ΔΡΑΣΕΙΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ "Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΟΥ" Εκδόσεις Χριστάκη Ένας ναΐφ Έλληνας ζωγράφος ντυμένος πότε σαν φουστανελάς και πότε σαν Μεγαλέξανδρος. Από τα παιδικά του χρόνια στη Λέσβο μέχρι τη Σμύρνη και το Πήλιο όπου έζησε, πορεύτηκε στη ζωή με μοναδικό εφόδιο τα όνειρά του, την παιδική ψυχή του κι ένα κασελάκι με τα σύνεργά του. Εκεί ήξερε να κρύβει καλά εκτός από τα είδη ζωγραφικής και μερικά χαρτιά με ιστορίες και διαβάσματα. Τι άραγε να έγραφαν; Τι σχέση μπορεί να έχουν με τη ζωή του; Γιατί τούτα τα διαβάσματα ήταν ο δικός του καλά κρυμμένος θησαυρός; Ένα αληθινό παραμύθι για να γνωρίσουν τα παιδιά τη μαγεία της τέχνης και της ζωής του μεγάλου μας λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ.

1. Γιώργος Κατσέλης
Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Εικονογράφηση: Νικόλας Ανδρικόπουλος
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ
Eκδόσεις Χριστάκη
Σελίδες: 73 Ηλικίες: 11+
Γιώργος Κατσέλης
Εκπαιδευτικός-Συγγραφέας

2. Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Κατάλληλο για την Ευέλικτη Ζώνη και την ώρα της Φιλαναγνωσίας
Θεματικοί άξονες βιβλίου: Διαφορετικότητα, τέχνη, λαϊκός πολιτισμός
Στο βιβλίο περιλαμβάνεται «πινακοθήκη» έργων του Θεόφιλου
Κυκλοφορεί και η δανειστική εκπαιδευτική βαλίτσα
ΤΟ ΣΕΝΤΟΥΚΑΚΙ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Από τις Εκδόσεις Χριστάκη κυκλοφορεί η δανειστική εκπαιδευτική
βαλίτσα Το σεντουκάκι του Θεόφιλου με δημιουργικές δράσεις και
υποστηρικτικό υλικό για τη ζωή και το έργο του λαϊκού ζωγράφου
Θεόφιλου. Αφορά σχολεία, συλλόγους και φορείς που ασχολούνται με
το παιδί.
(Τηλ. Επικοινωνίας: 2103614652)

3. Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Ένας ναΐφ Έλληνας ζωγράφος ντυμένος πότε σαν
φουστανελάς και πότε σαν Μεγαλέξανδρος. Από τα παιδικά
του χρόνια στη Λέσβο μέχρι τη Σμύρνη και το Πήλιο όπου
έζησε, πορεύτηκε στη ζωή με μοναδικό εφόδιο τα όνειρά του,
την παιδική ψυχή του κι ένα κασελάκι με τα σύνεργά του.
Εκεί ήξερε να κρύβει καλά εκτός από τα είδη ζωγραφικής και
μερικά χαρτιά με ιστορίες και διαβάσματα. Τι άραγε να
έγραφαν; Τι σχέση μπορεί να έχουν με τη ζωή του; Γιατί τούτα
τα διαβάσματα ήταν ο δικός του καλά κρυμμένος θησαυρός;
Ένα αληθινό παραμύθι για να γνωρίσουν τα παιδιά τη μαγεία
της τέχνης και της ζωής του μεγάλου μας λαϊκού ζωγράφου
Θεόφιλου Χατζημιχαήλ.

4. Φιλαναγνωστική προσέγγιση του παραμυθιού
Στόχοι:
α. Η αισθητική απόλαυση της ανάγνωσης
(αισθητικός στόχος).
β. Η γνωριμία με τη ζωή και το έργο του ζωγράφου
Θεόφιλου
(γνωστικός στόχος).
γ. Η κατανόηση και αποδοχή της έννοιας της
διαφορετικότητας
(κοικωνικοσυναισθηματικός στόχος).
δ. Η εικαστική προσέγγιση των διαστάσεων της
τέχνης του Θεόφιλου
(αισθητικός στόχος).

