ном
- 3. БЗЦ сургууль Нийгмийн багш П. Дэлгэрсайхан
Идэвхижүүлэх сургалтын аргууд
Аливаа хичээлийн сургалтын явц зорилго буюу хүлээгдэж буй үр дүн нь суралцагчдыг
эхнээс нь хэрхэн идэвхжүүлэхээс ихээхэн хамаарна.Энэ арга нь суралцагчдыг хооронд
нь танилцуулхийн хамт санаа бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх,хамтарч ажиллах бусдаас
суралцах таатай уур амьсгалыг танхимд бүрдүүлж өгдгөөрөө чухал ач холбогдолтой. Энэ
арга нь сониорхолтой хөгжилтэй,зугаатай бас ажил хэрэгч үйл ажилгааин тулгуурласан
байдгаараа онцлог юм.
ЯЛГААГ ОЛОХ/Танилцах дасгал/ Зорилго:Хамт олноороо үл таних хүмүүсээс шинэлэг
зүйлийг олж мэдэх ямар зорилготой ирснээ ярилцах хамтран ажиллагчаа олно.
Ажиллах зарчим:
• Шинэ хамт олныг танилцуулахад голдуу хэрэглэгдэх бөгөөд хуучин хамт
олонд хэрэглэх бол асуултуудыг нь сайтар бодож төлөвлөх хэрэгтэй
байдаг.
• Оролцогчдод гарын үсэг цуглуулахаар тарааж өгөх материалын
асуултуудыг багш урьдчилан бэлтгэнэ.
• Зөвхөн нэг хүнээр нэг л удаа гарын үсэг зуруулна.
• Хамгийн түрүүнд гарын үсэг цуглуулсан 2-4 хүний хуудсыг авч тэднээс
өөрсдийгөө танилцуулахыг хүснэ.
• Хэтэрхий олон асуулт тавихгүй байхыг хичээх.
АСУУЛТЫН ЗАГВАР
Асуултууд Өөрөө Миний найзууд
Таны очиж үзэхийг хүссэн
газарт очиж үзсэн хүн
Таны дуртай номыг уншдаг
хүн
Таны мэддэг орны хэлийг
мэддэг хүн
Ижил хоббитой
2
3
- 4. БЗЦ сургууль Нийгмийн багш П. Дэлгэрсайхан
ӨНГӨӨР БОДОЛ САНААГАА ИЛЭРХИЙЛЭХ АРГА/Сэргээх дасгал/ Зорилго:Алжаал
тайлах,сонирхол төрүүлэх зорилгоор хэрэглэж болно. Багш сурагчдад
улаан,ногоон,ягаан,шар,хөх,хар,цагаан гэх мэт өнгө өнгийн цаас суглуулаад энэ өнгөөр
юуг дүрслэн бодож болох талаар болон энэ өнгө ямар утга санаа,ямар эд зүйлсийг
илэрхийлж байгааг асууна.
ЖИШЭЭ НЬ:
Улаан өнгө • Дайн,туг
• Цэцэг
• Хувьсгал
• Гал
Цагаан өнгө • Цас
• Сэтгэл
• Сүү
• Туулай
Хөх өнгө • Тэнгэр
• Далай тэнгис
• Хадаг
• Хавар
Ногоон өнгө • Дарь эх
• Зун
• Мөнгө
• Өвс ургамал
АНХААРАХ ЗҮЙЛС
• Сонгосон буюу сугаласан өнгөөр нь дүрслэн бодуулах,бичүүлэх хугацааг нарийн
тогтоож өгөх.
• Бичлэгийн бусад төрөл шүлэг 4 мөрт зохиох найруулан бичлэг хийлгэх зэргээр
чөлөөтэй бичих чадварыг нь хөгжүүлж болно.
• Зургаар илэрхийлж болно.
• Эцэст нь яагаад ийм бодол төрөв гэдэг талаар хэлэлцүүлэг хийж ярилцах
хэрэгтэй.
4
- 5. БЗЦ сургууль Нийгмийн багш П. Дэлгэрсайхан
ӨРТӨӨЧЛӨЛИЙН АРГА
Энэ аргыг багш бүлэг сэдвийн бататгал дүгнэлт хийж,сурагчдын мэдлэг чадварыг
шалгахад ашиглаж болно.
ЗОРИЛГО:Сурагчид хичээлээр суралцсан мэдлэгээ бусдад шалгуулах өөрийгөө болон
бие биенээ үнэлэх шударга байх хандлагыг төлөвшүүлнэ.
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ДАРААЛАЛ:
• Суралцагчдыг 1-4 тоолуулан 4 өртөөнд хуваарилан баг болгоно.
• Өртөөний ахлагчийг сонгоно.
• Өртөө болгонд ижил тооны асуулт бүхий хуудас цаасыг тест хананд байрлуулна.
