PDON101-Хичээл-10

1. АРГАЧЛАЛЫН СТРАТЕГУУД
Доктор дэд проф. Н.Цэдэвсүрэн

2. Багш сургалтыг хөтлөн явуулахдаа дараах
зүйлийг бодож боловсруулбал зохино.
• Сургалтыг дэс дараатай зохион байгуулах
• Сургалтын зорилго чиглэлийг тогтоох
• Үйл ажлыг дэмжих төлөвлөгөө
боловсруулах
• Сурах үйл ажиллагаанд сурагчддыг зорилго
чиглэлтэй оролцуулах
• Сургалтын хөтөлбөрийн агуулга арга зүйн
хоорондын холбоог гаргаж ирэх

3. • Сурагчдын ойлгох үйл явцыг тасралтгүй
удирдах боломж бүхий яриа ярилцалгад
тэднийг оролцуулах
Аргачлалын хүрээнд хэрэгжүүлж болох
сонгомол стратегууд бий.Ер нь сурагчдын
сурах үйлд бичиж судлах бол маш ач
холбогдолтой. Иймд бичих нь бүтээлч
сэтгэлгээг хөгжүүлэх, боловсронгуй болгох,
хэрэгсэл мөн. Гэхдээ бичих даалгаварын ач
холбогдолыг нэмэгдүүлэхийн тулд ямар нэгэн
сонирхолтой зүйл дээр төвлөрөх
шаардлагатай.

4. • Бичих үйлийг бүтээлчээр сэтгэх хэрэгсэл
болгон ашиглах болно. Үүний тулд багш
нар бүтээлчээр сэтгэх бололцоо олгохоор
ангийн уур амьсгалыг бүрдүүлэх
хэрэгтэй.Сурагчид бүтээлчээр бичих үйл
явцдаа сэтгэн бодох тайлбарлах асуудлыг
шийдэх, эргэцүүлэх үйл явцыг танин мэдэх
үр дүнд хүрэх юм. Багш сурагчдыг
бүтээлчээр сэтгэн бодуулж сургахын тулд
тэд бичихдээ аливаа санааг өөрийн үгээр
илэрхийлсэн, өөр бусад санаа бодлыг
гаргаж ирэхийг оролдсон зарим зүйлийг

5. Үгүйсгэсэн хандлагыг хүлээн зөвшөөрөх
хэрэгтэй. Юуны өмнө бид бичих гэж юу
болохыг ойлгох хэрэгтэй. Жеймс Моффет
хэлэхдээ “Бичнэ” гэдэг нь хэн нэгэн хүн ямар
нэгэн зүйлийн тухай аль нэгэнтэй ярьж
байгаа гэсэн үг юм. Иймд суралцагчид аливаа
зүйлийг бичихдээ түүнийхээ тухай сонирхож
байгаа хүмүүстээ өөрийн санаа бодлоо
ойлгогдохоор бичнэ гэсэн үг юм. Бичих тухай
ойлголтыг дараах схемээр харуулж болно.

6. Бичигч
Сэдэв
Үр бүтээлтэй бичигч нь сонирхож буй
сонсогчдод хүсч буй зүйлийнхээ тухай
тайлбарлан бичдэг. Ангийн орчинд сонсогч
гэдэг нь ихэнхдээ бусад суралцагчид байдаг.
Зарим тохиолдолд сонсогч нь зөвхөн ганц хүн
байж болно.
Сонсогч

7. Багш бичих үйл ажиллагааг төлөвлөж, ангийг
зохион байгуулахдаа бичигч сэдэв сонсогч
гэсэн бүрэлдэхүүнийг “Хэн нэгэн хүн ямар
нэг зүйлийн тухай өөр нэг хүнтэй ярьж
байгаа” гэж ойлгох хэрэгтэй.
Өөртөө зориулж бичих: Энэ тохиолдолд
сонсогч өөрөө байх юм. Зохиогч ойлгох
тодруулах, тогтоох бодлоо цэгцлэхийн тулд
товчоор хэлбэл бодол санаа мэдээллийн
талаар эрэгцүүлэн бодохын тулд бичдэг.