5. Προτεινόμενες δράσεις
Φιλαναγνωσίας για εκπαιδευτικούς
Αφόρμηση
Επιλογή μιας από τις παρακάτω δραστηριότητες ή συνδυασμός δραστηριοτήτων:
α. Δείχνουμε στα παιδιά έναν πίνακα του Θεόφιλου από το βιβλίο ή το διαδίκτυο και
συζητάμε το θέμα, τα χρώματα, την τεχνοτροπία. Κάνουμε υποθέσεις για τον
δημιουργό και τον τίτλο του. Ζητάμε από τα παιδιά να δώσουν έναν δικό τους τίτλο.
β. Παίζουμε το παιχνίδι του κρυμμένου θησαυρού όπου κρυμμένος θησαυρός είναι
ένας πίνακας του Θεόφιλου ή ακόμα και ένα πινέλο.
γ. Κρύβουμε τον τίτλο του παραμυθιού και δείχνουμε στα παιδιά το εξώφυλλο. Τους
προτείνουμε να κάνουν υποθέσεις για το θέμα: «Για ποιον θησαυρό νομίζετε ότι μιλάει
το παραμύθι;»
δ. Δείχνουμε μια φωτογραφία του Θεόφιλου από το βιβλίο με τη φουστανέλα και το
σπαθί. Τους προτείνουμε να κάνουν υποθέσεις για το ποιος μπορεί να είναι ο
εικονιζόμενος, ποιο το επάγγελμά του και πότε έζησε. Δημιουργείται έμμεση γνωστική
σύγκρουση γιατί η αναμενόμενη απάντηση είναι ότι πρόκειται για ήρωα του 1821.

6. Προτεινόμενες δράσεις
Φιλαναγνωσίας για εκπαιδευτικούς
Ανάγνωση και κατανόηση
Μεγαλόφωνη ανάγνωση του παραμυθιού ή σιωπηρή ανάγνωση από τους
μαθητές.
Ενδεικτικές ερωτήσεις:
-Για ποιον μιλάει το παραμύθι;
-Πού έζησε ο Θεόφιλος;
-Πώς ήταν τα παιδικά του χρόνια στο σχολείο;
-Τι του άρεσε να κάνει στον ελεύθερο χρόνο του;
-Ποια ήταν η σχέση του με τον παππού του;
-Πώς πήρε την απόφαση να γίνει ζωγράφος;
-Πού έζησε;
-Τι θέματα είχαν τα έργα του;
-Πώς τον αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι της εποχής του;
-Πώς αντιμετώπιζε ο Θεόφιλος την απόρριψη;
-Ποιος εκτίμησε τα έργα του;
-Τι έγινε στο τέλος του παραμυθιού;
-Ποιος ήταν ο θησαυρός του Θεόφιλου;

7. Προτεινόμενες δράσεις
Φιλαναγνωσίας για εκπαιδευτικούς
Εμπέδωση-Ενσυναίσθηση
Ενδεικτικές ερωτήσεις:
-Πώς κρίνεις τη στάση των ανθρώπων απέναντι στον Θεόφιλο;
-Αν ήσουν στη θέση του Θεόφιλου πώς θα ένιωθες;
-Έχεις νιώσει ποτέ απόρριψη ή εχθρική στάση και πώς το διαχειρίστηκες;
-Ποια πρέπει να είναι η στάση μας απέναντι σε ανθρώπους που έχουν διαφορετικές απόψεις ή
συνήθειες από εμάς;
-Γιατί πιστεύεις ότι ο Θεόφιλος δεν απαντούσε στην αρνητική στάση ορισμένων ανθρώπων απέναντί
του και απέναντι στο έργο του;
-Αν ήσουν παρών στη σκηνή που κάποιοι τραβούν τη σκάλα του και ο Θεόφιλος πέφτει και χτυπάει, τι
θα ένιωθες και πώς θα αντιδρούσες;
-Γιατί πιστεύεις ότι ο Θεόφιλος άλλαζε συχνά τόπο;
-Τι ήταν εκείνο που έκανε τον Θεόφιλο να φτιάξει τόσο όμορφα έργα;
-Γιατί θεωρείς ότι επέλεγε συχνά να ζωγραφίζει ήρωες της ελληνικής επανάστασης ή θέματα από την
ελληνική μυθολογία;
-Αν ήσουν στη ζωγράφος, τι θέματα θα επέλεγες να ζωγραφίζεις;
-Γιατί πιστεύεις ότι άρεσε στον Θεόφιλο να κάνει πολύ παρέα με τα παιδιά και να οργανώνει μαζί τους
θεατρικές παραστάσεις;
-Τι θα μπορούσε να είναι θησαυρός για σένα;