• Өртөөнд ажиллах хугацаа ижил байх ба багууд байраа ямар нэг хонх болон
дохиогоор солино.
• Бүх өртөөөнд очиж ажиллаж дууссаны дараа ахлагчид дэвтрийг хураан авч өөрөө
эсвэл харилцан солилцон дүгнэнэ.
• Дүн оноог зөв хариултаас хэдийг нь хариулсан байдлаар тооцно.
• Зөв хариултыг багш хэлж өгөх буюу том цаасан дээр бичиж хананд байрлуулна.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС:
• Өртөөнд байх сурагчдын тоо хэтэрхий олон биш байна.
• Асуулт хуулахгүй зөвхөн дугаараа тавьж хариултаа бичнэ.
• Дүгнэхдээ шударга байна.
• Даалгаварыг хананд өлгөхдөө харааны түвшинд хадна.
• Хариулт олон үгээр биш богино хугацаанд ажиллаж болохоор нэг үгээр буюу нэг
өгүүлбэрээр зохион байгуулна.
II ХЭСЭГ. СУРАГЧДЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ АРГУУД
Хөгжүүлэх аргууд нь суралцагчдад аль болох богино хугацаанд оновчтой шийдвэр
гаргах,бусадтаЙ хамтран ажиллах,тэдний хувийн соёлыг ойлгох,хүндэтгэх зэрэг
ардчилсан нийгмийн иргэний чадваруудад төлөвшүүлэхэд чиглэсэн байна.
ВЕННДИАГРАММЫН АРГА
Энэ аргыг хичээлд хэрэглэсэнээр хуулийн олон янзын ухагдахуунуудын ижил төсөөтэй
ялгаатай талыг харьцуулан үзэж ач холбогдлыг нь тайлбарлана.
ЗОРИЛГО: Сурагчдад хууль эрх зүйн үзэл баримтлал,ардчиллын үнэт чанарыг
эзэмшүүлж, хуулийн талаар мэдлэгийг ялгаж чаддаг болно.
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ДАРААЛАЛ:
• ВЕННДИАГРАММЫН дугуйг самбарт буюу том цаасан дээр зурж бэлтгэнэ.
• Энэ нь 2 огтлолцсон дугуйнаас бүрдэнэ.Жишээ нь: Өмчийн эрх зүй
5
- 6. БЗЦ сургууль Нийгмийн багш П. Дэлгэрсайхан
Ялгаа Ялгаа
нийтийн өмч Нийтлэг тал хувийн өмч
• Багш сурагчдыг хос хосоор нь хувааж ялгааг харьцуулах боломж олгоно.
• Дугуйнуудын давхцаагүй ялгаатай шинжүүдийг жагсаан бичнэ.
• Дараа нь 4-6 хүнтэй баг болгон венндиаграммыг огтлолцсон буюу давхцсан
хэсэгт аль алинд нь байгаа нийтлэг шинжүүдийг багаараа хэлэлцэн жагсаан
бичүүлнэ.
• Багууд ажлаа анги нийтэд танилцуулж хэлэлцүүлнэ.
• Диаграммд харьцуулалт хийхдээ янз бүрийн байдлаар задлан шинжилгээг
үргэлжлүүлж хийх нь зүйтэй.
Зорилго ач холбогдлоор нь
• Түүхэн он цагаар нь
• Хэрэглээ хэрэгцээгээр ойлголт тухагдахуунаар үзэл баримтлалаар
• Улс орнуудтай жишиж урьдчилсан таамаглал дэвшүүлэх зэргээр хийх
• боломжтой юм.
БИЕ БИЕЭСЭЭ СУРАЛЦАХ НЬ
Бүлэг сэдвийг танилцуулахад болон үзсэн сэдвийн агуулга ухагдахуунуудыг
дүгнэхэд энэ аргыг хэрэглэнэ.
ЗОРИЛГО:
Сургалтын үйл явцад идэвхитэй оролцох болон бие биетэйгээ санаа бодлоо
солилцоход сурагчдад ихээхэн ач холбогдолтой. Энэ аргыг хэрэглэснээр сурагчдад
хичээлийн үед заавал эзэмших ёстой агуулга болон ухагдахууны талаар ерөнхий
ойлголт өгөх ба тэдний сонирхолыг өдөөэ асуулт тавихад хүргэнэ.!
ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ДАРААЛАЛ:
• Хичээлийг зааж буй сэдэвтэй холбоотой ямар нэгэн мэдээлэл буюу асуудлыг
жижиг цаасан дээр сурагчдын тоогоор бичиж бэлдэнэ.
• Сурагч бүрд тараана
• Сурагчид мэдээллийг уншсанны дараа асуудлаа ойлгож байгаа эсэхийг нь багш
шалгана.
