κάθε βράδυ).
Eνυδατικό τζελ προσώπου • 50 γρ. τζελ αλόης •10 σταγόνες λάδι καλέντουλας •10
σταγόνες αιθέριο έλαιο λιβανιού •10 σταγόνες αιθέριο έλαιο πορτοκαλιού • 5
σταγόνες αιθέριο έλαιο γερανιού Αναμείξτε τα συστατικά με τη σειρά που
αναφέρονται μέχρι να γίνουν ένα ομοιογενές μείγμα. Eφαρμόστε το κάθε βράδυ
στην επιδερμίδα.
Για μεικτό και αφυδατωμένο δέρμα Στην basic face cream της «Apivita»(ή σε
άλλη κρέμα βάσης 50 ml) προσθέστε: • 20 σταγόνες λάδι καλέντουλας • 3

21. 21
σταγόνες αιθέριο έλαιο λεβάντας • 5 σταγόνες αιθέριο έλαιο λεμονιού Αναμείξτε
τα συστατικά με τη σειρά που αναφέρονται μέχρι να γίνει ένα ομοιογενές μείγμα.
Eφαρμόστε το 2 φορές την ημέρα στην επιδερμίδα (εφόσον δεν εκτίθεστε στον
ήλιο, αλλιώς κάθε βράδυ).
Για στρεσαρισμένες και ευαίσθητες επιδερμίδες Στην basic face cream της
«Apivita» (ή άλλη κρέμα βάσης 50 ml) προσθέστε: • 20 σταγόνες λάδι
καλέντουλας • 5 σταγόνες αιθέριο έλαιο λεβάντας • 5 σταγόνες αιθέριο έλαιο
γερανιού Αναμείξτε τα συστατικά με τη σειρά που αναφέρονται μέχρι να γίνει ένα
ομοιογενές μείγμα. Eφαρμόστε το 2 φορές την ημέρα στην επιδερμίδα (εφόσον δεν
εκτίθεστε στον ήλιο, αλλιώς κάθε βράδυ).
Περιγραφή
Το όνομα καλέντουλα προέρχεται από τη λατινική λέξη «kalendae» (καλένδες)
που σημαίνει πρώτη μέρα του μήνα πιθανώς γιατί η καλέντουλα ανθίζει τις πρώτες
μέρες των περισσότερων μηνών του χρόνου. Το officinalis δείχνει την
παραδοσιακή φαρμακευτική χρήση του φυτού.
Ανήκει στην οικογένεια των Συνθέτων. Είναι φυτό ετήσιο και το γνωρίζουμε όλοι.
Η καταγωγή του είναι από την Αίγυπτο και το καλλιεργούμε συχνά στους κήπους.
Υπάρχουν πολλές ποικιλίες με άνθη κίτρινα ή ζωηρά πορτοκαλιά, απλά ή διπλά,
με φύλλα μεγάλα, στενά στη βάση, φαρδύτερα και στρογγυλεμένα στην κορυφή.
 Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα άνθη του φυτού. Τα άνθη της
καλέντουλας έχουν θεωρηθεί ευεργετικά για τη μείωση των φλεγμονών, τη
γρήγορη αποθεραπεία πληγών και τις αντισηπτικές τους δυνατότητες.
Έχουν χρησιμοποιηθεί για να θεραπεύσουν ποικίλες δερματικές ασθένειες και
είναι αποτελεσματικά ενάντια στα δερματικά έλκη.
Όταν λαμβάνονται εσωτερικά ως τσάι, μπορούν να αντιμετωπίσουν έλκη του
στομάχου φλογώσεις, φλεγμονές.
Ένα από τα πολλά πλεονεκτήματα της Καλέντουλας είναι ότι καθαρίζει το αίμα,
επισπεύδει την επούλωση των πληγών και λειαίνει τις ανωμαλίες του δέρματος.
Πολλοί γιατροί πιστεύουν ότι η Καλέντουλα είναι ένα σημαντικό φάρμακο σε
περιπτώσεις μη εγχειρήσιμου καρκίνου.
Συστατικά: Τα άνθη της περιέχουν αιθέρια έλαια, σαπωνίνες, φλαβονοειδή,
βιταμίνη C, ασβέστιο, καροτένια (πρόδρομα μόρια της βιταμίνης Α) και
σημαντικές ποσότητες πυριτίου.
Ο συνδυασμός του πυριτίου και της προστατευτικής βλέννας που περιέχει,
καθιστά την καλέντουλα ένα από τα πιο σημαντικά βότανα για την αντιμετώπιση
των δερματικών προβλημάτων για την ίαση των οποίων ο οργανισμός πρέπει να
αναπλάσει νέους ιστούς.
Πυρίτιο: Ανήκει στα μέταλλα και βοηθά στην απορρόφηση του ασβεστίου από τον
οργανισµό. Επίσης συντελεί στην υγεία του δέρµατος και συμμετέχει στην
ανάπτυξη των µαλλιών, των νυχιών και των δοντιών.
Επιπλέον, οι πηκτίνες που περιέχονται στα φύλλα της την καθιστούν ενυδατικό
παράγοντα. Ακόμη δίνει ελαστικότητα στο δέρμα και βοηθάει στην αντιμετώπιση
των ραγάδων και των ρυτίδων.
Τα πέταλα και η γύρη της καλέντουλας περιέχουν τριτερπενοειδείς εστέρες και
καροτενοειδή, και τα αντιοξειδωτικά φλαβοξανθίνη και χρυσοξανθίνη που είναι

22. 22
και η πηγή του κίτρινο πορτοκαλί χρώματος.
Τα φύλλα και τα κοτσάνια περιέχουν άλλα καροτενοειδή, λουτεΐνη ως επί το
πλείστων (80%), ζεαξανθίνη (5%), και β-καροτένιο. Εκχυλίσματα του φυτού,
επίσης, χρησιμοποιούνται ευρέως στα καλλυντικά λόγω της παρουσίας ενώσεων,
όπως σαπωνίνες, ρητίνες και αιθέρια έλαια.
Τα άνθη περιέχουν φλαβονογλυκοσίδες, τριτερπενικούς ολιγογλυκοσίδες,
τριτερπενικούς γλυκοσίδες τύπου oleanane, σαπωνίνες, και σεσκιτερπενικούς
γλυκοσίδες.
Παραδοσιακές χρήσεις: Η χρήση του φυτού έχει μακρά παράδοση. Τα λουλούδια
χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Ελλάδα, Ρώμη, Μέση Ανατολή και Ινδία ως
θεραπευτικό φυτό και ως χρωστική για υφάσματα, τρόφιμα και καλλυντικά.
Τα λουλούδια της θεωρούνται βρώσιμα και χρησιμοποιούνται στις σαλάτες ως
γαρνιτούρα ή για να προσθέσουν χρώμα αντί για το πολύ πιο ακριβό σαφράν.
Η καλέντουλα είναι επίσης από τα πιο γνωστά φαρμακευτικά βότανα και
χρησιμοποιείται στη δυτική θεραπευτική ήδη από τον 12ο αιώνα. Έχει
χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση πονόδοντων, σαν αντισπασμωδικό ιδιαίτερα
για το στομάχι και την δυσμηνόρροια, σαν τονωτικό του ήπατος, εφιδρωτικό,
αντιεμετικό, αντισκορβουτικό.
Ιδιότητες και σύγχρονες χρήσεις: Η καλέντουλα έχει θεραπευτικές ιδιότητες,
καταπραΰνει τους ερεθισμούς του δέρματος και του ερυθήματος και είναι ιδανική
για το ευαίσθητο και ερεθισμένο δέρμα. Επίσης είναι ενυδατική και μαλακτική.
Τοπικά έχει χρησιμοποιηθεί για κιρσούς, αιμορροΐδες, έκζεμα και επιπεφυκίτιδα.
Φαρμακολογικές μελέτες φυτών έχουν δείξει ότι εκχυλίσματα καλέντουλας μπορεί
να έχουν αντι -ιικές, αντι-γονιδιοτοξικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.
Η καλέντουλα είναι για τις πληγές ότι είναι η άρνικα για τους μώλωπες. Και τα
δύο φυτά θεωρούνται αποτελεσματικά ειδικά για τραυματισμούς.
Ενδείκνυται σε περιπτώσεις τραυματισμών των μυών και των τενόντων και όπου
υπάρχει έντονη φλεγμονή. Στο Παρίσι το 1849, χρησιμοποιήθηκε από γιατρούς σε
πολλά θύματα που είχαν θραύσματα στα οστά από τραύματα σφαιρών, των οποίων
τα άκρα υπό άλλες συνθήκες θα είχαν ακρωτηριαστεί, σώθηκαν με την εφαρμογή
και αποτελεσματικότητα της καλέντουλας.
Όταν εφαρμόζεται εξωτερικά, ιδιαίτερα τα άνθη, προσφέρουν ανακούφιση από
τους πονοκεφάλους και τον πονόδοντο
 Θεραπευτικές Ιδιότητες : Τα αιθέρια έλαια αναστέλλουν τον πολλαπλασιασμό
των βακτηριδίων και μυκήτων, οι δε σαπωνίνες ενεργούν αντιφλεγμονικά.
Η καλέντουλα ενισχύει επιπλέον το ανοσοποιητικό σύστημα, ενεργεί
αντισπασμωδικά και ευνοεί την έκκριση χολής.
Η καλεντούλα δρα ως αντιφλεγμονώδες, αντισηπτικό, στυπτικό, επουλωτικό,
αντιμυκητιακό, εμμηναγωγό.
Είναι ένα από τα καλύτερα βότανα για την θεραπεία δερματικών προβλημάτων
που οφείλονται σε μόλυνση ή φυσική βλάβη.
Χρησιμοποιείται επίσης σε κάθε εξωτερική αιμορραγία, τραύμα, μωλωπισμό ή
διάστρεμμα.
Είναι ευεργετική για τα τραύματα που επουλώνονται αργά και για δερματικά και

23. 23
κιρσώδη έλκη.
Είναι ιδανική ως πρώτη βοήθεια σε ελαφρά εγκαύματα.
Χρησιμοποιείται για την θεραπεία γαστρικών και δωδεκαδακτυλικών ελκών.
Σαν εμμηναγωγό βοηθά σε περιπτώσεις καθυστέρησης και επώδυνης
εμμηνορροής.
Κατά των τσιμπημάτων της σφίγγας και της μέλισσας και κατά των κρεατοελιών.
Συντηρεί και διατηρεί υγιή τα αιμοφόρα αγγεία. Είναι και κατά της ακμής, με
επαλείψεις.
Σαν χολαγωγό βοηθά σε προβλήματα της χοληδόχου κύστης και σε ασαφή πεπτικά
προβλήματα που χαρακτηρίζουμε ως δυσπεψία.
Χρήση : Τις εξαιρετικές της ικανότητες δείχνει η καλέντουλα στους
τραυματισμούς του δέρματος και των βλεννογόνων.
Κομπρέσες με τσάι ή αραιωμένο βάμμα μπορούν να θεραπεύσουν πληγές που
επουλώνονται δύσκολα, μολύνσεις των νυχιών, εγκαύματα, αποστήματα, ουλές
και έλκη των κνημών.
Οι γαργάρες με τσάι βοηθούν σε περίπτωση στοματίτιδας και φαρυγγίτιδας.
Την παρασκευάζουμε ως έγχυμα (ρίχνουμε σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό 1-2
κουταλάκια του τσαγιού και το αφήνουμε για 10-15 λεπτά). Για τοπική θεραπεία
μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κατάπλασμα ή κομπρέσα.
Λάδι Καλέντουλας, παρασκευή και ιδιότητες : Για την παρασκευή του λαδιού της
θα χρειαστούμε αποξηραμένα άνθη καλέντουλας και έξτρα παρθένο ελαιόλαδο.
Αν τα άνθη δεν είναι στεγνά, είναι προτιμότερο να είναι αποξηραμένα διαφορετικά
υπάρχει κίνδυνος να εμπεριέχουν υγρασία η οποία κατά την παραμονή στο βάζο
θα μπορούσε να προκαλέσει μούχλα. Αγοράστε μια γλάστρα καλέντουλας και
κόβετε από κει κάθε φορά που χρειάζεστε να κάνετε λάδι.
Η αναλογία παρασκευής είναι: 1 μέρος βοτάνου σε 4 μέρη λαδιού. Τοποθετήστε
τα άνθη σε ένα βαζάκι και συμπληρώστε με λάδι. Κλείστε καλά, ανακινήστε και
τοποθετήστε το ώστε να το βλέπει ήλιος.
Την πρώτη εβδομάδα ανακινείτε συνεχώς, το αφήνετε για 1 μήνα περίπου. Μετά
το σουρώνετε σε ύφασμα και αποθηκεύετε σε σκουρόχρωμο βαζάκι, διατηρείται
σε μέρος σκιερό και δροσερό.
Το λάδι καλέντουλας χρησιμοποιείται σαν βάση για μασάζ, και για την παρασκευή
θεραπευτικών και καλλυντικών κρεμών.
Η καλέντουλα αποτελεί ένα από τα καλύτερα βότανα για την αντιμετώπιση
δερματικών προβλημάτων όπως ακμή, εκζέματα, ερεθισμοί, κιρσοί αλλά και
προβλήματα όπως έλκος στομάχου.
Σε περιπτώσεις φλεβίτιδας, κιρσωδών έλκων, κρυοπαγημάτων και εγκαυμάτων, η
αλοιφή φέρνει μεγάλη ανακούφιση.