8. Προτεινόμενες δράσεις
Φιλαναγνωσίας για εκπαιδευτικούς
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ
1. Ζωγραφίζω έναν δικό μου πίνακα ζωγραφικής στην τάξη ή στο εργαστήριο
εικαστικών.
Δίνεται στα παιδιά κάποιο θέμα ή γίνεται ανάθεση ελεύθερου θέματος. Μπορεί να δοθεί
και ένας τίτλος έργου του Θεόφιλου να τον δουν με τη δική τους οπτική ή να τον
εντάξουν στο σήμερα ή μπορεί να δοθεί μια διασκευή τίτλου.
Ενδεικτικά θέματα:
Τα παιδιά πειράζοντα τον Μάγκα
(διασκευή τίτλου του έργου Τα παιδιά πειράζοντα τον Αλήτην)
Γεώργιος και Ελευθερία
(διασκευή τίτλου του έργου Ερωτόκριτος και Αρετούσα)
Σύγχρονον αρτοποιείον της Νέας Υόρκης
(διασκευή τίτλου του έργου Μέγα αρτοποιείον της Λάρισας)
Η ωραία Αγγέλα των Βρυξελλών
(διασκευή τίτλου του έργου Η ωραία Ανδριάννα των Αθηνών)

9. Προτεινόμενες δράσεις
Φιλαναγνωσίας για εκπαιδευτικούς
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ
2. Ζωγραφίζω το άλλο μισό της εικόνας (Μαύλος Μελάς).

10. Προτεινόμενες δράσεις
Φιλαναγνωσίας για εκπαιδευτικούς
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ
3. Ζωγραφίζω το άλλο μισό της εικόνας (Διακοσμητικό από την Ανακασιά για
αριστερόχειρες). Υπενθύμιση στα παιδιά ότι ο Θεόφιλος μικρός ήταν αριστερόχειρας.

11. Προτεινόμενες δράσεις
Φιλαναγνωσίας για εκπαιδευτικούς
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ
8. Διαβάζω τη κριτική-ανάλυση της Μαρίνας Αργυρίου για τον πίνακα του Θεόφιλου Η
Αγία Άννα της Χαλκίδας*. Έπειτα διαλέγω έναν πίνακα του Θεόφιλου από το βιβλίο και
γράφω τη δική μου κριτική αφού μελετήσω τα βασικά θεωρητικά στοιχεία της
τεχνοτροπίας και της τεχνικής του ζωγράφου.

