Μια παρουσίαση για την πόλη Φώκαια στην Μικρά Ασία

1. ΢αθειιαξίνπ ΢ηέιηνο

2. Εισαγωγή
 Η Φώθαηα ήηαλ αξραία πόιε ηεο
Ισλίαο. Η ίδξπζή ηεο ηνπνζεηείηαη
ζηε δηάξθεηα ηνπ πξώηνπ
ειιεληθνύ απνηθηζκνύ από Ίσλεο.
Η Φώθαηα πνπ ππήξμε κεγάιε
λαπηηθή θαη εκπνξηθή δύλακε,
πξσηαγσλίζηεζε θαηά ηνλ δεύηεξν
απνηθηζκό. ΢ηε δηάξθεηά ηνπ
ίδξπζε απνηθίεο από ηηο αθηέο ηεο
Ιζπαλίαο θαη ηεο Γαιιίαο κέρξη ηηο
αθηέο ηεο Μαύξεο Θάιαζζαο.
΢εκαληηθόηεξεο απνηθίεο ησλ
Φσθαέσλ ήηαλ ε Μαζζαιία ζηηο
αθηέο ηεο Γαιαηίαο, ε Διέα ζηελ
θάησ Ιηαιία, ε Αιαιία ζηελ
Κνξζηθή, ην Ηκεξνζθόπεηνλ ζηελ
Iβεξηθή ρεξζόλεζν θαη ε
Λάκςαθνο ζηνλ Διιήζπνλην.

3. Θέση  Η Φώθαηα ήηαλ ρηηζκέλε ζε κηα κηθξή
ρεξζόλεζν βνξεηνδπηηθά ηεο ΢κύξλεο.
Ήηαλ δειαδή κηα Iσληθή πόιε ζε
αηνιηθό έδαθνο. Η ρεξζόλεζνο πάλσ
ζηελ νπνία εθηεηλόηαλ ρώξηδε ηνλ
θόιπν ηεο Κύκεο από ηνλ θόιπν ηνπ
Έξκνπ, όπνπ ήηαλ ρηηζκέλεο ε ΢κύξλε
θαη νη Κιαδνκελέο. Η Φώθαηα, ε
βνξεηόηεξε από ηηο 12 ησληθέο πόιεηο,
ηδξύζεθε από απνίθνπο ηεο Φσθίδαο
κε αξρεγό -θαηά ηελ παξάδνζε - ηνλ
Αζελαίν Φηινγέλε, ζε έθηαζε πνπ ηνπο
παξαρσξήζεθε από ηνπο Κπκαίνπο. Η
ζύγρξνλε έξεπλα σζηόζν δέρεηαη πσο
ε παξάδνζε απηή νπζηαζηηθά απερεί
ηελ πξνζπάζεηα ηεο πόιεο ησλ
Αζελώλ λα εδξαησζεί σο παηξίδα
όισλ ησλ Ιώλσλ. Αθόκε θαη ε Φσθηθή
πξνέιεπζε ησλ απνίθσλ δηθαηνινγείηαη
από ηε ζπλεζηζκέλε πξαθηηθή ηεο
αξραίαο ηζηνξηνγξαθίαο λα ζεσξεί
ηπρόλ νκνηόηεηεο κεηαμύ νλνκάησλ σο
ελδείμεηο γηα ηελ ύπαξμε ηζηνξηθώλ
ζρέζεσλ.

4. ‘Ιδρυση της Παλαιάς Φώκαιας
 Η πόιε κάιινλ πήξε ην όλνκά ηεο από
ην ζρήκα ησλ παξαθείκελσλ λεζηώλ πνπ
κνηάδνπλ κε θώθηεο. Η θώθηα άιισζηε
απεηθνλίδεηαη ζηνλ εκπξνζζόηππν ησλ
λνκηζκάησλ ηεο.
 Οη πξώηνη θάηνηθνη ηεο Φώθαηαο ήηαλ
Αηνιείο. Η πόιε έγηλε ησληθή ηνλ 8ν αη.
π.Υ. νπόηε εγθαηαζηάζεθαλ άπνηθνη από
ηελ Σέσ θαη ηηο Δξπζξέο.
 Αλάκλεζε ηεο κεηάβαζεο από ηελ
αηνιηθή ζηελ ησληθή εζληθή ελόηεηα
δηαθπιάζζεηαη ζηε καξηπξία ηνπ
Παπζαλία. ΢ύκθσλα κε ηε καξηπξία
απηή, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη δεθηή ε
Φώθαηα ζην Παληώληνλ έπξεπε λα
ππνηαρζεί ζε κηα μελόθεξηε βαζηιηθή
δπλαζηεία από ηελ Σέσ θαη ηηο Δξπζξέο.
Γηα ην ιόγν απηό πηνζεηήζεθε από ηε
θσθατθή λνκηζκαηνθνπία ην ζύκβνιν ηεο
πόιεο ηεο Σέσ ελώ ηα λνκίζκαηα
εθδόζεθαλ από ην λνκηζκαηνθνπείν ησλ
Δξπζξώλ.

