Ζωγραφική 20ου αιώνα: Ανεξάρτητοι Εξπρεσιονιστές, Αφηρημένη Τέχνη - Ρώσική πρωτοπορία, Νεοπλαστικισμός, Μεταφυσική ζωγραφική, Dada, Υπερρεαλισμός

1. Ταξίδι στην Τέχνη ΙΙΙ
Ζωγραφική 20ου αιώνα
Ανεξάρτητοι Εξπρεσιονιστές
Φουτουρισμός
Αφηρημένη Τέχνη –Ρωσική Πρωτοπορία
Νεοπλαστικισμός
Μεταφυσική Ζωγραφική
DADA (Ν. Υόρκης)
Υπερρεαλισμός
Α Λυκείου
ΓΕΛ Κασσανδρείας Χαλκιδικής
Emil Nolde, Mrs. T with a Red Necklace, 1930

2. Emil Nolde
Ο Emil Nolde είναι ένας από τους μεγαλύτερους ευρωπαίους εξπρεσιονιστές και μια
αντιφατική προσωπικότητα στην ιστορία της γερμανικής τέχνης. Αμφιλεγόμενο
παρελθόν. Γεννήθηκε το 1867 στο Schleswig-Holstein και καταγόταν από οικογένεια
χωρικών. Μέχρι το θάνατό του, το 1956, είχε τύχει μεγάλης αναγνώρισης. Ήδη εν ζωή
θεωρούνταν σημαντικός ζωγράφος. Ωστόσο ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα,
επειδή κατά την περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού υπήρξε οπαδός του ναζιστικού
κόμματος. Αργότερα το ίδιο κόμμα απαγόρευσε την κυκλοφορία των έργων του,
χαρακτηρίζοντας την τέχνη του «εκφυλισμένη». Το ναζιστικό καθεστώς έκρινε ότι
αρκετά από τα έργα του Νόλντε δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις της «καθαρής
γερμανικής τέχνης». Μάλιστα το έργο του «Χαμένος παράδεισος» (1921) είχε
χαρακτηριστεί από έναν καθεστωτικό κριτικό τέχνης ως ένα τυπικό παράδειγμα της
παρακμής της γερμανικής τέχνης.
Emil Nolde «Χαμένος παράδεισος» (1921)

3. Το 1901 εγκαταστάθηκε στην Κοπεγχάγη και στη συνέχεια στο νησί
Άλσεν (1903), με διαστήματα διαμονής στο Βερολίνο. Πέρασε ένα
μεγάλο μέρος της ζωής του στην Κοπεγχάγη. Εκεί δημιούργησε το
δικό του ατελιέ και ήρθε σε επαφή με σημαντικούς δανούς
εικαστικούς. Στην αρχή της καλλιτεχνικής του πορείας έδωσε έμφαση
στο χρώμα και επηρεάστηκε εμφανώς από τον ιμπρεσιονισμό.
Χαρακτηριστικό δείγμα από την ιμπρεσιονιστική του περίοδο είναι
το «Κανάλι» (1902).
Emil Nolde, «Κανάλι» (1902).

4. Από τη μια πλευρά εκθαμβωτικά
χρώματα που αποπνέουν
αισιοδοξία κι από την άλλη
μουντά τοπία που αναδίνουν
μελαγχολία. Ωστόσο, παντού είναι
διάχυτη η αίσθηση μιας λιτής
κομψότητας. «Ζευγάρι στην
παραλία» (1903).
Emil Nolde, «Ζευγάρι στην παραλία» (1903)

5. Αν και θεωρείται εκπρόσωπος του γερμανικού
εξπρεσιονισμού, αποτελεί ξεχωριστή,
μοναχική περίπτωση, πράγμα που ισχύει και
για τη σχέση του με τα άλλα πρωτοποριακά
κινήματα στα οποία εντάχθηκε κατά καιρούς.
Επηρεάστηκε από τη λαϊκή τέχνη και τις
παραδόσεις της Γερμανίας και απεικόνισε
θέματά τους, πνεύματα και ξωτικά, με έντονα
χρώματα και σε τραχύ ύφος. ο 1906
διοργάνωσε την πρώτη ατομική του έκθεση,
στη Δρέσδη, όπου ήρθε σε επαφή με τα μέλη
της εξπρεσιονιστικής ομάδας Η Γέφυρα (Die
Brücke), στην οποία προσχώρησε για μικρό
διάστημα (1906-7). Σύντομα όμως αποχώρησε,
για να ακολουθήσει μια πιο μοναχική
καλλιτεχνική πορεία. Από το 1908 ήταν ήδη
καθορισμένα τα κύρια χαρακτηριστικά του
έργου του, ιδιαίτερα το μνημειακό στοιχείο το
οποίο τονίζεται από την εκφραστική δύναμη
του χρώματος. Στην περίοδο αυτή ανήκουν οι
μεγάλες θρησκευτικές συνθέσεις (μετά από
σοβαρή αρρώστια του) όπου φαίνεται το
ενδιαφέρον για αρχέγονες, χθόνιες ή μυθικές
δυνάμεις του κόσμου.
Emil Nolde, Πεντηκοστή, 1909
Emil Nolde, Μυστικός Δείπνος, 1909

6. Έγινε γρήγορα γνωστός στους γερμανικούς καλλιτεχνικούς
κύκλους ιδίως για τα τοπία του. Σε πολλά έργα του με
ακουαρέλα πειραματίστηκε με τα έντονα χρώματα, καθώς και
με νέες τεχνικές ζωγραφικής. Χαρακτηριστική για τη ζωντάνια
των χρωμάτων της είναι η υδατογραφία «Λίμνη της
Λουκέρνης» (1930). Ζωγραφίζει εξπρεσιονιστικά τοπία με πολύ
έντονα , παχιά χρώματα και άγριες πινελιές (δουλεμένες και με
τα δάχτυλα), τα οποία χαρακτηρίστηκαν ως χρωματική θύελλα.
Emil Nolde, «Λίμνη της Λουκέρνης» (1930).
Η φύση είναι γι’ αυτόν ένα
μυθικό πλέγμα χθόνιων
δυνάμεων στις οποίες πρέπει
να υποτάσσεται ο άνθρωπος.

7. Emil Nolde, Large Poppies, 1942
Emil Nolde, Sunflowers, 1917
Τα λουλούδια του
είναι ανεπανάληπτες
εκρήξεις χρώματος.

8. Oskar Kokoschka
Αν αναζητήσει κανείς ένα τυπικό παράδειγμα έκφρασης μέσω της τέχνης αυτού που
ονομάζουμε «πνεύμα της εποχής» (Zeitgeist), το προσφέρει ο Kokoschka με τη ζωή και το
έργο του. Η καριέρα του σημαδεύτηκε από τα πορτρέτα βιεννέζικων διασημοτήτων τα
οποία ζωγράφισε με ένα νευρώδες και ζωηρό στυλ.
Υπηρέτησε στον αυστριακό στρατό κατά την
διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίο
και τραυματίστηκε σοβαρά. Παρά το γεγονός ότι
την περίοδο της νοσηλείας του οι γιατροί
διέγνωσαν σοβαρή διανοητική αστάθεια,
συνέχισε την καριέρα του ως καλλιτέχνης,
ταξιδεύοντας σε ολόκληρη την Ευρώπη και
ζωγραφίζοντας τοπία.
Είχε έναν παθιασμένο και θυελλώδη δεσμό με την
Alma Mahler, λίγο μετά από τον θάνατο της
πρωτότοκης κόρης της. Ύστερα από κάποια
χρόνια σχέσης, η Alma τον απέρριψε, λόγω του
ότι το υπερβολικό του πάθος της προξενούσε
φόβο. Εκείνος συνέχισε να την αγαπά σε όλη του
την ζωή. Ένα από τα πιο διάσημα έργα του Η
Μνηστή του Ανέμου ή αλλιώς Θύελλα, είναι
αφιερωμένο στην Alma (αυτοπροσωπογραφία
του μαζί της.