• Сурагчид өөрт байгаа мэдээллээ бие биедээ танилцуулж ангиа тойрон
явна.Хүүхэд бүр ангийн бүх хүүхдэд өөрт буй мэдээллээ танилцуулж дуустал энэ
ажил үргэлжилнэ.
• Зорилго нь бусадтай мэдээлэл солилцох буюу өөрт байгаа мэдээллээ бусдад
тарааж, шинэ мэдээлэл бусдаас олж авахад оршино.
6
- 7. БЗЦ сургууль Нийгмийн багш П. Дэлгэрсайхан
• Энэ ажлаа дууссаны дараа бие биенээсээ юу сурсан тухайг нь сурагчдаар
яриулна. Багш тэдгээрийг нь самбар эсвэл том цаасан дээр бичиж болно.
БОД,ХОСОЛ,ХУВААЛЦ
Энэ арга нь сурагчдыг жижиг багаар ажиллуулж сургахад ач
холбогдолтой.Мөн сурагчдад бусадтай санаа бодлоо хуваалцхаасаа өмнө сайтар БОД
гэдгийг ойлгуулахад тустай.
ЗОРИЛГО:
Аливаа асуудлийг эхлээд өөртөө сайтар бодож дараа нь бусадтайгаа хуваалцийн
чухалыг сурагчдад таниулна. Энэ аргыг сурагчдын санаа бодлоор батлах болоод
хэлэлцэх чадварыг нь хэрэглэнэ.Мөн энэ нь шүүмжлэлт сэтгэлгээний чадвараа
амьдралд хэрэгжүүлэхэд сурагчдад тус үзүүлнэ.
ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ДАРААЛАЛ:
• Сурагчдад ямар нэгэн маргаантай асуулт эсвэл зөв хариултгүй тохиолдлыг сайтар
ойлгуулсны дараа боломжит хариултыг бодож олох болон тохирох шийдлийг
гаргах хугацааг сурагчдад олгоно.
• Дараа нь сурагчдыг хос хосоор нь болгоод өөрсдийн санаагаа бусадтай
хуваалцах боломж олгоно.Тэд тухайн хариулт болон шийдлийн талаар нэгдсэн
зөвшилцөлд хүрэх ёстой.
• Хос тус бүрийн өөрсдийн хариулт болон үндэслэлүүдээ бие биедээ танилцуулж
улмаар нийтийн ярилцлага хийнэ.
П.Р.И.С-ИЙН АРГА
Маргаантай асуудлыг хэлэлцэхэд тодорхой байр суурь илэрхийлэх дасгал хийхэд
болон нийгмийн асуудалтай холбоотой хичээлийн үед энэ аргыг хэрэглэвэл зүйтэй.Энэ
нь өөрийн үзэл бодлоо цэгцтэй илэрхийлэх болон сэдвээсээ хальж гарахгүй байхад
туслах ач холбогдолтой.
ЗОРИЛГО:
Санал бодол болон үндэслэгээ гаргах шаардлагатай үед хэрхэх талаар сурагчдад
танилцуулдаг. Өөрийн үзэл бодлоо тайлбарлан ,товч тодорхой илэрхийлэхэд
тусалдаг.
ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ДАРААЛАЛ
• 1. П.Р.И.С-ийн аргийн 4 үе шатыг харуулсан тараах материал сурагчдад өгөх
,эсвэл самбарт өлгөх
П-Өөрийн узэл бодлоо тодорхойлох
Р-Өөрийн узэл бодлоо хамгаалсан нэг шалтгаан тодруулах нэг шалтгаанийг хэлэх
И-Өөрийн хэлсэн шалтгаан тодруулах нэг жишээ хэлэх
С-Өөрийн үзэл бодлоо нэгтгэх
2. Үе шатуудыг тайлбарлаж, асуултуудад хариулах. Үе шат тус бурт тохирох
жишээ гаргах. томёoллын жишээ:
П-Би тасалгаанд хүмүүс тамхи татахын эсрэг байна.
Р-Тамхи татах н тамхичдад хортойгоос гадна тасалгаанд байгаа татдаггүй хумууст
ч мөн хортой.
И-Идэвхигүй байдлаар тамхи татах ни хорт хавдарт хургэдэг гэдгийг судалгаа
харуулсан.
7
- 8. БЗЦ сургууль Нийгмийн багш П. Дэлгэрсайхан
С-Ийм учраас би хүмүүсийг тасалгаанд тамхи татуулхийн эсрэг байдаг.
