1. 1
Συμβουλές για την αποτελεσματική
διατύπωση ερωτήσεων στη τάξη
Η τέχνη των ερωτήσεων είναι μία από τις βασικές δεξιότητες της
καλής διδασκαλίας
Ένα σημαντικό εργαλείο στα χέρια κάθε δασκάλου είναι η διατύπωση
ερωτήσεων προς τους μαθητές του. Η επιλογή των σωστών τύπων ερωτήσεων
είναι απαραίτητη, προκειμένου να ξεκινήσει η αμφίδρομη διαδικασία που
χρειάζεται για να οργανωθεί συζήτηση και να προσεγγιστεί η γνώση. Η
εκπαιδευτική στρατηγική της διατύπωσης ερωτήσεων πρέπει να υπακούει σε
μερικούς βασικούς κανόνες ώστε να είναι αποτελεσματική. Και βέβαια δε
πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τις τρεις βασικές προϋποθέσεις για τη διατύπωση μιας
επιτυχούς ερώτησης. Δηλαδή:
• Θα πρέπει πρώτα να υπάρχει ένα ζήτημα ή απορία ή κρίσιμο σημείο
προς απάντηση,
• Θα πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον ένας που να μπορεί να απαντήσει
στην απορία
• Και κυρίως να υπάρχουν κάποιοι που (για κάποιο λόγο) να
ενδιαφέρονται για την απάντηση.
Τα τρία αυτά σημαντικά στοιχεία θα πρέπει να υπάρχουν συνεχώς στη σκέψη
κάθε εκπαιδευτικού καθώς σχεδιάζουμε ερωτήσεις προς τους μαθητές μας.
Αρχίζοντας από τα πιο απλά, και πριν αναφερθούν οι διάφοροι τύποι
ερωτήσεων, θα πρέπει να σταθούμε στον τρόπο που διατυπώνεται μία
ερώτηση.
Ας μη μας διαφεύγει ότι ο τρόπος που διατυπώνει κάποιος μία ερώτηση
μπορεί να ξεκινήσει μία συζήτηση ή να την τερματίσει και όλα αυτά μέσα από
τις λέξεις και το ύφος που θα χρησιμοποιηθούν.
Για παράδειγμα: Ας αναλογιστούμε τα διαφορετικά αποτελέσματα και
διαφορετική ανταπόκριση που θα έχει σε ένα ακροατήριο μαθητών η
διατύπωση της παρακάτω ερώτησης με τρεις διαφορετικούς τρόπους:
1. Από εδώ μέσα κανένας δεν έχει σχεδιάσει ποτέ μία ιστοσελίδα
στο διαδίκτυο, έτσι δεν είναι;
2. Έχει σχεδιάσει κάποιος από σας σελίδα στο διαδίκτυο;
3. Τι γνωρίζετε σχετικά με το σχεδιασμό σελίδων στο διαδίκτυο;
Η δεύτερη διατύπωση έχει τουλάχιστον μια περισσότερο θετική διατύπωση σε
σχέση με τη πρώτη. Όμως εξακολουθεί να δέχεται ως απάντηση ένα ναι ή ένα
όχι και εκεί να τερματίζεται η συζήτηση.
Χρήστος Γκοτζαρίδης Σχ. Σύμβουλος ΠΕ4

2. 2
Η τρίτη ερώτηση όμως ενσωματώνει μία θετική στάση, αναγνωρίζει και
αναζητά πρότερη γνώση και δεν περιορίζει τη συζήτηση σε μονολεκτικές
απαντήσεις. Επιπλέον μέσα από τη συζήτηση μπορεί να πάρει απαντήσεις
δημιουργούν υπόβαθρο για τη διατύπωση νέας ερώτησης. Τέλος, σημαντικό
στη τρίτη διατύπωση της ερώτησης είναι το ότι προσπαθεί να ενισχύσει τη
συμμετοχή των μαθητών στην αναζήτηση απάντησης, ζητά τη κατάθεση της
προσωπικής γνώσης και εμπειρίας του κάθε μαθητή, γεγονός που κάνει θετική
τη στάση του μαθητή απέναντι στο μάθημα.