9. Το 1908 περνάει μια δύσκολο περίοδο
και σε αυτό τον στηρίζει o αρχιτέκτονας
Adolf Loos δίνοντας και συχνά
πληρώνοντας και ο ίδιος πορτρέτα
φίλων του, σημαντικών προσώπων της
Βιέννης και της Ελβετίας.
O. Kokoschka, Ο
εκστατικός παίχτης,
πορτρέτο του Ernst
Reinhold, 1908
O. Kokoschka, Herwarth Walden,1910

10. O. Kokoschka, Ο αρχιτέκτονας Adolf Loos, 1909
Με οδηγό το Freud, κάνει το
πορτρέτο κλειδί για την ψυχή του
εικονιζόμενου. Δεν υποβαθμίζει
τη φυσιογνωμία, αλλά διεισδύει
στο εσωτερικό, αποκαλύπτοντας
αυτό που ο ίδιος ονόμαζε
«εσωτερικό πρόσωπο» ή
«τέταρτη διάσταση». Συχνά
εικονίζει, προφητικά σχεδόν, την
επικείμενη φθορά των
προσώπων. Πρόσωπα
ασύμμετρα, που βγάζουν στην
επιφάνεια ό,τι θα βγάλει σε λίγο
ο χρόνος.

11. Ο. Kokoschka, Η μνηστή του ανέμου, 1914
Ένα από τα πιο σημαντικά του έργα. Πινελιές νευρικές,
γεμάτες χρώμα, φανερώνει επίδραση Van Gohg και του
μπαρόκ και αποκαλύπτει τη θυελλώδη σχέση του με την
Alma, αλλά και των αγώνα στις σχέσεις των δύο φύλων.

12. Το 1919 γίνεται καθηγητής
στην Ακαδημία Καλών
Τεχνών στη Δρέσδη, έως
και το 1923. Εξαιρετικά
παραγωγική περίοδος για
τη ζωγραφική του, με
κύρια θέματα τον
άνθρωπο και το τοπίο. Οι
ταραγμένες πινελιές
προδίδουν τον αγώνα να
ξεπεράσει τον
τραυματισμό του.
O. Kokoschka Πορτρέτο της Gitta Wallerstein, 1921
O. Kokoschka , Δρέσδη, Η νέα πόλη, 1922

13. 1924-1931 κυριαρχούν τοπία και πόλεις.
O. Kokoschka - London, Large Thames View I, 1926
Mont Blanc, Chamonix 1927
Αγορά στην Τύνιδα, 1928-9
Πράγα, Γέφυρα Καρόλου, 1934

14. Oskar Kokoschka, Triptych, Prometheus, 1950
Oskar Kokoschka, Triptych, Thermopylae, 1954
Σημαντικοί σταθμοί στην πορεία του τα δύο μεγάλα τρίπτυχα. Μπαρόκ συνθέσεις για την
πάλη του ανθρώπινου πνεύματος με τις δυνάμεις του κακού. Κραυγή ενάντια στη
μαζοποίηση.

15. Egon Schiele
Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους φιγούρας και πορτρέτων του
20ου αιώνα. Σε ηλικία 15 ετών, ο πατέρας του πέθανε από σύφιλη και ανέλαβε την
κηδεμονία του ο θείος της μητέρας του. Από τα παιδικά του χρόνια αναγνωρίστηκε το
πάθος και η κλίση του στην τέχνη. Πριν την ηλικία των 20 και ενώ σπούδαζε στην
Ακαδημία Τεχνών στη Βιέννη, στάλθηκε από τους καθηγητές του σε πιο παραδοσιακή
σχολή. Εκεί σπούδασε ζωγραφική και σχέδιο, αλλά τον ενοχλούσε η υπερβολική
αυστηρότητα και οι συντηρητικοί κανόνες που ακολουθούνταν απαράκλητα.
Η εικαστική πρόταση του είναι αξιοπρόσεκτη για την ένταση την
οποία προβάλλει και για τις πολλές αυτοπροσωπογραφίες που
παρήγαγε. Τα παραμορφωμένα κορμιά, στιγματισμένα από τη
σεξουαλικότητα και τη νεύρωση, με επίμονη προβολή των
ερωτογενών σημείων και οι χαρακτηριστικές του πινελιές
σημάδεψαν τον καλλιτέχνη ως προπομπό του Εξπρεσιονισμού,
παρότι το όνομα του συνδυάστηκε κυρίως με το κίνημα Art
Nouveau (αφετηρία ο ερωτισμός του Klimt).
Τελειώνοντας την Ακαδημία το 1909, απελευθερωμένος από το
συντηρητισμό της, ξεκίνησε να εξερευνά όχι μόνο το ανθρώπινο
σώμα αλλά και την ανθρώπινη σεξουαλικότητα. Τα έργα του
θεωρήθηκαν ενοχλητικά. Μερικοί ακόμα και σήμερα θεωρούν τη
δουλειά του αποτρόπαια, ερωτική, πορνογραφική, ενοχλητική,
βασισμένη στο σεξ, το θάνατο και την εξερεύνηση.

16. Edith Schiele 1915
Sitting Woman with Legs Drawn Up, 1917
Edith Schiele 1917

17. Egon Schiele, «Ο Θάνατος και η Κόρη» (1915)

18. Επικεντρώνεται στο θέμα της ανθρώπινης μορφής και ιδιαίτερα στην προσωπική του
ψυχολογική ενδοσκόπηση, αφού φιλοτεχνεί 40 αυτοπροσωπογραφίες. Είναι προφανές ότι ο
καλλιτέχνης δεν ενδιαφέρεται να πετύχει μια αληθοφανή εικόνα, αλλά να εκφραστεί μέσα από
μια επική διάσταση, που τον κάνει να φαντάζει σαν ήρωας αρχαίας τραγωδίας ή, καλύτερα, σαν
αντιήρωας, όπως αυτός θα επιθυμούσε.
Τα χρώματα παίρνουν τόνους πιο ψυχρούς και μερικές φορές αλληλοσυγκρούονται σε
αγχωτική ασυμφωνία. Ο εναγκαλισμός του με την αγαπημένη του σύζυγο, στο έργο αυτό,
προκαλεί ανησυχία και προετοιμάζει το θεατή για τον φοβερό επερχόμενο και αδιευκρίνιστο
κίνδυνο. O ίδιος αποτελεί αποκρουστική προσωπογραφία του θανάτου, ενώ η σύντροφός του
μοιάζει να αφήνεται στην αγκαλιά του αβοήθητη και εντελώς αποστεωμένη. Απογοητευμένος από
τα μηνύματα του πολέμου, είχε επίγνωση της σύντομης διάρκειας της καριέρας του και της ζωής
του, που τελείωσε απροσδόκητα μόλις στα 28 του χρόνια εξαιτίας της επιδημίας της ισπανικής
γρίπης, που τον εξόντωσε μαζί με τη γυναίκα του και το αγέννητο παιδί τους. Ο τελευταίος έρωτας
κι ο μοναδικός του γάμος, έφυγε από τη ζωή, σε κατάσταση προχωρημένης εγκυμοσύνης. Ένα
θύμα μέσα στα εκατομμύρια της γρίπης που θέριζε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο Schiele πήρε την
ετοιμοθάνατη γυναίκα του στα χέρια, όλη τη νύχτα την κρατούσε αγκαλιά. Σε μια κίνηση
απελπισίας, για να συλλάβει το εξασθενημένο πνεύμα της, τη ζωγράφισε έτσι, εγκαταλελειμμένη
στο μαξιλάρι. Ύστερα, έβαλε ένα κομμάτι χαρτί κι ένα μολύβι στα χέρια της κι εκείνη, στην έσχατη
έκλαμψη, έγραψε ένα τραγικό, αλλά ιδιαίτερα ερωτικό γράμμα σε κείνον. Στις οκτώ το πρωί, η
Edith Schiele πέθανε. Ο Schiele ήδη είχε κολλήσει τον ιό της γρίπης και του ήταν αδύνατο να
σταθεί στα πόδια του. Τέσσερις μέρες αργότερα, ενώ η επικήδειος πομπή της Edith περνούσε έξω
από το παράθυρό του, εκείνος βρισκόταν στο δωμάτιο, αδύναμος και ετοιμοθάνατος. Πέθανε τη
νύχτα της 31ης Οκτωβρίου προς 1η Νοεμβρίου, στη μία το πρωί. Τα τελευταία του λόγια ήταν «ο
πόλεμος τελείωσε και πρέπει να φύγω».

19. Self Portrait with Physalis, 1912
"Self Portrait with
Hand on Cheek",1910

20. Self-Portrait with Raised Arms, (1914)
Egon Schiele, Self-portrait, 1910
Egon Schiele Autoportrait
aux mains posées, 1910
Self-Portrait with
Striped Shirt, 1910
"Self-Portrait With Raised
Bare Shoulder,” 1912

21. Black Haired Nude Girl,
Standing (1910)
Squatting Female Nude (1910) Female Nude, 1910
Βλέπει το άτομο ως ύπαρξη
μοναχική, εγκλωβισμένη στη
σεξουαλικότητά της, που ως
δύναμη θα καταλήξει στον
πόνο.

