Οι αλύτρωτες και αξέχαστες πατρίδες, ο πόνος της απώλειας ανθρώπων και περιουσιών, μια πληγή που ακόμα αιμορραγεί

1. Ο ελληνισμός του Πόντου και της Καππαδοκία
1
ΠΕΤΡΟΣ ΝΑΤΣΗΣΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΥΝΑΣ

2. Ο Γάλλος ιστορικός Caston Deschamps οδοιπορώντας το
1890 στους δρόμους της Μικρασίας, είδε την πολιτισμική
και κοινωνική δημιουργία των Ρωμιών της περιοχής και
ανάμεσα σε άλλα που έγραψε, σημείωνε:
« Θα ήθελα να αναφέρω τουλάχιστον τις ευεργεσίες τις
οποίες οφείλω στην Ανατολή, από την οποία προερχόμαστε
και απ’ όπου η ελληνική επιστήμη και η χριστιανική
φρόνηση έλαμψαν στον κόσμο για να τον κυβερνήσουν και
να τον παρηγορήσουν. Το προσκύνημα σ’ αυτές τις
ερειπωμένες τώρα χώρες, που τα λείψανά τους μας
πλουτίζουν, αποτελεί επιστροφή στην πατρίδα του
πνεύματος και της ψυχής μας…»
2

3. Καππαδοκία
Το Πέρασμα από την Ανατολή στη
3

4. Η γη της Καππαδοκίας καλύπτοντας μεγάλο μέρος της Μικράς Ασίας υπήρξε από την
αρχαιότητα λίκνο λαών και πολιτισμών. Μήτρα για τον ελληνισμό, υποδέχεται τον
χριστιανισμό, ήδη από τον 1ο αιώνα μετά Χριστόν. Είναι πατρίδα αγίων και μεγάλων
πατέρων και διδασκάλων, σταυροδρόμι και προπύργιο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας,
απέναντι στους ανατολικούς επιδρομείς.
4

5. Εκεί που ευρίσκεται ή περιοχή της Καππαδοκίας, μας αναμένει ένα απέραντο οροπέδιο με
υψόμετρο γύρω στα 1000 ως 1400 μέτρα, αλλά και στο βάθος ο πανύψηλος Αργαίος,με
υψόμετρο 3.830μ.,ένα σβησμένο από καιρό ηφαίστειο, με την ιστορική Καισάρεια να
κείτεται μπροστά του. Το άλλο υψηλό όρος είναι το Χασάν-Μελεντίζ πάνω από την Νίγδη.
Η περιοχή της Καππαδοκίας, λόγω της κεντρικής γεωγραφικής της θέσης διατήρησε ανά
χιλιετίες μια εξέχουσα από στρατιωτική και εμπορική άποψη σημασία, αλλά γνώρισε και
ποικίλα πολιτισμικά ρεύματα.
5

6. 6

7. Εάν ανατρέξουμε στην ιστορία θα δούμε ότι
οι αρχαίοι Ελληνες συγγραφείς καθώς και οι
Λατίνοι (Ρωμαίοι) έκαναν λόγο για δύο
Καππαδοκίες, την Μεγάλη Καππαδοκία
προς τον Ταύρο, στα νότια, με πρωτεύουσα
την Καισάρεια, που πήρε το όνομα αυτό
κατά την περίοδο του Ρωμαίου Αυτοκράτορα
Τιβερίου, και την Ποντιακή Καππαδοκία
προς τον βορρά με πρωτεύουσα την Αμισό.
Λέγεται ότι η περιοχή αυτή ονομάστηκε
Καππαδοκία (χώρα των ωραίων ίππων) από
τους Ασσυρίους,οι οποίοι έφθασαν εκεί το
1600 περίπου πρό Χριστού.
7

