1. «Οι άνθρωποι είναι καταδικασμένοι να είναι ελεύθεροι και υπεύθυνοι» .
Σαρτρ
Ελευθερία είναι η αδέσμευτη έκφραση της προσωπικότητας, η απουσία
περιορισμών, αλλά όχι η ασυδοσία΄ υπόκειται στον ορθό λόγο, στο νόμο και στην ηθική
1

2. συνείδηση. Είναι το αγαθό εκείνο που έχει εξυψωθεί όσο κανένα άλλο στο ρου της ιστορίας,
ιδίως μετά από περιόδους καταπίεσης. Είναι το αγαθό που αποτέλεσε την πηγή της
δημιουργικότητας, της αυτονομίας, της κριτικής και της αμφισβήτησης, ακόμη και της
επανάστασης, σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο. Είναι η δυνατότητα του ατόμου να ζει
χωρίς εμπόδια και καταναγκασμούς- εξωτερικούς και εσωτερικούς-και να πράττει κατά
βούληση ό,τι δεν αντιστρατεύεται το νόμο, την ηθική και τα δικαιώματα του άλλου.
Σε όλα τα δημοκρατικά κράτη η ελευθερία των πολιτών ρυθμίζεται από τους νόμους ,
από τους οποίους δεν πρέπει να αποδεσμεύεται , γιατί η απόλυτη ελευθερία οδηγεί την
πολιτεία στην αναρχία και την υποδούλωση . Αλλά και οι περιορισμοί από τους νόμους δεν
πρέπει να ξεπερνούν ορισμένα όρια , γιατί τότε το δημοκρατικό κράτος χάνει την ελευθερία
του .
Α ) Εξωτερική
Συνιστά απουσία εξωτερικών καταναγκασμών και δεσμεύσεων. Αφορά στη σχέση
μας με το συνάνθρωπο, αλλά εκτείνεται και σε όλο το εύρος της ζωής και περιλαμβάνει το
σύνολο των δικαιωμάτων που είναι κατοχυρωμένα από τους νόμους. Σε αντίθετη
περίπτωση, ο άνθρωπος καταδυναστεύεται από τους τυράννους, την κοινή γνώμη, τα
ισχυρά κράτη. Στο πλαίσιο αυτό, η εξωτερική ελευθερία λαμβάνει τις ακόλουθες μορφές:
r Φυσική ελευθερία: Η ελευθερία είναι φυσικό, απαράγραπτο και
αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα του ανθρώπου σύμφωνα με τη διατύπωση των
διαφωτιστών. Βέβαια πριν από τους διαφωτιστές είχαν μιλήσει για την ελευθερία ως
φυσικό δικαίωμα του ανθρώπου και οι σοφιστές, οι πρώτοι κήρυκες των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι υποστηρικτές των μεγάλων αξιών της ζωής. Ορισμένοι
θεωρούν φυσική ελευθερία την απελευθέρωση του ανθρώπου από την κυριαρχία της
φύσης κι εννοούν την αρμονική σχέση ανθρώπου-φυσικού περιβάλλοντος, γιατί
φύση και άνθρωπος δεν είναι ανταγωνιστές.
r Κοινωνική Ελευθερία: Πρόκειται για τη δυνατότητα που πρέπει να έχει ο κάθε
άνθρωπος να αναπτύξει ανεμπόδιστα την κοινωνική του δραστηριότητα, ώστε να
μπορεί να πραγματοποιήσει τους κοινωνικούς του στόχους, χωρίς βέβαια οι
ενέργειές του να έχουν αντικοινωνικό περιεχόμενο και χαρακτήρα.
r Πολιτική Ελευθερία: Είναι η ελεύθερη πολιτική βούληση, το δικαίωμα του
«εκλέγειν» και του «εκλέγεσθαι». Πρόκειται για τη δυνατότητα του ανθρώπου να
ιδρύει και να μετέχει σε πολιτικά κόμματα, να αποφασίζει ποιοι Θα ασκήσουν την
πολιτική διακυβέρνηση. Είναι επιπλέον, η ελεύθερη διακίνηση ιδεών στα πλαίσια
ενός δημοκρατικού και φιλελεύθερου πολιτεύματος που έχει ως βασική του αρχή και
συστατικό στοιχείο τον πλουραλισμό, την πολυφωνία, τον πολυκομματισμό.
r Νομική ελευθερία: Οι νόμοι και οι κανόνες κατοχυρώνουν, εδραιώνουν,
θεμελιώνουν, υπερασπίζουν τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα των πολιτών. Η
ελευθερία των πολιτών καθιερώνεται και διασφαλίζεται με τους κανόνες του Δικαίου.