Τρόποι για τη βελτίωση και ανάδειξη της σκέψης
των μαθητών
• Αναπτύσσετε τις ερωτήσεις σε έκταση ώστε να γίνονται κατανοητές
από τους μαθητές.
Αναπτύσσοντας σε έκταση τις ερωτήσεις καταφέρνουμε αφενός να
δώσουμε χρόνο στους μαθητές να εστιάσουν τη σκέψη τους, αφετέρου
κατευθύνουμε έμμεσα τη σκέψη τους προς τα νοητικά σχήματα που θα
χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν ώστε να απαντήσουν στην ερώτηση.
• Ρωτάτε ανοιχτές ερωτήσεις. Διατυπώνετε ερωτήσεις που να
αποφεύγουν απαντήσεις του τύπου ναι / όχι, σωστό/λάθος.
Για όλους τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω, και επιπλέον
διότι οι ερωτήσεις αυτού του τύπου επιδέχονται απάντηση τύπου
«Λόττο». Στη περίπτωση που θα τις χρησιμοποιήσετε φροντίστε να
ακολουθεί και μια διευκρινιστική επιπλέον σχετική ερώτηση.
• Αναδιατυπώνετε και μην επαναλαμβάνετε την ερώτηση.
Όταν οι μαθητές δεν καταλαβαίνουν, αναδιατυπώστε την ερώτηση.
Φροντίζετε να χρησιμοποιείτε περισσότερα νοητικά σχήματα στην
αναδιατύπωση ώστε να δώσετε επιπλέον ευκαιρίες στους μαθητές να
αντιληφθούν την ερώτηση και στη συνέχεια την απάντηση. Ζητάτε από
τους μαθητές να βοηθήσουν και εκείνοι όταν απαιτείται αποσαφήνιση.
• Χρησιμοποιείτε την ορθή (επιστημονικά) διατύπωση.
Αυτό επιτρέπει στους μαθητές να συνδέουν τη συγκεκριμένη
διατύπωση με συγκριμένο γνωστικό πεδίο και τους βοηθά στη
κατεύθυνση της αναζήτησης της απάντησης.
Χρήστος Γκοτζαρίδης Σχ. Σύμβουλος ΠΕ4

3. 3
• Ασκηθείτε στη βέλτιστη (κατά περίπτωση) "αναμονή χρόνου".
Σε μια συνηθισμένη τάξη αρκούν 3-5 δευτερόλεπτα αναμονής μετά από
τη διατύπωση μιας ερώτησης, καθώς και μετά από μια απάντηση ως
αναστοχασμός. Σε ερωτήσεις ανώτερης τάξης η αναμονή για απάντηση
μπορεί να επεκταθεί και στα 15 δευτερόλεπτα.
• Δίνετε την ευκαιρία σε όσο το δυνατόν περισσότερους μαθητές να
απαντήσουν (σε κατάλληλο επίπεδο ερώτησης ο καθένας).
Ακόμη και αν χρειαστεί να χαθεί (σχετικός) χρόνος, η συμμετοχή των
περισσοτέρων μαθητών στις απαντήσεις δημιουργεί κλίμα συμμετοχής
και αποδοχής των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών του κάθε μαθητή.
• Αναγνωρίζετε όλες τις απαντήσεις και σχολιάζετε θετικά.
Παθητική αποδοχή (δηλαδή, ένα απλό νεύμα) ή ενεργός αποδοχή
(δηλ. παραφράζοντας, επαναλαμβάνοντας, συμπληρώνοντας)
αποδεικνύει ότι μια απάντηση αποτιμάται από τον διδάσκοντα. Δίνει
την αίσθηση στο μαθητή ότι η προσπάθειά του έτυχε της προσοχής του
δασκάλου και τον προδιαθέτει θετικά για νέα προσπάθεια.
