แนวคิดปรัชญาสาขาพิพัฒนาการนิยม (ไพฑูรย์ สินลารัตน์)

1. แนวคิดปรัชญาสาขาพิพัฒนาการนิยม (Progressivism)
ปรัชญาสาขาพิพัฒนาการนิยม หรือ พิพัฒนนิยม Progressivism เป็นปรัชญาในกลุ่ม
ปรัชญาการศึกษาแบบเสรีนิยม Liberal View ที่มีลักษณะคือ ไม่ยึดติดกับเนื้อหาที่ตายตัวและไม่
ยึดติดกับมรดกทางวัฒนธรรมมากเกินไป
ปรัชญาการศึกษากลุ่มแรกของเสรีนิยม กาเนิดขึ้นเพื่อต่อต้านแนวคิดและวิธีการศึกษา
แบบเดิมที่เน้นเนื้อหาแบบท่องจา ตัดขาดจากสังคม ไม่คานึงถึงความสนใจของเด็กและพัฒนาเด็ก
แต่เพียงสติปัญญาเท่านั้น (Wingo, 1974 : 151)
อีกส่วนหนึ่งเกิดขึ้นเพราะความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีใหม่ๆ ความนิยมใน
ประชาธิปไตยและพัฒนาการใหม่ ๆ ทางจิตวิทยาการเรียนรู้
ปรัชญาของการศึกษาแนวนี้เฟื่องฟูมากในระหว่างปี 1910 ถึง 1950 หลังจากนั้นมาแม้จะ
เป็นที่ยอมรับกันอยู่ แต่ก็ได้รับการโจมตีอยู่มาก ในปี 1919 มีการจัดตั้งสมาคมการศึกษาพิพัฒนา
การขึ้น แต่ในปี 1938 กลุ่มนักวิชาการในสาขาสารัตถนิยมมีการประเมินและปรับปรุงตนเอง
ประกอบกับปัญหาของโลกในช่วงก่อนและระหว่างสงครามโลก ทาให้คนทั่วไปหันกลับมาหาสา
รัตถนิยมมากขึ้น มีผลให้การศึกษาแบบพิพัฒนาการถูกโจมตีอย่างมากในปี 1955 ทาให้ต้องล้มเลิก
ไป (Mason, 1972 : 66)
แต่แนวคิดและวิธีการก็ยังอยู่
แนวคิดหลักของการศึกษาแบบพิพัฒนาการนิยมก็คือ การศึกษาจะต้องพัฒนาเด็กทุกคน
ไม่เฉพาะสติปัญญาเท่านั้น โรงเรียนมีความสัมพันธ์กับสังคมมากขึ้น เด็กจะต้องพร้อมที่จะไปอยู่ใน
สังคมได้อย่างมีความสุข ปรับตัวได้ดี กระบวนการเรียนการสอนจึงมีความสาคัญพอ ๆ กับเนื้อเรื่อง
ของปัจจุบัน มีความสาคัญกว่าอดีตหรืออนาคต โดยเหตุนี้ ปรัชญาในแนวนี้เมื่อเทียบกับปรัชญา
แบบสารัตถนิยมและนิรันตรนิยมแล้วจึงมีความเสรีมากกว่า
เป้าหมายของการจัดการศึกษาคืออะไร

2. การศึกษาปรัชญาพิพัฒนาการนิยมนี้ ดังจะกล่าวไว้แล้วว่ากาเนิดขึ้นมาเพื่อต้านแนวคิด
และวิธีการศึกษาเก่าของการศึกษาที่เน้นแต่เพียงคุณสมบัติด้านใดด้านหนึ่งเพราะคิดว่าด้านนั้น
สาคัญกว่าสารัตถนิยมเน้นความสามารถทางการจาและเข้าใจ ในขณะที่นิรันตรนิยมเน้น
ความสามารถทางเหตุผลทางปัญญา แต่พิพัฒนาการนิยมมองไกลกว่านั้น โดยมองว่าการศึกษา