Αυτοί ορίζουν τι δικαιούται να απαιτήσει και να πράξει ο κάθε πολίτης και έως ποιο
σημείο μπορεί να κινηθεί ελεύθερα και σε ποιο φραγμό υποχρεώνεται να σταματήσει.
r Εθνική Ελευθερία: Είναι το δικαίωμα που έχει ο κάθε λαός να χαράζει μόνος του
την πορεία που θα ακολουθήσει, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, της εθνικής
ανεξαρτησίας. Για την εδραίωση και την κατοχύρωση αυτού του δικαιώματος έγιναν
μεγάλοι αγώνες από τους λαούς, οι οποίοι βέβαια συνεχίζονται και στις μέρες μας. Οι
λαοί που έχουν συνείδηση δε δέχονται να καθορίζουν οι «ισχυροί», οι υπερδυνάμεις
το μέλλον τους, δε δέχονται τη «νέα τάξη πραγμάτων», που καθορίζεται από το
«δίκαιο της πυγμής», παραβιάζοντας βάναυσα τα ανθρώπινα δικαιώματα και
καταρρακώνοντας το διεθνές δίκαιο.
r Η θρησκευτική ελευθερία είναι μια αρχή που υποστηρίζει την ελευθερία ενός
ατόμου ή μιας κοινότητας, δημόσια ή ιδιωτικά, να εκδηλώνει τη θρησκεία ή τις
θρησκευτικές πεποιθήσεις στη διδασκαλία , στην άσκηση, και στη λατρεία. Η έννοια
2

3. γενικά περιλαμβάνει την ελευθερία μεταβολής θρησκεύματος ή τη δυνατότητα μη
συμμετοχής σε θρήσκευμα. Η ελευθερία να φύγει από μια θρησκεία ή θρησκευτική
ομάδα ονομάζεται «αποστασία» και είναι επίσης ένα θεμελιώδες μέρος της
θρησκευτικής ελευθερίας.
Β ) Εσωτερική
Είναι η σημαντικότερη απ' όλες τις άλλες μορφές ελευθερίας, γιατί αν κάποιος δεν
είναι εσωτερικά - ηθικά ελεύθερος δεν μπορεί να κατακτήσει τα κοινωνικά και πολιτικά του
δικαιώματα, δηλαδή την εξωτερική του ελευθερία. Πρόκειται για την απουσία εσωτερικών
καταναγκασμών και δεσμεύσεων. Αφορά τη σχέση μας με τον εαυτό μας και βασίζεται σε
ένα σύνολο αρετών , πνευματικών, ηθικών και ψυχικών, που επιτρέπουν στον άνθρωπο να
δρα αυτόβουλα και αυθόρμητα. Σε αντίθετη περίπτωση , το άτομο είναι όμηρος του εαυτού
του, συνειδητά ή ασυνείδητα, έρμαιο πραγμάτων και περιστάσεων. Στο πλαίσιο αυτό, η
εσωτερική ελευθερία λαμβάνει τις ακόλουθες μορφές:
r Πνευματική: Ο άνθρωπος μπορεί να σκέφτεται χωρίς επηρεασμούς, που
αποσκοπούν στη χειραγώγησή του. Είναι δηλαδή ελεύθερος πνευματικά, έχει γνώμη
και δεν αφήνεται έρμαιο προλήψεων και προκαταλήψεων («΄Οποιος ελεύθερα
συλλογάται, συλλογάται καλά», Ρήγας).