24. 24
1.11 Λεβάντα
Η λεβάντα (επ. ονομ. Lavandula) είναι γένος φυτών που ανήκει στην οικογένεια των
Χειλανθών (Labiatae). Το γνωστότερο γένος είναι η λαβαντούλα, που περιλαμβάνει
γύρω στα 25 είδη. Είναι ιθαγενές των παραμεσόγειων περιοχών. Επίσης, απαντάται
στα Κανάρια Νησιά, στην Ινδία και σε άλλες ασιατικές χώρες. Το αιθέριο έλαιο που
περιέχουν τα φύλλα της χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία και για τη θεραπεία
νευρασθενειών. Έχει επίσης αντισηπτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται στην
επούλωση τραυμάτων. Σε μεγάλες δόσεις η λεβάντα δρα ως υπνωτικό και ναρκωτικό.
Οι ιαματικές της ιδιότητες ήταν γνωστές από την αρχαιότητα και αναφέρονται στο
Διοσκουρίδη, τον Πλίνιο και το Γαληνό.
Περιγραφή
Πρόκειται για φυτό φρυγανώδες και πολύκλαδο, με όρθιους βλαστούς που φύονται
από τη βάση. Είναι, συνεπώς, θάμνος, με ύψος 30 έως 80 εκατοστά. Έχει
γκριζοπράσινα φύλλα, στενά ώς λογχοειδή. Οι ανθοφόροι βλαστοί καταλήγουν σε
ταξιανθία τύπου στάχεος.
Το αιθέριο έλαιο της λεβάντας χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, τη σαπωνοποιία
και στη φαρμακευτική ως τονωτικό και αντικαταρροϊκό. Κύριο συστατικό του είναι η
χημική ένωση οξικό λιναλύλιο. Εκτός αυτού, περιέχει αλκοόλες.
Καλλιέργεια
Η λεβάντα καλλιεργείται σε εδάφη πλούσια σε ασβέστιο, καθώς αυτό βελτιώνει την
ποιότητα του αιθερίου ελαίου της και βοηθά την ανάπτυξη του φυτού. Το έδαφος
καλλιέργειας πρέπει να είναι ελαφρύ και χαλικώδες, γι’ αυτό και το φυτό
προσφέρεται για καλλιέργεια σε εκτάσεις ακατάλληλες για άλλου τύπου
καλλιέργειες. Δεν αγαπά, επίσης, ιδιαίτερα την υγρασία, αλλά ούτε και την ολοσχερή
ξηρασία. Σήμερα καλλιεργείται στην Ισπανία, τη Γαλλία, τη Βουλγαρία και αρκετές
χώρες της Βόρειας Αφρικής. Στην Ελλάδα καλλιεργείται στην Αρκαδία, την
Κεφαλληνία, τις Σέρρες την Κομοτηνή και τη Σαμοθράκη.
Πολλαπλασιάζεται με σπόρους, με μοσχεύματα και με παραφυάδες. Η συλλογή
(συγκομιδή) γίνεται κατά το στάδιο πλήρους ανθοφορίας, οπότε και μπορεί να ληφθεί
η μέγιστη ποσότητα (και ποιότητα) αιθερίου ελαίου.

25. 25
Κοινά ονόματα
Το κοινό όνομα λεβάντα αναφέρεται κυρίως στο άλλο αυτοφυές αλλά και
καλλιεργούμενο είδος Λεβάντα η στενόφυλλος (Lavandula angustifolia).
Στον ελληνικό χώρο καλλιεργείται πιο πολύ το είδος Λεβάντα η στοιχάς (Lavandula
stoechas). Αυτή είναι γνωστή και με τα ονόματα:
αγριολεβάντα
λαμπρή
λαβαντή
χαμολίβανο
μυροφόρα
καραμπάσι
Αβαγιανός
Λεβάντα η στοιχάς.
1.12 Ρίγανη
Η ρίγανη (Ορίγανον το κοινόν, Origanum vulgare) είναι αρωματικό ποώδες,
πολυετές, ιθαγενές και θαμνώδες φυτό της Μεσογείου και της Κεντρικής Ασίας.
Ανήκει στο γένος Ορίγανο της τάξης των λαμιωδών αγγειόσπερμων δικότυλων
φυτών.
Το φυτό έχει ύψος 20-80 εκ., έχει φύλλα αντίθετα μήκους 1-4 εκ. Αναπτύσσεται καλά
σε εδάφη με pH 6-9 και μπορεί να εκμεταλλευτεί , όταν καλλιεργείται, ακόμα και
πολύ φτωχά , ξηρικά και πετρώδη εδάφη. Τα άνθη της έχουν χρώμα άσπρο-μώβ και
ανθίζει από Ιούνιο κυρίως μέχρι Αύγουστο αναλόγως της περιοχής.

26. 26
Χαρακτηριστικά
Η Ελληνική ρίγανη (Greek Oregano) είναι φυτό πολυετές και ποώδες η ποιότητα της
θεωρείται από τις καλύτερες παγκοσμίως. Η ρίγανη πέρα από το χαρακτηριστικό
άρωμα και γεύση που αφήνει στο φαγητό έχει και πάρα πολλές φαρμακευτικές
ιδιότητες, με κυριότερη (γνωστή φαρμακευτικά) δραστική ουσία την καρβακρόλη.
Στην Ελλάδα η ρίγανη είναι αυτοφυής και βρίσκεται σε ορεινές και βραχώδεις
περιοχές.
Φαρμακευτικές ιδιότητες
Είναι αντιδιαρροϊκή, αντιφλεγμονώδης, βακτηριοκτόνα. Υπό μορφή αφεψημάτων
χρησιμοποιείται για την ατονία των εντέρων, αποχρεμπτικό για το βήχα, βοηθάει
στην υπέρταση και την αρτηριοσκλήρυνση. Το αιθέριο έλαιο της ρίγανης
(οριγανέλαιο) χρησιμοποιείται για τον πονόδοντο. Η ρίγανη έχει 12 φορές
περισσότερο αντιοξειδωτική δράση από το πορτοκάλι, 30 από την πατάτα και 42 από
το μήλο. Επίσης με λίγη ρίγανη στην τροφή των πτηνών σας κρατάτε τις αρρώστιες
μακριά τους..
Μία άλλη κύρια χρήση της είναι κατά των χρόνιων ρευματισμών. Οι αρχαίοι Έλληνες
γνώριζαν τη θεραπευτική της αξία και τη χρησιμοποιούσαν πίνοντας το τσάι της σε
κολικούς και εξωτερικά σε πρηξίματα και για το στραβολαίμιασμα.
Χρήση
Χρησιμοποιείται ως καρύκευμα κυρίως στη μαγειρική αλλά και σπανιότερα ως
αφέψημα, το οποίο αναφέρεται ως εξαιρετικό κατά του βήχα. Χρησιμοποιείται
ιδιαίτερα στη χωριάτικη σαλάτα. Είναι το βασικό καρύκευμα των χωρών της
Μεσογείου και βασικό συστατικό της Ελληνικής, αλλά και της Ιταλικής κουζίνας.
Συλλογή
Η συλλογή της ρίγανης γίνεται κατά την ανθοφορία του φυτού, τα άνθη αυτά
ξεραίνονται σε ειδικά υπόστεγα ή ξηραντήρια και στη συνέχεια τρίβονται και
κοσκινίζονται.
Επειδή η συλλογή της απαιτεί αρκετά εργατικά χέρια, η έλλειψη τους οδήγησε σε
οργανωμένη καλλιέργεια στις περιοχές όπως Μαυρούδα, Τρικάλων και της
Καρδίτσας. Στις Η.Π.Α η κατανάλωση της ρίγανης αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια και
έτσι άρχισε η καλλιέργεια της σε διάφορες περιοχές του νότου αλλά και στο Μεξικό.

27. 27
1.13 Τσουκνίδα
Η τσουκνίδα (ή τσουκνίθα) ανήκει στο γένος των αγγειόσπερμων φυτών Κνίδη και
στην οικογένεια των Κνιδοειδών. Πρόκειται για μονοετές ή πολυετές, ποώδες,
αυτοφυές φυτό, με 40 περίπου είδη παγκοσμίως.
Ο βλαστος της φτάνει σε ύψος το 1 μέτρο ενώ τα άνθη της είναι μικρά και άοσμα.
Ολόκληρο το φυτό καλύπτεται από αδενώδεις τρίχες που κατά την επαφή τους με το
δέρμα προκαλούν φαγούρα, πολλές φορές έντονη, τσούξιμο και κοκκινίλα σαν
τσίμπημα κουνουπιού, ενώ σπανιότερα αλλεργικές διαταραχές.
Αυτό οφείλεται σε ένα δηλητηριώδες υγρό, που περιέχουν οι λεπτές βελόνες του
φυτού στη σύσταση του οποίου υπάρχει μυρμηκικό οξύ, ακετυλοχολίνες και
ισταμίνες, οι οποίες όμως βελόνες καταστρέφονται με το βράσιμο ή το ψήσιμο. Το
πιο δηλητηριώδες είδος τσουκνίδας είναι το γνωστό με την ονομασία φύλλο του
διαβόλου που βρίσκεται στη νήσο Τιμόρ.
Είδη
Στην Ελλάδα απαντώνται τα εξής είδη:
 Κνίδη η δίοικος (Urtica dioica)
 Κνίδη η καυστηρά (Urtica urens)
 Κνίδη η μεμβρανώδης (Urtica membranacea)
 Κνίδη η σφαιριοδιόφορος (Urtica pilulifera)
Άλλα σημαντικά είδη εκτός Ελλάδας είναι:
 Κνίδη η καννάβινος (Urtica cannabina) είδος της Ασίας κλωστικό.
 Κνίδη η καυστηρώτατη (Urtica urentissima) (devil's leaf, φύλλο του
διαβόλου)
 Κνίδη η θηριώδης (Urtica ferox). Ενδημικό είδος της Νέας Ζηλανδίας. Το
τσίμπημα αυτού του είδους μπορεί να προκαλέσει ακόμα και το θάνατο.
Χρήσεις
Οι τσουκνίδες ουσιαστικά είναι ζιζάνια, όμως σε μερικές περιοχές κάποια είδη έχουν
μεγάλη οικονομική σημασία. Για παράδειγμα, από ένα είδος τσουκνίδας στην Ασία
λαμβάνονται κλωστικές ίνες από τον βλαστό για την παραγωγή υφασμάτων ενώ
αποξηραμένες τσουκνίδες δίνονται σαν τροφή σε ζώα. Η τσουκνίδα είναι πλούσια σε

28. 28
μεταλλικά άλατα: ασβέστιο, χαλκό, χλώριο, κάλιο, πυρίτιο, νάτριο, σίδερο.Το
αφέψημα του είδους Κνίδη η καυστηρά (Urtica urens), που βρίσκεται και στην
Ελλάδα, είναι εξαιρετικό διουρητικό και κατά της πέτρας της χολής, ενώ ο χυμός των
σπόρων του σταματά την αιμορραγία. Σύμφωνα με ορισμένους βοτανολόγους βοηθά
στην αντιμετώπιση δερματικών εκζεμάτων, συμβάλλει στην μείωση του ουρικού
οξέος και γενικώς συμβάλλει στην καλή κυκλοφορία του αίματος. Επίσης
χρησιμοποιείται για την καταπολέμηση της τριχόπτωσης. Το είδος κνίδη η δίοικος
χρησιμοποιείται ευρέως και στην κουζίνα. Χάρη στα θρεπτικά συστατικά που
περιέχει, το υψηλό ποσοστό σε λευκώματα και σε βιταμίνη C οι τσουκνίδες
καταναλώνονται ως σαλάτα, σούπα και πολλές φορές αντικαθιστούν το σπανάκι. Η
καυστικότητα των τριχιδίων εξουδετερώνεται με το στίψιμο ή με κοχλαστό νερό. Για
κατανάλωση θεωρούνται καλύτεροι οι νεαροί τρυφεροί βλαστοί. Όλα τα μέρη του
φυτού, υπέργεια και υπόγεια μπορούν να αποξηρανθούν και χρησιμοποιούνται στην
παραδοσιακή ιατρική. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην κηπουρική για την
καταπολέμηση της ψώρας. Γι αυτό το σκοπό αναμειγνύονται 500-700 γρ. χλωρής ή
200 γρ. αποξηραμένης τσουκνίδας με 5 λίτρα κρύου νερού για ένα εικοσιτετράωρο.
Μετά ψεκάζονται τα προσβεβλημένα φυτά.
1.14 Φασκόμηλο
Γενικά:
Το φασκόμηλο ή φασκομηλιά στα αγγλικά η κοινή του ονομασία είναι sage, ή garden
sage, ή common sage. Το φασκόμηλο, πολυετές, θαμνώδες, με πολυάριθμα κλαδιά,
ύψους μέχρι μισό μέτρο, βρίσκεται σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας κυρίως σε
ξηρούς και πετρώδεις τόπους.
Περιγραφή:
Τα φύλλα του είναι επιμήκη και παχιά, χρώματος λευκοπράσινου. Τα άνθη του
φύονται κατά σπονδύλους, είναι χρώματος μοβ και ανθίζουν από το Μάιο ως τον
Ιούνιο.
Χρήσεις:
Το φυτό έχει έντονη αρωματική οσμή και καλλιεργείται για τις φαρμακευτικές
ιδιότητες του, ως αφέψημα και ως καρύκευμα. Τα φύλλα που είναι και το κατεξοχήν
χρησιμοποιούμενο μέρος του φυτού συλλέγονται λίγο πριν ή κατά την αρχή της
ανθοφορίας με ξηρό και ηλιόλουστο καιρό, το Μάιο ή τον Ιούνιο και ξηραίνονται στη
σκιά.Τα φύλλα έχουν αντισηπτικές, αποχρεμπτικές και σπασμολυτικές ιδιότητες.Το