จะต้องให้การศึกษาทุกด้าน ทั้งด้านร่างกาย อารมณ์ สังคม อาชีพและสติปัญญาควบคู่กันไป ความ
สนใจ ความถนัด และอัตลักษณ์พิเศษของผู้เรียนควรได้รับคามสนใจและได้รับการส่งเสริมให้มาก
ที่สุด สิ่งที่เรียนที่สอนควรเป็นประโยชน์สัมพันธ์สอดคล้องกับชีวิตประจาวันและสังคมของผู้เรียน
ให้มากที่สุด ส่งเสริมความเป็นประชาธิปไตยทั้งในและนอกห้องเรียนและส่งเสริมให้ผู้เรียนได้รู้จัก
กับตัวเองและสังคม เพื่อผู้เรียนจะได้ปรับตัวให้เข้ากับสังคมได้อย่างมีความสุข ไม่ว่าสังคมจะ
เปลี่ยนไปอย่างไรก็ตาม ผู้เรียนจะต้องเข้าใจและสามารถแก้ปัญหานั้นได้
ครูเป็นอย่างไร
ครู ในปรัชญาแบบพิพัฒนาการนิยมนี้ทาหน้าที่คือ การเตรียม การแนะนาและให้
คาปรึกษาเป็นหลัก ครูอาจจะเป็นผู้รู้แต่ไม่ควรกาหนดกฎเกณฑ์หรือกะเกณฑ์ ให้เด็กทาตามอย่าง
หรือควรเป็นผู้สนับสนุนให้เด็กได้เรียนรู้ เข้าใจ และเห็นจริงด้วยตัวเอง
บทบาทของครูที่สาคัญคือต้องเป็นผู้กระตุ้น หนุน และหนีในระยะแรก ครูจะต้องให้เด็กมี
ความสนใจด้วยตนเอง ได้ศึกษาเรียนรู้และใช้ศักยภาพในตนเอง เมื่อเด็กมีแรงจูงใจแล้วครูจะต้อง
เป็นแรงหนุน คอยให้คาปรึกษากับผู้เรียนอยู่เสมอ เมื่อเด็กทาได้แล้ว ครูจึงควรหนีออกเพื่อให้เด็ก
เรียนรู้เอง ทาเอง คอยดูแลอยู่ห่าง ๆ
ลักษณะของครูตามปรัชญาสาขานี้จะต้องมีบุคลิกภาพที่ดี เห็นอกเห็นใจและเข้าใจความ
แตกต่างระหว่างบุคคลของเด็ก (กิติมา ปรีดีดิลก, 2520 : 79)
รู้จักคิดแปลงและปรับปรุงสภาพห้องเรียนให้เหมาะกับลักษณะของนักเรียนและกิจกรรม
ครูจะต้องวางแผน ประสานงานให้เด็กสนใจและร่วมมือกันทางาน แต่ครูก็มีหน้าที่จะต้องดูแล
ความเรียบร้อยอยู่เป็นระยะ

3. นักเรียนที่ต้องการเป็นแบบไหน
ปรัชญาสาขานี้ให้ความสาคัญกับตัวผู้เรียนเป็นอย่างมากเพราะถือว่าการเรียนรู้จะเกิดได้ดี
ก็ต่อเมื่อผู้เรียนมีประสบการณ์ตรงหรือการลงมือทาด้วยตนเอง ดังนั้นผู้เรียนจึงมีอิสระที่จะเลือก
ตัดสินใจด้วยตนเอง มีส่วนร่วมกับกิจกรรมการเรียนการสอนและมีส่วนที่จะเลือกเนื้อหากิจกรรมที่
ตนเองสนใจได้มากขึ้น แต่ทั้งนี้ไม่ได้หมายความว่า นักเรียนจะเป็นผู้ร่างหลักสูตรหรือกาหนด
กิจกรรมขึ้นเอง แต่เป็นการทางานร่วมกัน เพื่อให้เกิดกระบวนกรเรียนรู้ตามความต้องการของ
ผู้เรียน เหมาะสมกับความถนัดและความสามารถของนักเรียนมากขึ้น
บทบาทดังกล่าวเมื่อพิจารณาดูแล้วอาจจะเห็นว่าไม่เป็นการแปลกมากนัก แต่ถ้ามองย้อน