8. Η Καππαδοκία μεταξύ του 4ου και 6ου αιώνα έγινε κέντρο θρησκευτικής και εκπαιδευτικής δράσεως.
Επί Μεγάλου Κωνσταντίνου μαζί με τον Πόντο απετέλεσαν ξεχωριστό κράτος με αυτοκράτορα τον
Κωνσταντίνο Αννιβαλιανό, αλλά στα χρόνια των διαδόχων του υποβιβάσθηκε αυτή σε ρωμαϊκή
(βυζαντινή) επαρχία.
Οι Βυζαντινοί ενωρίς κατανόησαν τη στρατηγική σπουδαιότητα της περιοχής της Καππαδοκίας για την
άμυνα της αυτοκρατορίας στους αγώνες τους κατά των Περσών, και αργότερα κατἀ των Αράβων και
Σελτζούκων Τούρκων, και γι αυτό την κατέστησαν ιδιαίτερο στρατιωτικό κέντρο, όπως ο Ιουστινιανός και ο
Ηράκλειος, που την χρησιμοποίησαν ως ορμητήριο στους πολέμους τους.
Ετσι η Καππαδοκία έγινε ο τόπος της ακριτικής εποποιίας. Στις αρχές του 12ου αιώνα, μετά την κυριαρχία
των Σελτσούκων, η Καππαδοκία υπήχθη στο Κράτος του Ικονίου ή των Ρουμ (Ρωμανία),μένοντας υπό το
καθεστώς αυτό επί δύο περίπου αιώνες
8

9. Εδώ θα πρέπει να υπογραμμίσουμε, ότι στην Καππαδοκία
υπήρχαν και απομακρυσμένα από τα αστικά κέντρα χωριά,
λόγω και της μορφολογίας του εδάφους και των
δυσπρόσιτων κοιλάδων, στα οποία οι κάτοικοί τους
διατηρούσαν και ομιλούσαν την ελληνική γλώσσα, χάρη και
στις πάρα πολλές υπόγειες λαξευτές δαιδαλώδεις σήραγγες,
δηλαδή υπόγειες πόλεις, όπου κρύβονταν και ζούσαν για
ένα χρονικό διάστημα οι κυνηγημένοι χριστιανοί κάτοικοι
σε περιόδους επιδρομών και διώξεων.
Πατρίδες των μεγάλων Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας
μας είναι αυτά τα μέρη : Βασιλείου του Μεγάλου,
Γρηγορίου του Ναζιανζηνού (του Θεολόγου) και Γρηγορίου
Νύσσης
9

10. Ο γενικός χαρακτηρισμός των Καππαδοκών ως Καραμανλήδων
φαίνεται ότι έλκει την προέλευσή του από την ιστορική περίοδο
των δύο αιώνων, δηλαδή του 14ου και 15ου μ.Χ., όταν μέρος της
Καππαδοκίας, μετά την κατάργηση του κράτους των Σελτζούκων,
ανήκε στο Σουλτανάτο του Καραμάν,(στους Καραμανογουλαρί),
από το οποίο ονομάσθηκε και Καραμανία. Ετσι, το όνομα αυτό
παρέμεινε και στους μετέπειτα κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι
ονομάσθηκαν και Καραμανλίδες. Μετά δε την Άλωση της
Κωνσταντινουπόλεως (το 1453) η Καππαδοκία περιήλθε υπό την
κυριαρχία των Οθωμανών Τούρκων και έγινε μία από τις Επαρχίες
του Οθωμανικού Κράτους.
10Καραμανλήδες

11. Κατά τα νεότερα χρόνια οι
Έλληνες της Καππαδοκίας
συγκροτούσαν αμιγείς ελληνικές
χριστιανικές κοινότητες στις
περιοχές της Καισάρειας και της
Νίγδης, ενώ στα άλλα μέρη, σε
διάφορα χωριά, ζούσαν μαζί και
Τούρκοι. Μέχρι το 1922 τον
πληθυσμό της Καππαδοκίας τον
συγκροτούσαν Μωαμεθανοί,
Έλληνες Ορθόδοξοι και Αρμένιοι.
11
Οικογένεια
Μιχαήλ
Ανθόπουλου,
Λιμνά
Καππαδοκίας

12. Οι Έλληνες της Καππαδοκίας ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και σ’ αυτήν
τους βοηθούσαν και Οθωμανοί τσοπαναραίοι. Επίσης στην περιοχή της
Μουταλάσκης υπήρχαν πολλά βότανα, τα οποία ήταν χρήσιμα στην ιατρική. Σε
κάθε χωριό των Ελλήνων Καππαδοκών εκτός από τα μονώροφα ή διώροφα
σπίτια υπήρχαν η εκκλησία, το σχολείο, οι βρύσες, τα χαϊράτια, τα πλυσταριά
με τα πλακόνια (μεγάλες πέτρινες πλάκες, επάνω στις οποίες έπλεναν τα
ρούχα),οι φούρνοι, οι αποθήκες, τα μικρά καφενεδάκια και η πλατεία, όπου
εξελισσόταν η καθημερινή κοινωνική τους ζωή. Είχαν και τα δικά τους ήθη και
έθιμα στις γιορτές, στα βαφτίσια, στους αρραβώνες, στους γάμους και στους
θανάτους. Ανάλογα ήταν και τα τραγούδια και τα μοιρολόγια τους.
12
Μαλακοπή
Οικονομία