3.Өөрсдийн сонгосон дурын нэг сэдэвт энэ аргыг туршихыг сайн дурынханд
санал болгох
4.Ойлгосон эсэхийг шалгах
5.Нэгээс илүү үзэл бoдол юм уу жишээ гаргуулан энэ аргыг дууриан хэрэглүүлэх
•
III ХЭСЭГ.СУРАГЧДЫН ТАНИН МЭДЭХҮЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ АРГА
Дор дурдсан хүснэгтээс үзэхэд,сэтгэхүйн танин мэдэхүйн онцгой дадал зуршил нь
хууль эрх зүйн боловсрол олгох явцад (1956 онд БЛУМЫН тодорхойлсон) аман болон
бичгийн хэлбэрээр уг аргыг хэрэглэх явцад бүрдэж байгаа нь тодорхой байна.
Түвшин Үйл ажиллагааны Танин мэдэхүйн дадал зуршлын
судалгааны үе хөгжил
Мэдлэгийн түвшин Үйл ажиллагааны • Баримтыг тогтоох
баримтыг тодорхойлох • Мэдээллийн байршилт
• Заавраар ажиллах
• Мэдээллийг зохион
байгуулах
• Судалгаа,шинжилгээ
• Тодорхойлж дүрслэн бичих
• Санаа бодлоос баримтыг
ялгаж салгах
Ойлгоцын түвшин • Баримтыг нэгтгэх • Нэгтгэж базах
• Асуултыг • Хэрэгт яаж ашиглах
тодорхойлох • Хийсвэрлэх
• Шилжүүлэх
• Тодорхойлж,дүрслэн бичих
• Биеэр үзүүлэх
Хэрэглэх түвшин Нотолгооны хөгжил • Баримт асуултын задлан
шинжилгээ
• Шилжүүлэн байршилт
• Мэдээллийн тайлбар
• Оношлол
• Тэгшлэх
• Томёолох
Задлан шинжилгээний • Асуултын баримтыг • Задлан шинжлэх
түвшин тодорхойлох • Онол
(НОТОЛГООГ) • Үзэл,онолын бүрдэлт
• Шүүхийн мэдээлэл, • Дэс дарааллын
сонсголыг тодорхойлолт
дууриалган үзүүлэх
8
- 9. БЗЦ сургууль Нийгмийн багш П. Дэлгэрсайхан
• Дүрслэн бодохуй
• Тайлбарлах
• Баримтын ашиглалт
ЭСЭЭ БУЮУ ЧӨЛӨӨТ БИЧЛЭГИЙН АРГА
ЗОРИЛГО: Сурагчдад сурах бичиг,ишлэл материал, нэмэлт мэдээллийг хичээл дээр
буюу хичээлээс гадуур уншуулж дуусгасны дараа 10-25 минут чөлөөт бичлэг буюу
эсээ бичүүлэх нь сурагчдын ойлголт бодол санааг төлөвшүүлэх хамгийн
тохиромжтой арга юм.
Эсээ чөлөөт бичлэг хийх явцад сурагчдад дараах зүйлийг хийх чадвар
олгодог.Тухайлбал
Бие биедээ сэтгэл санааны дэм өгдөг.
Сурагчдын хувийн туршлагыг тусган бэхжүүлдэг.
Аливаа асуудлыг эерэг сөрөг байдлаас авч үздэг.
Үндэслэл болсон онолыг тайлбарлан нээдэг.
Уялдаа холбоог нь гаргадаг.
Хошин аяс болон хүний сэтгэлийн хөдөлгөөнийг нэмэн дүрсэлнэ.
Байгалийн түгээмэл үзэгдэл зүй тогтлыг үзүүлэх гэх мэт чадварыг нээн харуулна
өөрийнхөө бичгийн ажилд хавьгүй их анхаарал тавих боломж олгодог
Сурагчдаар хийлгэх ажил
Сонин сэтгүүлийн Уран зохиолын төрөл Бусад бичлэгийн хэлбэрээр
материалыг бэлтгэх хэлбэрээр бичих зохион бүтээх
Зарлал Ёгт үлгэр Ил захидал
Бизнес мэдээ Мэдээний анализ Сонин
Тайлбар Мэргэн үг Номын хавтас
Ажиглалт Нэвтэрхий толь Ухуулах хуудас
Ярилцлага Хошигнол Теле реклам
Тэргүүн өгүүлэл Шүлэг Дохио тэмдэг
Дөрвөн мөрт Онигоо Санамж
Шүүмжлэл дүрслэл Дөрвөн мөрт Цаг агаарын мэдээ
Үгийн сүлжээ Хүүхэлдэйн жүжэг Эрэн сурвалжлага
Залруулга Магтаал дуу Спорт тоглоом
Танилцуулга Ардын үлгэр Жуулчдад зориулсан
Санал асуулга Намтар лавлагаа
Орон нутгийн мэдээ Дуу Уриа лоозон
Цахилгаан мэдээ Шаардах хуудас Загвар макет
Гарчиг сонгох Домог Театрын хөтөлбөр
Болсон явдал Өгүүллэг Телевизийн хөтөлбөр
9