ไปในสมัยปี 1950 แล้ว การให้เด็กมีส่วนร่วมถือได้ว่าเป็นเรื่องแปลกและท้าทายมาก ยิ่งในประเทศ
ไทยด้วยแล้ว เป็นเรื่องที่ผิดวิสัยอยู่พอควร
หลักสูตรและการจัดการเรียนการสอนเป็นอย่างไร
เนื่องด้วยหลักสูตรในปรัชญาสาขานี้ไม่เน้นมรดกทางวัฒนธรรมและสังคมเหมือนสาขา
ก่อนๆ แต่เน้นในสภาพปัจจุบันโดยเฉพาะการมีชีวิตอยู่อย่างมีความสุขในปัจจุบันและอนาคตหรือ
มาตรฐานความดีของสังคมก็จะต้องได้รับการทดสอบและปรับปรุงเปลี่ยนไปตามสถานการณ์
การศึกษาจึงต้องส่งเสริมความสนใจของแต่ละบุคคลและความเท่าเทียม ประสบการณ์และความ
สนใจของแต่ละคน ที่จะเปลี่ยนไปตามประสบการณ์ที่ได้รับใหม่และการวิเคราะห์แล้ว
โดยเหตุนี้ หลักสูตรในแนวปรัชญานี้จึงเน้นประสบการณ์ของผู้เรียนเป็นสาคัญ
ประสบการณ์นั้นควรเป็นประสบการณ์ที่สัมพันธ์กับสังคมและเด็กได้มีส่วนโดยตรงในประสบการณ์
นั้น จึงนิยมเรียกหลักสูตรนี้ว่า เป็นหลักสูตร Child-centered Curriculum หรือ Activity-
centered Curriculum เนื้อหาเป็นส่วนประกอบหลักสูตรที่ทาให้เข้าใจตัวเอง สังคม และประเมิน
ประสบการณ์ของตัวเองให้ดีขึ้น โดยเนื้อหาที่สาขานี้ได้ให้ความสนใจมากที่สุดคือวิชาสังคมศึกษา
วิชาการสื่อความหมายเพื่อประโยชน์ในชีวิตประจาวัน (ภาษา) วิทยาศาสตร์และคณิตศาสตร์

4. นอกจากนี้ เนื้อหาเกี่ยวกับสภาพและปัญหาต่างๆของสังคมก็ได้รับการสนับสนุนให้จัดการสอนใน
สถาบันการศึกษาด้วย
ในด้านการจัดการเรียนการสอนตามปรัชญาสาขาพิพัฒนาการนิยมยึดตามหลักการเน้น
ผู้เรียนเป็นสาคัญ การเรียนจึงเป็นเรื่องของการกระทา (Doing) มากกว่าความรู้ (Knowledge)
เด็กต้องมีคามกระตือรือร้นในการเรียนมากกว่าเป็นผู้รับอย่างเดียว ครูจะเป็นผู้จัดประสบการณ์
การเรียนให้กับผู้เรียนเพื่อที่จะให้ผู้เรียนได้รู้จักการแก้ปัญหาด้วยตนเองของตนเองและสังคม ดังจะ
สรุปเป็นข้อ ๆ ได้ดังนี้
1. การเรียนการสอนเน้นความสนใจและความถนัดของผู้เรียน
2. การเรียนการสอนควรเน้นให้เด็กมีส่วนร่วมในการวางแผน
3. ครูเป็นผู้จัดสิ่งแวดล้อมให้นักเรียนเกิดการเรียนรู้ด้วยตนเอง
4. เด็กควรได้รับประสบการณ์โดยตรงในเรื่องที่ศึกษา
5. เด็กควรได้รับประสบการณ์ที่เป็นจูงใจ เช่น ใช้ภาพยนตร์ สไลด์ การเชิญวิทยากร เป็น
ต้น
6. ผู้เรียนควรได้รับความช่วยเหลือให้รู้จักวิเคราะห์ปัญหาเพื่อแก้ปัญหา วิเคราะห์ข้อมูล