29. 29
φυτό έχει στομαχικές, τονωτικές και καρδιοτονωτικές ιδιότητες ενώ χρησιμοποιείται
και κατά των νευραλγιών. Η φασκομηλιά χρησιμοποιείται στη θεραπευτική με τη
μορφή αφεψήματος εσωτερικά ως ανθιδρωτικό (ιδιαίτερα κατά του νυχτερινού
ιδρώτα φυματικών και νευρασθενών).Το φασκόμηλο με τη μορφή αφεψήματος είναι
ιδανικό για την θεραπευτική του στόματος σε περίπτωση τραυματισμών, άφτρων,
φαρυγγίτιδας και κατά της ουλίτιδας. Ελαττώνει τα αέρια του εντέρου, είναι
διουρητικό και εμμηναγωγό. Ακόμη είναι αιμοστατικό, και τοπικό αναισθητικό του
δέρματος. Επίσης έχει αντιβιοτική, αντιμυκητική, αντισπασμωδική και
υπογλυκαιμική δράση. Στον αρχαίο κόσμο το χρησιμοποιούσαν για δαγκώματα
φιδιών και εντόμων, για να αυξήσουν τη γονιμότητα των γυναικών και για να
διώχνουν τα κακά πνεύματα κτλ.
Ως αφέψημα:
Στις περιοχές της Μεσογείου αποξηραίνεται και πίνεται ως αφέψημα, το γνωστό
φασκόμηλο. Το αφέψημα λαμβάνεται και σερβίρεται αμέσως μετά το βράσιμο. Αν
παραμείνει αρκετή ώρα μαζί με τα φύλλα που έβρασαν, οι πικρές ουσίες μέσα στο
αφέψημα αυξάνονται και η γεύση του γίνεται δυσάρεστη. Στη μαγειρική
χρησιμοποιείται για τον αρωματισμό διαφόρων ζωμών, φαγητών και του ξιδιού ενώ
θεωρείται και μελισσοτροφικό φυτό παρέχοντας μέλι εκλεκτής ποιότητας. Η γεύση
του είναι αρκετά πιπεράτη και ταιριάζει πολύ με λιπαρά κρεατικά και τυριά. Επίσης
ταιριάζει με ψάρια και θαλασσινά. Σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, η χρήση του έχει
θετική επίδραση στη θεραπεία του Αλτσχάιμερ και στην υπερλιπιδαιμία.Πάντως η
χρήση του πρέπει να γίνεται με σύνεση γιατί υπάρχουν περιπτώσεις δηλητηρίασης
από υπερβολική χρήση που οφείλεται κυρίως στην ουσία θουγιόνη που υπάρχει στο
φυτό.
1.15 Χαμομήλι
Γενικά:είναι η κοινή ονομασία για πολλά ποώδη φυτά που ανήκουν στην οικογένεια
Αστεροειδή. Περιλαμβάνονται περί τα 70 είδη. Τα είδη που χρησιμοποιούνται πιο
συχνά είναι τα εξής: Matricaria chamomilla (γνωστό επίσης Matricaria recutita, στην
Ελληνική γλώσσα Ματρικαρία το χαμαίμηλον ή Χαμαίμηλον το κοινόν),χαμομήλι,
χαμόμηλο, μουγιόχορτο (στην Κύπρο), γερμανικό χαμομήλι ή άγριο χαμομήλι. Είναι
το πιο δημοφιλές είδος. Chamaemelum nobile, ρωμαϊκό, αγγλικό ή χαμομήλι του
κήπου (η παραλλαγή C. nobile ‘Treneague’ χρησιμοποιείται για την δημιουργία
χλοοταπήτων του είδους). Τσάι από χύμα άνθη χαμομηλιού. Τα δύο παραπάνω είδη
είναι πολύ δημοφιλή για την παρασκευή ροφήματος. Πολλά φυτά που δεν
χρησιμοποιούνται τόσο για αυτόν τον σκοπό μοιάζουν σε μεγάλο βαθμό με τα
παραπάνω. Οι συγγενείς και σωσίες αυτοί είναι: Anthemis arvensis, άγρια μαργαρίτα
ή χαμομήλι του βουνού. Anthemis cotula, Ανθέμιδα η αρουραία, δυσώδες χαμομήλι ή
σκυλοχαμόμηλο. Cladanthus mixtus, μαροκινό χαμομήλι. Cota tinctoria, Ανθεμίδα η

30. 30
βαφική. Παραδοσιακά με τον βρασμό της παραγόταν χρωστική κίτρινου χρώματος.
Eriocephalus punctulatus, χαμομήλι του Κέιπ. Matricaria discoidea, Ματρικάρια η
δισκοειδής ή Χαμομήλι το αστεφάνωτο (αποκαλούμενο έτσι επειδή το άνθος του δεν
έχει πέταλα). Tripleurospermum inodorum, μαργαρίτα, άοσμο χαμομήλι. Το
χαμομήλι έχει ηρεμιστικές, τονωτικές αλλά και αντισηπτικές και εντομοκτόνες
ιδιότητες. Δρα επίσης κατά των αερίων των εντέρων. Με απόσταξη των ανθέων
λαμβάνεται πολύτιμο
αιθέριο έλαιο οι ιδιότητες του οποίου μοιάζουν με εκείνες του αιθέριου ελαίου της
Ανθεμίδος της ευγενούς (Anthemis nobilis), ιθαγενούς φυτού της Καλιφόρνιας όπου
και καλλιεργείται ως διακοσμητικό.
1. Ηρεμεί τα νεύρα και ανακουφίζει από έντονα συναισθηματικά προβλήματα.
2. Χρησιμοποιείται κατά της αϋπνίας (ενισχύοντας τον ύπνο), της ανησυχίας και
της νευρικής έντασης. Αρκεί να πιείτε λίγο χαμομήλι 30 με 45 λεπτά πριν
ξαπλώσετε στο κρεβάτι. Θα καταφέρει να διώξει τα άγχη σας, να σας
χαλαρώσει με το απαλό του άρωμα και τελικά να σας οδηγήσει σε ένα βαθύ
και ποιοτικό ύπνο, δρώντας χαλαρωτικά στο νευρικό σύστημα.
3. Είναι ηρεμιστικό σε καταστάσεις στρες, ημικρανίες, νευραλγίες και ζαλάδες.
Το χαμομήλι είναι γνωστό για τις φυσικές αγχολυτικές του ιδιότητες, οι
οποίες βοηθούν στη χαλάρωση των νεύρων, ενώ έχει χρησιμοποιηθεί για την
αγωγή της Γενικευμένης Αγχώδους Διαταραχής. Μπορείτε να ανακόψετε την
αυξανόμενη πορεία ενός πονοκεφάλου ή μιας ημικρανίας, πίνοντας λίγο
αφέψημα χαμομηλιού, το οποίο θα σας ανακουφίσει πριν ο πόνος γίνει
χειρότερος.
4. Επουλώνει τις πληγές, τα εγκαύματα και καταπραΰνει τα εκζέματα.
5. Είναι αντιφλεγμονώδες (το οφείλει στα συστατικά χαμαζουλίνη και α-
δισαβολόλη). Είναι ωφέλιμο απέναντι σε διάφορες φλεγμονές,
συμπεριλαμβανομένων και των γαστρεντερικών μολύνσεων, φλεγμονών των
ματιών ή του δέρματος, του εντέρου, των ελκών στο στόμα, της ουλίτιδας κ.ά.
εφαρμόζοντας τοπικά αφέψημα χαμομηλιού, το οποίο έχουμε αφήσει να
κρυώσει, προσφέρουμε λύση σε διάφορα δερματικά προβλήματα, από ακμή,
μέχρι ερεθισμούς του δέρματος και μολύνσεις από μύκητες. Σύμφωνα με
έρευνες, μάλιστα, η τοπική εφαρμογή χαμομηλιού σε έκζεμα μπορεί να έχει
το 60% της αποτελεσματικότητας.

31. 31
Κεφάλαιο 2ο
Τα προϊόντα του τόπου μας
2.1 Γλυκά του κουταλιού
Ας αρχίσουμε με τα γλυκά του κουταλιού, μιας και όλοι είμαστε λάτρεις του γλυκού.
Σε όποιο σπίτι και αν πάμε σήμερα, μια νοικοκυρά με τον καφέ, θα σου σερβίρει και
ένα γλυκό του κουταλιού, όχι της προτίμησής σου αλλά αυτό που φημίζεται στον
τόπο της, και αυτό φυσικά που έχει φτιάξει ή αγοράσει, περισσότερο οι γιαγιάδες
φυσικά, γιατί τα φτιάχνουν και μόνες τους, και θέλουν να παινευτούν και λίγο για τον
κόπο τους αλλά και για το αποτέλεσμα, δεν πειράζει αν εσένα δεν σου άρεσε το
γλυκό ,επιβάλλεται να πεις μια καλή κουβέντα, γιατί τα υλικά είναι δικά τους και τα
αξιοποιούν με τον καλύτερο τρόπο , μας γλυκαίνουν. Αυτό που κάνουν , είναι κάτι
σαν χόμπι.
Το χωριό μας, έχει έναν συνεταιρισμό, η ονομασία του είναι τόσο γλυκιά όσο και
αυτό που έχει μέσα, "Η μικρή λάκκα Σούλι". Οι γυναίκες φτιάχνουν διαφορά
παραδοσιακά προϊόντα , όλα μπορούμε να τα αγοράσουμε, και οι κάτοικοι, αλλά και
οι περαστικοί, που έρχονται για πρώτη φορά στο χωριό μας. Περαστικοί, και μη
περαστικοί, μπορούνε να επισκεφθούν τον συνεταιρισμό μας. Μιας και από
εξωτερική ομορφιά αλλά και εσωτερική, είναι εξίσου υπέροχος.
Ας γνωρίσουμε τον συνεταιρισμό μας.
εικόνα Συναιτερισμός θεσπρωτικόυ.
Ο συνεταιρισμός προέκυψε μετά από ένα σεμινάριο που έγινε, υπό την αιγίδα της
ΕΤΑΝΑΜ, στην περιοχή το 1995. Ήταν το κίνητρο για να ξεκινήσει η πρωτοπόρα
επιχείρηση.
Αρχικά ο γυναικείος συνεταιρισμός ξεκίνησε με 24 γυναίκες και στεγαζόταν σε χώρο
κάτω από το δημαρχείο. Τα πρώτα 2-3 χρόνια ήταν παρά πολύ δύσκολα γιατί οι
γυναίκες δουλεύανε με ελάχιστες ή και καθόλου απολαβές μιας και έπρεπε να
βάζουνε χρήματα για τα μηχανήματα του συσκευαστηρίου.