r Ψυχική: Πρόκειται για την εσωτερική ισορροπία, τη γαλήνη, την ηρεμία , την
ευχαρίστηση, που υπάρχουν, όταν απουσιάζουν οι εξωτερικές πιέσεις , όταν το
άτομο είναι απαλλαγμένο από εσωτερικές εξαρτήσεις (φοβίες, ανασφάλειες) και
ταυτόχρονα εναρμονίζει τις υγιείς επιθυμίες με τις πράξεις του. Γενικότερα, φανερώνει
την άφοβη και αυθόρμητη έκφραση συναισθημάτων, χωρίς υποκρισία.
r Ηθική: Πρόκειται για την ελευθερία που σχετίζεται με τη στάση απέναντι στον εαυτό
μας και στους άλλους. Χαρακτηρίζει την ιδιοτελή ή όχι σκέψη του ανθρώπου, την
υποταγή του σε πάθη(μίσος, εγωισμός) την ύπαρξη αυτοελέγχου , την εγκράτεια.
r Εδραίωση της δημοκρατίας : Οι πολίτες ασκούν απρόσκοπτα τα καθήκοντά τους
κι ελέγχουν την εκάστοτε εξουσία, που δρα με γνώμονα το καλό όλων, χωρίς
κομματισμούς, λαϊκισμούς και αναξιοκρατία.
r Αξιοπρεπής ζωή , οικονομική ανάπτυξη , σεβασμός στη φύση : Οι πολίτες
επιλέγουν ανεπηρέαστα το επάγγελμά τους, εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους και
συμβάλλουν στην άνθηση της οικονομίας, αυξάνοντας την παραγωγή. Προστατεύουν
το περιβάλλον, εφαρμόζουν τους νόμους του κράτους και απολαμβάνουν τα υλικά
αγαθά με αξιοπρέπεια. Έτσι, αναπτύσσεται η επιστημονική έρευνα, χωρίς να
υπηρετούνται τα συμφέροντα των ισχυρών.
r Κοινωνική ευρυθμία : Οι πολίτες συνειδητοποιούν το ρόλο τους στην κοινωνία και
δε συμπεριφέρονται ατομικιστικά. Αποφεύγονται οι αποκλεισμοί και οι
περιθωριοποιήσεις και περιορίζονται τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας (βία,
ρατσισμός, ναρκωτικά).
r Ανθρωπιά και αυτοπραγμάτωση : Οι ελεύθεροι άνθρωποι αποστρέφονται την
αδικία και την ιδιοτέλεια΄ γι’ αυτό και μάχονται για τον άνθρωπο και το συνάνθρωπο.
Δε συμβιβάζονται με την τρέχουσα ηθική, αλλά αγωνίζονται με στόχο την εσωτερική
κάθαρση. Είναι ολιγαρκείς και αντιστέκονται στον καταναλωτισμό.
3

4. r Πνευματική και πολιτιστική πρόοδος: Οι άνθρωποι μπορούν να εκφράζουν
αβίαστα σκέψεις και συναισθήματα, γεγονός που αντιμάχεται την αγελοποίηση. Δεν
εγκλωβίζονται σε δόγματα και απόλυτα σχήματα, δεν παγιδεύονται σε οποιαδήποτε
μορφή χειραγώγησης κι ούτε γίνονται όμηροι του φανατισμού. Έτσι, προάγεται ο
πνευματικός πολιτισμός, ανθούν τα γράμματα και οι τέχνες, ενώ τα άτομα στρέφονται
στη γνήσια ψυχαγωγία.
r Ψυχοσωματική ευεξία: Οι ελεύθεροι πολίτες έχουν, βέβαια, αγωνίες και φόβους,
αλλά δε διακατέχονται από φοβικές καταστάσεις και συμπλέγματα. Είναι υπέρμαχοι
της υγιεινής ζωής και της άθλησης, χωρίς να αιχμαλωτίζονται σε καταχρήσεις.
Αισθάνονται ασφάλεια και σιγουριά, ενώ στέκουν «μοίρα στη μοίρα τους».
r Διαφύλαξη εθνικής ταυτότητας και ειρηνική συνύπαρξη λαών: Οι ελεύθεροι
πολίτες είναι υπερασπιστές της πατρίδας και του γόνιμου διεθνισμού, αλλά και
πολέμιοι του εθνικισμού και του διεθνούς απομονωτισμού. Έτσι, μάχονται για τη
διαφύλαξη της ταυτότητάς τους, χωρίς να παθιάζονται και συνεργάζονται σε
παγκόσμιο επίπεδο για την εμπέδωση της ειρήνης και της ασφάλειας , καθώς και για
την επίλυση των σύγχρονων παγκόσμιων προβλημάτων.