5. Αποικιακή δραστηριότητα των
Φωκαέων 
 Σνικεξόηαηνη ζαιαζζνπόξνη νη Φσθαείο,ήηαλ
νη πξώηνη Έιιελεο πνπ απνηόικεζαλ καθξηλά
ηαμίδηα ζηελ Αδξηαηηθή, ζην Σπξξεληθό πέιαγνο
θαη ζην Βαιεαξηθό, θζάλνληαο σο ηελ
Σαξηεζζό ηεο Ιβεξηθήο Υεξζνλήζνπ. Η
απνηθηαθή δξαζηεξηόηεηα ηεο Φώθαηαο μεθηλάεη
κε ηελ ίδξπζε ηεο Λακςάθνπ ζηηο αθηέο ηνπ
Διιεζπόληνπ θαη ηεο Ακηζνύ ζηνλ Δύμεηλν
Πόλην ήδε από ηα κέζα ηνπ 7νπ αη. π.Υ.. Ήδε
όκσο πξηλ από ην ηέινο ηνπ 7νπ αη. π.Υ. νη
Φσθαείο ζηξάθεθαλ απνθιεηζηηθά ζηελ
εθκεηάιιεπζε ηεο εκπνξηθήο επηθνηλσλίαο κε
ηελ Γύζε. Υξεζηκνπνηώληαο γηα ηα ηαμίδηα ηνπο
ηηο ηαρύηαηεο πεληεθνληόξνπο αληί γηα ηα
γλσζηά ζηξνγγπιά πινία ησλ Φνηλίθσλ
ίδξπζαλ απνηθίεο θαηά κήθνο ησλ αθηώλ ηεο
δπηηθήο Μεζνγείνπ πνπ ζθνπό είραλ ηε
δηαζθάιηζε ησλ εκπνξηθώλ ζπλαιιαγώλ ηνπο
κε καθξηλνύο πξννξηζκνύο ζηε Γύζε. Η
ελίζρπζε ηνπ θσθατθνύ εκπνξηθνύ δηθηύνπ
ήηαλ απαξαίηεηε, αθνύ νη αληαγσληζηέο ησλ
Φσθαέσλ, Καξρεδόληνη θαη Δηξνύζθνη,
ειάρηζηα ραίξνληαλ από ηελ άλνδν ησλ
πξώησλ. Ήδε γύξσ ζην 600 π.Υ. νη Φσθαείο
ίδξπζαλ ηε Μαζζαιία γηα λα εμαζθαιίζνπλ κία
βάζε γηα ην εκπόξην κε ηελ Ιζπαλία..

6. Οικονομική ζωή
 Η νηθνλνκία ηεο νθείιεηαη θπξίσο ζηε
ζαιαζζνθξαηία ησλ Φσθαέσλ ζηε δπηηθή
Μεζόγεην θαηά ηελ Αξρατθή επνρή. Σε
θήκε ηεο ζαιαζζνθξάηνξνο νθείιεη ε
Φώθαηα ζην επηθεξδέο εκπόξην ησλ
κεηάιισλ θαζζίηεξνπ θαη ραιθνύ κε ηε
Γύζε.
 Ο θαζζίηεξνο πξνεξρόηαλ από ηηο
Καζζηηεξίδεο Νήζνπο, πνπ ηνπνζεηνύληαη
είηε ζηα λόηηα ηεο Βξεηάλεο είηε ζηα
αλνηρηά ηεο αγγιηθήο Κνξλνπάιεο. Γηα λα
εμαζθαιίζνπλ νη Φσθαείο ηελ πξνκήζεηα
ηνπ κεηάιινπ απηνύ θαζώο θαη ηνπ ραιθνύ,
ίδξπζαλ δύν θύξηνπο ζηαζκνύο, ηε
Μαζζαιία θαη ηελ Αιαιία.
 Μπνξεί ε πεξίνδνο κέγηζηεο αθκήο ηεο
πόιεο λα ηνπνζεηείηαη ζην πξώην κηζό ηνπ
6νπ αη. π.Υ., σζηόζν ην εκπόξην ζύκθσλα
κε ηα λνκηζκαηηθά δεδνκέλα, ζπλέρηζε λα
απνηειεί πινπηνπαξαγσγηθή πεγή θαη
θαηά ηελ πεξίνδν ηεο πεξζηθήο θαηνρήο.
 Η νηθνλνκηθή επξσζηία ηεο Φώθαηαο δελ
νθεηιόηαλ κόλν ζηε λαπηηθή ηεο δύλακε
αιιά θαη ζην γεγνλόο όηη ήηαλ
δηακεηαθνκηζηηθόο ζηαζκόο ησλ πξντόλησλ
ηεο ελδνρώξαο ηεο Μηθξάο Αζίαο.