22. Old Mill , 1916 The Bridge,1913
Stein an der Donau II, 1913 Four trees, 1917
Die kleine Stadt II, 1912–3

23. Two Girls Embracing
(Friends), 1915
"The Family (Squatting Couple)," 1918

24. Φουτουρισμός
Βασική μορφή του φουτουριστικού
κινήματος αποτέλεσε ο Ιταλός ποιητής
Filippo Tommaso Emilio Marinetti που είναι
και ο δημιουργός του περίφημου ιδρυτικού
μανιφέστου του Φουτουρισμού. Αρχικά,
δημοσιεύτηκε στο Μιλάνο, αλλά και στη
γαλλική εφημερίδα Le Figaro (Φιγκαρό)
στις 20 Φεβρουαρίου 1909.
Τι διακήρυττε το μανιφέστο;
Καταστροφή της λατρείας του παρελθόντος,
του ακαδημαϊσμού και της σχολαστικότητας.
Αποδυνάμωση της μίμησης και εξύψωση
κάθε πρωτοτυπίας. Στη ζωγραφική
επιφάνεια να μη καθηλώνεται μια στιγμή
του δυναμισμού του σύμπαντος. Ο θεατής
να είναι το κέντρο της εικόνας. Δεν μπορεί
να υπάρχει ζωγραφική χωρίς
κατακερματισμό. Το γυμνό πρέπει να
εξαφανιστεί για 10 χρόνια. Πίστη στο
δυναμισμό της μηχανής και τη χαρά της
ταχύτητας (βάση τα τοπία τεχνολογίας και
μηχανών).
Filippo Tommaso Emilio Marinetti
Filippo Tommaso Marinetti Papers

25. Κύριο στόχος να αφυπνίσουν μια
αναχρονιστική κοινωνία ώστε να αλλάξει
ριζικά, επένδυαν όλες τις βλέψεις τους στο
μέλλον (Futurismo). Δέχτηκαν επιδράσεις
από το συμβολισμό, την Art Nouveau και το
Νεοεμπρεσιονισμό (διάλυση υλικότητας των
πραγμάτων με μικρές πινελιές φωτεινών
χρωμάτων) και τον Κυβισμό (κατάτμηση
αντικειμένων αλλά και αλληλοδιείσδυση
επιπέδων). Επιθυμεί την ταυτόχρονη
απόδοση διάφορων φάσεων της κίνησης και
ανάπτυξη δυναμικών γραμμών.
Μετά το Marinetti η σημαντικότερη μορφή
του κινήματος είναι ο Umberto Boccioni.
Umberto Boccioni,
αυτοπροσωπογραφία, 1905
Umberto Boccioni, Καβγάς στη στοά
του Μιλάνου,1910
Δεν έχει γνωρίσει ακόμα τον κυβισμό.

26. Ο Boccioni θεωρεί ότι ένα σταθερό σώμα δεν κινείται λιγότερο, από ένα άλλο που
αλλάζει θέση, γιατί μετέχει στο δυναμισμό του σύμπαντος. Μετά το 1911 ο Κυβισμός του
δίνει τη δυνατότητα απόδοσης του ταυτόχρονου με την «αποσύνθεση» της μορφής και
τη μετατόπιση των μερών της.
Umberto Boccioni, Ψυχικές καταστάσεις- Αποχαιρετισμός, 1911

27. Umberto Boccioni, Ελαστικότητα, 1912 Umberto Boccioni, Ύλη, 1912

28. Giacomo Balla
O Balla επιδιώκει την
αντικειμενική ανάλυση σε
αντίθεση με την υποκειμενική
σύνθεση του Boccioni.
Δεν ενδιαφέρεται για το όλο,
αλλά για το μέρος. Απουσιάζουν
οι πολύπλοκες συνθέσεις.
G. Balla, Το χέρι του βιολιστή, 1912
G. Balla, Δυναμισμός ενός σκύλου με αλυσίδα, 1912

29. Carlo Carrà
C. Carrà, Η κηδεία του αναρχικού Galli, 1911
Ο Carrà από το 1912 αρχισε να
στρέφεται προς τον Κυβισμό
και να απομακρύνεται από
τους στόχους του
Φουτουρισμού, το δυναμισμό
και την ταχύτητα. Δεν πίστευε
άλλωστε στην αξία της
μηχανής.

30. Gino Severini
O Severini πέρασε στο φουτουρισμό έχοντας αφομοιώσει το Νεοεμπρεσιονισμό του
Seurat, τον Κυβισμό και τις προτάσεις του Delaunay: χρώμα, φως, γεωμετρικά σχήματα
και τάση προς αφαίρεση. Θέματα από τη ζωή κυρίως του Παρισιού, κάνοντας κριτική
στην αστική ηθική του 19ου αιώνα.
Όλα γίνονται σαφή γεωμετρικά σχήματα και συνδυάζονται με χρώματα μαλακά ή
σκληρά.
G. Severini, Le
Boulevard, 1911

31. G. Severini, 1912, Dynamism of a Dancer G. Severini, 1912, Χορεύτρια στα Μπλε
Διαφοροποιείται από τους υπόλοιπους
καθώς η κίνηση των μορφών είναι
μετωπική όπως στους Κυβιστές, έγινε η
γέφυρα Κυβισμού-Φουτουρισμού.

32. Αφηρημένη Τέχνη
Ρωσική Πρωτοπορία
Ο όρος «Αφαίρεση» ή «Αφηρημένη Τέχνη» είναι από τους πιο διαδεδομένους, αλλά
δεν είναι γνωστό κάτω από ποιες συνθήκες άρχισε να χρησιμοποιείται. Το έργο είναι
απόλυτη καλλιτεχνική δημιουργία. Η ζωγραφική δεν μπορεί να έχει σχέση με την
ψευδαίσθηση, γιατί αρχίζει και τελειώνει στο μουσαμά. Παύει να είναι πεδίο προβολών
της πραγματικότητας. Ο Kandinsky με την πληθωρική του δράση, θεμελίωσε ουσιαστικά την
Αφαίρεση. Υπήρχαν δύο πυρήνες Αφηρημένης Τέχνης: ο εξπρεσιονιστικός-λυρικός και ο
κυβιστικός-γεωμετρικός ή «ψυχρός».
Η Γαλλία του Φωβισμού και Κυβισμού παραμένει συγκρατημένη έως αρνητική προς
την αφαίρεση. Η Ρωσία όμως, που έδωσε την εξπρεσιονιστική – υποκειμενική αφαίρεση,
δίνει το Ραγιονισμό (Rayonism > rayon: ακτίνα), το Σουπρεματισμό (Suprematism >
supremus: ύψιστος) και τον Κονστρουκτιβισμό (Constructivism > construo: κατασκευάζω).
Το ίδιο συμβαίνει και στην Ολλανδία με το De Stijl και στη Γερμανία με το Bauhaus.

33. Mikhail Larionov
Rayonism
Στην πραγματικότητα δεν
πρόκειται για κίνημα, αλλά
για τα έργα μεταξύ 1911-1914
του Larionov και της συζύγου
του Natalia Goncharova.
Εκτιμούν το μη
νατουραλιστικό χαρακτήρα
των ρώσικων εικόνων, των
σλαβικών λαϊκών κεντημάτων,
ξυλόγλυπτων και κοσμημάτων
και την αξία της παιδικής
ζωγραφικής.
M. Larionov, Γαλάζιος ραγιονισμός, 1912
Οι ακτίνες
παρουσιάζονται κατά
δέσμες, διασταυρώνονται
και αλλάζουν σχήματα.