8. Энэ ойлголтын хүрээнд бичигч өөртөө
зориулан бичдэг. Энэ нь бүтээлч сэтгэлгээг
хөгжүүлэхэд чухал үүрэгтэй. Бүтээлч
сэтгэлгээг хөгжүүлэхэд бичихийг өргөн
ашигладаг. Үүнд дараах зарчмуудыг
баримтална.
• Бичих үйл нь санаа бодлын чөлөөт урсгал
• Бичигчид чөлөөтэй бичих боломжтой
• Суралцагчид өөртөө зориулж бүтээлчээр
сэтгэж сурахын төлөө бичиж байгаа

9. • Тэр тохиолдолд багш нь туслана гэдгийг
ойлгуулах хэрэгтэй
• Сурагчдын ямар ч бодол санааг хүндэтгэн
үзнэ
• Асуултад ганц биш олон зөв хариулт байдаг
• Үүний тулд багш нээлттэй асуултыг
ашиглаж судалж буй зүйлээ шийдэхийн
тулд суралцагчидтай хамтран зүтгэдэг байх
• Ингэж байж сая суралцагчид туршлагаа
солилцох,уншсан зүйлдээ хариулт өгч

10. • Түүнийгээ ярилцах өргөн боломжоор
хангагдана
• Сурагцагчид бичиж байх үедээ өөрийнхөө
санаа бодлын талаар ангийнхантайгаа
ярилцаж болно.
Багцлах: Сурагчдыг сэдвийн талаар
чөлөөтэй нээлттэй сэтгэн бодоход уриалсан
сургалтын арга бол багцлах юм. Энэ нь
бидний уураг тархи яаж ажиллаж байгаатай
холбоотой сэтгэлгээний хэлбэр юм.

11. Үүнийг сэргээн сануулах ба ойлголтыг бататгах
алинд нь ч ашиглаж болно. Сэдвээ лавшруулж
судлахаас өмнө сэтгэлгээг өдөөж өгөхийн тулд
үүнийг ашиглаж болно. Мөн үүнийг судалсан
зүйлээ дүгнэх юм уу шинэ нэгдэл холбоог бий
болгох эсвэл шинэ ойлголтоо тодорхой
илэрхийлэх, арга болгон ашиглаж болно. Энэ нь
бичих ажлыг ялангуйяа идэвх султай бичигчдэд
таниулахад чухал ач холбогдолтой юм.
Ерөнхийдөө энэ нь сэдвийн талаар хэн нэг хүний
өөрийнх нь мэдлэг ойлголт итгэлд хүрэх арга юм.

12. Багцлах аргыг цөөн суралцагчтай хэсгүүдийн
дунд ухаан бодлыг нь уралдуулах хэлбэрээр
ашиглаж болно. Суралцагч тухайн сэдвийн
талаар мэдлэгтэй юу? Сонирхож байна уу
үгүй юу гэдгээс үл хамааран сэдвийг сонгодог.
Ийнхүү бичсэн зүйлийн уншигч нь ихэвчлэн
багш байдаг. Тэд уг бичлэгийг уншихдаа
бичигчийн илэрхийлэх гэсэн санааг сонирхож
байгаа хүний байр сууринаас биш,бичих
үйлийг үнэлэгчийн байр сууринаас ханддаг.

13. • Ихэвчлэн эдгээр бичлэгүүд нь долоо
хоногийн дараа эзэндээ буцаж ирэхдээ дүн
тавьсан байх юм уу эсвэл зөв бурууг зассан
тэмдэгтэй л байна. Ингэснээр санаа бодлоо
илэрхийлэхээс дасгал ажиллах нь арай дээр
юм гэсэн ойлголтыг суралцагчид олж авдаг.
Ийм тохиолдолд тэдэнд бичих хүсэл маш
бага болдог. Багш нар бүтээлч сэтгэлгээ
бичих бололцоог олгохуйц ангийн орчин
сургалтын уур амьсгалыг бүрдүүлэх
хэрэгтэй.

14. Багцлах аргыг ойлгуулахын тулд дараах 5
зүйлийг хийх нь чухал.
1.Үйлдлийг тодорхойлж, хийх алхамуудыг
үзүүлнэ.
2. Сурагчдын сонирхсон сэдвийг сонгож авах,
үйлдлүүдийг бүлэглэн загварчилж өгөх
3.Бүлгийн сонирхлын дагуу 2 дахь сэдвээ
сонгох ба сэдвийг багцлах

15. 4. Дөрөв таван сурагч өөрсдөө бичсэн зүйлээ
танилцуулах хугацаа өгөх
5. Дараагийн хичээлд багцлах аргыг хэрхэн
ашиглахыг суралцагчидтай ярилцана.
Аргачлалын үе шат тутамд багцлах аргыг
хэрхэн хэрэглэхийг сурагчидтай ярилцана.