7. Θρησκευτική ζωή
 Ιδηαίηεξα δηαδεδνκέλε ζηε Φώθαηα ήηαλ ε
ιαηξεία ηεο Αζελάο, πνπ ήηαλ θαη
πξνζηάηηδα ζεά ηεο πόιεο. Ο λαόο ηεο ήηαλ
ν παιαηόηεξνο θαη σξαηόηεξνο ηεο Ισλίαο,
παξά ηα έληνλα ζεκάδηα ηεο θαηαζηξνθήο
πνπ είρε πξνμελήζεη ε πνιηνξθία ησλ
Πεξζώλ.
 Η αξραηόηεξε καξηπξία γηα ηε ιαηξεία ηνπ
Απόιισλα ζηελ πόιε πξνέξρεηαη από ηνπο
Οκεξηθνύο Όκλνπο, ελώ ηα απηνθξαηνξηθά
λνκίζκαηα ηεθκεξηώλνπλ ηε ζπλέρεηά ηεο.
 ΢ε επηγξαθέο καξηπξείηαη θαη ε ιαηξεία ηνπ
Αζθιεπηνύ κε ηελ ηδηόηεηα ηνπ ζσηήξα θαη
ηνπ Γηνλύζνπ, πξνο ηηκή ηνπ νπνίνπ
ενξηάδνληαλ ηα Λήλαηα θαη ηα Γηνλύζηα, πνπ
ζπλνδεύνληαλ από δξακαηηθνύο αγώλεο.
 ΢πνπδαία ζέζε ζηε ζξεζθεπηηθή δσή ηεο
πόιεο θαηείρε ε κεηέξα ησλ ζεώλ, ε
Κπβέιε. Η ιαηξεία ηεο δηαδόζεθε θαη ζηηο
θσθατθέο απνηθίεο, ηε Μαζζαιία θαη ηελ
Τέιε.

8. Οθωμανική κυριαρχία
 Γπόκηζη ρξόληα ζρεδόλ κεηά ηελ άισζε ηεο Πόιεο από ηνπο Σνύξθνπο θαη
366 ρξόληα από ηόηε πνπ πξνζσξηλά εμνπζίαζε ηελ πεξηνρή ν Σνύξθνο
Σδαρά, ε Φώθαηα θαηαιακβάλεηαη από ηνπο Οζσκαλνύο.
 Από ην 1500 , κεηαλαζηεο από ηελ επεηξσηηθή Ρσκηνζύλε εληζρύνπλ ηνλ εθεί
ειιεληζκό.
 Καηά ηε δηάξθεηα ηεο επαλάζηαζεο ηνπ 1821, ηεο θνξύθσζεο κηαο καθξάο
επαλαζηαηηθήο ειιεληθήο δξαζηεξηόηεηαο ππό ηελ επίδξαζε ηεο εζληθήο θαη
θνηλσληθήο αλαγθαηόηεηαο, ην ειιεληθό ζηνηρείν ηεο Παιαηάο θαη ηεο Νέαο
Φώθαηαο δνθηκάζηεθε ηδηαίηεξα. Αξθεηνί από ηνπο θαηνίθνπο ζα θαηαθύγνπλ
ζηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ θαη ηδηαίηεξα ζηα Φαξά.
 Η δσή ζα αξρίζεη λα μαλαβξίζθεη ηνπο ξπζκνύο ηεο κάιινλ κεηά ην δεύηεξν
κηζό ηνπ 19νπ αη. κε ηε ζπλζήθε ηεο Κάιηηδαο.
 Γεληθά ηε Νέα Φώθαηα επέιεμαλ Κπθιαδίηεο θπξίσο κεηαλάζηεο από ηελ
Κύζλν.Ο πιεζπζκόο ηεο Παιαηάο Φώθαηαο από ην 1879 έσο ην 1908 θηάλεη
ηνπο 9000 (αύμεζε θαηά 66,17%), εθ ησλ νπνίσλ ην ειιεληθό ζηνηρείν
θπκαίλεηαη από 66,66% - 81,77%, ελώ ην ππόινηπν θαιύπηεηαη από ηνπο
Σνύξθνπο, νη νπνίνη εκθαλώο ππθλώλνπλ ηελ παξνπζία ηνπο από ηηο αξρέο
ηνπ 20νπ αηώλα.