ต่างๆ
7. ผู้เรียนควรรู้จักการวางโครงการ ดาเนินโครงการ วิเคราะห์และประเมินโครงการต่างๆ
ได้อย่างเหมาะสม
8. ส่งเสริมประชาธิปไตยและความร่วมมือในการเรียนการสอน
9. การเรียนควรเป็นการบวนการต่อเนื่องเกี่ยวพันกันตลอดเวลา
(สุดใจ เหล่าสุนทร, 2517 : 143)
การบริหารงานควรเป็นอย่างไร
การบริหารงานตามปรัชญาสาขานี้ถือหลักเดียวกับการสอน คือ การร่วมมือกัน โดย
โรงเรียนจะประกอบด้วยบุคคลหลายฝ่ายมาร่วมกันวางนโยบายและตัดสินปัญหาต่างๆของ
โรงเรียน และผู้บริหารจะดาเนินงานตามมติข้อตกลงของคณะกรรมการ

5. บทบาทของผู้บริหารจะไม่มีบงการหรือสั่งการแต่เพียงผู้เดียว ตามปรัชญานี้ถือว่าครูที่ดีจะ
รับรู้หน้าที่หรือสิ่งที่ควรทา ครูทุกคนจะมีส่วนในการแก้ปัญหาและประเมินผลกิจกรรมของโรงเรียน
ได้เต็มที่ผ่านคณะกรรมการหรือสายงานของตน
ผู้ปกครองตามปรัชญานี้ก็มีความสาคัญเช่นกัน โดยจะมีส่วนร่วมในบางกิจกรรมของ
โรงเรียนโดยเฉพาะเรื่องนโยบายและการประเมินผลการดาเนินงานของโรงเรียนเป็นหลักสาคัญ
การดาเนินนโยบายหรือการตัดสินใจในเรื่องใดของวงการศึกษาควรพิจารณาจากข้อมูล
หรือเอกสารหลักฐานที่มีอยู่ ดูผลที่จะเกิดขึ้นในปัจจุบันที่มิใช่การตัดสินโดยสามัญสานึกของ
ผู้บริหาร
โดยปกติการบริหารแนวนี้มักใช้เงินมากเพราะต้องใช้อุปกรณ์ เครื่องมือต่างๆ ใน
ขณะเดียวกันก็ต้องใช้ครูมากเพราะจานวนผู้เรียนแต่ละชั้นก็ไม่มากเกินไป
บทบาทของโรงเรียนต่อชุมชนหรือสังคม
ตามความเชื่อของดิวอี ซึ่งเป็นผู้นาทางปรัชญาสาขานี้แล้ว การศึกษาเป็นวิธีการหลักในการ
ปฏิรูปหรือปรับปรุงสังคม แต่จะปรับปรุงหรือปฏิรูปไปในทิศทางไหน อย่างไรนั้นก่อนอื่นโรงเรียน
จะต้องเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันกับสังคมเสียก่อน ยอมรับการเปลี่ยนแปลงของสังคมทางด้านวิทยา
ศาสตร์ เทคโนโลยีและวัฒนธรรม โรงเรียนไม่ควรปลีกตัวแยกออกมาจากสังคมเหมือนปรัชญากลุ่ม
อนุรักษ์นิยม เมื่อโรงเรียนเป็นส่วนหนึ่งของสังคมแล้ว โรงเรียนก็จะมีโอกาสสร้างนักเรียนใน
ลักษณะใหม่ ที่มีสติปัญญา มีความพร้อม มีความรู้จักและเข้าใจสังคมอย่างดีพอ ออกไปปรับปรุง
และพัฒนาสังคมได้
อ้างอิง :
ไพฑูรย์ สินลารัตน์. ปรัชญาการศึกษาเบื้องต้น. กรุงเทพฯ : ศูนย์หนังสือแห่งจุฬาลงกรณ์-
มหาวิทยาลัย,2552.