16. • Багцлах алхамууд нь энгийн бөгөөд
тогтооход хялбар байна.
• Бичих гол үг өгүүлбэр цаасны гол дунд
байна.
• Сонгосон сэдвээр оюун ухаанд чинь орж
ирж буй үг өгүүлбэрийг доош нь цувруулан
бичиж эхэлнэ.
• Санаанд чинь шинэ үгс орж ирэн
түүнийгээ цааш цувруулан бичиж байх
үесдээ хоорондоо холбоотой санагдсан үгээ
шулуун шугамаар холбож зурна.

17. Цаг дуусах хүртэл санаанд орсон бүх зүйлээ
бичнэ. Багцлалыг ашиглахад дагаж мөрдөх
хэдэн үндсэн дүрэм бий.
Толгойд орсон бодлоо ямар нэгэн оюун
дүгнэлт хийлгүйгээр зүгээр л доош цувуулж
бичнэ.
Зөв бичих дүрэм ч юмуу эсвэл бусад үйлийг
үл харгалзан бичих хэрэгтэй. Санаанд
орсон санаа бодлоо дор нь цөмийг бичнэ.

18. Санаанд орсон санаа бодлоо дор нь цөмийг
бичнэ. Хэрвээ шинэ санаа орж ираэхгүй бол
түрүүчийн бичсэнээ хооронд нь холбон
зурна.
Аль болох олон холбоос бий болгохыг
хичээ.Олон санаануудыг аль болохоор
чөлөөтэй,чөлөөтэй өргөн агуулгаар
холбохыг хичээ. Багцлах үйлийг бүхэлд нь
хамарч чадах сэдвийг сонгоно.

19. • Үр дүнг нь сайтар мэдрэгдэх эх орон
ирээдүй, цэцэрлэгжүүлэлт гэх мэт нийтлэг
сэдвээд байж болно. Сурагчид багцлалын
аргыг туршиж үзсэнийхээ дараа өөрсдөө
бие дааж хийх чадвартай болдог. Дадлагаар
тэд багцлах аргын далайц үнэ цэнийг
ойлгох юм. Сэдэв нь ямар нэгэн
хэмжээгээр танил байвал бүрэн багц
болгоход хангалттай мэдээлэл өгч чадна.

20. • Сурагчид өөрсдийнгэр бүл ах, эгч, найз
нөхдөө сонгон авч багц хийж болно. Хэрэв
гэрийн тэжээмэл амьтантай бол түүний
жишээн дээр багц хийж болно.
• Багцлал хийхдээ дүрмүүдийг дахин сануул.
5-7 минут зарцуулаад тэднээс эхнээс нь
нэрлүүл.
• Бүлэг энэ үйлдлийн хийж байх үед багш
өөрөө оролцож байх нь чухал. Энэ нь хооёр
талын ач холбогдолтой.

21. 1-рт: Энэ үйл явц даалгавар чухал болохыг
илтгэнэ.
2-рт:ангид багшийн үүргийг тодотгоно.
Хэрэвбаг энэ ажилд оролцоод эхэлбэл сурагчид
энэ бол чухал үйл юм гэдгийг ойлгоно. Мөн
суралцагчид бусдын бодлыг таслах асуулт
асуух зэргээр бусаддаа саад болохоос
сэргийлнэ. Сургчидддасгалаа хийж дууссаны
дараа өөрсдийн бичсэнээ бусаддаа
танилцуулна.дараа нь бичсэн зүйлээ хэрхэн
ашглаж болох талаар танилцуул.