9. Ο πρώτος ξεριζωμός
 Η πεξηγξαθή ηεο «Δμόδνπ» ηνπ ειιεληθνύ
πιεζπζκνύ ησλ πόιεσλ ηεο Παιαηάο αιιά θαη ηεο
Νέαο Φώθαηαο από ηηο Μηθξαζηαηηθέο αθηέο ηεο
Ισλίαο καο νδεγεί ζηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηώλα. Οη
δπν πιεζπζκνί, ν Διιεληθόο θαη ν Σνπξθηθόο,
έρνληαο αξρηθά θαηαθηήζεη ηελ ηζνξξνπία ηεο
ζπκβίσζεο κε ειάρηζηα πξνβιήκαηα θαη
δηαθνξέο, έθηαζαλ ζε κηα πεξίνδν εμαηξεηηθά
θξίζηκε (1914) όπνπ δπζηπρώο αδπλαηνύζαλ λα
δηαθπιάμνπλ ηελ παξαδνζηαθή ηνπο εκπηζηνζύλε
. Σελ ίδηα επνρή κε ηελ εζληθηζηηθή πνιηηηθή ησλ
Νεόηνπξθσλ θαη ηελ θήξπμε ηνπ Α' Παγθνζκίνπ
πνιέκνπ, νη δεζκνί δηεξξάγεζαλ θαη ν Διιεληθόο
πιεζπζκόο νδεγήζεθε ζηε θπεή θαη ηελ
εγθαηάιεηςε ησλ πεξηνπζηώλ ηνπ.

Μέρξη ην ηέινο ηνπ Ινπλίνπ ηνπ 1914, νιόθιεξνο
ζρεδόλ ν ειιεληθόο πιεζπζκόο είρε εγθαηαιείςεη
ηελ πεξηνρή. Τπνινγίδεηαη όηη ν αξηζκόο ησλ
Διιήλσλ από ηελ πεξηθέξεηα ηεο Φώθαηαο, πνπ
έθηαζε ζηελ Διιάδα έθηαλε πεξί ηηο 18.000 θαη
σο ηόπνη δηακνλήο αλαθέξνληαη νη πεξηνρέο ηεο
Μπηηιήλεο, ηεο Θεζζαινλίθεο, ηεο Αζήλαο θαη ηνπ
Πεηξαηά, ηεο Δύβνηαο, ηνπ Ηξαθιείνπ Κξήηεο, ηεο
Καβάιαο, ηεο Υίνπ θαη ηνπ Βόινπ.

10. Ο διωγμός του 1922
 Σνλ Αύγνπζην ηνπ 1922 νη
Φσθηαλνί αθνινύζεζαλ ηε κνίξα
νιόθιεξνπ ηνπ Διιεληζκνύ ηεο
Μηθξάο Αζίαο. Η εκπεηξία ηνπ 1914
θαη έλα έλζηηθην απηνζπληήξεζεο,
ηνπο νδήγεζε ζε επηινγέο
πξνζσξηλήο εγθαηάζηαζεο, πνπ ζε
αξθεηέο πεξηπηώζεηο θαηέιεμε λα
είλαη νξηζηηθή. ΋ζνη από ηνπο
Φσθηαλνύο δελ πεξηπιαλήζεθαλ
αιιά παξέκεηλαλ ζε απηέο ηηο
πξώηεο επηινγέο, εληάρζεθαλ,
όπσο ήηαλ θπζηθό, κέζα ζε
γεληθόηεξνπο ζρεδηαζκνύο
πεξίζαιςεο θαη απνθαηάζηαζεο θαη
αθνκνηώζεθαλ από κεγαιύηεξεο
νκάδεο πξνζθύγσλ. Πεξηνρέο
όπσο ε Μπηηιήλε, ην Πισκάξη, ην
Ηξάθιεην, ην Ρέζπκλν θαη ν Βόινο
θηινμελνύλ ζήκεξα Φσθηαλνύο.