32. 32
Το 2000 περίπου ενταχθήκανε στο πρόγραμμα Leader με ποσοστό επιδότησης 50%.
Ταυτόχρονα έγινε αναπαλαίωση του υπάρχοντος κτιρίου που ήταν παλιό γυμνάσιο.
Τα πρώτα χρόνια η βοήθεια τόσο του Δήμου όσο και της Νομαρχίας Πρέβεζας ήταν
σημαντική. Παρά τις αρχικές δυσκολίες το μεράκι και η αγάπη αλλά και το πείσμα
για την επιτυχία του συνεταιρισμού έδεσε τις γυναίκες όμως οι οικονομικές
δυσκολίες των μελών, μιας και ήταν υποχρεωμένες να δουλεύουνε χωρίς να
πληρώνονται, ανάγκασε κάποιες από αυτές που αρχικά ξεκίνησαν τον συνεταιρισμό
να αποχωρήσουν για περισσότερα χρήματα. Έτσι μείνανε μετά δέκα εφτά και τώρα
είναι τελικά εννιά. Όμως οι κόποι και η υπομονή, όσων απομείνανε,
ανταμείφθηκαν.Τα προϊόντα που παράγουν είναι περιζήτητα σε όλη την Ελλάδα, από
Θεσσαλονίκη μέχρι Καλαμάτα, και πραγματικά δεν προλαβαίνουν τις παραγγελίες
καθώς για να διατηρήσουν την ποιότητα, δεν μπορούνε να παράγουνε μεγάλες
ποσότητες από τα προϊόντα, ειδικά τα γλυκά κουταλιού. Το μυστικό της γεύσης είναι
ότι τα φτιάχνουνε όπως οι γιαγιάδες τους: δεν βάζουνε καθόλου συντηρητικά και
διατηρούνται με την απόσταξη. Διατηρούνται για δύο χρόνια και αν δεν ανοιχτούν
πολύ περισσότερο ακόμα και μέχρι πέντε χρόνια. Παράγουνε γλυκό καρυδάκι, σύκο,
καρότο, κολοκύθι, νεραντζόλεμο , καρπούζι, δαμάσκηνο, βερίκοκο, πορτοκάλι,
μανταρίνι, κυδώνι, σταφύλι, νεραντζάκι. Παράγουνε όμως και ζυμαρικά, τραχανά,
χυλοπίτες, παραδοσιακές πίτες, κολοκυθόπιτες, λαχανόπιτες, τυρόπιτα, κρεατόπιτα,
ζυμαρόπιτα. Επίσης ο συνεταιρισμός αναλαμβάνει μπουφέ για κοινωνικές
εκδηλώσεις και διάφορα αλλά γλυκίσματα όπως μελομακάρονα, κουραμπιέδες,
δίπλες κ.λπ., μαρμελάδες μπακλαβά, λαχανόπιτες, αλλά αναλαμβάνουν και Catering
με παραδοσιακά προϊόντα.Στην αρχή τόσο το Θεσπρωτικό όσο και η Πρέβεζα και η
Λευκάδα, που έχουν τουρισμό, στήριξαν αρχικά τα προϊόντα μας, έγιναν επώνυμα.
Τώρα γίνονται ενέργειες ώστε ο συνεταιρισμός να πάρει το διαπιστευτήρια για
HACCP. Η αγορά ζητάει γλυκά Λάκκα Σούλι και στις μέρες μας που οι δουλειές
είναι δύσκολες οι γυναίκες είναι πολύ ευχαριστημένες.
Στη συνέχεια θα δούμε μερικές συνταγές
Σύκο:
Υλικά:
50 σύκα
2 κιλά ζάχαρη
αμύγδαλα ξεφλουδισμένα όσα και τα σύκα
γαρύφαλλα όσα και τα σύκα
χυμό από ένα λεμόνι
6 φλυτζάνες νερό.
Πως το κάνουμε:
Καθαρίζουμε τα σύκα, όχι από την μεριά που είναι το κοτσάνι αλλά από την κάτω, με
ένα μαχαιράκι κυκλικά, και τα τρυπάμε με ένα πηρούνι ή ξυλάκι για σουβλάκι σε 2-3
μεριές.
Σε μια κατσαρόλα βάζουμε τα σύκα και τα βράζουμε για 10 λεπτά. Το νερό πρέπει να

33. 33
είναι μπόλικο για νά έχουν χώρο τα σύκα.
Σουρώνουμε τα σύκα, ξεπλένουμε και ξανασουρώνουμε. Πρέπει να έχουν μαλακώσει
λίγο. Από την μεριά που τα κόψαμε (την κάτω μεριά) τους βάζουμε ένα αμύγδαλο.
Τα τρυπάμε και με ένα γαρύφαλλο στο πλάι.
Βάζουμε σε μια κατσαρόλα τις φλυτζάνες το νερό, την ζάχαρη και τα σύκα, ώστε να
γίνεται το σιρόπι και βράζουν μαζί τα σύκα. Ξαφρίζουμε αν χρειάζεται.
Βράζουμε για 15 λεπτά μόνο και αφήνουμε τα σύκα μέσα στο σιρόπι ολόκληρη την
νύχτα.
Την επόμενη μέρα βράζουμε το γλυκό μέχρι να δέσει και προς το τέλος ρίχνουμε τον
χυμό λεμονιού.
Τέλος τα βάζουμε σε αποστειρωμένα βαζάκια, όπως είναι ζεστά.
Καρότο:
εικόνα Γλυκό καρότο
Υλικά:
300 γρ. καρότο, πλυμένο και καθαρισμένο
300 γρ. ζάχαρη
1 λεμόνι, το ξύσμα του
Βάρος: 500 γρ., Προετοιμασία-Παρασκευή: 20΄
Πως το κάνουμε:
Κόβουμε το καρότο σε λεπτές λωρίδες με το «μαντολίνο» (το ειδικό εργαλείο κοπής
λαχανικών). Το βάζουμε σε μια μικρή κατσαρόλα μαζί με τη ζάχαρη και το ξύσμα
και τα τοποθετούμε σε χαμηλή φωτιά. Ανακατεύουμε και όταν η ζάχαρη αρχίσει να
λιώνει και να δημιουργείται σιρόπι, αφήνουμε για 10 λεπτά περίπου να βράσει. Το
γλυκό διατηρείται σε αποστειρωμένο βάζο.
Για να αποστειρώσουμε το βάζο, το βουτάμε σε μια κατσαρόλα με βραστό νερό για
μερικά λεπτά και το τοποθετούμε ανάποδα μέσα σε ένα ταψί πάνω σε μια καθαρή και
σιδερωμένη πετσέτα κουζίνας. Κάνουμε το ίδιο με το καπάκι. Βάζουμε το ταψί στο
φούρνο, στους 100°C για 10 λεπτά.

34. 34
Και τέλος , αν και υπάρχουν πάρα πολλές συνταγές και γλύκα του κουταλιού ..
φτάνουμε στο γλυκό φιρίκι.
Φιρίκι:
Υλικά:
25 μέτρια φιρίκια (1100 γραμ. καθαρισμένα)
1 κιλό ζάχαρη
3 κούπες νερό
4 - 5 γαρύφαλλα
1 ξύλο κανέλλας
1 πρέζα αλάτι
3 λεμόνια (το χυμό τους)
10 - 15 αμύγδαλα ασπρισμένα
Πως το κάνουμε:
Πλένουμε πολύ καλά τα φιρίκια.
Γεμίζουμε ένα μπολ (που υπολογίζουμε να χωράει τα καθαρισμένα μήλα) περίπου
μέχρι τη μέση με νερό και ρίχνουμε μέσα το χυμό από τα δύο λεμόνια.
Παίρνουμε ένα - ένα μηλαράκι και αφαιρούμε με το ειδικό εργαλείο (ή ένα μυτερό
μαχαιράκι) τα κουκούτσια του.
Έπειτα το ξεφλουδίζουμε με το εργαλείο καθαρισμού της πατάτας (ή ένα κοφτερό
μαχαιράκι), φροντίζοντας να μην αφήσουμε γωνίες, (ειδικά αν χρησιμοποιήσουμε
μαχαίρι) και το ρίχνουμε στο μπολ με το νερό και το λεμόνι, για να μη μαυρίσει.
Όταν τα καθαρίσουμε όλα, βάζουμε μια κατσαρόλα σε δυνατή φωτιά και ρίχνουμε τη
ζάχαρη με το νερό, το αλάτι και την κανέλλα με τα γαρύφαλλα.
Ξεπλένουμε καλά τα φιρίκια, τα ρίχνουμε κι αυτά στην κατσαρόλα (δεν χρειάζεται να
έχει πάρει βράση) και τα σκεπάζουμε μ᾿ ένα πιάτο (για να μείνουν βυθισμένα).
Μόλις αρχίσει ο βρασμός, χαμηλώνουμε τη φωτιά στο μισό και τ᾿ αφήνουμε να
βράσουν για 10', (στα 5' - 6' σβήνουμε το μάτι της κουζίνας και αφήνουμε να
συνεχιστεί το βράσιμο).
Αφήνουμε το γλυκό να σταθεί σκεπασμένο με το πιάτο, για 20 - 24 ώρες.

35. 35
Ασπρίζουμε και καβουρντίζουμε τα αμύγδαλα.
Την επόμενη μέρα, αφαιρούμε το πιάτο και ξαναβράζουμε το γλυκό μας μέχρι να
δέσει το σιρόπι, περίπου 15' - 20'.
Λίγο πριν το τέλος, προσθέτουμε τ᾿ αμύγδαλα και το χυμό λεμονιού, για να μη μας
ζαχαρώσει το γλυκό, αλλά και για αντισηπτικό και συντηρητικό.
Αφήνουμε το γλυκό να κρυώσει λίγο και το βάζουμε σε γυάλινα, ζεστά,
αποστειρωμένα βάζα και τα αναποδογυρίζουμε μέχρι να κρυώσουν τελείως.
2.2 Το γάλα μας.
Η κτηνοτροφία είναι μία απ’ τις παλιές δραστηριότητες του ανθρώπου στην
προσπάθεια να εξασφαλίσει την απαραίτητη ποσότητα τροφής ανακάλυψε ότι μερικά
ζώα δεν έπρεπε να τα σκοτώνουν και με τον καιρό να τα θρέφει και να τα σκοτώνει
όταν χρειάζεται. Υπήρχε ανάπτυξη κτηνοτροφίας και γεωργίας, είναι γνωστός στον
κόσμο.
Πρώτα τα ζώα τα ήθελαν περισσότερο για το κρέας το γάλα δεν το θεωρούσαν
προϊόν σημαντικό μετά την κτηνοτροφία αλλάζει σε εμπορικό χαρακτήρα και σιγά
σιγά με τα χρόνια όλοι ασχολούνταν με τα ζώα.
Μαθαίνοντας για το γάλα:
Τα γάλα είναι σημαντική τροφή για τον άνθρωπο απ' όταν γεννιόμαστε. Παράγεται
από τα ζώα , όπως πρόβατα, τα γίδια. και τις αγελάδες. Στα χωριά μας οι
περισσότεροι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, καλλιεργούν πολλές εκτάσεις
χωραφιών για να θρέψουν τα ζώα, και ρίχνουν λιπάσματα για τριφύλλι ,για βρώμη ,
καλαμπόκι ,στάρι και κριθάρι. Τα οποία τον Μάι τα κόβουν και τα αποθηκεύουν για
τον χειμώνα για τα ζωά.
Καθημερινά από πολύ νωρίς το πρωί περνάει ο γαλατάς και παίρνει το γάλα της
προηγούμενης μέρας, περνάει απο αρκετά χωριά, πολλά κιλά γάλα δίνονται την
ημέρα και όταν τελειώνει το πάει στην εταιρία όπου γίνεται η επεξεργασία των
μικροβίων γιατί το γάλα έχει πολλά μικρόβια και μετά τα διαχωρίζουν ανάλογα με τα
λιπαρά φτιάχνουν το φρέσκο,το παστεριομένο, το τυρί , το ανθόγαλο κ.α.

36. 36
εικόνα Ανθόγαλο
Υπάρχουν διάφορες εταιρείες γάλακτος όπως η Δωδώνη, η Ήπειρος κ.α. Το κάθε
γάλα έχει την δικιά του τιμή φθηνό εως ακριβό ανάλογα με τα κιλά που πηγαίνουν
τον μήνα
Οι μεγάλες μονάδες είναι υποχρεωμένες να τήρουν αυστρηρά κανόνες υγιεινής
,καθαρούς στάβλους, αρμεκτήρια και το γάλα να ψύχεται αμέσως μετά το άρμεγμα
γιατί μαζεύονται μικρόβια.
Από το γάλα φτιάχνονται πολλά Προϊόντα.
Όπως:
εικόνα Τυρί
α) Το τυρί: Ζεσταίνουν το γάλα μέχρι να καταλάβουν ότι ζεστάθηκε λίγο να είναι
χλιαρό, ρίχνουν την πιτιά όπου την αγοράζουν ( την οποία πιτιά παλιά την έφτιαχναν
απο τα έντερα αρνιών του γάλακτος) κι' όταν αυτό πήξει μετά απο μία ώρα το
ρίχνουν στην τσαντίλα ( ειδικό πανί ) και το στραγγίζουν.
Φεύγει το τυρόγαλο ( το ζουμί ) και το στερεό ειναι το τυρί το οποίο στην συνέχεια το
αλατίζουν και το βάζουν σε δοχεία.

37. 37
εικόνα γιαούρτι
β) Το γιαούρτι: Βράζουν το γάλα και το αφήνουν να είναι χλιαρό και ρίχνουν την
μαγιά γιαουρτιού και το σκεπάζουν με κουβέρτα για να κρατήσει την θερμοκρασία
και να πήξει μετά απο 10 ώρες το βάζουν στο ψυγείο.
γ)Το βούτυρο: Μαζεύουν το γάλα να γίνει καϊμάκι ( να ξινίσει) και το ρίχνουν στην
βλάντα και το χτυπούν με το φρελέτσο ( ειδικό ξύλο) μετά από αρκετή ώρα και
πολλά χτυπήματα , βγαίνει το βούτυρο στην κορυφή και του ρίχνουν κρύο νερό για
να διαχωριστεί από το γάλα και το αφήνουν για να συγκεντρωθεί και ύστερα το
μαζεύουν.
εικόνα Βούτυρο
2.3 Φτάνουμε και στο λάδι
Στην περιοχή της Λάκκας Σουλίου υπάρχουν πολλές εκτάσεις από ελιές της οποίες
καλλιεργούν πολλοί άνθρωποι .Τον καρπό που συλλέγουν από την ελιά ,τον
μαζεύουν με πολύ κόπο για να πάρουν το πολύτιμο λάδι.
Η ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΛΑΔΙ ΤΗΣ
Τον μήνα Φεβρουάριο φρεζάρουν τις ελιές για να είναι μαλακό το χώμα, τις
λιπαίνουν για να πάρουν τις απαραίτητες ουσίες ,ύστερα ραντίζουμε τα δέντρα για να
τα προφυλάξουμε από τυχόν ασθένειες. Το χειμώνα οι ελιές συλλέγονται με τα χέρια
ή με τίναγμα του δένδρου με ραβδισμό ή με μηχανήματα. Μετά τη συλλογή ο καρπός
μεταφέρεται το συντομότερο στο ελαιοτριβείο ώστε να αποφευχθεί η ζύμωση και η
ανάπτυξη μούχλας που υποβαθμίζει την ποιότητα του ελαιόλαδου. Στα ελαιουργεία η
επεξεργασία αρχίζει με το ζύγισμα, τον διαχωρισμό και το πλύσιμο των ελιών.