Α. ΣΗΜΑΣΙΑ
r Δεν υπακούει σε δυνάστες , δεν ενδίδει σε δυνατούς, αλλά ακολουθεί τη φωνή της
συνείδησης και του χρέους του.
r Διαθέτει σκέψη ανεπηρέαστη, απροκατάληπτη, νηφάλια και αντιστέκεται
αποτελεσματικά στο φανατισμό.
r Υπηρετεί το κοινό καλό και όχι μόνο το προσωπικό του συμφέρον.
r Πιστεύει στο ανθρωπιστικό ιδανικό και δεν υποτάσσεται στο χρήμα, οπότε δεν είναι
αιχμάλωτος του καταναλωτισμού.
r Διακρίνεται από πνεύμα αυταπάρνησης και αυτοθυσίας, όσον αφορά στην
εκπλήρωση της κοινωνικής του αποστολής.
r Διδάσκει με τη συμπεριφορά του και αποτελεί πρότυπο προς μίμηση, ιδιαίτερα από
τους νεότερους.
r Δεν επιδιώκει να κυριαρχήσει στον κόσμο και να επιβάλλει τη γνώμη του.
r Έχει επίγνωση της άγνοιάς του και γι’ αυτό αγωνίζεται για την αποτίναξη κάθε
μορφής ταπεινωτικής δουλείας και για την αποφυγή της έλλειψης ή της υπερβολής.
r Διατηρεί τη μοναδικότητά του και αντιπαλεύει τη μαζοποίηση, που κυριαρχεί στις
σύγχρονες κοινωνίες.
Β. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΗΣ
r Η ατροφία του ηθικοπνευματικού πολιτισμού παράλληλα με την υπερτροφική
ανάπτυξη του τεχνικού πολιτισμού και της εξειδίκευσης προκαλούν κρίση
ανθρωπισμού και απώλεια της εσωτερικής ζωής.
4

5. r Ο υλισμός και ο καταναλωτισμός: Ο άνθρωπος στρέφεται στα χρήματα κι όχι στην
εσωτερική καλλιέργεια.
r Η κρίση των αξιών (ατομικισμός, ιδιοτέλεια) που αντιστρατεύεται την εσωτερικότητα
και ό,τι αυτή περικλείει (λ.χ. ανθρωπισμός, πνευματικότητα).
r Η μαλθακότητα και η ραθυμία λόγω των υπερβολικών ανέσεων, ενώ στον αντίποδα
τους βρίσκεται η εσωτερική ελευθερία που προϋποθέτει διαρκή κόπο και
προσπάθεια.
r Η ανεπαρκής λειτουργία των φορέων αγωγής (οικογένεια, σχολείο, Μ.Μ.Ε.), που δεν
κατορθώνουν να νοηματοδοτήσουν ποιοτικά τη ζωή κυρίως των νέων.
r Η κοινωνία της ταχύτητας, που περιορίζει το περιθώριο γόνιμου προβληματισμού και
το άξενο των μεγαλουπόλεων, που συνθλίβει τον ψυχισμό του ατόμου.
r Τα κοινωνικά αδιέξοδα που όχι μόνο υποβιβάζουν το βιοτικό επίπεδο, αλλά και
διαταράσσουν την ψυχική και ηθική υγεία του ανθρώπου.