13. Επειδή τα μέρη εκείνα ήταν ως επί το πλείστον
άγονα και οι πόροι επιβίωσης δεν επαρκούσαν,
πολλοί από τους Έλληνες κατοίκους έπαιρναν τον
δρόμο της ξενιτειάς , πηγαίνοντας προς τα μεγάλα
αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως
ήταν η Κωνσταντινούπολη, η Σμύρνη, αλλά και η
Αμισός. « Η ιδιομορφία της οικονομικής αλλά και της
κοινωνικής ζωής της Σινασού, γράφει ο Κώστας
Σταματόπουλος, ήταν το ότι η πόλη ζούσε κατά το
ήμισυ από τη γεωργία και κατά το ήμισυ από την
ξενιτιά»
Οι γυναίκες περίμεναν
καρτερικά στον τόπο τους.
Έπλεκαν, ύφαιναν
υφάσματα, σεντόνια, και
πετσέτες, έκαναν εργόχειρα,
κεντούσαν και ετοίμαζαν τα
προικιά καθισμένες
μπροστά στον αργαλειό,
αλλά και χαλιά.
13

14. Καππαδόκες φαίνεται να κατοικούν
στην Κωνσταντινούπολη από τα τέλη
του 16ου αιώνα και μάλιστα ήταν
«περίφημοι έμποροι, χρυσοχόοι,
τεχνίτες, κλειδαράδες που είχαν τα
καταστήματά τους κοντά στο
μεζεστένι». Οι Καππαδόκες ήταν
αυστηρώς προσηλωμένοι στις
παραδόσεις τους και προσπαθούσαν
να μεταδώσουν τα ήθη και έθιμα των
Καππαδοκών στους απογόνους τους .
Επίσης ήταν δεμένοι με την
οικογένειά τους.
14

15. 15Κυρίως από τα τέλη του 18ου αιώνα και εξής σημειώνεται μία αναγέννηση
του χριστιανικού ελληνισμού της Καππαδοκίας. Μετά δε τις μεταρρυθμίσεις
του Τανζιμάτ, που θέσπισε το Οθωμανικό Κράτος το 1856, η ελληνική
παιδεία αναπτύσσεται αλματωδώς και οι χριστιανοί Καππαδόκες
ανταγωνίζονται μεταξύ τους στην ίδρυση σχολείων στις ιδιαίτερες πατρίδες
τους. Κατά την περίοδο αυτή βελτιώνεται κατά πολύ και η οικονομική και
κοινωνική τους κατάσταση.
Το 1891 ιδρύθηκε και το «Καππαδοκικό Ορφανοτροφείο» με δωρεά των
μεγάλων ευεργετών Συμεωνάκη και Σινιόσογλου.
Μεταξύ των Αδελφοτήτων γνωστή είναι η «Καππαδοκική Αδελφότητα» που
ιδρύθηκε το 1880.
Μορφωτικά Κέντρα άρχισαν να αναπτύσσονται και σε άλλες πόλεις, όπως
στη Σινασό, στη Νεάπολη, στη Νίγδη κ.ά. Το 1840 η Σινασός αποκτά ένα
από τα λαμπρότερα διδακτήρια της Καππαδοκίας, το δε 1872 και
Παρθεναγωγείο, στο οποίο θα διδάξουν και κοπέλες από την Σινασό που
σπούδασαν στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο της Κωνσταντινουπόλεως.
Η εκπαίδευση κυρίως στα αστικά κέντρα ήταν υποχρεωτική , ιδίως από τα
μέσα του 19ου αιώνα και εξής.
Παιδεία