12. Προτεινόμενες δράσεις
Φιλαναγνωσίας για εκπαιδευτικούς
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ
* Η Αγία Άννα της Χαλκίδας
Ο πίνακας αυτός αναλύεται σε τρία επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο, απεικονίζεται ρυάκι με τρεχούμενο νερό, στο
οποίο πλέουν δύο καστανοκέφαλες πάπιες (νήσσες). Στην όχθη του, παρουσιάζονται λευκά και καστανά αμνοερίφια να βόσκουν
και στα δεξιά, ο σκύλος (κύων) του κοπαδιού, αναπαύεται. Στο ίδιο επίπεδο απεικονίζονται μετωπικά και κατά κρόταφο, δύο
ενήλικοι άνδρες με μαύρο μουστάκι, μια γυναίκα και ένα παιδί.
Οι μορφές, στο σύνολο τους, φέρουν παραδοσιακές στερεοελλαδίτικες φορεσιές, με φουστανέλα, τσαρούχι και γιλέκι
για τους άνδρες, σιγκούνι, μαντίλα και ποδιά για τη γυναίκα. Ο ένας άνδρας στέκει ανάμεσα στους αμνούς, ορθός κρατώντας τη
γκλίτσα του και οι υπόλοιπες μορφές στα δεξιά του επιπέδου αυτού, απολαμβάνουν στιγμές ξεκούρασης.
Στο δεύτερο επίπεδο υπάρχουν δύο συστάδες ελαιόδενδρων, δοσμένες παρατακτικά. Ανάμεσα τους διατρέχει,
κάθετα, ένα χωμάτινο δρομάκι. Οριζόντια, προς τη λοιπή σύνθεση, υπάρχει χωματόδρομος, ο οποίος οριοθετεί την έναρξη του
τελευταίου επιπέδου. Στο τελευταίο επίπεδο απεικονίζεται ένα χωριό, το όποιο αποδίδεται, στο σύνολό του, παρατακτικά και
περιλαμβάνει όλων των ειδών τα οικοδομήματα, όλα με σκεπή από κεραμίδια. Από τα αριστερά προς τα δεξιά, υπάρχουν χαμηλοί
και απλοϊκοί οίκοι, στη συνέχεια στέκει η εκκλησία του χωριού με το καμπαναριό της. Μετά την εκκλησία ακόμα περισσότεροι
οίκοι απεικονίζονται ενώ στα αριστερά δεσπόζει μια δίπατη αρχοντική οικία. Ανάμεσά τους παρεμβάλλονται δένδρα, όπως
κυπαρίσσια και ελαιόδενδρα.
Το έργο ολοκληρώνεται με τον ορεινό όγκο, ο οποίος στέκει πίσω από το χωριό, πάνω στον οποίο υπάρχουν δύο
ανεμόμυλοι και με τον γεμάτο, με διάσπαρτους λευκούς ποχούς, ουρανό.
Στο έργο αυτό ο καλλιτέχνης έχει χρησιμοποιήσει κατά κύριο λόγο, έντονα γαιώδη χρώματα. Κυρίαρχο χρώμα στο
τοπίο είναι το καστανό, σε σκοτεινές και φωτεινές αποχρώσεις. Tο λαδί δεσπόζει στα δένδρα και το κυανό πλαισιώνει τον πίνακα
στο ρυάκι και τον ουρανό. Το λευκό τονίζει τα ζώα και οι λευκοί ποχοί διακοσμούν τον ουρανό ενώ δεν λείπει από τη σύνθεση το
κεραμιδί. Η ένταση των χρωμάτων παραμένει ίδια σε όλα τα επίπεδα και δεν παρατηρείται πουθενά φωτοσκίαση, δίνοντας την
αίσθηση ότι ολόκληρη η εικόνα λούζεται από φως.
Παρόλο που ο ζωγράφος αποδίδει τον πίνακα αυτό, σε τρία επίπεδα, δεν υπάρχει, η κατά τα δυτικά πρότυπα, τρίτη
διάσταση. Το τοπίο δίνεται με επίπεδη προοπτική και χρησιμοποιεί την ίδια κλίμακα στα δέντρα των δύο τελευταίων επιπέδων,
παραπέμποντας, με τον τρόπο αυτό, σε θεατρικό σκηνικό. Όλα τα στοιχεία στο τοπίο αυτό, δεν έχουν πλαστικό όγκο, δίνονται
αφαιρετικά, η εικόνα είναι στατική ενώ είναι ξεκάθαρη η χρήση περιγράμματος με σκοτεινόχρωμες γραμμές.
Παρατηρείται κάθετη αλλά και οριζόντια παρατακτική τοποθέτηση των στοιχείων του τοπίου η οποία ενισχύει την
συμμετρικότητά του, ενώ διαπιστώνεται ότι ο καλλιτέχνης διακατέχεται από το φόβο του κενού. Χαρακτηριστικό του Θεόφιλου
ήταν ότι έπρεπε να «φαίνονται όλα». Στο έργο αυτό τίποτα δεν εννοείται και όλα τα στοιχεία απεικονίζονται, με ιδιαίτερα
αναλυτικές πινελιές, δίνοντας έμφαση στη λεπτομέρεια, με αποτέλεσμα να τείνει προς τη διακόσμηση η οποία συνοδεύεται από
μια πρωτόγονη απλοϊκότητα. Η λεπτομέρεια αυτή δεν ανατρέπει την ισορροπία της σύνθεσης.