22. Цаашдынхаа хичээлд хэрэн ашигалж болох
талаар ярилц.
Бөгцлах аргын үндсэн дүрэм нь:
-Багцлал нь уян хатан бодлого юм. Түүнийг
ганцаараа эсвэл хэсэг бүлгээрээ хийж
болно.Аль ч тохиолдолд санавал зохих
гурван дүрэм бий.
а/Өгсөн хугацааны туршид зогсолтгүй бич
б/Бодож буй зйүлээ шүүн тунгаах гэж бүү
оролд

23. • 3өв бичих дүрмээр бичиж буй эсэхээ бүү
эргэлз
Таван мөрт товхимол бичих:
Мэдээллийг нэгтгэх чадвар цогц бодол
сэтгэлгээ, нарийн мэдрэмж итгэл үнэмшилтэй
байх нь маш чухал ур чадвар юм.ийм ур
чадвартай болохын тулд маш сайн ойлгоц
дээр тулгуурлан нухацтай бодож сэтгэх
хэрэгтэй. Синкуин нь мэдээлэл ба
материалллыг нэгтгэн сэдвийн тодорхойлолт,
тусгалын

24. Уран яруу товч илэрхийлэх арга юм.
Синкуаин нь Францын тав гэсэн үгнээс
гаралтай таван мөрт шүлэг юм. Синкуайныг
танилцуулахдаа эхлээд шүүлэг яаж бичдэг
бичдэг утхай мэдэгдпэхүүнйг өгөх хэрэгтэй.
Дараа нь жишээ татна. Анх удаа бичиж буй
хүмүүст энэ нь хэцүү санагдаж
болно.тэгвэл хүүхдүүдийг хоёр хоёроор нь
хатмран бичүүлж болно.

25. • Хүн бүр 5-7 минут бичнэ. Хамтарсан хоёр
нэгл таван мөрт бичнэ.Энэ нь харилцан бие
биенийхээ үгийг сонсч зөвшлцөн санаа
нийлэхийг шаардана. Бичсэнээ хамтран
ярилцана. Хэрэв сурагчдын бичсэн таван
мөртийг дэлгэцнээ харуулах боломжтой бол
бүр ч сайн. Таван мөрт бичихэд дараах
зөвлөмжийг мөрдөж болно.
1/Эхний шугаманд сэдвийг нэг үгээр
тодорхойлно. /ихэвчлэн нэр үг байна/

26. 2. Хоёр дугаар шугаманд сэдвийг 2 үгээр
тодорхойлно./тэмдэг нэр/
3. Гурав дугаар шугаманд сэдвийн үйл явцыг
гурван үгээр илэрхийлнэ.
4.Дөрөвдүгээр шугаманд сэдвийн талаархи
мэдрэмж, сэтгэдлээ 4 үгээр илэрхийлнэ.
5.Сүүлчин шугаманд сэдвийн мөн чанар гол
утгыг илтгэсэн утга адил нэг үг байна.

27. Жишээ нь:
• Галт уул
• Улаан, халуун
• Дотроосоо дэлбэрдэг
• Гал гаргадаг байгалийн голомт
• Там

28. • Багшлах
• Нэгдмэл шаргуу
• Уриалах, урамшуулах, анхааруулах
• Шинэ зүйлийг танин мэдүүлэх
• Боловсрол

29. • Унших
• Идэвхтэй бүтээлч
• Оролцох, солилцох, судлах
• Ертөнцийг харах цонх
• Гэгээрэх
Маягт ашиглан таван мөрт хэрхэн бичих вэ?

30. Гарчиг/ихэвлэн нэр үг/ _____________
Тодорхойлох/ихэвчлэн тэмдэг нэр/______
үйл явц/Ихэвчлээн үйлт нэр/___________
Мэдрэмж, сэтгэгдэл __________________
Сэдвийн гол утга, мөн чанарыг өөр үгээр
илэрхийлэх _______________________
Таван мөрт нь мэдээллийг нэгтгэн дүгнэх
хэрэгсэл юм. Эн нь мэдээллийг
ойлгох,эргэцүүлэн бодох, нэгтгэх товчлох
таатай боломж олгоно.

31. ШООГООР ТАЙЛБАРЛАХ АРГА: Шоогоор
тайлбарлах арга нь сэдвийг олон талаас харахад
туслах сургалтын стратеги юм. Энэ нь шооны
тал бүрд бодох ичих талаар өөр өөр зааварчлага
бичээд түүнийгээ ашиглана гэсэн үг. Жижиг
хайрцгийг цаасаар бүрж шоо хийж болно.
Хамгийн тохиромжтой хэмжээ нь 5-20 см юм.
Шооны тал бүр дээр дараах 6 зааварчлагыг нэг
нэгээр нь бичнэ. Тухайлбал: дүрсэл, харьцуул,
нэгтгэ, дүн шинжилгээ хий, ашигла, батал эсвэл
үгйсгэ гэсэн заавар байна.