16. Οι χώρες αυτές υπήρξαν τα ζωτικά κέντρα του ελληνισμού επί
τουρκοκρατίας στην Μ. Ασία, οι κιβωτοί που τον γλύτωσαν από τον
μεγάλο κατακλυσμό.
Η φτώχεια των κατοίκων των περιοχών αυτών, αλλά και οι επιδρομές
των γειτονικών Τούρκων, και γενικά οι επισφαλείς συνθήκες ζωής, για
τις οποίες μιλούν ακόμη οι αόριστες κατά τόπους παραδόσεις και οι
σωζόμενες πανάρχαιες τρωγλοδυτικές οικήσεις ή καταφύγια, φαίνεται
ότι υπήρξαν τα κύρια αίτια των μετακινήσεων.
16

17. Η Εκκλησία της Καισαρείας ήταν πολύ δυναμική με άξιους,
φωτισμένους και εγγράμματους Ιεράρχες. Ήταν το
εκκλησιαστικό κέντρο της Μικρασιατικής Ανατολής.
Ως προς την διοίκηση, τα χωριά
και τα άλλα αστικά κέντρα
χωρίζονταν σε κοινότητες, που
διοικούνταν από δημογεροντίες.
Ο δε ιερέας είχε πρωτεύοντα
ρόλο στα κοινοτικά και
κοινωνικά δρώμενα.
17
Εκκλησία

18. 18Το 1071 μ.Χ. στην περιοχή, συν τῳ χρόνῳ και υπό
συνθήκες δύσκολες για τους Έλληνες κατοίκους,
αρχίζει να επικρατεί σε πολλές περιοχές της
Καππαδοκίας η «καραμανλίδικη» λεγομένη γλώσσα,
που ως γνωστόν η γραφή της ήταν με ελληνικό
αλφάβητο, αλλά η γλώσσα ήταν η ομιλούμενη τουρκική
της περιοχής εκείνης. Ο προσκυνητής που πηγαίνει με
ευλάβεια να ανάψει ένα κεράκι και να πιει από το
θαυματουργό αγίασμα της Παναγίας της
Μπαλουκλιώτισσας στην Κωνσταντινούπολη, που επί
16 και πλέον αιώνες ρέει ασταμάτητα εκεί, θα δει στον
αυλόγυρο της εκκλησίας απλωμένες στο δάπεδο
δεκάδες επιτύμβιες πλάκες με καραμανλίδικες
επιγραφές.

19. 19

20. Η κατάσταση για τους Χριστιανούς της
Καππαδοκίας αλλάζει, δυστυχώς προς το
χειρότερο, μετά την επικράτηση των Νεοτούρκων,
όπου σημειώνεται και η άνοδος του τουρκικού
εθνικισμού, και συνεχίζει κατά τη διάρκεια και
μετά από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η
κατάσταση αυτή χειροτερεύει συν τῳ χρόνῳ
εξαναγκάζοντας τελικά τους Καππαδόκες, αλλά και
όλους τους άλλους Ελληνικούς πληθυσμούς της
Μικράς Ασίας, να εγκαταλείψουν τις επί αιώνες
εστίες τους. Ο εξαναγκασμός για την αποχώρηση
από τη γή των προγόνων τους των πληθυσμών
αυτών ήλθε, όπως είναι γνωστόν, μετά την
Μικρασιατική δυστυχώς καταστροφή που είχε ως
επακόλουθο τη Συνθήκη της Λοζάνης που
υπογράφηκε στις 30 Ιανουαρίου του 1923 μεταξύ
Ελλάδος και Τουρκίας.
Οι ρωμιοί Καππαδόκες
αποφασίστηκε να
ανταλλαγούν με τους
Μουσουλμάνους της
Μακεδονίας. Πρέπει εδώ να
πούμε ότι γενικά η κατάσταση
στην Καππαδοκία πριν από το
1922 ήταν σχετικά ήρεμη, και
τα δύο σύνοικα στοιχεία είχαν
μάθει εκ των πραγμάτων να
ζουν ειρηνικά και ανεκτικά το
ένα προς το άλλο.
20