• Προσπαθείτε να σχολιάζετε κάθε απάντηση, από το να δίνετε έναν
απλό έπαινο.
Αυτό δηλώνει ότι έχετε ακούσει και ότι καταλαβαίνετε την απάντηση
και εκτιμάτε τη γνώμη του μαθητή. Βοηθά στην αύξηση της
αυτοεκτίμησης του μαθητή και στην περισσότερο ενεργή εμπλοκή του
στο μάθημα.
• Χρησιμοποιείτε τον έπαινο με φειδώ, και χρησιμοποιείτε σταθερά τα
ίδια κριτήρια για όλους.
Η ελαστικότητα ας περιοριστεί στη πληρότητα της απάντησης και όχι
στα κριτήρια απόδοσης επαίνου.
• Αποφεύγετε να ανταποκριθείτε σε απάντηση που διατύπωσε
μαθητής που δεν ερωτήθηκε.
Σχολιάστε τη στάση σας ώστε να σταματήσουν ανάλογες αντιδράσεις
διότι διασπούν τη συνέχεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Χρήστος Γκοτζαρίδης Σχ. Σύμβουλος ΠΕ4

4. 4
Μερικές, «ανώτερης τάξης» ερωτήσεις είναι πιο
παραγωγικές από τις πολλές «χαμηλότερης τάξης"
ερωτήσεις (ταξονομία Bloom). Παρέχουν ευκαιρίες για
προβληματισμό και για "μεγαλόφωνη σκέψη". Ενισχύστε
τη προσπάθεια των μαθητών προς αυτή τη κατεύθυνση.
Συγκεκριμένα:
• Δημιουργείτε συνθήκες για συνεργασία των μαθητών ώστε να βρεθεί
η απάντηση σε μία τέτοια ερώτηση.
Παραγωγική αλληλεπίδραση ομάδας μαθητών. Ενισχύετε το διάλογο
μεταξύ των μελών ομάδων που σχηματίστηκαν αυθόρμητα μέσα στη
τάξη. Ενισχύετε τη προσπάθεια με τη προτροπή να συνεργαστούν και
οι υπόλοιποι. Οι κανόνες οργάνωσης ομάδων θα χρησιμοποιηθούν
αφού πρώτα οι ίδιοι οι μαθητές νοιώσουν την ανάγκη να
συνεργαστούν.
• Ενθαρρύνετε τους μαθητές να διατυπώνουν διερευνητικές ερωτήσεις
σχετικές με τη βασική ερώτηση που τέθηκε.
Καλλιεργείτε κλίμα «ερώτησης-συζήτησης».
• Παροτρύνετε τους μαθητές να θέτουν τις δικές τους ερωτήσεις.
Παρέχοντας ευκαιρίες στους μαθητές να αναπτύξουν τις δικές τους
ερωτήσεις, βελτιώνονται οι διανοητικές τους δεξιότητες, ενώ γίνεται
έμμεσα και η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου.
• Χρησιμοποιείτε τακτικά τις «αυθεντικές» ερωτήσεις των μαθητών.
Κατά τη διαδικασία της διδασκαλίας διατυπώνονται από τους μαθητές
«αυθεντικές» ερωτήσεις-απορίες, τις οποίες μπορεί και πρέπει να
αξιοποιεί ο διδάσκων για την ανάλυση του θέματος. Οι ίδιες ερωτήσεις
μπορεί να αναδιατυπωθούν στο τέλος του μαθήματος και να
απαντηθούν ομαδικά.
• Ενισχύετε τη πρόθεση μαθητών να συνθέτουν ερωτήσεις
«πολύπλοκης» απάντησης.