34. M. Larionov, Κόκκινος ραγιονισμός, 1913

35. Natalia Goncharova, Κίτρινο και πράσινο δάσος,
1912
Natalia Goncharova, Γάτες,1913

36. Kasimir Malevich
Suprematism 1913/5- 1918
O Σουπρεματισμός είναι ίσως η πιο πολύπλοκη τάση της ρωσικής τέχνης, στη δεκαετία
1910-20 κι ο δημιουργός του Kasimir Malevich ένας από του πιο αντιφατικούς
καλλιτέχνες αλλά και μεγάλος πρωτοπόρος της αφαίρεσης. Το 1912 βρισκόταν κοντά
στην τέχνη του Fernand Léger. To πρώτο σουπρεματικό έργο είναι το Μαύρο Τετράγωνο.
Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε μαζί με 39 ακόμα δικά
του στην έκθεση «0-10» φουτουριστών ζωγράφων το 1915
στην Πετρούπολη (πρωτεύουσα ακόμα της Ρωσίας). Έτσι
βρέθηκε επικεφαλής των μοντέρνων Ρώσων ζωγράφων.
Ο Malevich θεωρεί ότι η ύλη πρέπει να γίνεται καθαρό
συναίσθημα. Χωρίς να αρνείται τις φόρμες, το αντικείμενο
φορτίζεται με μια πνευματική δύναμη.
Ονόμασε τη νέα τάση από το supremus (ύψιστος,
απόλυτος, εξαιρετικός) για να τονίσει την υπεροχή του
καθαρού αισθήματος στην τέχνη, καθώς ο κόσμος ο
εξωτερικός δεν είναι πλέον χρήσιμος. Για να απαλλάξει την
τέχνη από αυτόν, περιορίζεται στα πιο απλά γεωμετρικά
στοιχεία. Η Γεωμετρία του έδωσε τα αρχέτυπα. Βασίστηκε
στην ευθεία γραμμή , που συμβολίζει την ανύψωση του
ανθρώπου από το χάος της φύσης και στο τετράγωνο που
δεν το συναντούμε ποτέ στη φύση και είναι γι’αυτόν η πιο
βασική και ανώτερη καλλιτεχνική φόρμα.

37. Το Μαύρο Τετράγωνο αποδείχθηκε ένα έργο πρόκληση. Στην έκθεση, κρεμόταν μετά την
είσοδο στη δεξιά γωνία της αίθουσας. Σύμφωνα με τη ρωσική παράδοση, στα σπίτια στη
γωνιά αυτή τοποθετούταν το εικονοστάσι. Το νόημα αυτό το συνέλαβε αμέσως ο κριτικός
και καλλιτέχνης, Αλεξάντρ Μπενουά, ο οποίος έγραψε: «Αναμφίβολα, αυτή είναι και η
εικόνα με την οποία οι κύριοι φουτουριστές θα αντικαταστήσουν εκείνη της Παναγίας».
Αρχικά, ας αναφέρουμε ότι δεν πρόκειται για «Τετράγωνο». Καμιά από τις πλευρές του
δεν είναι παράλληλη με το πλαίσιο. Δύο «τετράγωνα», το μικρότερο μαύρο,
τοποθετημένο στο μεγαλύτερο άσπρο τετράγωνο.
Kasimir Malevich, Μαύρο Τετράγωνο,1913
Το μαύρο τετράγωνο σημαίνει την πλήρη
απουσία χρώματος, το σκοτάδι, ενώ το
άσπρο συγκεντρώνει το φως, στο οποίο
περιέχονται όλα τα χρώματα του κόσμου.
Η οξεία αντίθεση προκαλεί την αίσθηση
της απεραντοσύνης του χώρου που
ανοίγεται μέσα σ’ ένα ανεξιχνίαστο
σκοτάδι. Το λευκό δεν είναι φόντο, αλλά
ισότιμο μέρος της σύνθεσης. «Δεν είναι
λοιπόν, ένα άδειο τετράγωνο, αλλά
γεμάτο από την απουσία αντικειμένου, το
σημείο μηδέν της ζωγραφικής, η έρημος
που ερεθίζει τη φαντασία», όπως είπε και
ο ίδιος.

38. Δεν παγιδεύτηκε στο ένα τετράγωνο όμως.
Γρήγορα πέρασε στα έργα του κύκλους,
τρίγωνα, δύο τετράγωνα διαφορετικού
μεγέθους, αλλά ισορροπημένα με τις διαφορές
χρώματος π.χ. μικρό κόκκινο ισορροπεί με
μεγάλο μπλε, λατινικούς σταυρούς. Ως προς το
χρώμα διέκρινε τρία στάδια: μαύρο, έγχρωμο,
άσπρο. Το χρώμα είναι σημαντικό, καθώς με
αυτό πετυχαίνει την εντύπωση διαφορετικής
απόστασης μεταξύ των σχημάτων και τη σχέση
με το θεατή.
Suprematist Composition, 1915
Suprematist Painting: Eight Red
Rectangles, 1915

39. Supremus no.50, 1917Σουπρεματικός πίνακας, 1915

40. Κ. Malevich, Αγόρι, 1928-1932 Κ. Malevich, Άντρας που τρέχει,1932

41. El Lissitzky
Κονστρουκτιβισμός
Ο Lissitzky με αφετηρία το Malevich άρχισε το 1919 να ζωγραφίζει τη σειρά Proun
(συντομογραφία λέξεων που στα ρώσικα σημαίνει «Νέα Αντικείμενα Τέχνης»), παιχνίδια
αρχιτεκτονικής φαντασίας με στερεομετρικά στοιχεία ανάμεσα σε αρχιτεκτονική και
ζωγραφική. Προσπαθεί να συγκεκριμενοποιήσει την ψευδαίσθηση του χώρου (διαφορά
με σουπρεματισμό). Αυτή τη σειρά ο ίδιος τη χαρακτήρισε «μεταβατικό σταθμό από τη
ζωγραφική στην αρχιτεκτονική». Το 1922 εκδίδει ένα 10σέλιδο παιδικό βιβλίο Ιστορία
δύο τετραγώνων: ένα μαύρο και ένα κόκκινο τετράγωνο έρχονται από το διάστημα στη
γη και αποκαθιστούν την αρμονία.
O Κονστρουκτιβισμός είναι η τελευταία αναλαμπή της
ρωσικής πρωτοποριακής τέχνης. Επίσημα εμφανίζεται
το 1921, ένα χρόνο πριν ο Malevich ανακοινώσει το
τέλος του σουπρεματισμού και επιστρέψει στην
παραστατική ζωγραφική. Ενώ τη δεκαετία του ‘20 είχε
θετικό αντίκτυπο στο εξωτερικό (Ολλανδία - De Stijl και
Γερμανία - Bauhaus), στη Ρωσία εκτοπίστηκε από το
Σοσιαλιστικό Ρεαλισμό, απέτυχε να αναγνωριστεί από
τα πλατιά λαϊκά στρώματα. Οι κονστρουκτιβιστές
προσπαθούν να συνενώσουν ζωγραφική, γλυπτική και
αρχιτεκτονική, με στόχο την επαναφορά στην κοινωνική
πραγματικότητα και την κατάργηση ορίων μεταξύ
τέχνης – ζωής (κοινωνικοποίηση τέχνης).

42. El Lissitzky, Ιστορία δύο Τετραγώνων,1922

43. Όσα διαδραματίστηκαν στη Ρωσία, βρήκαν το αντίστοιχό τους στο De Stijl στην Ολλανδία,
χώρα ουδέτερη στον πόλεμο. Υπήρχε στενή σχέση με το Παρίσι και επαναστατικό κλίμα, όπως
σε όλη την Ευρώπη, όμως δεν έφταναν το αναρχικό πνεύμα και το πάθος των Ρώσων. Το Stijl
ξεπηδά μέσα στον Α’ Παγκόσμιο, όταν η Ευρώπη διψά για αρμονία και ισορροπία, και η
ομορφιά στα έργα του συνίσταται στην καθαρότητα. Οι ζωγράφοι καταργούν την
αναπαράσταση της φύσης, γιατί πιστεύουν ότι το αντίθετο θα οδηγούσε στη στρέβλωση των
νόμων της δημιουργίας του σύμπαντος. Σπονδυλική στήλη του De Stijl είναι ο Piet Mondrian, η
ψυχή του Νεοπλαστικισμού και εκπρόσωπος της Γεωμετρικής Αφαίρεσης.
De Stijl - Piet Mondrian
Ο Mondrian γνώρισε τους Κυβιστές
και τα έργα του Delaunay, δέχτηκε
επιδράσεις από Εμπρεσιονισμό και
Φωβισμό. Ως το 1908 τα έργα του
χαρακτηρίζονται από κοινότυπο
ρεαλισμό, όταν ζωγραφίζει -ως το
1912- την περίφημη σειρά Δέντρα.
Το χρώμα μη νατουραλιστικό,
σταδιακή απλοποίηση που οδηγεί
στην αφαίρεση. Διατηρούνται τα
βασικά στοιχεία: κάθετος άξονας
κορμού και οριζόντιες γραμμές των
κλαδιών.
Τα δέντρα του Mondrian

44. Piet Mondrian, Το κόκκινο δέντρο, 1908
Ενώ οι Κυβιστές διατήρησαν τον
τρισδιάστατο χώρο, ο Mondrian θεωρεί
ότι πρέπει να τον καταστρέψει, για να
ανασυνθέσει ένα νέο αντικείμενο.