21. 21
Μισιώτες

22. Η Μικρασιατική όμως
καταστροφή είχε ως επακόλουθο
την «ανταλλαγή των
πληθυσμών», αυτήν που τόσο
εύκολα την αναφέρουν κάποιοι,
δηλαδή την υποχρεωτική
εκδίωξη των πληθυσμών αυτών
από την μητέρα πατρίδα τους την
Ανατολή, την Μ. Ασία, το λίκνο
της ελληνικής φυλής , όπως την
ονομάζει ο γνωστός ιστορικός
Χρήστος Σολδάτος, και η πορεία
των Μικρασιατών προς τη Δύση,
προς την άλλη Ελλάδα.
Το φθινόπωρο του 1924 μετά από την
καταστροφή των ελληνικών πατρίδων
της Μικράς Ασία, χιλιάδες 'Ελληνες
Καππαδόκες, όπως όλοι οι Έλληνες στη
Μικρά Ασία, ξεριζώθηκαν από τη γη των
πατέρων και των προγόνων τους. Πήραν
μαζί μέσα στις καρδιές τους, τους Αγίους
και τις εκκλησίες τους, τα κάστρα και
τους ήρωες των μύθων τους. Ο δρόμος
στη νέα πατρίδα τους ήταν μακρύς και
δύσκολος και ο προορισμός τους,
άγνωστος και σκληρός.
22

23. Από την Καππαδοκία έχουμε κάθοδο κατοίκων ιδίως προς
τον Εύξεινο Πόντο, με τον οποίο άλλωστε γειτονεύει
(λεγόνταν και η Καππαδοκία η εν Πόντω) και είχε πάντοτε
επικοινωνία.
Γι’ αυτό τα γλωσσικά τους ιδιώματα παρουσιάζουν σαφή
σημεία αλληλεπιδράσεων, ιδίως τα μεσογειότερα του
Πόντου έχουν αρκετές ομοιότητες με της Καππαδοκίας.
23

24. Πόντος
Από το μύθο στην
Ιστορία
24

25. 25

26. Ο Πόντος είναι η ονομασία περιοχής
της Μικράς Ασίας που εκτείνεται κατά
μήκος των παραλίων του Ευξείνου
Πόντου, στον οποίο οφείλει και την
ονομασία της, με σχήμα τόξου από το
Βατούμ (Βαθύ) μέχρι τις εκβολές του
ποταμού Άλυος. Το όνομά του αρχικά
ήταν Άξενος Πόντος, διότι η θάλασσά
του είναι διάσπαρτη με μακρινές και
απροσπέλαστες παραλίες, έχει μεγάλο
βάθος ενώ οι θαλασσοταραχές είναι
καθημερινό φαινόμενο, γι’ αυτό και
ονομάζεται και Μαύρη Θάλασσα, εκτός
αυτού ονομαζόταν Άξενος και εξ αιτίας
της αγριότητας των περιοικούντων
εθνών και μάλιστα των Σκυθικών όπως
μας πληροφορεί ο Απολλόδωρος.
26

27. 27

28. Μιθριδάτης
ΣΤ' ο
Ευπάτωρ.
Κατά το
ήμισυ
Έλληνας.
Βασιλέας του
Πόντου.
Νόμισμα
επί της
βασιλείας
του.
Πολύ νωρίς, και πριν τους ιστορικούς χρόνους ακόμα
(Αργοναυτική εκστρατεία στην Κολχίδα), ο μεταλλευτικός
πλούτος της περιοχής προσέλκυσε Έλληνες αποίκους
τόσο από την κυρίως Ελλάδα, όσο και από τις ελληνικές
αποικίες στα παράλια της Μικράς Ασίας. Ο συστηματικός
αποικισμός του Πόντου όμως άρχισε από τους Έλληνες
τον 8ο αιώνα π.Χ. Οι Μιλήσιοι, από τη Μίλητο της Ιωνίας,
ίδρυσαν την πρώτη αποικία στη Σινώπη, στην παραλία
της Παφλαγονίας.
Κατά την περίοδο των πολέμων μεταξύ των διαδόχων του Μ.
Αλεξάνδρου, ο Μιθριδάτης που καταγόταν από Πέρσες ευγενείς,
κατόρθωσε να ιδρύσει βασίλειο στην περιοχή του Πόντου, γι’ αυτό κι
ονομάστηκε «Κτίστης» (301 π.Χ.), με αλληλοδιάδοχες πρωτεύουσες στην
Αμάσια, τη Σινώπη και την Αμισό.
Οι Ρωμαίοι σεβάστηκαν την αυτονομία των ελληνικών πόλεων,
και ο χριστιανισμός που απλώθηκε γρήγορα στον Πόντο
28