Η ελευθερία είναι δικαίωμα φυσικό και αναφαίρετο και συντελεί στην πραγματοποίηση
των ατομικών σκοπών και στην πρόοδο των λαών που την έχουν. Την αξία της την
κατανόησαν οι αρχαίοι Έλληνες και κατά τη διάρκεια της ιστορίας τους αγωνίστηκαν πολλές
φορές, για να την προασπίσουν ή να την ανακτήσουν , όταν υποδουλώνονταν σε ξένους
λαούς ή σε ντόπιους τυράννους . Τη θεωρούσαν πιο πολύτιμο αγαθό και από την ίδια τους
την ζωή:
r Η αντίσταση του Προμηθέα στη θέληση των θεών καθιστά το μυθικό ήρωα
διαχρονικό σύμβολο της νίκης της εσωτερικής ελευθερίας έναντι της υπεροχής της
εξουσίας.
r Η Αντιγόνη του Σοφοκλή: Ένα ακόμη σύμβολο της εσωτερικής δύναμης στα ελληνικά
γράμματα.
r Λεωνίδας («Μολών λαβέ»).
r Ελεύθεροι πολιορκημένοι: Η πολιορκία του Μεσολογγίου και η αντίσταση των
Μεσολογγιτών έγινε σύμβολο της εσωτερικής ελευθερίας.
r Επανάσταση του 1821: Αντίσταση στον τουρκικό ζυγό.
r Πόλεμος του 1940 («ΟΧΙ»).
r Εθνική αντίσταση κατά των Γερμανών (1941-1944).
r Επέτειος του Πολυτεχνείου: Αντίσταση στη χούντα των συνταγματαρχών («ψωμί-
παιδεία- ελευθερία»).
5

6. Α. ΔΕΙΓ Μ Α Τ Α ΕΛΕΥ Θ Ε Ρ Ι Α Σ
r Οι επάρατες ασθένειες του παρελθόντος αντιμετωπίζονται χάρη στην πρόοδο της
ιατρικής επιστήμης.
r Το πρόβλημα της παιδικής θνησιμότητας και ο ανεπίτρεπτος μέσος όρος ζωής του
παρελθόντος.
r Τα δεσμά του χώρου και του χρόνου λύνονται λόγω της κινητής τηλεφωνίας, του
μεταφορικού δικτύου, της τεχνολογίας.
r Τα δεσμά του φυσικού περιβάλλοντος.
r Οι δεισιδαιμονίες και οι προλήψεις διαψεύδονται χάρη στην επιστημονική πρόοδο.
r Ο οργανικός αναλφαβητισμός και η άγνοια απαλείφονται με την υποχρεωτική
εκπαίδευση, τα Μ.Μ.Ε., το διαδικτυακό κόσμο.
r Η μονοσήμαντη λειτουργία των Μ.Μ.Ε. αίρεται με την ελεύθερη ραδιοφωνία και
τηλεόραση.
r Οι άθλιες συνθήκες εργασίας αλλάζουν πρόσωπο με τη βοήθεια των μηχανών, αλλά
κυρίως λόγω των κοινωνικών κατακτήσεων με την αγωνιστική δράση των
σωματείων.
r Το χαμηλό βιοτικό επίπεδο προάγεται λόγω της τεχνολογίας.
r Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα ακυρώνονται, αφού παρατηρείται γενικευμένη αποδοχή
των δημοκρατικών καθεστώτων και νομική κατοχύρωση των δικαιωμάτων.
r Η απομόνωση των λαών παύει να ισχύει, αφού εξαπλώνεται η παγκοσμιοποίηση και
η Ε.Ε. γκρεμίζει τα εθνικά τείχη.
r Οι κοινωνικοί αποκλεισμοί και η περιθωριοποίηση διαρκώς συρρικνώνονται (π.χ.
βελτίωση της θέσης της γυναίκας).
Β. Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Α Α Ν Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ι Α Σ
r Οι συμβιβασμοί(κοινωνικός κομφορμισμός) μαζοποιούν το άτομο και το
εξαναγκάζουν να παραιτηθεί από την αναζήτηση του νοήματος της ελευθερίας.
r Ο καταναλωτισμός, η θεοποίηση του χρήματος, με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να
γίνεται δούλος των τυραννικών υλικών αναγκών (απληστία, πλεονεξία).
r Οι υπερβολικές ανέσεις προκαλούν ραθυμία και μαλθακότητα.
r Οι αυξανόμενες ανάγκες, τις οποίες δημιουργεί η εξέλιξη της μηχανής.
r Η ταχύτητα, που αποδεικνύεται από τους φρενήρεις σημερινούς ρυθμούς ζωής και
κλονίζει την ψυχική υγεία του ανθρώπου.
r Η ιδιοτέλεια και ο ατομικισμός, που προκαλούν παραβίαση των δικαιωμάτων,
προσβολή της αξιοπρέπειας και στείρο ανταγωνισμό.
r Η κατευθυνόμενη πληροφόρηση σε όλα τα επίπεδα (ψυχαγωγία, πολιτική, διεθνείς
σχέσεις…).