12. Η μαρτυρία του Felix Sartiaux
 Ο Félix Sartiaux, Γάιινο αξραηνιόγνο
θαη µεραληθόο, ήηαλ ν πξώηνο πνπ
νξγάλσζε αξραηνινγηθέο αλαζθαθέο
ζηελ Αξραία Φώθαηα γηα πεξίπνπ δύν
ρξόληα. ΋ηαλ μέζπαζε ν δησγµόο ηεο
Φώθαηαο βξέζεθε ζε απηή γηα δεύηεξε
θνξά θαη νη δησθόµελνη Φσθηαλνί
βξήθαλ πξνζηαζία θνληά ηνπ θάησ
από ηελ ζεµαία ηεο Γαιιηθήο
∆εµνθξαηίαο. Ο ΢αξηηώ έγηλε
µάξηπξαο όισλ ησλ γεγνλόησλ ηνπ
Μαΐνπ -Ινπλίνπ ηνπ 1914. Σν 1920
επέζηξεςε ζηελ Φώθαηα µαδί µε ηνπο
Φσθηαλνύο. Φσηνγξάθηζε όιεο ηηο
ζηηγµέο, ραξάο θαη ζιίςεο απηνύ ηνπ
ηόπνπ. ∆εµνζίεπζε θείµελα θαη
µεξηθέο θσηνγξαθίεο από όζα έρεη
δήζεη θαη δεη ζαλ µάξηπξαο ηνπ
δησγµνύ. ΋ιν ηνπ ην έξγν είλαη
αθηεξσµέλν ζηελ ηέρλε ηεο Μηθξάο
Αζίαο µε επίθεληξν ηελ Φώθαηα

13.   Υάξηεο ηεο Παιαηάο Φώθαηαο
θαη ηεο Αλαβύζζνπ ζηελ
Αηηηθή

14. Eγκατάσταση των Φωκαέων στην
αττική γη  Οη πξώηνη κήλεο, κεηά ηνλ Αύγνπζην ηνπ 1922,
βξήθαλ έλα κεγάιν κέξνο ησλ Φσθηαλώλ, λα
έρεη εγθαηαζηαζεί πξόρεηξα ζηε Γξαπεηζώλα
ηνπ Πεηξαηά.
 Σν γεγνλόο πνπ θαζόξηζε ηελ ηζηνξηθή πνξεία
ησλ Φσθηαλώλ πξνζθύγσλ ήηαλ ε πξόζιεςε
ηνπ ζπκαπαηξηώηε ηνπο Υξήζηνπ Καξαπηπέξε
σο αξρηηερλίηε ζηηο αιπθέο Αλαβύζζνπ ζην
ηέινο ηνπ 1922.Ο Υξήζηνο Καξαπηπέξεο ήηαλ ν
πξώηνο κηθξαζηάηεο πξόζθπγαο πνπ
εγθαηαζηάζεθε νηθνγελεηαθώο ζηελ Αλάβπζζν.
Με δηθέο ηνπ ελέξγεηεο ήιζαλ ην 1923, πεξίπνπ
30 - 40 Φσθηαλνί από ηνλ ζπλνηθηζκό ηεο
Γξαπεηζώλαο. Σν γεγνλόο απηό, κεηά θαη ηελ
επίζθεςε θαη έγθξηζε ηεο πεξηνρήο, από
επηηξνπή ηνπ «Πακθσθατθνύ» ζπιιόγνπ
«Πξσηεύο», ζπλέδεζε ηε κνίξα ησλ Φσθηαλώλ
ζηελ Διιάδα κε ηε γε ηεο Αηηηθήο.Οη πξώηεο
νηθνγέλεηεο Φσθηαλώλ, εθνδηαζκέλεο κε ζθελέο,
πνπ ηνπο είραλ παξαρσξεζεί από ην Τπνπξγείν
Πξόλνηαο θαη Πεξίζαιςεο, αλαρώξεζαλ κε
θαΐθηα από ην Παζαιηκάλη ηνπ Πεηξαηά θαη ηνλ
Ινύιην ηνπ 1924 αληίθξηζαλ γηα πξώηε θνξά ηελ
πεξηνρή ηεο Αλαβύζζνπ.

15. ¨Η σύγχρονη Παλαιά Φώκαια
 Από ηα πξώηα κειήκαηα
ησλ Φσθηαλώλ ήηαλ λα
ρηίζνπλ ηελ εθθιεζία θαη
ην ζρνιείν ηνπο. Η
εθθιεζία ηδξύζεθε
κόιηο ην 1932 θαη
αθηεξώζεθε ζηελ Αγία
Δηξήλε, όπσο άιισζηε
θαη ζηελ κηθξαζηαηηθή
Φώθαηα. Γηα ηελ ίδξπζε
ηνπ ζρνιείνπ ηνπο
Φσθηαλνύο βνήζεζαλ
νη επξηζθόκελνη ζηελ
Ακεξηθή ζπκπαηξηώηεο
ηνπο αιιά ε Κνηλόηεηα
Καιπβίσλ.