29. Στη βυζαντινή εποχή, κατά τη διοικητική διαίρεση
της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (8ος αιώνας), ο
Πόντος υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες επαρχίες του
ανατολικού τμήματος του κράτους, με πρωτεύουσα
τη Νεοκαισάρεια.
Μετά την άλωση της
Κωνσταντινούπολης από τους
Σταυροφόρους, το 1204, όταν η
Βυζαντινή Αυτοκρατορία διαμελιζόταν,
τα αδέλφια Αλέξιος και Δαβίδ, της
οικογένειας των Μεγάλων Κομνηνών,
ίδρυσαν της Αυτοκρατορία της
Τραπεζούντας.
Αυτό, το τελευταίο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, που επέζησε 257 χρόνια,
καταλύθηκε το 1461 από τον Μωάμεθ τον Πορθητή.
29

30. Πρώτο αποτέλεσμα της άλωσης της Τραπεζούντας και
της κατάκτησης του Πόντου από τους Τούρκους ήταν
να ακολουθήσουν βίαιοι εξισλαμισμοί και διώξεις του
ελληνικού στοιχείου. Έτσι, άρχισε η φυγή των
κατοίκων από τα παράλια. Οι τόποι που έσφυζαν από
ζωή ερημώθηκαν. Για να σωθούν οι Χριστιανοί
κατέφυγαν στα δάση και στα βουνά. Οι περισσότεροι
μετανάστευσαν στις παραλιακές πόλεις της Νότιας
Ρωσίας, όπου σιγά-σιγά αφομοιώθηκαν με τον ντόπιο
ομόθρησκο πληθυσμό. Άλλοι εγκαταστάθηκαν μετά
από λίγο καιρό στην Κωνσταντινούπολη, όπου μετά
από τις πρώτες σφαγές και λεηλασίες, ο σουλτάνος
Μωάμεθ ζητούσε να προσελκύσει εποίκους από τις
επαρχίες για να αυξήσει τον πληθυσμό της τότε
πρωτεύουσας της Τουρκίας.
30
Αλέξιος Κομνηνός

31. Με το πέρασμα του χρόνου όμως οι Τούρκοι κατακτητές
αντιλήφθηκαν ότι είχαν συμφέρον να ανέχονται τους Έλληνες, κυρίως
για να έχουν φορολογικό υλικό και δεύτερον επειδή είχαν ανάγκη από
επαγγελματίες και τεχνίτες.
Έτσι άρχισε να παρατηρείται κάποια πρόοδος στο εμπόριο,
στα επαγγέλματα και τις τέχνες. Αλλά αυτή η σχετική ευημερία των
Χριστιανών είχε σαν συνέπεια διωγμούς εκ μέρους των Τούρκων,
λόγω πλεονεξίας και αρπακτικών διαθέσεων. Η κατάσταση αυτή
έφτασε στο αποκορύφωμά της τον 17ο αιώνα, όταν εμφανίστηκαν οι
λεγόμενοι ντερεμπέηδες, ανυπότακτοι τιμαριούχοι, που
εξεγείρονταν όχι μόνο κατά της σουλτανικής εξουσίας, αλλά
καταδυνάστευαν και τους Χριστιανούς.
Γι’ αυτό και άρχισε πάλι η μετανάστευση τους στη Ρωσία και Μολδοβλαχία
και ο εξισλαμισμός.
31

32. 32
Οι κατακτητές σεβάστηκαν τα θρησκευτικά ιδρύματα όπου έβρισκαν άσυλο οι
Χριστιανοί. Τέτοια μοναστήρια ήταν: Παναγίας Σουμελά, Αγίου Ιωάννη
Βαζελώνα, Αγίου Γεωργίου Περιστεριώτη, Αγίου Ιωάννη Γουντουρά, Αγίου Γεωργίου
Χαλιναρά και Παναγίας Γουμερά.