45. Piet Mondrian, Το γκρίζο δέντρο, 1911
Piet Mondrian: Flowering Apple Tree (1912)
Composition No. II,1913Ανθισμένα Δέντρα, 1912

46. Το 1912-3 παύει να δίνει στα έργα του τίτλους
σε σχέση με την εξωτερική πραγματικότητα. Τα
ονομάζει Συνθέσεις, Πίνακες ή Οβάλ και τα
αριθμεί. Ορίζει την ομορφιά ως έκφραση
ισορροπίας αντίθετων στοιχείων: πνεύμα -
ύλη, αφηρημένο - πραγματικό, θετικό -
αρνητικό, κίνηση - ηρεμία, κάθετο - οριζόντιο.
Παράλληλα, έχει την ικανότητα να διακρίνει
την ψυχολογική λειτουργία του χρώματος.
Άκρα οικονομία, χωρίς όγκο.P. Mondrian, Oval Composition (Painting III), 1914
Αποβάθρα και ωκεανός, (Composition No.
10), 1915

47. Από το 1920 μιλάει για Νεοπλαστικισμό και
εννοεί την απόλυτη γεωμετρική αφαίρεση.
Περιορίζεται σε ευθεία γραμμή, ορθή
γωνία («η πιο στοιχειώδης αντίθεση»), την
οριζόντιο και την κάθετο, στα τρία βασικά
χρώματα (κόκκινο, κίτρινο, μπλε) και στα
τρία μη χρώματα (μαύρο, άσπρο, γκρι).
Επειδή η μία γραμμή πάνω στην άλλη
δημιουργούν αίσθηση χώρου –πράγμα που
δεν επιθυμεί, τοποθετούνται σαν λεπτές
ταινίες, δημιουργώντας ένα σύστημα
ορθογώνιων πεδίων που καλύπτονται με
χρώμα.
P. Mondrian, Composition with Two
Lines, 1931
Composition with Red, Yellow, Blue and Black
1921

48. Στη δεκαετία του ‘20 περνάει από τα τρία στα δύο χρώματα και έπειτα το 1930-3 με τις
Συνθέσεις με μαύρες γραμμές, καταργεί το χρώμα γιατί θεωρεί ότι δεν προσφέρει τίποτα.
Έτσι, φτάνει στο αποκορύφωμα της ασκητικής πορείας ενός εξαιρετικά δογματικού
πουριτανού, που όμως καταφάσκει στην ζωή του ακόμα και με την επίδοσή του στους
μοντέρνους χορούς, μάρτυρες και τα δύο τελευταία έργα του.
P. Mondrian, Broadway Boogie-Woogie, 1942-3 P. Mondrian, Victory Boogie-Woogie,1944-5
(ανολοκλήρωτο)

49. Κυρίαρχη προσωπικότητα του κινήματος υπήρξε ο Theo Van Doesburg. Με το Mondrian είχε
πολλά κοινά, αλλά και διαφορές, που ήταν πιο «αφηρημένος» με πρωταγωνιστή τη γραμμή.
Ο Doesburg αντίθετα επιλέγει τα επίπεδα και όχι τις γραμμές. Στο έργο Counter-composition
V , υπάρχει επίδραση από το Σουπρεματισμό και τον Κονστρουκτιβισμό.
T. Doesburg, Counter-composition V, 1924
Ο Mondrian το θεώρησε
«προδοσία» και έγινε αιτία
της οριστικής ρήξης τους
και αφετηρία το 1924 του
Ελεμανταρισμού . Εισάγει
τη διαγώνιο, αποκλίνει από
την κάθετο, περιέχοντας
έτσι ένα στοιχείο
δυναμισμού, αστάθειας και
έπληξης. Υπερβαίνει το
απόλυτο. Διατυπώνει ότι η
ζωγραφική και
οποιοδήποτε έργο τέχνης
δεν μπορεί να είναι
αφηρημένο, γιατί τίποτα
δεν είναι πιο συγκεκριμένο,
πιο πραγματικό από μία
γραμμή, ένα χρώμα ή μια
επιφάνεια.

51. Μεταφυσική Ζωγραφική – Giorgio De Chirico
1910 - 1920
Στην Ιταλία των αρχών του 20ου αιώνα πρωταγωνιστεί ο Giorgio De Chirico, που προτιμά
ένα κλίμα μοναξιάς, σιωπής και ανησυχητικής ακινησίας. Ο όρος «μεταφυσική» λειτουργεί
κυριολεκτικά και αναφέρεται σε έργα ζωγραφικής, που θέλουν να εκφράσουν κάτι πέρα από
τη φυσική εμφάνιση των πραγμάτων. Αναβιώνει η αναγεννησιακή προοπτική. Καθαρότητα
χρώματος και ακρίβεια όγκου. Ανακατατάσσει τα μέρη της πραγματικότητας, τα οποία
αποδίδει ρεαλιστικά, σε τολμηρούς μη ρεαλιστικούς συνδυασμούς.
Giorgio de Chirico, Το αίνιγμα ενός φθινοπωρινού
απογεύματος, 1910
Αυτοπροσωπογραφία
Προβάλλει το συναίσθημα και
ζωγραφίζει αρχιτεκτονικά κτίρια,
πόλεις, σπίτια, πλατείες, λιμάνια σε
αντίθεση με τους Κυβιστές.

52. Γεννήθηκε στο Βόλο. Το ελληνικό περιβάλλον και ο πολιτισμός, μέσα στον οποίο
μεγάλωσε, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για εκείνον.
Στο αίνιγμα ενός φθινοπωρινού απογεύματος (πρώτο μεταφυσικό έργο του), υπάρχουν
τρεις ζώνες της σύνθεσης (δάπεδο, τοίχος, ουρανός) οριζόντιες που υποβάλλουν την αίσθηση
της ηρεμίας. Τα αρχιτεκτονήματα, το άγαλμα και οι σκιές δυναμώνουν την αίσθηση του
χώρου, ενώ το μάτι κινείται στο βάθος στο ιστιοφόρο.
Η περίοδος 1900 - 1919 ήταν η πιο μεστή της καριέρας του και αυτή για την οποία έγινε
διάσημος.
Στα έργα αυτής της περιόδου
απεικονίζεται ένας κλειστός,
θεατρικός κόσμος, με κύρια
θέματα τις «πλατείες της
Ιταλίας», σκοτεινές τοξοστοιχίες,
έρημες με μόνη παρουσία κάποιο
αγάλμα, ένα φουγάρο
εργοστασίου ή τρένου, παγερή
και αγωνιώδη ατμόσφαιρα, τα
«ανδρείκελα», απρόσωπα και
άψυχα που υψώνονται μέσα σε
αυστηρές προοπτικές και
«εσωτερικοί μεταφυσικοί
χώροι», που πνίγονται από
πλήθος ετερόκλητων
αντικειμένων.
Giorgio de Chirico , Το Αίνιγμα της Ώρας (1911)

53. Giorgio de Chirico, Η αβεβαιότητα του ποιητή, 1913 Giorgio de Chirico, Νοσταλγία
του απείρου, 1913

54. Giorgio de Chirico, Το ερωτικό τραγούδι, 1914 Το Αίνιγμα της μέρας, 1914

55. Giorgio de Chirico, Ο μάντης 1915Giorgio de Chirico, Η νοσταλγία του
ποιητή 1914
Τι μπορεί να συμβολίζει ένα ανδρείκελο;
Ο αποξενωμένος από τον πατέρα γιος; Ο
σύγχρονος αντιήρωας που με την απομόνωση και
τα άψυχα υλικά του σώματός του (ύφασμα, ξύλο
κλπ), την αδυναμία κίνησης, απλά υπάρχει σε έναν
κόσμο όπου ο ηρωισμός δεν είναι εφικτός;
Σύμβολο της αλλοτρίωσης του ανθρώπου από έναν
τεχνοκρατικό πολιτισμό;