Η σύνθεση ερωτήσεων από ομάδες μαθητών είναι η πεμπτουσία της
συμμετοχής σε ανώτερα νοητικά επίπεδο μάθησης. Με τη πρόσθεση
Χρήστος Γκοτζαρίδης Σχ. Σύμβουλος ΠΕ4

5. 5
επιπλέον στοιχείων σε μία αρχική ιδέα μπορεί να αναπτυχθεί η
δημιουργική σκέψη των μαθητών.
• Αποφασίζετε πόσο χρόνο και πότε θα διαθέτετε σε κάθε διδακτική
ώρα για την διατύπωση και την απάντηση ερωτήσεων.
Είναι πολύ πιθανόν να φαίνεται ότι ο μεγάλος αριθμός ερωτήσεων
δημιουργεί ένα κλίμα ενεργητικής συμμετοχής στο μάθημα, όμως η
υπερβολή και ο ενθουσιασμός πολλές φορές αφαιρεί από την
ολοκλήρωση της διδακτικής προσπάθειας. Μία εμπειρική παρατήρηση
λέει ότι δεν είναι σκόπιμο να διατυπώνουμε ερωτήσεις τα τελευταία
μερικά λεπτά της διδακτικής ώρας αφού οι μαθητές γνωρίζουν ότι
τελειώνει η ώρα και δε θα χρειαστεί να προβληματιστούν και να
προσπαθήσουν.
Τέλος θυμηθείτε ότι οι διαδικασίες ανάπτυξης της
σκέψης και της αναζήτησης δεν παραμένουν
στατικές, αλλά συνεχώς βρίσκονται σε διαδικασία
καλλιέργειας, εξάσκησης και εξέλιξης.
Παραδείγματα διατύπωσης ερωτήσεων κατά Bloom
(Επιλογή και προσαρμογή από Benjamin Bloom και Donald Treffinger )
• Γνώση: Ανάκληση γνώσεων, απομνημόνευση, ορισμοί, έννοιες,
αρχές, τύποι.
Ποιος / ποια / πότε / όταν _______;
Τι θυμάσαι για ______;
Κατανόηση: Κατανόηση, διάκριση εννοιών, εκτίμηση εξέλιξης.
Υπάρχει σχέση με _______ή με_____;
Δεδομένου ότι _____, τι θα είχες να προβλέψεις σχετικά
με____________;
Ποια είναι η έννοια του ______;
• Δημιουργική σκέψη: Επεξεργασία γνώσεων και πληροφοριών,
διατυπώνοντας μια άλλη άποψη, brainstorming.
Με ποιους άλλους τρόπους μπορεί να _____;
Αν δεχθούμε ότι __________ποια στοιχεία μπορείτε να προσθέσετε στο
________;
Χρήστος Γκοτζαρίδης Σχ. Σύμβουλος ΠΕ4

6. 6
• Εφαρμογή: Εφαρμογή, χρήση και επίδειξη της γνώσης, επίλυση
άσκησης.
Να λύσετε την άσκηση ______________;
Πώς θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε ______;
• Ανάλυση: Συγκρίνοντας και αντιπαραθέτοντας, συνεπαγωγή.
Σε τι διαφέρει το ___________ από το _______;
Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του _____;
• Σύνθεση: Υπόθεση και εφαρμογή, σχεδιασμός, δημιουργία.
Πώς θα δημιουργήσετε ένα ______ από ____________;
Αναπτύξτε ένα σχέδιο για την επίλυση του προβλήματος_____
(επίλυση σύνθετου προβλήματος).
• Αξιολόγηση: Εκτίμηση, αν κρίνει κανείς με βάση κριτήρια.
Ποια κριτήρια θα χρησιμοποιήσετε για να ______;
Συμφωνείτε / διαφωνείτε με _____ και πώς υποστηρίζετε τη θέση σας;
Κατηγορίες ερωτήσεων ανώτερης τάξης κατά Bloom
• Ερωτήσεις δημιουργικής σκέψης.