33. Κρυπτοχριστιανοί
Εκτός από τους Έλληνες που έμειναν πιστοί στη θρησκεία τους,
υπήρχαν και αυτοί που φαινομενικά ασπάστηκαν τον ισλαμισμό, για να
αποφύγουν τους διωγμούς, στην πραγματικότητα όμως διατηρούσαν τη
χριστιανική πίστη. Ήταν οι λεγόμενοι κρυπτοχριστιανοί, οι οποίοι
ποντιακά λέγονταν κλωστοί ή γυριστοί. Αυτοί στα μεν χωριά με μικτό ή
αμιγή πληθυσμό ήταν γνωστοί στους κατοίκους ομόθρησκούς τους, ενώ
στις πόλεις έκρυβαν τη χριστιανική τους θρησκεία και από τους
Χριστιανούς. Μόνο ο αρχιερέας τους γνώριζε και μέσω αυτού και
μερικοί έμπιστοι ιερείς, δια των οποίων οι κρυφοί αυτοί Χριστιανοί
ασκούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα.
33

34. Οι ελληνικοί πληθυσμοί του Πόντου άρχισαν κάπως να
προοδεύουν μετά την έστω και ατελή εφαρμογή των
μεταρρυθμίσεων της Υψηλής Πύλης επί Αβδούλ Μετζίτ Α', όπως
το Χάττι-σερίφ (1839) και το Χάττι-χουμαγιούν (1856) που
αναγνώρισαν ισοπολιτεία στους υπηκόους της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας και διασφάλιζαν τη θρησκευτική ελευθερία, την
περιουσία και την τιμή, εγκαινιάστηκε μια νέα περίοδος ακμής
και για τους Έλληνες του Πόντου.
34

35. 35

36. 36Αμισός 1920

37. Η οικονομική ανάκαμψη του Ποντιακού Ελληνισμού
συνδυάστηκε με τη δημογραφική άνοδο.
1865 οι Έλληνες του Πόντου ήταν 265.000 άτομα
1880 οι Έλληνες του Πόντου ήταν 330.000 άτομα.
Ποντιακός Ελληνισμός στις αρχές του 20ου αιώνα
αριθμούσε, σύμφωνα με υπολογισμούς του
Οικουμενικού Πατριαρχείου και των Οθωμανικών
αρχών 600.000 περίπου άτομα.
Την ίδια περίοδο στη νότια Ρωσία, στην περιοχή
του Καυκάσου, κατοικούσαν περίπου 150.000
Πόντιοι, που είχαν μετοικίσει εκεί μετά την άλωση
της Τραπεζούντας.
Οι κυριότερες πόλεις του Πόντου ήταν η
Τραπεζούντα η Κερασούντα, η Τρίπολη, τα
Κοτύωρα, η Αμισός (Σαμψούντα), η Σινώπη, η
Νικόπολη, η Αργυρούπολη και η Αμάσεια.
37

38. 38
Αγία Σοφία
Τραπεζούντας

39. Η συστηματικά επιδιωκόμενη εξόντωση των Ελλήνων
εντάθηκε ιδίως στις παραμονές και στη διάρκεια του Α'
Παγκοσμίου πολέμου. Ήδη απ’ τις αρχές του 1914 άρχισε με
εντολή του Κεντρικού Κομιτάτου των Νεότουρκων, που είχε
έδρα στην Κωνσταντινούπολη, ο εμπορικός αποκλεισμός κατά
του ελληνικού εμπορίου, τον οποίον όμως ματαίωσαν οι
ντόπιοι Τούρκοι έμποροι της Τραπεζούντας, επειδή
φοβήθηκαν αντίποινα των ελληνικών εμπορικών και
τραπεζικών οίκων σε περίπτωση αλλαγής καθεστώτος.
Όταν όμως άρχισε ο πόλεμος, οι Τούρκοι, με υποκίνηση
των Γερμανών και με το πρόσχημα της ασφάλειας των
παραλίων, οι Τούρκοι άρχισαν να εφαρμόζουν τους
ομαδικούς εκτοπισμούς των Ελλήνων προς το εσωτερικό της
χώρας.
39