56. Ανησυχητικές Μούσες, 1918Giorgio de Chirico, Έκτορας και Ανδρομάχη, 1917

57. Μεταφυσικά εσωτερικά

58. DADA «Τα πάντα είναι τίποτα»
Πρόκειται για το πιο βίαιο, ανατρεπτικό και αντιφατικό κίνημα της τέχνης του 20ου
αιώνα. Απόλυτα μηδενιστικό. Η γέννησή του τοποθετείται το 1916 και ανταποκρίνεται στην
βαθιά απογοήτευση για τη μανία αφανισμού του ανθρώπου. «Όχι» στη Δυτική παράδοση
και κοινωνία. «Όχι» στους ανθρώπινους Νόμους, κανόνες λογικής, τάξης, ιεραρχίας,
γούστου, πειθαρχίας, ελεγχόμενης έμπνευσης. «Ναι» στην πνευματική εντιμότητα, την
προσωπική ελευθερία και τα ατομικά δικαιώματα.
Επιχειρεί απόδραση στο τυχαίο,
το αυθαίρετο, το υποσυνείδητο, το
πρωτόγονο. Ο άνθρωπος βρίσκεται
υπό τις διαταγές της φύσης, ενώ
προτεραιότητα αποτελούν οι ηθικές
και όχι οι αισθητικές ανάγκες.
Δανείζεται στοιχεία από τον
Κυβισμό (collage), Φουτουρισμό,
Εξπρεσιονισμό (αβίαστη χρήση
χρώματος).
Από τους κύριους εκφραστές
είναι: Francis Picabia, Marcel
Duchamp
Marcel Duchamp Francis Picabia

59. Marcel Duchamp, Γυμνό που κατεβαίνει
τη σκάλα, αρ.2, 1912
Ο Marcel Duchamp από οικογένεια καλλιτεχνών,
μετά από μια εμπρεσιονιστική και μια φωβιστική
φάση είχε ήδη αποκτήσει φήμη στο Παρίσι.
Τα σχόλια του ίδιου για τα έργα του είναι
πολύτιμα. Ένας από τους πρώτους σταθμούς της
πορείας του είναι το Γυμνό που κατεβαίνει τη
σκάλα, για το οποίο είπε: «Αυτή η τελική version
του Γυμνού υπήρξε σύμπτωση διάφορων
ενδιαφερόντων μέσα στο μυαλό μου, ανάμεσα
στα οποία ο κινηματογράφος και ο διαχωρισμός
των στατικών θέσεων στις χρονοφωτογραφίες…
Ζωγραφισμένος όπως είναι στις αποχρώσεις του
ξύλου, το ανατομικό γυμνό δεν υπάρχει ή δεν
μπορεί κανείς να το δει, γιατί παραιτήθηκα
πλήρως από τη νατουραλιστική παρουσίαση,
κρατώντας μόνο τις 20 διαφορετικές στατικές
θέσεις, όπως η μία διαδέχεται την άλλη στην
πράξη της καθόδου… Ένιωθα περισσότερο
Κυβιστής παρά Φουτουριστής μέσα σε αυτή την
αφαίρεση…». Στο έργο του αυτό προσέγγισε το
δυναμισμό των Φουτουριστών –όπου η κίνηση
ταυτίζεται με την ταχύτητα– για τον Duchamp η
κίνηση αλλάζει τα πάντα σε μια μορφή και είναι
επαναλαμβανόμενη, σαν της μηχανής.

60. Marcel Duchamp, Βασιλιάς και βασίλισσα που
περιβάλλονται από γρήγορα γυμνά, 1912
Marcel Duchamp, To πέρασμα από την
παρθένα στην παντρεμένη, 1912
«Ο τίτλος δανεισμένος από το σκάκι, αλλά
οι παίχτες (τα δυο μου αδέρφια) έχουν
αντικατασταθεί από τα πιόνια του σκακιού. Τα
γρήγορα γυμνά μπήκαν για να υπάρχει κίνηση
σε έναν πίνακα με στατικές οντότητες.» Τα
πιόνια γίνονται απειλητικές μηχανές,
ανεξάρτητες και αποκαλύπτουν το σταδιακό
μετασχηματισμό του ανθρώπου σε μηχανή.
To πέρασμα…. θεωρείται το καλύτερο και
σχεδόν τελευταίο έργο καβαλέτου. Τον
ενδιέφεραν οι ιδέες και όχι τα οπτικά
προϊόντα και επιθυμούσε να θέσει τη
ζωγραφική στην υπηρεσία του νου. Έτσι
μετέφρασε ό,τι είχε θεωρηθεί η εσωτερική
άποψη της φυσικής ζωής της γυναίκας με
όρους μηχανικής βιολογίας.

61. Θεώρησε τον κυβισμό νεκρό και προχώρησε στα πρώτα του «ready-mades», καθημερινά
αντικείμενα ανυψωμένα στην κατάσταση του έργου τέχνης μόνο από το γεγονός ότι τα
επέλεξε ο καλλιτέχνης. Επιλογή που βασίστηκε σε μια αντίδραση «οπτικής αδιαφορίας», με
πλήρη απουσία καλού ή κακού γούστου. Τα αντικείμενα είναι εκείνα που λίγο νωρίτερα
ενσωμάτωσαν οι κυβιστές στα έργα τους. Ο Duchamp τα αποσπά και τα ξαναφέρνει στον
κόσμο. «Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό: η σύντομη φράση που κατά περίπτωση έγραφα
πάνω στο ready-made. Αντί να περιγράφει το αντικείμενο, όπως ένας τίτλος, στόχο έχει να
αποσπάσει το μυαλό του θεατή προς άλλες κατευθύνσεις.»
Marcel Duchamp, Τροχός
ποδηλάτου, 1913
M. Duchamp, Φτυάρι
χιονιού, 1915
M. Duchamp, Στεγνωτήρι
μπουκαλιών, 1915

62. M. Duchamp, Κρήνη, 1917
Το πιο φημισμένο
ready-made ήταν μια
λεκάνη από ουρητήρια
ανδρών, την οποία,
αφού αναποδογύρισε
και τιτλοφόρησε Κρήνη.
«Το αν ο κ. Mutt έκανε ή
όχι με τα ίδια του τα
χέρια την κρήνη δεν έχει
καμία σημασία. Τη
διάλεξε. Πήρε ένα κοινό
αντικείμενο της ζωής και
το τοποθέτησε έτσι που
να εξαφανιστεί η
συνηθισμένη τη
σημασία κάτω από το
νέο τίτλο. Δημιούργησε
ν μια καινούργια σκέψη
γι’ αυτό το
αντικείμενο.»

63. Ένα βήμα παραπέρα έκανε με το L.H.O.O.Q
(1919). «Αυτή η Τζιοκόντα με το μουστάκι και το
γενάκι είναι ένας συνδυασμός ready-made και
εικονοκλαστικού Dada. Θέλω να πω ότι το αρχικό
ready-made είναι μια χρωμολιθογραφία, στην
άκρη της οποίας έγραψα τέσσερα αρχικά, που
όταν τα προφέρει κανείς στα γαλλικά συνθέτουν
ένα πολύ τολμηρό αστείο. Στο ίδιο κλίμα και το
Apolinère Enameled.
Μ. Duchamp, Apolinère Enameled, 1916-17
Μ. Duchamp, L.H.O.O.Q (1919)

64. To μεγάλο γυαλί ή Η παντρεμένη
ξεγυμνώνεται από τους εργένηδες, 1915-23
Το σημαντικότερο και πιο αινιγματικό έργο
του, αποτελείται από δύο επιφάνειες γυαλιού, η
μία πάνω στην άλλη, φύλλα μολύβδου, σύρμα
και λάδι και έμεινε ατελείωτο. Κατά τη
μεταφορά του από μία έκθεση το 1926 έσπασε
και ο Duchamp το ανασυγκόλλησε λέγοντας πως
με το σπάσιμο η τύχη συμπλήρωσε ό,τι δεν είχε
κάνει εκείνος.
Η επιφάνεια χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο
επάνω η υποτιθέμενη παντρεμένη υπό μορφή
ενός συστήματος μηχανικών στοιχείων, που
πλαισιώνονται από το Γαλαξία, σκορπά τα
θέλγητρά της σε εννέα υποψήφιους μνηστήρες
που υποδηλώνονται κάτω με τις στολές τους,
εξαρτημένοι από ένα τρίφτη σοκολάτας.
Πρόκειται για ένα εκπληκτικά
επεξεργασμένο αστείο, ένα παιχνίδι που κάνει
αμφίβολη τη σοβαρότητα όλων των
ανθρώπινων προσπαθειών.