38. 38
Οι ελιές, που έχουν τοποθετηθεί σε τελάρα ή σάκους, μεταφέρονται με αναβατόρια
σε μια μεγάλη λεκάνη η οποία βρίσκεται σε ένα ύψωμα του ελαιουργείου. Από εκεί
πέφτουν με χοανοειδείς αγωγούς σε θραυστήρες ή μυλόλιθους. Ακολουθεί η μάλαξη
του πολτού της ελιάς, με ανάδευση επί μισή ή μία ώρα σε συσκευές που λέγονται
"μαλακτήρες". Εκεί μπορεί να γίνεται και θέρμανση της ελαιόμαζας για να βελτιωθεί
η απόδοση σε λάδι. Για καλής ποιότητας ελαιόλαδο η μάλαξη γίνεται "εν ψυχρώ",
δηλαδή σε θερμοκρασία δωματίου. Μετά τη μάλαξη, στα παραδοσιακά πιεστήριαμε
τη βοήθεια ισχυρών υδραυλικών πιεστηρίων, εξάγονται τα υγρά της ελιάς, που είναι
μίγμα ελαιόλαδου με υδαρή συστατικά του καρπού. Τα στερεά απόβλητα λέγονται
κοινώς "πυρήνας". Αυτός αποτελείται από κυτταρινοειδές κυρίως ουσίες από το
κουκούτσι, τη σάρκα και το φλοιό της ελιάς.
Ο πυρήνας περιέχει ένα σημαντικό ποσό ελαιόλαδου το οποίο λαμβάνεται με
φυσικοχημικές μεθόδους στα πυρηνελαιουργία. Εκεί βασικά γίνεται ξήρανση του
υλικού και στη συνέχεια εκχύλιση του ελαιόλαδου με οργανικό διαλύτη Το
παραγόμενο ελαιόλαδο δεν λέγεται πλέον "παρθένο ελαιόλαδο" και διατίθεται στην
κατανάλωση μόνο ως μίγμα με παρθένο. Είναι η κατώτερη από τις κατηγορίες
βρώσιμου ελαιόλαδου που διατίθενται στην αγορά.
Τέλος το λάδι αποθηκεύεται σε τενεκέδες , πιθάρια ή ανοξείδωτα δοχεία λαδιού τα
οποία πρέπει να βρίσκονται σε δροσερά και σκιερά μέρη για την καλύτερη φύλαξή
τους. Ακόμα η ελια είναι δέντρο αειθαλές, έχει φύλλα αντίθετα, λογχοειδή,
δερματώδη, σκουροπράσινα στην άνω επιφάνεια και αργυρόχροα στην κάτω. Τα
άνθη της είναι λευκωπά, μονοπέταλα και πολύ μικρά, σχηματίζουν ταξιανθία
βότρυοςκαι εμφανίζονται προς το τέλος Μαΐου, ενώ ο καρπός ωριμάζει και
συλλέγεται κατά τα τέλη του φθινοπώρου και αρχές του χειμώνα. Ο κορμός της ελιάς
είναι οζώδης και καλύπτεται από τεφρόφαιο φλοιό.
Το γένος Olea περιλαμβάνει τα εξής είδη και ποικιλίες:
• Ελαία η αγρία (Olea sylvestris), κοινώς αγρελιά ή αγρελίδι
• Ελαία η ευρωπαϊκή (Olea europaea) ή κοινή, το συνηθέστερα καλλιεργούμενο
είδος ανά τον Κόσμο
• Ελαία η αιολόκαρπος (Olea aeolocarpus)
• Ελαία η ηδύκαρπος (Olea nigra dulcis)
• Ελαία η ισπανική (Olea hispanica)
• Ελαία η κρανιόμορφος (Olea craniomorpha), κοινώς σουβλολιά
• Ελαία η εκκρεμής κοινώς κρεβατοελιά
• Ελαία η κωνική κοινώς ελιά σαλωνίτικη
• Ελαία η λευκόκαρπος Ελαία η μακρόκαρπος , κοινώς αετονυχολιά
• Ελαία η μικρόκαρπος κοινώς λιανολιά ή λαδοελιά

39. 39
• Ελαία η μαστοειδής , κοινώς λιάστρος
• Ελαία η πρώιμος κοινώς καλοκαιρίδα
• Ελαία η σαλέρνιος , κοινώς γαϊδουρολιά
• Ελαία η στρεπτή , κοινώς στριφτολιά
• Ελαία η στρόγγυλος
• Ελαία η υποστρόγγυλος
• Ελαία η σφαιρική
• Ελαία η υπόχλωρος
Σε μερικές απ' αυτές τις ποικιλίες, με ορθολογική επιλογή, έχει επιτευχθεί
μεγαλύτερη απόδοση σε ελαιόλαδο χάρη σε μια αξιόλογη σμίκρυνση του πυρήνα
προς όφελος της σάρκας.
Η ελιά ευδοκιμεί σε κλίματα εύκρατα χωρίς ακρότητες θερμοκρασίας (με μέση
ετήσια θερμοκρασία 16οC) και υγρασίας, για αυτό είναι ευρύτατα διαδεδομένη στη
μεσογειακή ζώνη (όπως στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Τουρκία, την
Αλγερία και αλλού). Ευδοκιμεί σε πολλές περιοχές του κόσμου, αρκεί η θερμοκρασία
να μη κατέρχεται πολύ και για μεγάλα χρονικά διαστήματα κάτω από το μηδέν. Γι'
αυτό και ιδιαίτερα κατάλληλες περιοχές για την καλλιέργειά της είναι οι
παραθαλάσσιες. Τα δένδρα φυτεύονται σε ευθείες σειρές ή σε ρομβοειδείς διατάξεις.
Ανάλογα με την ποικιλία και την ποιότητα του εδάφους η απόσταση μεταξύ των
σειρών κυμαίνεται από 7 έως 20 μέτρα. Η περιοχή στην οποία καλλιεργούνται
ελαιόδενδρα ονομάζεται "ελαιώνα.
2.4 Τσίπουρο:
Το τσίπουρο είναι ένα ελληνικο οινοπνευματώδες ποτό το οποίο ξεκίνησε την πορεία
του πριν από επτά περίπου αιώνες στα μοναστήρια του Αγίου Όρους. Η Τσικουδιά ή
Ρακή στην Κρήτη είναι κάτι ανάλογο, ωστόσο η κυριότερη διαφορά του είναι ότι η
τσικουδιά είναι προϊόν μονής απόσταξης.
Πώς παρασκευάζεται το τσίπουρο;
Το τσίπουρο παρασκευάζεται με την απόσταξη στέμφυλων (ή στράφυλα ή τσίπουρα)
δηλαδή από τα ράκη (υπολείμματα) των σταφυλιών που μένουν μετά το πάτημα και
την εξαγωγή του μούστου για την παραγωγή κρασιού. Επίσης είναι δυνατή η
απόσταξη ολόκληρων των σταφυλιών, οπότε σε αυτήν την περίπτωση η απόδοση
είναι μεγαλύτερη, ή και έτοιμου κρασιού. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο λευκά
όσο και κόκκινα σταφύλια.
Κατά την απόσταξη προστίθενται κάποιες φορές στον αποστακτήρα, εκτός από τα
στέμφυλα, διάφορες αρωματικές ουσίες, όπως γλυκάνισος, μάραθος κ.ά. ή στην
Κρήτη φύλλα καρυδιάς. Ο γλυκάνισος είναι η αιτία του "ασπρίσματος" του

40. 40
τσίπουρου όταν προστίθεται νερό ή πάγος.
Συχνά το τσίπουρο αποστάζεται και δεύτερη φορά, αφού έτσι βελτιώνεται η ποιότητά
του.
Πώς παράγεται το τσίπουρο;
Πρώτη ύλη για την παραγωγή αποστάγματος είναι τα στέμφυλα, δηλαδή η μάζα που
απομένει μετά την συμπίεση του σταφυλοπολτού, με σκοπό την παραγωγή κρασιού.
Αυτή η μάζα αποτελείται από τους φλοιούς των σταφυλιών, τα γίγαρτα (κουκούτσια)
ενώ περικλείει και κάποιο ποσοστό αζύμωτου γλεύκους (μούστου), γλεύκους σε
ζύμωση ή και πλήρως ζυμωμένου γλεύκους (κρασιού). Γενικά, τα γίγαρτα αποτελούν
το 3-6%, η φλούδα το 6-9% και η σάρκα το 75-85% αυτής της μάζας. Η σάρκα του
σταφυλιού αποτελείται κατά 0,5% από στερεά συστατικά. Τα στέμφυλα, για να
δώσουν οινοπνευματώδες απόσταγμα, θα πρέπει αφενός να μην έχουν
αποστραγγιστεί εντελώς και αφετέρου να έχουν υποστεί αλκοολική ζύμωση, ώστε τα
σάκχαρα του εναπομένοντος μούστου να μετατραπούν σε αλκοόλη. Το τσίπουρο
μπορεί να παραχθεί από στέμφυλα που είναι ζυμωμένα και προέρχονται από ερυθρή
οινοποίηση με μικρότερη ή μεγαλύτερη ποσότητα κρασιού. Ακόμη, μπορούν να
χρησιμοποιηθούν και στέμφυλα που ζυμώνονται ξεχωριστά, από τον κύριο όγκο του
γλεύκους, τα οποία προέρχονται από λευκά σταφύλια, αλλά και από ερυθρά
σταφύλια, τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ροζέ ή λευκού κρασιού
με απευθείας συμπίεση.
Πρώτη ενέργεια για την παραγωγή αποστάγματος από λευκά αζύμωτα στέμφυλα
είναι η ζύμωσή τους. Η ζύμωση διαρκεί περίπου 30 ημέρες, όταν τα στέμφυλα
ζυμώνονται μόνα τους, και πολύ λιγότερο όταν ζυμώνονται μαζί με το μούστο. Κατά
την πρώτη απόσταξη παίρνουμε ένα απόσταγμα (σούμα) που αποτελεί το 15 με 20%.
του αρχικού όγκου. Μετά το τέλος της απόσταξης, το υπόλειμμα απορρίπτεται. Στη
δεύτερη απόσταξη γεμίζουμε τον άμβυκα (καζάνι) κατά 80-90% με σούμα. Πολλές
φορές, το προϊόν που λαμβάνεται από την πρώτη απόσταξη καταναλώνεται χωρίς να
υποστεί δεύτερη απόσταξη. Το διπλοαποσταγμένο τσίπουρο, όμως, είναι καθαρότερο
και λεπτότερο σε άρωμα και γεύση.
Στη δεύτερη απόσταξη είναι δυνατόν να προσθέσουμε αρωματικές πρώτες ύλες όπως
γλυκάνισο, μάραθο, γαρύφαλλο, μοσχοκάρυδο και μαστίχα. Μετά τη δεύτερη
απόσταξη αφαιρούμε το πρώτο 0,5 με 1 λίτρο. Έχει μεγάλο αλκοολικό βαθμό και
αποτελεί την «κεφαλή». Κατόπιν συλλέγουμε την «καρδιά» η οποία αντιπροσωπεύει
το 50% του αρχικού όγκου. Είναι το κλάσμα που περιέχει τα επιθυμητά συστατικά
και το οποίο, αφού αραιωθεί για να επιτύχουμε τους επιθυμητούς αλκοολικούς
βαθμούς, θα δοθεί στην κατανάλωση ως τσίπουρο. Το υπόλοιπο, την «ουρά», το
συλλέγουμε και το τοποθετούμε στα στέμφυλα ή στη σούμα για να γίνει νέα
απόσταξη. Καλός αλκοολικός βαθμός θεωρείται αυτός των 38-45% κατ' όγκο.
Η παρακολούθηση της απόσταξης θέλει μεγάλη προσοχή. Η θέρμανση του άμβυκα
μπορεί να γίνει με ξύλα, κάρβουνο ή υγραέριο. Στην περίπτωση ξύλων ή κάρβουνου,