40. Ποντο-
Αρμενική
Ομοσπονδία
40

41. 41

42. 42
Πόντιοι αντάρτες

43. Παρόλα αυτά, γεγονός είναι ότι ένα μέρος του
Πόντου κατάφερε να ελευθερωθεί από τους τυράννους
με το αίμα και τις ζωές των ανταρτών όμως η
κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου δεν υπέγραψε
αυτή την ανεξαρτησία, και δεν βοήθησε τον Ποντιακό
ελληνισμό στις ενέργειές του με αποτέλεσμα ο Πόντος
να ξαναπέσει σε χέρια τουρκικά.
Με την εγκατάσταση του Κεμάλ, όμως, στην εξουσία
ξεκίνησε το έργο της εξοντώσεως των Ποντίων. Ίδρυσε
αρχικά άτακτα σώματα, τους «Τσέτες» από
εγκληματίες και φυλακισμένους, τα οποία με αρχηγό
τον Τοπάλ Οσμάν έσφαζαν, έκαιγαν και κατέστρεφαν
ό,τι έβρισκαν μπροστά τους, από άκρη σ’ άκρη του
Πόντου.
43

44. Συνέπεια αυτής της εξέλιξης της
κατάστασης στη Μικρά Ασία ήταν οι
εξοντωτικοί διωγμοί των ελληνικών
πληθυσμών στις πόλεις του Πόντου και ο
αγώνας για την εξόντωση των Ποντίων
που είχαν καταφύγει στα βουνά. Οι
κακουχίες από τους διωγμούς και τις
ομαδικές σφαγές αποδεκάτισαν τον
ελληνισμό του Πόντου: περίπου 200.000
υπολογίστηκε ότι ήταν τα θύματα. Οι
Πόντιοι που απέμειναν μετά από τους
διωγμούς εκείνους, εγκαταλείποντας τις
πατρογονικές εστίες, κατέφυγαν στην
Ελλάδα σύμφωνα με τη συνθήκη της
Λοζάνης της 30ης Ιανουαρίου του 1923
περί αμοιβαίας ανταλλαγής των
ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών.
44

45. 45

46. Διωγμοί Ποντίων 46

47. 47

48. 48

49. Ποντιακή διάλεκτος
Η ποντιακή διάλεκτος είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες της ελληνικής
γλώσσας, που διασώζει και διατηρεί μερικά λείψανα και γραμματικούς τύπους
της αρχαίας Ιωνικής διαλέκτου, καθώς και πολλά αρχαϊκά και μεσαιωνικά
(βυζαντινά) στοιχεία, και μπορεί από την άποψη αυτή να συγκριθεί με την
Τσακωνική διάλεκτο που την μιλούν στην Κυνουρία της Αρκαδίας.
Η διατήρηση αρχαίων τύπων και λέξεων, από τις οποίες πολλές δεν βρίσκονται
σε καμιά άλλη ελληνική διάλεκτο, οφείλεται στο γεγονός ότι λόγω της απόκεντρης
γεωγραφικής θέσης του Πόντου, η λαλιά του, που αποχωρίσθηκε από τη γλώσσα
του υπόλοιπου ελληνικού κόσμου, τράπηκε σε ξεχωριστή εξέλιξη, χωρίς να
υποστεί πολύ τις αλλοιώσεις και παραλλαγές, που μετέβαλαν τόσο πολύ την
ελληνική γλώσσα.
49

50. Πολιτισμός
Ποντιακή λύρα (κεμεντζές) Ποντιακοί χοροί
50

51. «Μένουν εισέτι εκεί άταφα τα σώματα
των φιλτάτων μας. Κράζουν ακόμη προς
τους τραγικούς πατέρας, αδελφούς και
συζύγους ζητούντα εκδίκησιν.»
Οπλαρχηγός Σάββας Ασλανίδης από το χωριό
Κηζολτηρέν της περιφέρειας Έρπαγας
51

52. Οι άνθρωποι, δυστυχώς, είναι
επιρρεπείς στη λήθη.
Κική Δημουλά
52

53. http://www.lithoksou.net/p/i-egkatastasi-ton-prosfygon-sti-
makedonia-eisagogi
http://history-pages.blogspot.gr/2009/10/blog-
post_12.html
http://pontiosakritas.blogspot.gr
http://www.pontos.gr
http://blacksea.ehw.gr
chilonas.com/
pontosworld.com
epontos.blogspot.gr
thehistoryofgreece.blogspot.gr
ΠΟΝΤΟΣ
koinokappadocon.blogspot.gr
eistorias.wordpress.com
http://greeknation.blogspot.gr/2015/01/greeks-of-
cappadocia.html
karamanlidika.gr
eoniaellhnikhpisti.blogspot.gr
i-m-patron.gr
www.24grammata.com
ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ
ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ 53