13. Προτεινόμενες δράσεις
Φιλαναγνωσίας για εκπαιδευτικούς
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ
9. Διαλέγω έναν πίνακα από του Θεόφιλου και τον μετατρέπω σε αφηγηματικό είδος,
π.χ παραμύθι. Ξεκινώ έτσι: “Μια φορά κι έναν καιρό...”
10. Κατηγοριοποιώ τα έργα του Θεόφιλου που υπάρχουν στο βιβλίο στις εξής πέντε
κατηγορίες:
α. Τοπία
β. Σκηνές από την καθημερινή ζωή
γ. Σκηνές και ήρωες της ελληνικής επανάστασης του 1821
δ. Σκηνές και ήρωες από τη μυθολογία και την ιστορία
ε. Προσωπογραφίες απλών ανθρώπων
11. Συγκρίνω πίνακες λαϊκών ζωγράφων ή άλλους πίνακες ζωγραφικής και βρίσκω
ποιος ανήκει στον Θεόφιλο.
12. Ακούω από cd ή από το youtube τη μουσική του Ερωτόκριτου και βρίσκω από το
βιβλίο τον πίνακα στον οποίο αναφέρεται το τραγούδι (αφορά τον πίνακα Ερωτόκτιτος
και Αρετούσα). Έπειτα διαλέγω έναν άλλο πίνακα του Θεόφιλου από το βιβλίο και λέω
με ποια μουσική θα τον συνόδευα (π.χ για έναν πίνακα με ήρωες του 1821, το παιδί
μπορεί να βρει και να φέρει από το σπίτι ή από το μουσικό αρχείο του σχολείου
μουσικές από δημοτικά τραγούδια)

14. Προτεινόμενες δράσεις
Φιλαναγνωσίας για εκπαιδευτικούς
Διαθεματικές προσεγγίσεις
Το παραμύθι Ο Θησαυρός του Θεόφιλου μπορεί να προσεγγιστεί στη σχολική εκπαίδευση
διαθεματικά στο πλαίσιο των παρακάτω διδακτικών αντικειμένων:
α. Μελέτη Περιβάλλοντος
-Λαϊκή τέχνη και πολιτισμός
-Αγροτικές ασχολίες (Με αφορμή τον πίνακα του Θεόφιλου “Το μάζεμα των ελαιών”)
-Καθημερινές ασχολίες (Το φούρνισμα του ψωμιού, (Με αφορμή τον πίνακα του Θεόφιλου «Μέγα
αρτοποιείον της Λαρίσσης»)
β. Μουσική Αγωγή
-Δημοτικά τραγούδια (Με αφορμή πίνακες του Θεόφιλου από τους ήρωες της Επανάστασης του
1821)
-Μελοποιημένη Κρητική Λογοτεχνία (Με αφορμή τον πίνακα του Θεόφιλου “Ερωτόκριτος και
Αρετούσα”)
γ. Εικαστική προσέγγιση
-Έλληνες λαϊκή ζωγράφοι
-Ελληνική λαϊκή ζωγραφική
δ. Ιστορία-Μυθολογία
-Αργοναυτική εκστρατεία (Με αφορμή τον πίνακα του Θεόφιλου “Ιάσων και Μήδεια”)
-Ο πόλεμος της Τροίας (Με αφορμή τον πίνακα του Θεόφιλου “Η θυσία της Ιφιγένειας” και τον πίνακα
“Μονομαχία Αχιλλέως και Έκτωρος”)
-Ελληνική Επανάσταση (Με αφορμή πίνακες του Θεόφιλου από τους ήρωες της Επανάστασης του
1821)
ε. Λογοτεχνία
-Κρητική Λογοτεχνία (Με αφορμή τον πίνακα του Θεόφιλου “Ερωτόκριτος και Αρετούσα”)

15. Ο ζωγράφος Θεόφιλος
Εισαγωγή στην τέχνη του Θεόφιλου
Ο Θεόφιλος χρησιμοποιεί στα έργα του βασικές αρχές της βυζαντινής και
μεταβυζαντινής τέχνης. Η αφαιρετική τάση του, η απώλεια της τρίτης διάστασης και το
ομοιόμορφα φωτισμένο τοπίο, χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του, δείχνουν τη
βυζαντινότροπη προσέγγισή του. Παρόμοια, η απόδοση του τοπίου ως σχεδόν
θεατρικό σκηνικό, η έλλειψη διαβάθμισης του χρώματος και η ύπαρξη περιγραμμάτων
συνάδουν στο ίδιο ύφος. Ακόμα και η συμμετρία, μαζί με την παρατακτική τοποθέτηση
των στοιχείων του τοπίου ακόμα και η ύπαρξη της επεξηγηματικής επιγραφής,
ακολουθούν παρόμοια λογική. Στην τεχνοτροπία του Θεόφιλου διαφαίνεται μια
αμεσότητα η οποία αγγίζει τον απλό άνθρωπο. Ο αυθορμητισμός του συνδυασμένος
με τον λυρισμό, ο οποίος τον διακρίνει, δίνει ένα αποτέλεσμα μοναδικό. Παρά τον
αναλυτικό χαρακτήρα της γραφής του, η ζωγραφική του Θεόφιλου διακατέχεται από
αφέλεια και αθωότητα. Η απλοϊκότητα, ο πρωτογονισμός και η τάση για διακόσμηση,
με τα οποία προσεγγίζει την θεματολογία του, σε συνδυασμό με τον ερασιτεχνισμό
του, την πηγαία και αληθινή έμπνευση και έκφρασή του καθώς και την στενή σχέση
του με την βυζαντινή και μεταβυζαντινή παράδοση, τον κατατάσσουν ανάμεσα στους
σημαντικούς εκφραστές της άδολης λαϊκής τέχνης.