41. 41
η θέρμανση ρυθμίζεται ανάλογα με την τροφοδοσία και με την παροχή αέρα,
ανοίγοντας ή κλείνοντας την πόρτα που βρίσκεται κάτω από την εστία. Οι ατμοί
νερού, αλκοόλης και άλλων πτητικών συστατικών θα κατευθυνθούν προς τον
ψυκτήρα και θα παραληφθούν ως απόσταγμα.
Ο σύγχρονος τρόπος παρασκευής τσίπουρου από βιομηχανικές μονάδες γίνεται με τη
μέθοδο της κλασματικής απόσταξης -ασυνεχούς απόσταξης κυρίως-, όπου
χρησιμοποιούνται υψηλής ποιότητας κατασκευής ατμοκάζάνα, πλήρως ηλεκτρονικά
ρυθμιζόμενα και ελεγχόμενα. Αυτό επιτρέπει την παρασκευή ενός πολλαπλά
αποσταγμένου προϊόντος υψηλής ποιότητας, μειώνοντας τις ανεπιθύμητες ουσίες της
απόσταξης στο ελάχιστο και επιτρέποντας στον παραγωγό να κάνει την επιθυμητή
ανάμειξη μεταξύ κεφαλών,καρδιάς και ουρών.
Που παράγεται το Τσίπουρο στην Ήπειρο;
Στα Λέλοβα υπάρχει μια μικρή βιομηχανία που παράγει τσίπουρο. Η παραγωγή του
τσίπουρου χάνεται μέσα στο βάθος του χρόνου, λέγεται όμως πως ξεκίνησε τον 14ο
αιώνα στο Άγιο Όρος από μοναχούς που ζούσαν εκεί. Γενικότερα η κατανάλωση και
επεξεργασία του τσίπουρου στην Ήπειρο είναι εξαιρετικά δημοφιλής.
Μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα η παραγωγή τσίπουρου γινόταν
αποκλειστικά "κατ' οίκον", δεν υπήρχε δηλαδή μαζική βιομηχανική παραγωγή. Από
παλιά, ένα άχρωμο αλκοολούχο ποτό παράγεται και πίνεται κάθε χρόνο σε ολόκληρη
τη Μεσόγειο.Αποστάζεται από τα παραπροϊόντα του κρασιού, σαν ο άνθρωπος να
θέλησε να εκμεταλλευτεί όσο το δυνατόν περισσότερο το αμπέλι.Το τσίπουρο
σερβίρεται σε μικρά ποτήρια και καταναλώνεται κάποιες φορές σκέτο, αλλά συνήθως
σε συνοδεία με μεζέδες. Εκλεκτοί μεζέδες για τσίπουρο θεωρούνται ο παστουρμάς,
τα παστά και οι ελιές. Πολλές φορές προστίθεται στο ποτό νερό ή πάγος.Αν και το
τσίπουρο υπήρξε ανέκαθεν «οικιακό» ποτό, τις τελευταίες δεκαετίες αποτελεί είδος
ευρείας κατανάλωσης σε ταβέρνες και άλλα σχετικά καταστήματα· εξάλλου,
περίφημα είναι τα γνωστά τσιπουράδικα σε πολλές -κυρίως παραθαλάσσιες- περιοχές
της Ελλάδας, τα οποία προσφέρουν τσίπουρο συνοδεία μιας μεγάλης ποικιλίας
τσιπουρομεζέδων.
2.7 Το μέλι
Τι είναι μέλι ;
Σύμφωνα, λοιπόν, με την Νομοθεσία, Μέλι είναι η φυσική γλυκιά ουσία που
παράγουν οι Μέλισσες του είδους Apis Mellifera από το νέκταρ των φυτών η
εκρίσεις από ζωντανά μέρη των φυτών ή εκκρίματα εντόμων που οι μέλισσες
συλλέγουν , μεταποιούν εμπλουτίζουν με δικές τους ουσίες που συντελούν στην
μετατροπή του, αποθέτουν, αφυδατώνουν, αποθηκεύουν και το φυλάσσουν στις
κηρήθρες της κυψέλης προκειμένου να ωριμάσει.

42. 42
Τι περιέχει ;
Το μέλι γενικά είναι όξινης αντίδρασης, ρευστό στην αρχική μορφή του, αλλά
μεταβάλλεται σε κρυσταλλικό όταν μείνει πολύ καιρό. Αποτελείται κυρίως από δύο
απλά σάκχαρα, την δεξτρόζη και την λεβουλόζη, με παρουσία κατά περιπτώσεις πιο
σύνθετων υδατανθράκων, με επικρατέστερη συνήθως την λεβουλόζη και περιέχει
πάντοτε μεταλλικές ουσίες, φυτικά χρωστικά υλικά, μερικά ένζυμα και κόκκους
γύρεως.
Πιο συγκεκριμένα το μέλι περιέχει :
-Γλυκόζη περίπου 30,3%
-Φρουκτόζη περίπου 38,4%
-Ανόργανα άλατα
-Οργανικά Οξέα
-Ένζυμα και αμινοξέα
-Μέταλλα
-Βιταμίνες Β,C
-Πολυφαινόλες , Καροτενοειδή, Βιοφλαβονόδη
Τα είδη του μελιού και τα χαρακτηριστικά τους
Υπάρχουν 2 κατηγορίες μελιού. Το ανθόμελο, που παράγεται από το νέκταρ των
λουλουδιών, και το μέλι των μελιτωμάτων που παράγεται από το χυμό του πεύκου,
της ελάτης και άλλων δασικών φυτών. Το χρώµα του µελιού ποικίλλει από σχεδόν
άχρωµο έως καφέ σκούρο. Ως προς τη σύσταση, µπορεί να είναι ρευστό,
παχύρρευστο ή μη, µερικά ή ολικά κρυσταλλωµένο. Η γεύση και το άρωµα
ποικίλουν, αλλά εξαρτώνται από τη φυτική προέλευση.
Κάθε κατηγορία έχει τις εξής ιδιομορφίες που την κάνει να ξεχωρίζει απ' όλες τις
άλλες:
Θυμαρίσιο: Έντονα αρωματικό μέλι, εξαιρετικά ευχάριστο στη γεύση με
ανοιχτόχρωμη λαμπερή εμφάνιση. Κατατάσσεται στις καλύτερες ποιότητες μελιού
που υπάρχουν. Κρυσταλλώνει σε διάστημα 6 με 18 μηνών από την παραγωγή του.
Πορτοκαλιάς: Έχει υπέροχο άρωμα και εξαιρετική γεύση. Κρυσταλλώνει πολύ
σύντομα, σ' έναν με δύο μήνες. Είναι έντονα ανοιχτόχρωμο, μετατρέπεται σε
ασπριδερό μετά την κρυστάλλωσή του.
Ηλιάνθου: Είναι ανοιχτόχρωμο μέλι που κρυσταλλώνει σε έναν με δύο μήνες. Στην
κρυσταλλική του μορφή είναι κιτρινωπό. Είναι πλούσιο σε πολυφαινόλες οι οποίες
παίζουν σημαντικό ρόλο στη ποιότητα της διατροφής μας.

43. 43
Ερείκης : Ονομάζεται και "Σουσουρίσιο". Θεωρείται ότι είναι προϊόν με υψηλή
θρεπτική αξία, γι' αυτό και διατίθεται κύρια από καταστήματα Υγιεινής Διατροφής.
Έχει οσμή και γεύση χαρακτηριστική που αρέσει ιδιαίτερα σε απαιτητικούς
καταναλωτές. Κρυσταλλώνει γρήγορα, σε έναν με τρεις μήνες. Είναι σκοτεινόχρωμο
ενώ μετά την κρυστάλλωσή του λαμβάνει μια κοκκινωπή εμφάνιση.
Καστανιάς: Είναι ανάμειξη μελιτώματος και νέκταρος. Έχει έντονο άρωμα που
αρέσει και γεύση που ελάχιστα πικρίζει. Κρυσταλλώνει αργά σε ένα με δυο χρόνια.
Πευκόμελο: Το 65% περίπου της συνολικής παραγωγής μελιού στην Ελλάδα, είναι
Πευκόμελο. Δεν είναι ιδιαίτερα γλυκό γι' αυτό και δεν αρέσει στη γεύση. Είναι από
τις κατηγορίες μελιού που δεν κρυσταλλώνουν. Είναι πλουσιότερο από το ανθόμελο
σε ιχνοστοιχεία, σε πρωτεΐνες και αμινοξέα. Επίσης έχει τις λιγότερες θερμίδες.
Βαμβακίου: Ανοιχτόχρωμο μέλι που μετατρέπεται σε ασπρουδερό μετά την
κρυστάλλωσή του. Η κρυστάλλωση γίνεται σ' ένα με δύο μήνες από τότε που
παράγεται.
Πολύκομβου: Σκοτεινόχρωμο μέλι. Η γεύση του δεν αρέσει ιδιαίτερα και γι' αυτό δεν
συναντάται ως αμιγές μέλι στην ελληνική αγορά. Είναι πλούσιο σε ένζυμα και
προσφέρεται για ανάμιξη μ' άλλα είδη μελιού.
Ελάτης: Μια από τις καλύτερες κατηγορίες μελιού που παράγεται στη χώρα μας.
Έχει γεύση που αρέσει και στον πιο
απαιτητικό καταναλωτή.
Παραμένει ρευστό σχεδόν για πάντα.
Επίσης, καλύτερο ελληνικό μέλι θεωρείται το μέλι Ελάτης Μαίναλου Βανίλια και το
μέλι πεύκου που παράγεται μόνο στην Ελλάδα και στη Τουρκία. Το μέλι Ελάτης
Βανίλια έχει σαφή Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π) και συλλέγεται
αποκλειστικά από μέλισσες που τρυγούν τα έλατα στη περιοχή Μαίναλο της
Αρκαδίας, κοντά στη Βυτίνα και στην Αλωνίσταινα. Γνωστά όμως, είναι το
θυμαρίσιο, το μέλι εσπεριδοειδών, από ερείκη και κουμαριά (που είναι και λίγο
πικρά!), μέλι καστανιάς , βαμβακιού, ακακίας και ανθόμελο.
Το μέλι από τα εσπεριδοειδή είναι ανοιχτόχρωμο και πιο διάφανο με διακριτική
γεύση, η “βανίλια” έχει κεχριμπαρένιο χρώμα και δεν κρυσταλλώνει ποτέ (μια και
έχει λιγότερα ζάχαρα από τα άλλα μέλια) και το πευκόμελο είναι, εκτός από το
μεγαλύτερο σε παραγωγή στην Ελλάδα, σκουρότερο σε χρώμα και εντονότερο σε
γεύση. Επίσης, το μέλι διατηρεί όλα του τα θρεπτικά συστατικά και τις βιταμίνες
όταν δεν υπόκειται σε επεξεργασία με θερμότητα ή διάλυση με νερό. Περιέχει
ασβέστιο, μαγνήσιο, φώσφορο, βιταμίνες Β1 και Β2 και βοηθά στην απορρόφηση του
σιδήρου από τον οργανισμό. Το κρυσταλλωμένο μέλι δεν είναι χαλασμένο μέλι.
Το βιολογικό μέλι είναι αυτό που συλλέγεται από μελισσοσμήνη που τρυγούν
ελεύθερα σε λιβάδια αυτοφυή και όχι αγρούς εντατικής καλλιέργειας που
χρησιμοποιούν φυτοφάρμακα. Τότε, κανένα πρόσθετο υλικό δεν προστίθεται ούτε
στις κερήθρες ούτε στο μέλι αλλά ούτε και στη τροφή των σκληρά εργαζόμενων
μελισσών (όπως συνήθως ζάχαρη κατά τη διάρκεια της σκληρής τους εργασίας που
χρειάζονται πολλούς υδατάνθρακες). Στην Ελλάδα βγαίνει δύσκολα και σε μικρές
ποσότητες, λόγω της γεωμορφολογικής ποικιλομορφίας της χώρας. Πού να βρεις
μέρη χωρίς καλλιέργειες με τρία χιλιόμετρα ακτίνα; Λίγα και στα βουνά μόνο.