6

7. r Η διαφήμιση, που αναδεικνύεται σε μηχανισμό ετεροπροσδιορισμού και
χειραγώγησης.
r Το τεράστιο κύμα πληροφόρησης, που επιφέρει σύγχυση στο δέκτη.
r Ο φανατισμός, που αφιονίζει τα πλήθη.
r Η προπαγάνδα των κομμάτων, η κομματοκρατία, που ναρκώνει τη σκέψη του πολίτη.
r Η ανεργία και η φτώχεια, που δεν επιτρέπει την αξιοπρεπή διαβίωση.
r Η αλαζονεία, η άσβεστη δίψα για δύναμη, διάκριση, υπεροχή (πόλεμοι) και η
κατάφωρη εκμετάλλευση των ισχυρών κρατών στα ανίσχυρα κράτη, που ανέχονται
την καταπίεση.
r Η στείρα εξειδίκευση, που επιφέρει πνευματική μονομέρεια.
r Ο κοινωνικός αποκλεισμός με το πρόσωπο του ρατσισμού ή της ξενοφοβίας.
r Η ασφυκτική ζωή στις μεγαλουπόλεις, που οδηγεί στη μοναξιά, στις απρόσωπες
σχέσεις.
r Η κρίση των αξιών, εξαιτίας της οποίας το άτομο βιώνει ένα εσωτερικό κενό και
απανθρωποποιείται.
r Τα σφάλματα της οικογένειας (επιβολή, βία, απουσία αγάπης) και η ανεπάρκεια του
εκπαιδευτικού συστήματος (τεχνοκρατικός προσανατολισμός, βαθμοθηρία).
r Η πλανητική ομοιομορφία (παγκοσμιοποίηση).
Α. Ο Ρ Ι Ο Θ Ε Τ Η Σ Η Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ι Α Σ
Το γνήσιο νόημα της ελευθερίας το βρίσκει κανείς κυρίως στις δεσμεύσεις που
χρειάζεται να θέσει το άτομο πρωτίστως στον εαυτό του:
r Σκέφτομαι ελεύθερα, χωρίς να υπερβαίνω την ηθική τάξη.
r Εκφράζομαι ελεύθερα, χωρίς να υποτιμώ ή να εξευτελίζω το συνάνθρωπο.
r Διεκδικώ μόνο όσα μου ανήκουν δικαιωματικά.
r Είμαι πατριώτης, αλλά όχι εθνικιστής.
r Σέβομαι τη διαφορετικότητα.
r Μετακινούμαι ελεύθερα, χωρίς να παρεμποδίζω.
Ο καθορισμός των ορίων της ελευθερίας γίνεται ευνόητα από το ίδιο το άτομο, μέσω
της παιδείας που ενδυναμώνει την ηθική συνείδηση, τον αυτοπεριορισμό και την υγιή
κοινωνική δράση, αλλά και από την κοινωνία, όταν θεσπίζονται δίκαιοι νόμοι, τηρούνται από
όλους και παρέχεται επιμελημένη αγωγή από τους αρμόδιους φορείς.
Β. Ε Λ Λ Ε Ι Ψ Η Ο Ρ Ι Ω Ν
7

8. 1. Δ ι α π ι σ τ ώ σ ε ι ς
Όταν υπάρχει εσφαλμένη αντίληψη περί ελευθερίας, κάθε προσπάθεια για τήρηση
των κανόνων ηθικής τάξης παρερμηνεύεται ως απόπειρα ετεροκαθορισμού και
υποδούλωσης. Ιδιαιτέρως στην εποχή μας παρατηρούνται ανάλογες τάσεις κατάχρησης
ελευθερίας σε βαθμό ασυδοσίας και παντελούς έλλειψης ελέγχου.