16. Ο ζωγράφος Θεόφιλος
Περίοδοι της ζωγραφικής του Θεόφιλου
Το έργο του Θεόφιλου, χωρίζεται σε 4 περιόδους οι οποίες συμπίπτουν με
σημαντικές αλλαγές στη ζωή του.
Η πρώτη καλύπτει τη χρονική περίοδο της παραμονής του στη Σμύρνη.
Ήταν η περίοδος της μαθητείας του, όπου ασκήθηκε στη ζωγραφική. Δυστυχώς έργα
της εποχής αυτής δεν σώθηκαν.
Η δεύτερη καλύπτει την παραμονή του στο Πήλιο (1899-1927). Ασχολήθηκε
με τοιχογραφίες, ζωγράφισε πίνακες, εικόνες και διακόσμησε διάφορα
μικροαντικείμενα.
Η τρίτη (1927-1929) περιλαμβάνει το διάστημα, από την επιστροφή του στη
Μυτιλήνη μέχρι τη γνωριμία του με τον Ελευθεριάδη (Τεριάντ). Την περίοδο αυτή,
γυρίζει τα χωριά του νησιού και δημιουργεί με τα ίδια θέματα έργα της δεύτερης
περιόδου.
Η τέταρτη περίοδος (1929-1934), αναφέρεται στην εποχή που ήταν στη
δούλεψη του Τεριάντ, ως το θάνατο του. Έχοντας εξασφαλίσει μόνιμο εργοδότη,
ασχολείται απερίσπαστος με τη ζωγραφική. Δημιουργεί πάνω σε πανί (κάμποτ)
αρκετούς αξιόλογους πίνακες, που σήμερα κοσμούν το Μουσείο με το όνομά του στη
Βαρειά της Λέσβου.