65. Ο Francis Picabia, αφού πέρασε
από τον Πουαντιγισμό, το
Φωβισμό και τον Κυβισμό,
κατέληξε στο Dada. Δεν μπορεί
να ερμηνεύσει κανείς τα έργα
του, όσο και του Duchamp, από
το 1912 ως το 1914, χωρίς
βαθιά γνώση του κλίματος
φιλίας που αναπτύχθηκε
μεταξύ τους. Ο Picabia άφησε
ένα τεράστιο αριθμό από λάδια
και collages, στα οποία μια
μηχανοκρατούμενη
εικονογραφία εμποτίζεται από
τη σαρκαστική του διάθεση. Η
μηχανή τον ενδιαφέρει ως προς
τις συμβολικές της πλευρές, που
αντιμετωπίζει με χιούμορ. Στα
μέσα της δεκαετίας του ‘30
πέρασε σε ένα είδος ρεαλισμού
–πρόδρομος της Pop Art (;) και
του Φωτογραφικού Ρεαλισμού.
Ωστόσο, το 1940 γυρίζει στο
Dada και το Σουρεαλισμό.F. Picabia, Udnie (Young American Girl, The Dance), 1913

66. Star Dancer on a Transatlantic Steamer, 1913
Force Comique

67. F. Picabia, Ερωτική Παρέλαση, 1917 F. Picabia, Φτερά, 1921

68. Γεννήθηκε γύρω στο 1920 στο Παρίσι ως αντίδραση στην
καταστροφικότατα του Ντανταϊσμού. Ήταν ένα ευρύτερο καλλιτεχνικό
και πολιτικό ρεύμα, σαν επαναστατικό κίνημα, με μια ευρύτερη
αναθεώρηση των αξιών της ανθρώπινης ζωής, μακριά από τη λογική της
διανόησης του Δυτικού πολιτισμού, με ιδρυτή τον ποιητή André Breton.
Ο υπερρεαλισμός ή σουρεαλισμός, από τις γαλλικές λέξεις sur (επάνω,
επί) και réalisme (ρεαλισμός, πραγματικότητα), που στα ελληνικά θα
μπορούσε να αποδοθεί ως «πάνω ή πέρα από την πραγματικότητα».
Ονειρικές και τυχαίες καταστάσεις ζωγραφισμένες με συμβατικό τρόπο.
Υπερρεαλισμός ή Σουρεαλισμός
Πραγματικά και ρεαλιστικά στοιχεία συνυπάρχουν σε συνθέσεις που είναι πέρα από τη
λογική και τη φαντασία. Βασίζεται στη θεωρία της ψυχανάλυσης του Freud, της σχετικότητας
του Einstein, των κβάντα, της απροσδιοριστίας της ύλης κ.α. Μέθοδοι του υπερρεαλισμού
είναι η αυτόματη γραφή (καταγραφή υποσυνείδητου, χωρίς επέμβαση λογικής), ύπνωση,
διερεύνηση του τυχαίου. Οι καλλιτέχνες καταγράφηκαν το 1924, στο πρώτο Μανιφέστο του,
καθώς και στην πραγματεία Une
vague de rêvesτο του Louis
Aragon και είχαν ενεργό
συμμετοχή στα περιοδικά La
Révolution surréaliste και
Litterature.

69. Salvador Dalí
René Magritte
Joan Miró

70. Salvador Felip Jacint Dalí Domènech
Ήταν ένας από τους σημαντικότερους Ισπανούς ζωγράφους. Συνδέθηκε με το καλλιτεχνικό
κίνημα του υπερρεαλισμού, στο οποίο ανήκε για ένα διάστημα. Αποτελεί έναν από τους πιο
γνωστούς ζωγράφους του 20ου αιώνα και μια πολύ εκκεντρική φυσιογνωμία της
σύγχρονης τέχνης. Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και συμβολαιογράφος, αλλά δεν φαίνεται
πως ήταν ιδιαίτερα ενθουσιώδης με τις ικανότητες του Νταλί στη ζωγραφική και το σχέδιο,
ικανότητες που έδειξε ότι διέθετε σε σχετικά νεαρή ηλικία. Χάρη κυρίως στην συμπαράσταση
της μητέρας του, ο Νταλί παρακολούθησε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής στη Δημοτική
σχολή σχεδίου της πόλης του. Tο 1916 φιλοξενήθηκε από την οικογένεια του τοπικού
καλλιτέχνη Ramon Pichot, στη διάρκεια θερινών διακοπών της οικογένειας Νταλί, όπου και
ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά με τη μοντέρνα ζωγραφική. Το 1921 έχασε την μητέρα του
από καρκίνο, ενώ μετά το θάνατό της, ο πατέρας του παντρεύτηκε την αδελφή της, γεγονός
που δεν αποδέχτηκε ο Νταλί, ο οποίος ένα χρόνο αργότερα εγκαθίσταται στη Μαδρίτη όπου
και ξεκινά τις σπουδές του στην Ακαδημία των Τεχνών (Academia de San Fernando).
Ο Νταλί πειραματίζεται με τον κυβισμό, αν και οι γνώσεις του γύρω από το νέο αυτό κίνημα
είναι αρχικά ελλιπείς και στη Μαδρίτη δεν υπάρχουν άλλοι κυβιστές καλλιτέχνες. Επίσης,
έρχεται σε επαφή με το ντανταϊσμό που τον επηρεάζει σημαντικά σε όλη τη διάρκεια της
ζωής του. Το 1926 αποβάλλεται από την ακαδημία λίγο πριν τις τελικές του εξετάσεις, καθώς
δηλώνει πως κανένας από τους καθηγητές του δεν είναι άξιος να τον κρίνει. Την ίδια χρονιά,
επισκέπτεται το Παρίσι όπου συναντά τον Πικάσσο, ο οποίος είχε ήδη κάποια γνώση γύρω
από το έργο του Νταλί. Τα επόμενα χρόνια, στα έργα του Νταλί αποτυπώνονται ισχυρές
επιδράσεις από το έργο του Πικάσο αλλά ταυτόχρονα αρχίζει να διαφαίνεται ένα προσωπικό
ύφος στους πίνακες του Νταλί. Οι εκθέσεις έργων του στη Βαρκελώνη προκαλούν αρκετές
συζητήσεις, αλλά και διαφωνίες μεταξύ των κριτικών τέχνης.

71. Salvador Dalí , Accommodations of Desire, 1929

72. The Girl from Ampurdán, 1926
Portrait of Paul Eluard,1929

73. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930,
ο Νταλί επινοεί επιπλέον
την Παρανοϊκο-κριτική μέθοδο,
όπως ο ίδιος την αποκαλεί, που
αποτελεί ένα είδος
υπερρεαλιστικής τεχνικής με σκοπό
την πρόσβαση στο ασυνείδητο προς
όφελος της καλλιτεχνικής
δημιουργίας. Ο Νταλί στηρίζει την
μέθοδο αυτή στην ικανότητα του
ανθρώπου να λειτουργεί
συνειρμικά, συνδέοντας εικόνες ή
αντικείμενα που δεν συνδέονται
μεταξύ τους κατ' ανάγκη λογικά.
Συνδέεται άμεσα με τον
υπερρεαλιστικό αυτοματισμό και
τις φροϋδικές θεωρίες γύρω από τα
όνειρα.
Salvador Dalí, The Persistence of Memory (1931)