Με πόσους και ποιους διαφορετικούς τρόπους-προσεγγίσεις θα
μπορούσατε να _____;
Τι άλλο θα μπορούσε να συμβεί αν _____;
• Ερωτήσεις που ζητούν διευκρινίσεις και επέκταση σκέψης.
Τι εννοείτε όταν λέτε_____;
Σε τι διαφέρει η περιγραφή (η άποψη, η σκέψη) σας από _____;
• Ερωτήσεις υποστήριξης επιστημονικής θέσης.
Εφαρμόστε την έννοια αυτή για να ________
• Γιατί νομίζετε ότι ισχύει στη περίπτωσή μας το _____;
Τι σε κάνει να το πιστεύεις ότι____;
• Ερωτήσεις που κατευθύνουν του μαθητές στη μελέτη περίπτωσης.
Ποια είναι η καλύτερη λύση για να_________ συγκρίνετε με τη_______;
• Τι νομίζετε ότι θα μπορούσε να συμβεί ως αποτέλεσμα της εν λόγω
(ήδη έχει συζητηθεί ένα θέμα) ________ σε ποια στοιχεία στηρίζετε την
απάντησή σας;
Τι θα κάνετε σε περίπτωση που _____;
Χρήστος Γκοτζαρίδης Σχ. Σύμβουλος ΠΕ4

7. 7
Σύνθετες ερωτήσεις που διατυπώνονται κατά την
επίλυση ενός σύνθετου προβλήματος
Παραδείγματα ερωτήσεων οικοδόμησης , μεταφοράς και
εφαρμογής της γνώσης. Ερωτήσεις αυτού του τύπου μπορεί να
είναι κατάλληλες σε οποιαδήποτε φάση της διαδικασίας «επίλυσης
προβλημάτων», καθώς και για την αξιολόγηση της ομαδικής
εργασίας, αλλά και την αξιολόγηση του μαθήματος από τον
διδάσκοντα.
• Μπορείτε να αποφασίσετε ποιες πληροφορίες (στοιχεία) πρέπει να
περιλαμβάνονται στα δεδομένα ώστε να έχει (διαφορετική) λύση το
πρόβλημα που μόλις μελετήθηκε;
• Ποια στοιχεία θα χρειαστεί να γνωρίζετε ώστε να σας βοηθήσουν στην
ανακάλυψη εναλλακτικών λύσεων;
• Ποια στοιχεία του προβλήματος θα τονίζατε στα μέλη της ομάδας σας
ώστε να τους κατευθύνετε να βρουν τη λύση του προβλήματος
• Ποια στοιχεία από αυτό το πρόβλημα σας θυμίζουν το πρόβλημα που
λύθηκε στο χθεσινό μάθημα;
• Πώς αυτά τα στοιχεία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να λυθεί
το πρόβλημα σήμερα;
• Σε ποιες συνθήκες καθημερινής ζωής, θα μπορούσε να είναι χρήσιμη η
επίλυση αυτού του προβλήματος ;
Ερωτήσεις στο τέλος του μαθήματος για την
αξιολόγηση της μάθησης.
• Ποιο είναι το πιο σημαντικό σημείο-στοιχείο του σημερινού
μαθήματος;
• Μπορείτε να εξηγήσετε αυτή την έννοια/τον όρο με δικά σας λόγια;
• Μπορείτε να δώσετε ένα διάγραμμα ή σχήμα ή σχέση που να
περιγράφει την σημαντική έννοια του σημερινού μαθήματος;
• Με ποια από τα προηγούμενα θέματα που έχετε διδαχθεί σχετίζεται η
σημερινή έννοια;
Επιλογή από " Questioning for Critical Thinking in Mathematical Problem Solving ,"
C. J. Cook & C. M. Rasmussen, 1989,
Χρήστος Γκοτζαρίδης Σχ. Σύμβουλος ΠΕ4