17. Ο ζωγράφος Θεόφιλος
Η Τεχνοτροπία - Ζωγραφική του Θεόφιλου
Υλικό και χρώματα
Η επιφάνεια που καλύπτεται από το χρωστήρα του λαϊκού ζωγράφου μπορεί να είναι τοίχος, πανί,
ντενεκές, ξύλο, οτιδήποτε μπορεί να δεχτεί τα χρώματά του. Η επιφάνεια αυτή είναι αδιαπέραστη και συμπαγής.
Τα χρώματα που δούλευε ο Θεόφιλος, ήταν φτηνές σκόνες και για συνδετικές ύλες χρησιμοποιούσε
λινέλαιο, κόλλες, γάλα. Έτοιμα χρώματα σε σωληνάρια δεν αγόραζε, ακόμα και για τις ελαιογραφίες του.
Χρησιμοποιούσε τις κοινές λαδομπογιές που χρωματίζουν μέχρι σήμερα τις πόρτες και τα
παράθυρα, υλικό που δύσκολα δουλεύεται και δεν προσφέρεται για τον τονισμό και την απόδοση των
λεπτομερειών. Μεταχειριζόταν συνήθως σκληρά και χονδρά πινέλα, εκτός από λίγες ελαιογραφίες πορτρέτων,
όπου υπάρχουν σαφείς ενδείξεις λεπτών και μαλακών πινέλων. Τα χρώματα σκόνες, του δημιουργούσαν τα
λιγότερα προβλήματα, αφού δουλεύονταν και διαλύονταν εύκολα.
Αν και ήταν λαϊκός και αυτοδίδακτος ζωγράφος, το χρώμα το τοποθετούσε σαν ένας έμπειρος και
επαγγελματίας καλλιτέχνης. Σε κάθε του πίνακα επικρατεί ένα βασικό χρώμα και γύρω απ' αυτό, αρμονικά
τοποθετούνται όλα τα άλλα χρώματα. Όταν ο ουρανός του έχει σκούρο μπλε χρώμα, το ίδιο σκούρο χρώμα
τοποθετεί και στη θάλασσα. Αν ο ουρανός του είναι γαλάζιος, το ίδιο γαλάζια είναι και η θάλασσά του. Αν τα
σύννεφα της ζωγραφιάς του περιέχουν ώχρες ή πορτοκαλιά χρώματα, τα ίδια χρώματα τοποθετούνται και στο
έδαφος, έτσι μετατρέπει ασυνείδητα τη γη και το νερό σε μεγάλο καθρέφτη, όπου μέσα καθρεφτίζονται όλα τα
χρώματα του ουρανού.
Το ανθρώπινο δέρμα το χρωματίζει πάντα με ώχρα και για τις σκιές χρησιμοποιεί το ίδιο περίπου
χρώμα, λίγο πιο σκούρο, προς το καφέ. Οι σκιές αυτές τοποθετούνται συνήθως γύρω από τα γυμνά μέρη, για
να τονίσουν το περίγραμμα και δεν έχουν καμιά σχέση με το φωτισμό, την πηγή και τη θέση στοιχεία που
αγνοεί τελείως.
Για τα δένδρα του χρησιμοποιεί όλες τις αποχρώσεις του πράσινου, μικρές δε μαύρες γραμμές
σχηματίζουν τα φυλλώματα, ενώ άλλες τονίζουν το περίγραμμα των κορμών. Αυτές οι ίδιες λεπτές γραμμές,
αμέτρητες τοποθετούνται και στα ζώα του, με σκοπό να μας δώσουν το φουντωτό τους τρίχωμα.
Στις πολιτείες και τα σπίτια υπάρχει κι εδώ η μαύρη γραμμή που τονίζει το περίγραμμά τους και
φυλακίζει τη φόρμα. Στα περισσότερα επικρατεί το άσπρο χρώμα και ελάχιστα έχουν διαφορετικό, πλην όμως
τόσο απαλό, που σε καμιά περίπτωση δε διαταράσσεται η χρωματική αρμονία της πολιτείας του.
Το φόντο του ποτέ δεν είναι γυμνό, αλλά προσεγμένο και διακοσμημένο με δένδρα, λουλούδια,
γλάστρες κ.α. τόσο έντονα χρωματισμένα, που πολλές φορές κλέβουν την παράσταση.

18. Ο ζωγράφος Θεόφιλος
Διαστάσεις και προοπτική
Στη ζωγραφική του δεν υπάρχει το βάθος, με την έννοια της κλασικής
προοπτικής, των γεωμετρικών γραμμών και των σημείων φυγής. Ούτε επίσης
διαβάθμιση των χρωματικών τόνων. Τα σπίτια ή τα βουνά που είναι μακριά, είναι το
ίδιο χρωματισμένα όσο και τα μπροστινά. Πετυχαίνει την απόδοση του βάθους με το
να ζωγραφίζει τα αντικείμενα που βρίσκονται στο βάθος πιο μικρά Το έργο φαίνεται
επίπεδο. Το βάθος αρχίζει απ' αυτή την επιφάνεια και προεκτείνεται προς τα έξω,
προς το θεατή, όπως ακριβώς και στη βυζαντινή ζωγραφική.
Η θέση των μορφών και των στοιχείων στο έργο του
Όταν πρόκειται για σύνθεση με πολυπρόσωπες παραστάσεις τότε ο
κεντρικός ήρωας της σύνθεσης, τοποθετείται στο μέσο και είναι μεγαλύτερος σε
μέγεθος, από τα άλλα εικονιζόμενα πρόσωπα. Επειδή πίστευε ότι στη ζωγραφική
πρέπει όλα να φαίνονται, οι μορφές αυτές τοποθετούνται στη σειρά και κατά μέτωπο,
όχι σε βάθος, ώστε να μη κρύβει ποτέ η μία την άλλη.
Εξαίρεση γίνεται μόνο σε συνθέσεις που αντιγράφει από άλλους
ζωγράφους ή από κάρτες, αλλά κι αυτές τις τροποποιεί με τέτοιο τρόπο που στο τέλος
το έργο φέρει τη δική του προσωπική σφραγίδα.
Οι πολιτείες του απλώνονται επίπεδες. Τα σπίτια φαίνονται πάντα το ένα
δίπλα στο άλλο και ποτέ τα μπροστινά δεν κρύβουν τα πίσω.
Τέλος η συμμετρία χαρακτηρίζει έντονα το έργο του Θεόφιλου.