74. Γουλιέλμος Τέλος, 1930
Imperial Monument on the Child
Woman, 1929

75. To αίνιγμα του Γουλιέλμου Τέλλου, 1933
To αίνιγμα του Χίτλερ, 1939

76. S. Dalí, Αυτοπροσωπογραφία με
μπέικον,1941
Portrait of Gala with Two Lamb Chops
Balanced on Her Shoulders, 1933

77. S. Dali Portrait of Picasso,1947
Salvador Dali, Elephant's 3

78. Joan Miró i Ferrà
Ο Joan Miró ήταν Καταλανός ζωγράφος και γλύπτης και θεωρείται ένας από τους
σημαντικότερους υπερρεαλιστές του 20ου αιώνα. Γεννήθηκε το 1893 στην Βαρκελώνη και σε
ηλικία 14 ετών φοίτησε στην Εμπορική Σχολή, αν και παράλληλα παρακολουθούσε κρυφά
μαθήματα στην Σχολή Καλών Τεχνών και αργότερα στην Ακαδημία Galí μέχρι το 1915. Στο
ξεκίνημα της καριέρας του πειραματίστηκε σε διαφορετικά στυλ ζωγραφικής, όπως ο
Φωβισμός και ο Κυβισμός. Το 1920 μετακόμισε στο Παρίσι όπου συμμετείχε στους
καλλιτεχνικούς κύκλους της Μονμάρτης και γνωρίστηκε αρχικά με το κίνημα
του ντανταϊσμού και αργότερα με τους υπερρεαλιστές, κάτω από την επίδραση των οποίων
άρχισε να διαμορφώνει ένα ιδιαίτερο και προσωπικό ύφος στη ζωγραφική του. Ο
μεγαλύτερος ίσως θεωρητικός του υπερρεαλισμού και ένα από τα ηγετικά στελέχη του,
ο Μπρετόν, αναφερόμενος στον Miró δήλωσε πως "είναι ο περισσότερο σουρεαλιστής από
όλους". Το 1921 πραγματοποιήθηκε η πρώτη ατομική του έκθεση στο Παρίσι, ενώ περίπου
δέκα χρόνια αργότερα, η πρώτη ατομική του έκθεση στη Νέα Υόρκη.
Ο Miró ανέπτυξε μια δική του ιδιαίτερη εξατομικευμένη εικαστική γλώσσα που
προέρχεται από τους προϊστορικούς χρόνους και τις πηγές της φύσης. Οι συμβολικές του
εικόνες με τα λαμπερά χρώματα σε και τις απλοποιημένες φόρμες, δίνουν την αίσθηση της
αφέλειας και της παιδικότητας κοιτάζοντάς της κάποιος για πρώτη φορά. Τα παιδικά,
σπιρτόζικα, ευφάνταστα σχήματα στους πίνακές του, με καθαρά βασικά χρώματα, συν
μαύρο και άσπρο, έκαναν πολλούς να πουν ότι "ζωγράφιζε σαν παιδί, αλλά γεννήθηκε
παππούς». Σε αντίθεση με την καλλιτεχνική του εικόνα, ο Miró ήταν ένα συγκεντρωμένος,
εργατικός άνθρωπος που προτιμούσε να πηγαίνει στις εκθέσεις των γκαλερί ντυμένος με
κλασσικά σκούρα κοστούμια εργασίας. Ιδιαίτερα πειθαρχημένος εργαζόταν με προσήλωση,
λιγομίλητος, συστηματικός, αξιόπιστος και ιδιαίτερα σχολαστικός.

79. Joan Miró, Catalan Landscape: The Hunter, 1923-1924

80. J. Miró, Bather, 1924

81. Head of a Catalan Peasant, 1925Head of a Catalan Peasant, 1925

82. J. Miró, Maternity,1924
J. Miró, Dancer,1925

83. J. Miró, Photo - that is the Colour of my Dreams, 1925

84. J. Miró, Portrait of Mrs Mills in 1750 (after
Constable), 1929 J. Miró, Καθιστή Γυναίκα 1931

85. J. Miró, Τα χελιδόνια της αγάπης, 1934 J. Miró, Τσίρκο, 1934
J. Miró, Πρόσωπα σε κόκκινο έδαφος, 1938
J. Miró, Μορφές στη νύχτα που οδηγούνται
από φωσφορίζοντα ίχνη σαλιγκαριών,1940

86. Portrait IV, 1938 Ciphers and Constellations in
Love with a Woman, 1941

87. René François Ghislain Magritte
Ο René Magritte ήταν σουρεαλιστής καλλιτέχνης με επιρροές από το καλλιτεχνικό κίνημα
του ντανταϊσμού. Το 1912 η μητέρα του αυτοκτόνησε, γεγονός που τον επηρέασε καταλυτικά
στην δημιουργία της τέχνης του. Είχε παρόμοιες πολιτικές απόψεις με τα περισσότερα μέλη
του υπερρεαλιστικού κινήματος, αφού δήλωνε κομμουνιστής. Σπούδασε για δύο χρόνια στην
Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών (Académie Royale des Beaux-Arts) των Βρυξελλών, 1916-
1918. Εκεί γνωρίστηκε με την Georgette Berger με την οποία παντρεύτηκε το 1922. Το 1926, ο
Magritte ζωγράφισε τον πρώτο του σουρρεαλιστικό πίνακα, Le jockey perdu, και έκανε την
πρώτη του έκθεση στις Βρυξέλλες το 1927. Οι κριτικοί τού επιτέθηκαν μαζικά. Απογοητευμένος
με την αποτυχία, μετακόμισε στο Παρίσι, όπου έγινε φίλος με τον Αντρέ Μπρετόν και έγινε
μέλος της ομάδας των σουρεαλιστών.
René Magritte, Le Jockey perdu, 1926

88. Ήταν ένας αριστοτεχνικός ζωγράφος. Στα έργα του συχνά παραθέτει συνηθισμένα
αντικείμενα, ή κάποιο ασυνήθιστο πλαίσιο, δίνοντας νέες ερμηνείες σε γνωστά αντικείμενα.
Η χρήση αντικειμένων διαφορετικά απ' ό,τι φαίνονται, είναι χαρακτηριστική στο έργο του Η
προδοσία των εικόνων (La trahison des images), όπου μία πίπα καπνιστή παρουσιάζεται σαν
μοντέλο για διαφήμιση μαγαζιού εμπορίας καπνού. Κάτω από την πίπα ο Magritte έγραψε
την φράση «Αυτό δεν είναι μία πίπα», που μοιάζει με οξύμωρο, αλλά σημαίνει πως η
ζωγραφιά δεν είναι αυτό που φαίνεται, δηλαδή μια πίπα, αλλά μια απλή ζωγραφιά. Στο
βιβλίο του Αυτό δεν είναι μία πίπα, ο Γάλλος κριτικός Μισέλ Φουκώ αναλύει την ζωγραφική
του πίνακα του Magritte και αυτό το παράδοξο.

89. Η τέχνη του Magritte δείχνει ένα πιο αντιπροσωπευτικό ύφος του σουρεαλισμού σε
σύγκριση με το «αυτόματο» ύφος που συναντούμε σε έργα καλλιτεχνών όπως ο J. Miró.
Εκτός από φανταστικά στοιχεία, το έργο του είναι συχνά πνευματώδες και διασκεδαστικό.
Επίσης ζωγράφισε μια σειρά σουρεαλιστικής εκδοχής άλλων γνωστών πινάκων.
Ο Magritte περιέγραψε τα έργα του λέγοντας:
«Η ζωγραφική μου είναι ορατές εικόνες που δεν κρύβουν κάτι — προκαλούν μυστήριο και,
πράγματι, όταν κάποιος βλέπει έναν από τους πίνακές μου, θέτει στον εαυτό του αυτήν την
απλή ερώτηση: «Tι σημαίνει αυτό;» Οι πίνακές μου δεν σημαίνουν κάτι, επειδή και το
μυστήριο δεν σημαίνει κάτι — είναι απλώς άγνωστο.» Στον Μαγκρίτ δεν άρεσαν οι εξηγήσεις
οι οποίες κατέστρεφαν το μυστήριο των έργων του.
René Magritte , Ο ψεύτικος καθρέφτης, 1928

90. René Magritte , Τα έξι στοιχεία, 1928

91. René Magritte , Δηλητήριο, 1939
René Magritte , Διαλογισμός, 1937
René Magritte , Το κόκκινο μοντέλο ΙΙ, 1937

92. René Magritte , Εραστές ΙΙ,1928
René Magritte , Εραστές,1928
R. Magritte, Η Φιλοσοφία του Μπουντουαρ,1947

93. René Magritte , Golconde ,1953

94. René Magritte , The Pleasure Principle
(Portrait of Edward James), 1937
René Magritte , The man in the
Blowler hat, 1964

95. René Magritte , Ο γιος του άντρα, 1964 René Magritte , O Μεγάλος Πόλεμος, 1964

96. Μαθητές:
Α3
Μαργαρίτη Γλυκερία
Γιώργος Μαυρμάτης
Σουάντα Μέρια
Αστέριος Μίνως
Αθανάσιος Μιχαλάκης
Κατερίνα Μοσκάλου
Μουράτι Χαράλαμπος
Ειρήνη Μπέσι
Δημοσθένης Μυλωνάς
Ευαγγελία Μυλωνά
Νάσου Κωνσταντίνα
Α3 (συνέχεια)
Νικολαϊδου Κυριακή
Παπαμιχαήλ Μαγδαληνός
Ντούκα Ρονάλντο
Παπανικολάου Κατερίνα
Παπαδοπούλου Ραφαέλα
Νάτσιου Παρασκευή
Μπουλγκάρου Άννα- Μαρία
Μπουλγκάρου Ντενίσια-Αντίνα
Α5
Χαμπέζου Γεωργία
Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Ηλιοπούλου Βασιλική, ΠΕ02