r Η φύση: υπέρμετρη εκμετάλλευση φυσικών πόρων, αλόγιστη καταστροφή χλωρίδας
και πανίδας.
r Η πολιτική ζωή: διαφθορά και διαπλοκή πολιτικών.
r Το επάγγελμα, η οικονομία: φοροδιαφυγή, παραοικονομία, κερδοσκοπία.
r Η καθημερινότητα: παντοειδής παρανομία, λ.χ. παραβίαση Κ.Ο.Κ.
r Τα Μ.Μ.Ε. και η εφαρμοσμένη έρευνα: παραβίαση των κανόνων δεοντολογίας.
r Οι σχέσεις των λαών: επικράτηση του δικαίου της πυγμής.
2. Α ί τ ι α
α. Η α π ο υ σ ί α υ γ ι ο ύ ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς π α ι δ ε ί α ς: Γι’ αυτό ευθύνονται κυρίως οι φορείς
αγωγής και κοινωνικοποίησης που αδυνατούν να νοηματοδοτήσουν τη ζωή των νέων.
r Οικογένεια: Αυθαιρεσία γονέων που αποτελούν παραδείγματα προς αποφυγή.
r Σχολείο: Πνευματική ένδεια λόγω του γνωσιοκεντρικού κι όχι ανθρωπιστικού
προσανατολισμού, επικράτηση της βαθμοθηρίας και του ασύδοτου ανταγωνισμού.
r Μ.Μ.Ε.: Αναπαραγωγή «κενών» προτύπων, που συντελούν στην πνευματική
νάρκωση ή ηρωοποίηση αντικοινωνικών τύπων.
r Κράτος: Αδυναμία εφαρμογής των νόμων και ατιμωρησία, άκρατη υποσχεσιολογία
των πολιτικών, δύσκαμπτη γραφειοκρατία, αναξιοκρατία, αθέμιτες ανταλλαγές, με
συνέπεια την απογοήτευση των πολιτών και τη στροφή μιας μερίδας αυτών προς την
αναρχία.
β. Τ α π ρ ό τ υ π α κ α ι ο ι σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς σ υ ν θ ή κ ε ς ζ ω ή ς:
r Η κρίση των αξιών οδηγεί σε έλλειψη σεβασμού απέναντι στο συνάνθρωπο και το
κοινωνικό σύνολο, αλλά και σε έντονο ατομικισμό, καθώς η ασυδοσία «συμφέρει»
και δεν ξεβολεύει.
r Εξαιτίας της χρηματοθηρίας παραβιάζονται οι κανόνες ελευθερίας ανάμεσα σε άτομα
και λαούς.
r Τα κοινωνικά αδιέξοδα οδηγούν συχνά τους πολίτες σε αυθαιρεσία. Η ανεργία, η
φτώχεια, οι ανισότητες συντελούν στον κοινωνικό αποκλεισμό και κατ’ επέκταση
στην αναρχία.
r Η αποκοπή από την παράδοση, που προσφέρει υγιή πρότυπα ή διδάσκει για την
αποφυγή σφαλμάτων, ευθύνεται για την εκδήλωση της ασυδοσίας.
r Η μεγαλούπολη με τις ασφυκτικές συνθήκες ζωής, την πίεση του χρόνου λόγω των
πολλών ασχολιών, την ανάγκη για εκτόνωση, το συνωστισμό, ωθεί το άτομο στην
αποξένωση, με συνέπεια ο συνάνθρωπος να είναι άγνωστος και αδιάφορος για μας.
8

9. γ. Α τ ο μ ι κ ή ε υ θ ύ ν η : Ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά δεν είναι άμοιρος ευθυνών, εφόσον
επιλέγει συνειδητά τη στάση του στη ζωή. Χωρίς μέτρο και δίχως ευαισθησία, αφήνεται
έρμαιο σε αρνητικά συναισθήματα και κακές έξεις:
r Ο φανατισμός και η εμπάθεια για τον αντίπαλο.
r Η ζήλια και ο φθόνος.
r Χωρίς αυτοκριτική κι ενδοσκόπηση, εθίζεται σε δουλικές έξεις.