19. Ο ζωγράφος Θεόφιλος
Τα χαρακτηριστικά των μορφών
Στους ήρωες της ελληνικής επανάστασης, δίνει ιδιαίτερη προσοχή στη
λεβέντικη έκφραση των προσώπων τους, διακοσμώντας τα με μεγάλα μουστάκια,
σύμβολα της ανδρειοσύνης τους. Αλλά και τις φορεσιές τους τις χρωματίζει με μεράκι,
τις διακοσμεί, είναι σαν να τις κεντά.
Η ανατομία του ανθρωπίνου σώματος ακολουθεί τους κανόνες της
προσωπικής του αντίληψης και έκφρασης. Ξεκινά πάντα μ' ένα δυσανάλογα μεγάλο
κεφάλι και όσο προχωρεί προς τα κάτω άκρα, το σώμα γίνεται ατροφικό, κονταίνει και
καταλήγει στα πόδια, που μαζί με τα παπούτσια, είναι μικρότερα από τα χέρια.
Οι τύποι των γυναικείων προσώπων του, είναι σχεδόν πάντα οι ίδιοι και
αντιγράφουν βυζαντινά πρότυπα. Τα πρόσωπα ωοειδή, με τη συνηθισμένη σακούλα
κάτω από τα μάτια. Το σώμα πάντα σε κατά μέτωπο επίπεδη επιφάνεια, προσφέρεται
για διακόσμηση, ή για να δεχθεί τις γραμμικές πτυχές των φορεμάτων.
Δυσκολία μεγάλη αντιμετωπίζει στην προσπάθεια του να απεικονίσει
παιδιά. Όλα τα παιδικά πρόσωπα στους πίνακες του, έχουν μορφή ηλικιωμένων
ατόμων.

21. Βιβλιογραφία
Αργυρίου Μαρίνα, Ελληνικές εικαστικές τέχνες. Επισκόπηση ελληνικής
αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας, Εργασία στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο,
Πειραιάς 2011.
Ελύτης Οδυσσέας, Ο ζωγράφος Θεόφιλος, Εκδόσεις Ύψιλον, Αθήνα 1996.
Μακρής Κίτσος, Ο ζωγράφος Θεόφιλος στο Πήλιο, Έκδοση Δημοτικού Κέντρου
Ιστορικών Ερευνών, Αρχείων και Εκθεμάτων Βόλου, Βόλος 1998.
Αθήνα 1997.
Παπαθεοδώρου Νίκος, Ο ζωγράφος Θεόφιλος στις Μηλιές Πηλίου, νέα άγνωστα έργα
του, Εκδόσεις Θετταλός, Λάρισα 2012.
Παπαζαχαρίου Ζάχος, Ο άλλος Θεόφιλος, Εκδόσεις Κάκτος
Τσιμπλούλης Γεράσιμος, Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, η γνωριμία με το έργο του είναι ένα
παράθυρο στη φύση, Έκδοση του ΚΠΕ Μαρκρυνίτσας, Μακρυνίτσα 2000.
Ηλεκτρονική:
www.krionas.com
www.livepedia.gr/index.php/Ζωγραφική
www.schools.ac.cy/klimakio/themata/texni/
http://paletaart.wordpress.com
http://vaspik.blogspot.gr

22. Στη σειρά ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡOΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
κυκλοφορούν οι τίτλοι:
Το συναξάρι του κυρ Αλέξανδρου
Μια παραμυθική βιογραφία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
Το τάμα του Μακρυγιάννη
Ένα αφιέρωμα στη ζωή του σπουδαίου στρατηγού της Ελληνικής
Επανάστασης του 1821
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ:
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΤΣΕΛΗΣ georgekatselis.blospot.gr
Email: georgekatselis@gmail.com
Mob. 6945292285, 2102790278
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ
Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
http://www.ellinoekdotiki.gr/FlipPage/index.asp?IT
MID=1471