44. 44
Κεφάλαιο 3ο
Τα αθλήματα στην περιοχή μας
ΤΑ ΑΘΛΉΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΛΊΜΝΗ ΖΗΡΟΎ
«Το όνομα της λίμνης Ζηρού έχει Σλαβική προέλευση, εκεί παρέχονται
διαθέσιμες αρχαιολογικές αποδείξεις σε αυτή την περιοχή. Όσον φορά τη
θερμοκρασία του νερού κυμαίνεται χειμώνα καλοκαίρι από 9,6 - 21,2 . Επιπλέον η
άνωση του νερού είναι χαμηλότερη από αυτή των θαλασσών και κολύμβηση
εγκυμονεί κίνδυνο πνιγμού στο παρελθόν έχουν πνιγεί άτομα που προσπάθησαν να
κολθμπίσουν η να ψαρέψουν. Η δημιουργία αυτής της λίμνης φαίνεται να οφείλεται
στην τεκτοναριστική
Στην δύσκολη εποχή που ζούμε όσον αφορά την οικονομική κρίση που περνάει
η χώρα μας ο αθλητισμός και οι υποδομές (όπως και οι εγκαταστάσεις ) έχουν
μειωθεί και σε πολλές περιοχές όπως στα χωρία έχουν εξαληφθεί . Γι’αυτό το λόγο ο
Δήμος πρέπει να αναλάβει δράση με σκοπό την ανάπτυξη των υποδομών που
αφορούν τις αθλητικές δραστηριότητες και να δωθούν κίνητρα στους νέους να
αναδείξουν τον αθλητισμό. Ως σχολική ομάδα πήραμε τη πρωτοβουλία και
αναφερθήκαμε σε δύο σημαντικά πρόσωπα που σχετίζονται με τον αθλητισμό , οι
οποίοι μας έδωσαν τις παρακάτω απαντήσεις όσο αναφορά τον αθλητισμό στην
περιοχή μας αλλά και τις πρωτοβουλίες που μπορεί να λάβει ο Δήμος για να
αναπτυχθεί ο αθλητισμός στην περιοχή.
Συνέντευξη από τον κύριο Κατραχούρα Κωνσταντίνο και τον Πάντο Δημήτριο.
1) Σκοπεύει ο Δήμος Ζηρού να αναπτύξει τα αθλήματα στη περιοχή μας, αν ναι,
με ποιον τρόπο και ποια αθλήματα;
Ο Δήμος Ζήρου σκοπεύει να αναπτύξει τα αθλήματα στη περιοχή μας.
Κυρίως στην καλαθοσφαίρηση και το τέννις , διότι το ποδόσφαιρο είναι σε
ικανοποιητικό επίπεδο. Η καλαθοσφαίρηση αναπτύσσεται δημιουργώντας νέα
τμήματα για μικρά παιδιά 6 έως 12 ετών με ικανούς προπονητές χορηγίας του
στον ΑΓΟΦ και την ΑΓΟΘ. Για το τέννις έχουμε γίνει το κέντρο της Ηπείρου, με
αθλητές που κάνουν πρωταθλητισμό και νέα τμήματα παιδιών που καθημερινά
αναπτύσσουν το επίπεδο του αθλήματος. Το πιο σημαντικό είναι Υφυπουργείο
Αθλητισμού μας χορήγησε το χρηματικό ποσό των 50.000 ευρώ για την επισκευή
των γηπέδων και την δημιουργία των αποδητηρίων. Στην καλαθοσφαίρηση
έχουμε τρία γήπεδα, κλειστά και υπάρχει προοπτική για δημιουργία ενός
κλειστού γυμναστηρίου στο Θεσπρωτικό .
2) Πιστεύετε ότι ο Δήμος Ζηρού έχει ασχοληθεί αρκετά με τα αθλήματα της
περιοχής;

45. 45
Πιστεύω ότι ο Δήμος Ζηρού προσπαθεί αρκετά. Βάση της οικονομικής
κάμψης που υπάρχει στην χώρα μας
3) Κατά τη γνώμη σας υπάρχει ενδιαφέρον από τη νέα γενιά για τον αθλητισμός
Η νέα γενιά όπως και όλη η χώρα βρίσκεται σε μια συναισθηματική πτώση .
Το πολύ δύσκολο εκπαιδευτικό πρόγραμμα δυσκολεύει την διάθεση για
αθλήματα , λόγω έλειψης χρόνου που η μικρή διάθεση χρόνου είνα κυρίως
για ξεκούραση .
4) Ποια είναι τα οφέλη που σου παρέχουν τα αθλήματα
Τα οφέλη που παρέχονται από τα αθλήματα είναι πολλά. Πρώτον
σωματική δύναμη, δεύτερον ψυχική υγεία.Όπως λένε οι αρχαίοι ημών
πρωγόνοι «νούς υγίης εν σώματι υγίη ».

46. 46
Κεφάλαιο 4ο
Ο Αμβρακικός Κόλπος
4.1 Λιμνοθάλασσα
Ο Αμβρακικός κόλπος είναι ένας από τους μεγαλύτερους κλειστούς κόλπους
της Ελλάδας. Πρόκειται για το μεγαλύτερο ημίκλειστο παράκτιο σύστημα του
Ελλαδικού χώρου με μέσο βάθος γύρω στα 26 μέτρα και μέγιστο βάθος 65 μέτρα.
Έχει έκταση περίπου 400 Km2
και διοικητικά ανήκει σε 3 νομούς: την
Αιτωλοακαρνανία, την Άρτα και την Πρέβεζα. Η είσοδος του κόλπου είναι στο στενό
πέρασμα μεταξύ του Ακτίου της Πρέβεζας. Στον κόλπο χύνουν τα νερά τους οι
ποταμοί Λούρος και Άραχθος. Στην είσοδο του κόλπου κατασκευάστηκε και δόθηκε
στην κυκλοφορία του 2002 υποθαλάσσια γέφυρα που συνδέει το Άκτιο της Πρέβεζας.
Στον κόλπο και ιδιαίτερα λιμένα της Αμφιλοχίας παρουσιάζεται τους θερινούς
μήνες το φαινόμενο του φωσφορικού της θάλασσας το οποίο οφείλεται σε
συσσώρευση των μικροοργανισμών. Ο Αμβρακικός έχει έκταση 400 τετραγωνικά
χιλιόμετρα περίπου, αποτελεί μια κλειστή θάλασσα όπου περιλαμβάνει μικρότερους
υγροτόπους. Ο Αμβρακικός επικοινωνεί με το Ιόνιο πέλαγος μέσω του πορθμού
Πρέβεζας. Οι βασικές λιμνοθάλασσες είναι: η Ροδιά με έκταση 15.000 στρέμματα,
έχει τις μεγαλύτερες ποσότητες χελιών, μετά η Τσουκαλιό με έκταση 17.000
στρέμματα και η Λογαρού με έκταση 28.000 στρέμματα πλούσια σε αλιεύματα.
Καλαμώνες υπάρχουν στις παραποτάμιες περιοχές του υγροτόπου , το τμήμα κατά
μήκος του ποταμού Λούρου το οποίο είναι από τις μεγαλύτερες συνεχόμενες ζώνες
καλαμώνων στην Ελλάδα.
Η περιοχή έχει χιλιάδες πουλιά και ψάρια πάνω από 250 είδη πουλιών , ενώ
75 είναι σπάνια. Οι πληθυσμοί των πουλιών έχουν υπολογισθεί πάνω από 100.000
άτομα.

47. 47
Οι Λιμνοθάλασσες:
1. Ροδιάς
2. Τσουκαλιό
3. Λογαρού
4. Σακουλέτσι
5. Μαρτινί
6. Κόφτρα-Παλιομπούκα
7. Πλατανάκι
8. Πλαματερό
9. Άγριλος
10. Κατάφουρκο
11. Μπούκα
12. Χαλίκι
13. Ρούγα
14. Λιμένι
15. Μικρή Σαλτίνι
16. Μεγάλη Σαλτίνι
17. Άκτιο
18. Κοκκάλα
19. Πωγωνίτσα
20. Ψαθάκι
21. Μάζωμα
22. Τσοπέλη
23. Βούβαλος.
Ο χάρτης με τις λιμνοθάλασσες

48. 48
4.2 Η Πανίδα.
Στην περιοχή του Αμβρακικού έχουν παρατηρηθεί 291 διαφορετικά είδη πουλιών.
Από αυτά, τουλάχιστον 220 είδη απαντώνται κανονικά κάθε χρόνο. Για αρκετά
υδρόβια και παρυδάτια, ακόμα και για ορισμένα που απειλούνται έντονα, όπως η
Χαλκόκοτα, η Χουλιαρομύτα, ο Αργυροπελεκάνος και η Βαλτόπαπια, οι βαλτώδεις
εκτάσεις παρέχουν σημαντικά πεδία φωλιάσματος. Δεκάδες είδη στηρίζουν την
κοπιώδη μεταναστευτική τους περιπέτεια στον τροφικό τους ανεφοδιασμό που
απολαμβάνουν από το υγροτοπικό οικοσύστημα της περιοχής.
Τα είδη που είναι υπό-εξαφάνιση είναι:
Χαλκόκοτα
Χαλκόκοτα
Χουλιαρομύτα
Χουλιαρομύτα
Αργυροπελεκάνος

49. 49
Αργυροπελεκάνος
Βαλτόπαπια
Βαλτόπαπια
Τα είδη των ψαριών:
Μεγάλα ψάρια και µικρά υπάρχουν σε µεγαλύτερες και µικρότερες ποσότητες στα
ήρεµα και ζεστά νερά του κόλπου, χαρίζοντας τροφή και επιβίωση σε ανθρώπους,
που αιώνες τώρα ζουν από το ψάρεµα.
Έχουν επίσης καταγραφεί 33 είδη ψαριών, εκ των οποίων τα 15 αλιεύονται. Κέφαλοι,
από τα πιο φηµισµένα ψάρια του Αµβρακικού, σαρδέλες, που κάνουν καλό στην
υγεία, κουτσοµούρες, γλώσσες, τσιπούρες, λαβράκια, γοβιοί, χέλια, ανεκτίµητος
µεζές για καλοφαγάδες, σπάροι, σαργοί, γόπες, κυπρίνοι, αλλά και γαρίδες, από τις
πιο νόστιµες που έχει γευθεί άνθρωπος, καλαµάρια, καραβίδες, σουπιές, µύδια,

50. 50
στρείδια, αχιβάδες, πίνες, όλα µαζί, ψάρια, οστρακοειδή και µαλάκια, κάνουν το
οικοσύστημα του Αµβρακικού ένα από τα πλουσιότερα και πιο ενδιαφέροντα στον
ελληνικό, και όχι µόνο, χώρο. Ιδιαίτερη θέση κατέχουν στα ζεστά νερά του
Αµβρακικού τα όµορφα δελφίνια ή ρινοδέλφινα. Οι χελώνες που κολυµπούν
νωχελικά αλλά σταθερά, χαρίζουν την αίσθηση της αιωνιότητας σε ένα τοπίο που
ποτέ δεν µένει ακίνητο και στατικό.
Ρινοδέλφινο:
Πρόκειται για το δεύτερο μεγαλύτερο δελφίνι μετά το σταχτοδέλφινο και το δεύτερο
σε αφθονία μετά το ζωνοδέλφινο. Το μέσο μήκος των ρινοδέλφινων είναι από 2,6 έως
3,3 μ. και έχουν βάρος 270-350 κιλά. Τρέφεται με ψάρια όπως μπαρμπούνι,
μπακαλιάρο κ.α. Οι περισσότερες γεννήσεις παρατηρούνται τον Αύγουστο ενώ η
διάρκεια ζωής των αρσενικών είναι 40-45 χρόνια και των θηλυκών 50-55 χρόνια.
Ρινοδέλφινο
4.3 Η χλωρίδα
Η χλωρίδα της περιοχής είναι εντυπωσιακή τόσο στο χερσαίο όσο και στο υδάτινο
σύστημα του Αμβρακικού. Το πιο χαρακτηριστικό είδος βλάστησης είναι οι
καλαμιώνες που απλώνονται σε όλα τα μήκη και πλάτη των υγροτόπων
δημιουργώντας πολυάριθμα κανάλια και νησίδες. Επίσης η παραποτάμια βλάστηση
είναι πλούσια σε αρμυρήθρες, βούρλα, ιτιές, λεύκες, φράξους, πλατάνια και άλλα
υδροχαρή φυτά, ενώ πάνω σε λόφους συναντάμε φρύγανα και πολλά είδη θαμνώδους
βλάστησης, ενώ υπάρχουν και απομεινάρια δασών όπως βελανιδιές και μελικουκκιές.
Επίσης πλούσια είναι η χλωρίδα στο θαλάσσιο σύστημα, καθώς στο βυθό του κόλπου
απλώνονται λιβάδια Zostera noltii και Cymodocia nodosa. Η οικολογική αξία του
Αμβρακικού καθιστά την περιοχή αυτή σαν έναν από τους 11 σημαντικότερους
υγρότοπους της Ελλάδας. Τα Παραποτάμια δάση (υδρόφιλα δάση πλατύφυλλων
φυλλοβόλων), που βρίσκονται εκεί, αποτελούν οικοτουριστικό αξιοθέατο, δεδομένου
ότι ελάχιστα έχουν απομείνει πλέον στον Ελληνικό χώρο.
Στο κατώτερο τμήμα του Λούρου, έχει απομείνει μόνο ένα ελάχιστο δείγμα του
δάσους που υπήρχε παλιότερα. Μία λωρίδα δένδρων κατά μήκος του ποταμού
απαρτίζεται από τα είδη Fraxinus angustifolia (Νερόφραξος), Salix alba (Ιτιά),