3. Ε π ι π τ ώ σ ε ι ς
r Έξαρση της αδικίας, της εκμετάλλευσης, της απανθρωποποίησης.
r Αποθέωση της προπαγάνδας, της παραπληροφόρησης και της χειραγώγησης.
r Ανασφάλεια, αβεβαιότητα και προβλήματα υγείας.
r Καταπάτηση των δικαιωμάτων.
r Υπονόμευση της δημοκρατίας, καθώς καταστρατηγείται το θεμελιώδες αξίωμά της (η
ελευθερία του ενός σταματά, εκεί, που αρχίζει η ελευθερία του άλλου).
r Αποσύνθεση του κοινωνικού ιστού, εκφυλισμός των θεσμών.
r Υποσιτισμός των υγιών ανθρώπινων σχέσεων, έξαρση της παθογένειας.
r Υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και απειλή για την ασφάλεια του πλανήτη
λόγω των εχθρικών σχέσεων μεταξύ των χωρών.
r Αποκοπή από τη γλώσσα και τις παραδόσεις.
r Έμφαση στην πνευματικότητα, στην κυριαρχία του ορθού λόγου: κριτική στάση,
αμφιβολία, σφαιρική ενημέρωση και απαλλαγή από προκαταλήψεις, με στόχο την
πνευματική ελευθερία.
r Δια βίου παιδεία: η μελέτη βιβλίων και τα ταξίδια συνιστούν τροφή ηθικοπνευματική.
r Ενδοσκόπηση, που συντελεί στην τιθάσευση των παθών.
r Θάρρος, δύναμη ψυχής, γιατί «θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία» .
r Καθολική εφαρμογή της δημοκρατίας και κυρίως συμμετοχή στα κοινά: αγωνιστική
δράση, μάχη για το κοινό καλό και αποφυγή ατομικισμού.
r Ενασχόληση με τον αθλητισμό, για την απόκτηση της αυτοπειθαρχίας και τη
συνειδητοποίηση των κανόνων, καθώς και γνήσια επαφή με την τέχνη, προκειμένου
να οδηγηθεί το άτομο στην ηθικοποίηση.
r Αληθινό ενδιαφέρον για την παράδοση και αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο.
9

10. r Υγιής διαπαιδαγώγηση από τους φορείς:
 Υγιή παραδείγματα από τους γονείς και τους δασκάλους, προκειμένου η
ελευθερία να βιώνεται στο σπίτι και στο σχολείο (όρια, κανόνες, σεβασμός).
Επιπλέον, αναγκαία καθίσταται η προβολή της ολιγάρκειας ως αντίσταση στον
υλισμό και στην απληστία.
 Οι πνευματικοί άνθρωποι έχουν κοινωνικό χρέος να γίνουν οι φωτοδότες του
λαού, να υπηρετούν την αλήθεια και το συνάνθρωπο.
 Τα Μ.Μ.Ε. οφείλουν να συνειδητοποιήσουν τον κοινωνικό και πολιτικό τους ρόλο,
να αναβαθμίσουν το πρόγραμμά τους και να ασκήσουν έλεγχο στην εκάστοτε
ηγεσία.
 Οι πολιτικοί οφείλουν να αντιμετωπίσουν τα κοινωνικά προβλήματα με τη δέουσα
σοβαρότητα και τον απαιτούμενο σχεδιασμό, να αποτελέσουν εκφραστές των
νόμων και να ισχυροποιήσουν το ποινικό σύστημα.
 Απαιτείται καθολική κινητοποίηση των διεθνών οργανισμών και οργανώσεων
(Ο.Η.Ε., Ε.Ε., παγκόσμια και τοπικά κινήματα), για την προστασία των
δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων.
 Τα ισχυρά κράτη οφείλουν να σέβονται τα ανίσχυρα, στοχεύοντας στο
οικουμενικό συμφέρον και στην επικράτηση της δικαιοσύνης στην υφήλιο.
 Ανθρωποκεντρική στροφή του σύγχρονου πολιτισμού: εκλογίκευση ανάπτυξης,
αντίσταση στη λογική της αγοράς (μέτρο και σκοπός, πάντοτε ο άνθρωπος).
10