51. 51
Alnus glutinosa (Σκλήθρο), Ulmus minor (Καραγάτσι), Populus alba
(Ασημόλευκη). Οι θάμνοι της περιοχής, ανήκουν στα γένη Rosa
(Αγριοτριανταφυλλιές) και Rubus (Βατομουριές), ενώ απαντώνται Sambucus ebulus
(Χαμοσάμπουκος) και Vitex agnus-castus (Λυγαριά) . Οι όροφοι της βλάστησης
ενώνονται από αναρριχητικά φυτά.
Στη νότια πλευρά του χωριού Λούρος, υπάρχει το δάσος του Αγίου Βαρνάβα, με
γηραιά σχετικά πλατάνια ύψους 25 – 30μ. Μερικά από αυτά, έχουν περίμετρο 8μ. και
καλύπτονται από βρυόφυτα και πτεριδόφυτα (κυρίως Polypodium vulgare). Στην
περιοχή, απαντώνται Ulmus minor (Καραγάτσι), τα οποία υπάρχουν σε αρκετή
ανάπτυξη, Populus alba (ασημόλευκα), Salix alba (Ασημοϊτιά). Στην ανατολική
πλευρά του Λούρου, υπάρχει μία ζώνη βλάστησης από αλμυρίκια του τύπου Vitici-
Tamaricetum, η οποία χωρίζει το παραποτάμιο δάσος από το Phragmitetum. Όσον
αφορά την περιοχή των εκβολών, η φυτοκοινωνία απαρτίζεται κύρια από Tamarix
parviflora (Αρμυρίκι), Vitex agnus-castus (Λυγαριά), Periploca graeca (Γαλαξίδα)
και Juncus acutus (Βούρλο)
Λιμνοθάλασσες *(προτεραιότητας)
➢ Εκτάσεις θαλάσσιου βυθού με βλάστηση από ποσειδωνίες
*(προτεραιότητας)
➢ Ύφαλοι
➢ Εκβολές ποταμών
➢ Αμμοσύρσεις που καλύπτονται διαρκώς από θαλάσσιο νερό μικρού βάθους
➢ Λασπώδεις και αμμώδεις επίπεδες εκτάσεις που καλύπτονται κατά την
αμπώτιδα
➢ Αμμοθίνες της ακτογραμμής με Ammophila arenaria
➢ Μονοετής βλάστηση με Salicornia και άλλα είδη λασπωδών και αμμωδών
ζωνών
➢ Μεσογειακές αλόφιλες λόχμες Arthrocnemetalia fruticosa
➢ Μεσογειακά αλίπεδα Juncetalia maritime
➢ Ποταμοί της Μεσογείου με περιοδική ροήΔάση - στοές Salix alba και
Populus alba
➢ Δάση πλατάνου της Ανατολής (Platanus orientalis)
➢ Δάση σκληρόφυλλων που χρησιμοποιούνται για βοσκή με Quercus ilex
➢ Βραχώδεις οικότοποι
Υγρότοποι Αμβρακικού:
Το σύμπλεγμα των υγροτόπων του Αμβρακικού κόλπου είναι από τα σημαντικότερα
του ελληνικού αλλά και ευρωπαϊκού χώρου. Ο Αμβρακικός είναι Υγρότοπος Ραμσάρ
Διεθνούς Σημασίας στον οποίο ασκούνται ιδιαίτερα αρνητικές ανθρωπογενείς πιέσεις
και το 1990, ο υγρότοπος δυστυχώς περιλήφθηκε στον Κατάλογο του Μοντρέ, στον
οποίο περιλαμβάνονται οι υγρότοποι, των οποίων οι αλλαγές στην οικολογική
κατάσταση συνέβησαν, συμβαίνουν ή πρόκειται πιθανά να συμβούν και κρίνονται
ιδιαίτερα ανησυχητικές.
Το Συμβούλιο Φυσικού Περιβάλλοντος (ΣΦΥΠ) χειρίζεται αρκετές καταγγελίες για
υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής, όπως τα συχνά περιστατικά
λαθροθηρίας

52. 52
4.4 Οι απειλές στον Αμβρακικό
Όπως κάθε σύστημα που βρίσκεται στα όρια της παράκτιας ζώνης, έτσι και ο
Αμβρακικός δέχεται έντονες ανθρωπογενείς πιέσεις, γεγονός που οδηγεί στην
υποβάθμιση της περιοχής. Οι ιχθυοκαλλιέργειες, η γεωργία, η κτηνοτροφία και η
αστικοποίηση προκαλούν έντονες συνθήκες ευτροφισμού και ανοξικές συνθήκες στα
νερά του κόλπου. Η ανεξέλεγκτη διάθεση στερεών αποβλήτων οδηγεί στην
αισθητική– και όχι μόνο- υποβάθμιση της περιοχής. Το παράνομο κυνήγι και ψάρεμα
αφανίζει σημαντικούς πληθυσμούς πουλιών και ψαριών. Ένα επιπλέον φαινόμενο
υποβάθμισης είναι η κατασκευή των φραγμάτων η οποία με τη μειωμένη και μη
φυσική ροή του γλυκού νερού προκαλεί υφαλμύρωση των παράκτιων περιοχών,
οδηγώντας στην καταστροφή σημαντικών ενδιαιτημάτων, όπως είναι οι καλαμιώνες.
Επίσης μια μεγάλη απειλή υποβόσκει στην περιοχή. Λίγο έξω από την Αμφιλοχία στο
δρόμο προς τη Βόνιτσα υπάρχει ένα πρατήριο με πετρέλαιο. Από το σημείο αυτό ένα
βυτιοφόρο μεταφέρει με μεγάλη συχνότητα προς το λιμάνι της Πρέβεζας σημαντικές
ποσότητες πετρελαίου. Σε περίπτωση ενός πιθανού ατυχήματος και δεδομένου ότι ο
κόλπος είναι κλειστός και η ανανέωση του νερού εξελίσσεται με αργούς ρυθμούς, οι
επιπτώσεις για το σύστημα θα είναι καταδικαστικές.
Με τον όρο ρύπανση υδάτων εννοούμε την οποιαδήποτε ανεπιθύμητη αλλαγή στα
φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του νερού των θαλασσών, λιμνών ή
ποταμών, η οποία είναι ή μπορεί υπό προϋποθέσεις να γίνει ζημιογόνος για τον
άνθρωπο, τους υπόλοιπους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς αλλά και τις
βιομηχανικές διαδικασίες και τις συνθήκες ζωής.
Από την ανασκόπηση των μελετών που εκπονήθηκαν μέχρι το 1994 για την περιοχή
μελέτης προκύπτει πως οι μελετητές κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι οι υδάτινοι
αποδέκτες (και κατ’ επέκταση οι λιμνοθάλασσες και οι υγρότοποι του Αμβρακικού
κόλπου) επηρεάζονται, σε μη απαγορευτικά επίπεδα συγκεντρώσεων, από υγρά
απόβλητα προερχόμενα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, τόσο κτηνοτροφικές
όσο και γεωργικές.
Η ρύπανση είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα για τον Αμβρακικό καθώς και λόγω της
προβληματικής ανακύκλωσης, οι επιπτώσεις στο οικοσύστημα αυξάνονται ραγδαία.
Από τις πηγές των ποταμών Άραχθου και Λούρου έως τις εκβολές τους και δίπλα σε
τάφρους και χείμαρρους, λειτουργούν πολλές βιομηχανικές επιχειρήσεις,
χοιροστάσια, πτηνοτροφεία, τυροκομεία, σφαγεία και ελαιοτριβεία , οι βιολογικοί
καθαρισμοί των οποίων υπολειτουργούν ή δεν λειτουργούν με αποτέλεσμα τα λύματα
τους να καταλήγουν άμεσα ή έμμεσα στον Αμβρακικό Κόλπο.
Σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία ερευνητικών έργων που έχουν υλοποιηθεί
στον Αμβρακικό κόλπο από διάφορες ομάδες, οι κυριότερες πηγές ρύπανσης του
κόλπου είναι:
1. τα γεωργικά και βιομηχανικά απόβλητα,
2. τα κτηνοτροφικά απόβλητα ιδιαιτέρα στις εκβολές του Λούρου ποταμού,
3. τα αστικά απόβλητα παράκτιων αστικών περιοχών και
4. Τα απόβλητα των μονάδων των ιχθυοκαλλιεργειών.
Tα χοιροστάσια αναφέρονται σαν η κύρια πηγή ρύπανσης και όχλησης από πλευράς
οργανικών ρύπων και οσμών, ενώ τα χημικά λιπάσματα σαν η κύρια πηγή ανόργανων
ρύπων για την περιοχή (στις περιοχές Ν. Κερασούντα, Σαμψούντα, Ωρωπός, Αγ.

53. 53
Σπυρίδωνας, Ανέζα, Καλογερικό, Πολύδροσο, Ράχη, Βίγλα κ.λπ). Τα υγρά τους
απόβλητα αποτελούσαν πηγή ρύπανσης, μέσω του Λούρου και των διαφόρων
στραγγιστικών τάφρων που επηρέαζαν το Λούρο μέχρι τις εκβολές του.
Στον Αμβρακικό σήμερα λειτουργούν παράνομα πάνω από 30 μονάδες
ιχθυοκαλλιέργειας.
Η συνεχής είσοδος πετρελαιοφόρων στον Κόλπο μαζί με τις δεξαμενές καυσίμων
στην Αμφιλοχία και Πρέβεζα. Την τελευταία πενταετία είχαμε 7 προσαράξεις και
μάλιστα σε μια από αυτές το πλοίο μετέφερε υγρή πίσσα και από θαύμα δεν
προκλήθηκε διαρροή και οικολογική καταστροφή.
Σε ένα ισορροπημένο οικοσύστημα τα απόβλητα ενός οργανισμού είναι η τροφή
κάποιου άλλου. Ρύπανση δημιουργείται όταν τα απόβλητα αυτά δεν αποσυντίθενται ή
δεν χρησιμοποιούνται τόσο γρήγορα όσο παράγονται, οπότε δημιουργείται
συσσώρευση.
Για παράδειγμα, μικρές δόσεις μετάλλων είναι χρήσιμες για την ανάπτυξη των
οργανισμών, όμως σε μεγαλύτερη ποσότητα μπορεί να μετατραπούν σε δηλητήρια
και να προκαλέσουν περιβαλλοντική ζημιά.
Βιολογική ρύπανση
Παράδειγμα: οι παθογόνοι μικροοργανισμοί
Με τον όρο μόλυνση του νερού, εννοούμε την ύπαρξη παθογόνων μικροοργανισμών
ή ιών στο νερό, οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν αρρώστιες στον άνθρωπο ή τα
ζώα. Ένας από τους σημαντικότερους φορείς ασθενειών ήταν πάντα το νερό, μέσω
του οποίου μπορούν να μεταδίδονται: α) βακτήρια (σαλμονέλα του τύφου, σιγκέλα,
δονάκιο της χολέρας), β) ιοί που προκαλούν ηπατίτιδα, πολυομυελίτιδα, εντεροϊοί
κλπ., γ) εντερικά παράσιτα όπως οι αμοιβάδες.
Φυσική ρύπανση
Παράδειγμα: Θερμορύπανση
Η ρύπανση του νερού μέσω αύξησης της θερμοκρασίας του αποτελεί μια ιδιαίτερη
μορφή ρύπανσης, τη θερμική ρύπανση
Τα βαρέα μέταλλα
Αυτά συνήθως εναποτίθενται στον πυθμένα ποταμών, θαλασσών ή λιμνών μαζί με τα
υπόλοιπα φερτά υλικά. Μελέτη που έγινε για τη Μεσόγειο κατέληξε στο συμπέρασμα
πως παραπάνω από τη μισή ποσότητα των βαρέων μετάλλων (όπως ο υδράργυρος, το
χρώμιο, ο μόλυβδος, ο ψευδάργυρος) που περιέχονται σ' αυτήν, (μαζί με
φυτοφάρμακα και ραδιενεργά υλικά) προέρχονται όχι από τις ανθρώπινες
δραστηριότητες των ακτών της Μεσογείου, αλλά μεταφέρονται από τις λεκάνες
απορροής ποταμών που έρχονται από πολύ μακρύτερα (UNEP, 1989).
Η ρύπανση με φυτοφάρμακα

54. 54
Επιπτώσεις στη βιόσφαιρα
Τα γεωργικά φάρμακα είτε τοποθετούνται κατ' ευθείαν στο έδαφος, είτε καταλήγουν
σ' αυτό αφού πρώτα ψεκαστούν τα υπέργεια τμήματα των φυτών. Όπως και τα
λιπάσματα, έτσι και τα γεωργικά φάρμακα ξεφεύγουν από τα όρια των αγρο-
οικοσυστημάτων που εφαρμόζονται και ρυπαίνουν ευρύτερα το φυσικό περιβάλλον.
Υπάρχουν διάφορες οδοί που μπορεί να ακολουθήσουν μετά την εφαρμογή τους.
Είσοδος των γεωργικών φαρμάκων στα ύδατα μπορεί να γίνει με την έκπλυσή τους
από το αγρο-οικοσύστημα λόγω βροχής ή άρδευσης, με εξάτμιση από το έδαφος του
νερού της βροχής που περιέχει φάρμακα, ή με απ' ευθείας εφαρμογή των
φυτοφαρμάκων στα νερά.
Επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου
Υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων φτάνουν στον άνθρωπο μέσω της τροφής, του
ρυπασμένου νερού ή και του αέρα.
Τα απορρυπαντικά
Τα σύγχρονα απορρυπαντικά είναι βιοαποικοδομήσιμα, αλλά προκύπτουν
προβλήματα λόγω των πρόσθετων ουσιών που τα συνοδεύουν. Οι πρόσθετες ουσίες
είναι πολυφωσφορικά άλατα, που συνοδεύουν τα δραστικά συστατικά κυρίως για να
δεσμεύουν τα στοιχεία που έχουν σχέση με τη σκληρότητα του νερού (ασβέστιο,
μαγνήσιο).

55. 55
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Στο παράρτημα θα παραθέσουμε φωτογραφίες από τις δράσεις των μαθητών κατά τη
διάρκεια του σχολικού έτους. Καταρχήν, από τη συμμετοχή μας στο πρόγραμμα Let’s
do it Greece και τον καθαρισμό της παραλίας της Σαλαώρας.

56. 56

57. 57

58. 58

59. 59
Στη συνέχεια από την τετραήμερη εκπαιδευτική εκδρομή της περιβαλλοντικής
ομάδας στην Πελλοπόνησο.

60. 60

61. 61

62. 62

63. 63

64. 64

65. 65

66. 66

67. 67

68. 68

69. 69

70. 70

71. 71