Πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ

1. Θεόφιλος Χατζημιχαήλ ή
Θεόφιλος Κεφαλάς
(Βαρειά Λέσβου, 1867-1870; – Βαρειά
Λέσβου, Μάρτιος 1934)

2. Ο ΘΕΟΦΙΛΟΣ (Ζωγραφιά του Γ. Τσαρούχη)

3. Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας φτωχός
φουστανελάς που είχε τη μανία να ζωγραφίζει.
Τον έλεγαν Θεόφιλο…
Τα πινέλα του τα κουβαλούσε στο σελάχι του, εκεί
που οι πρόγονοί του βάζαν τις πιστόλες και τα
μαχαίρια τους. Τριγύριζε στα χωριά της Μυτιλήνης,
τριγύριζε στα χωριά του Πηλίου και ζωγράφιζε.
Ζωγράφιζε ό,τι του παράγγελναν, για να βγάλει το
ψωμί του. Υπάρχουν στον Άνω Βόλο κάμαρες
ολόκληρες ζωγραφισμένες από το χέρι του Θεόφιλου,
καφενέδες στη Λέσβο, μπακάλικα και μαγαζιά σε
διάφορα μέρη που δείχνουν το πέρασμά του -αν
σώζουνται ακόμη. Ο κόσμος τον περιγελούσε. Του
έκαναν μάλιστα και αστεία τόσο χοντρά, που κάποτε
τον έριξαν κάτω από μιαν ανεμόσκαλα και του
“σπασαν ένα δυο κόκαλα.

4. Ο Θεόφιλος, ωστόσο, δεν έπαυε να ζωγραφίζει σε ό,τι
έβρισκε.
Είδα πίνακές του φτιαγμένους πάνω σε κάμποτο,
πάνω σε πρόστυχο χαρτόνι. Τους θαύμαζαν κάτι νέοι
που τους έλεγαν ανισόρροπους οι ακαδημαϊκοί.
Έτσι κυλούσε η ζωή του και πέθανε ο Θεόφιλος, δεν
είναι πολλά χρόνια, και μια μέρα ήρθε ένας
ταξιδιώτης από τα Παρίσια. Είδε αυτή τη
ζωγραφική, μάζεψε καμιά πενηνταριά κομμάτια, τα
τύλιξε και πήγε να τα δείξει στους φωτισμένους
κριτικούς που κάθονται κοντά στο Σηκουάνα. Και οι
φωτισμένοι κριτικοί βγήκαν κι έγραψαν πως ο
Θεόφιλος ήταν σπουδαίος ζωγράφος. Και μείναμε μ’
ανοιχτό το στόμα στην Αθήνα. Το επιμύθιο αυτής
της ιστορίας είναι ότι λαϊκή παιδεία δε σημαίνει
μόνο να διδάξουμε το λαό αλλά και να διδαχτούμε
από το λαό. (Ο Γιώργος Σεφέρης μιλάει για τον
Θεόφιλο)…

5. O κορυφαίος Έλληνας λαϊκός ζωγράφος
κοιμήθηκε ήσυχα και ταπεινά, όπως ταπεινή
ήταν και η ζωή του. Ξημερώματα του
Eυαγγελισμού του 1934. Σ’ ένα προάστιο της
Mυτιλήνης, στη γενέτειρά του Bαρειά…
Πιθανόν να δηλητηριάστηκε από χαλασμένα
φαγητά που του έδωσαν νοικοκυραίοι για τα
«κάντρα» που έφτιαξε… ”! Ήταν χαλασμένα,
ούτε του σκυλιού τους δε τα έδιναν” θα πει,
αργότερα, η αδελφή του. Μετά από μέρες η
δυσοσμία ανάγκασε τους γείτονες να
παραβιάσουν την πόρτα….
Τον έλεγαν Θεόφιλο Χατζημιχαήλ και είναι ο
μόνος καλλιτέχνης του οποίου ολόκληρο το
έργο έχει κηρυχθεί εθνική πολιτιστική
κληρονομιά!

6. Τα έργα του παρουσίασε το Μουσείο του
Λούβρου! Γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης γι΄ αυτό
το γεγονός: …Επιστρέφοντας από την
Αμερική, τον Ιούνιο του 1961, σταμάτησα
για λίγες μέρες στο Παρίσι. Και καθώς βγήκα
να χαζέψω στους δρόμους, το πρώτο πράγμα
που είδα ήτανε, σε μια βιτρίνα
βιβλιοπωλείου όπου συνήθιζα να πηγαίνω
άλλοτε, η μεγάλη “αφίσα” της έκθεσης
Θεόφιλου που είχε ανοίξει, ακριβώς εκείνη
την εβδομάδα, στις αίθουσες του Λούβρου. Η
καρδιά μου άρχισε να χτυπά δυνατά. Ε λοιπόν
ναι, υπήρχε δικαιοσύνη σ’ αυτό τον
κόσμο. (…) Στις μεγάλες αίθουσες του
Λούβρου, καθώς τριγύριζα τώρα και
ξανακοίταζα τα έργα αυτά, ένιωθα κοντά στο
αίσθημα της υπερηφάνειας, τ’ ομολογώ, κι
ένα άλλο αίσθημα ξεριζωμού, κάτι σαν αυτό
που είχα νιώσει στο Βρετανικό Μουσείο του
Λονδίνου με τα μάρμαρα του Παρθενώνα»…

7. ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ :
Ο ΛΑΙΚΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ-
("ΑΥΤΟΣ, ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ, ΗΤΑΝ
ΤΡΕΛΛΟΣ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΚΑΙ
ΣΟΦΟΣ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ")
κατά τον Γ.ΚΟΝΤΟ

8. Ο Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ)
είναι ο πιο γνωστός
Έλληνας λαϊκός
ζωγράφος. Κυρίαρχο
στοιχείο του έργου του
είναι η ελληνικότητά του
και η εικονογράφηση της
ελληνικής λαϊκής
παράδοσης και ιστορίας.
Γεννήθηκε περίπου το
1870 στη Βαρειά
Μυτιλήνης. Ήταν το
μεγαλύτερο από τα οκτώ
παιδιά του Γαβριήλ και
της Πηνελόπης
Χατζημιχαήλ. Ο πατέρας
του ήταν τσαγκάρης και
η μητέρα του κόρη
αγιογράφου.

9. Σε νεαρή ηλικία επέδειξε μέτριες
σχολικές επιδόσεις αλλά και
ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την
ζωγραφική, πάνω στην οποία
απέκτησε βασικές γνώσεις δίπλα
στον παππού του. Τα παιδικά
του χρόνια ήταν δύσκολα, λόγω
της ισχνής του κράσης, αλλά και
της αριστεροχειρίας του. Ο
αριστερόχειρας εκείνη την εποχή
εθεωρείτο μειονεκτικό άτομο και
προκαλούσε αρνητικά σχόλια στον
περίγυρό του. Οι γονείς, αλλά και
οι δάσκαλοί του προσπάθησαν με
καταπιεστικό και συχνά βίαιο
τρόπο να του αλλάξουν χέρι
γραφής και να τον κάνουν
δεξιόχειρα. Ο μικρός Θεόφιλος
κλείστηκε στον κόσμο του και
βρήκε αποκούμπι στη
ζωγραφική.

10. Σε ηλικία περίπου
δεκαοκτώ ετών ο Θεόφιλος
δραπετεύει από τη
Μυτιλήνη και φεύγει για τη
Σμύρνη, την πόλη με τους
χιλιάδες Έλληνες, που είναι
το οικονομικό κέντρο της
Μικράς Ασίας. Δουλεύει
θυροφύλακας (''καβάσης'') στο
ελληνικό προξενείο και
παράλληλα ζωγραφίζει. Στη
Σμύρνη, ο Θεόφιλος θα
διαμορφώσει την εικαστική
του γλώσσα και το βασικό
του θεματολόγιο, από τον
κόσμο της αρχαιότητας, του
Βυζαντίου και της νεώτερης
Ελλάδας. Τότε κάνει τη
ζωγραφική επάγγελμά του.

11. Με το ξέσπασμα του
Ελληνοτουρκικού πολέμου το
1897 φεύγει για την
Ελλάδα, με την πρόθεση να
καταταγεί
εθελοντής. Πριν προλάβει να
γνωρίσει τα πεδία των μαχών,
ο πόλεμος τερματίζεται.
Αποφασίζει να μείνει στον Βόλο,
πλούσιο αγροτικό και
βιομηχανικό κέντρο στις αρχές
του 20ου αιώνα. Ζει μέσα στη
φτώχεια και ζωγραφίζει για
ψίχουλα στους τοίχους μαγαζιών
του Βόλου και του Πηλίου.
Παράλληλα, διασκεδάζει τους
κατοίκους και γίνεται
αντικείμενο αστεϊσμών με το
παράξενο φέρσιμο, αλλά και τις
φορεσιές του. Από νέος ακόμη, ο
Θεόφιλος υιοθετεί
τη φουστανέλα ως καθημερινό
ένδυμα, ενώ τις Απόκριες του
αρέσει να ντύνεται Μέγας
Αλέξανδρος, με στολή δικής του
επινοήσεως.

12. Τα οικονομικά του
καλυτερεύουν κάπως,
όταν ένας πλούσιος
γαιοκτήμονας της
Μαγνησίας, ο Γιάννης
Κοντός, του αναθέτει το
1912 την
τοιχογράφηση του
σπιτιού του στην
Ανακασιά. Ο Θεόφιλος
ζωγραφίζει σκηνές από
την Επανάσταση του
'21, αρχαίους θεούς και
τοπία. Σήμερα, η οικία
Κοντού είναι το
Μουσείο Θεόφιλου στον
Βόλο.

13. Το 1927, μη
μπορώντας να
αντέξει ένα χοντρό
αστείο που έγινε εις
βάρος του,
εγκαταλείπει τον
Βόλο και επιστρέφει
στη γενέτειρά του
Μυτιλήνη. Λέγεται
ότι κάποιος, για να
διασκεδάσει τους
θαμώνες ενός
καφενείου, έριξε τον
Θεόφιλο από μια
σκάλα, όπου ήταν
ανεβασμένος και
ζωγράφιζε.

14. Στην Μυτιλήνη, παρά
τις κοροϊδίες και τα
πειράγματα
του κόσμου,
συνεχίζει να
ζωγραφίζει,
πραγματοποιώντας
αρκετές τοιχογραφίες
σε χωριά, έναντι
ευτελούς αμοιβής,
συνήθως για ένα
πιάτο φαγητό και
λίγο κρασί. Πολλά
από τα έργα του
αυτής της περιόδου
έχουν χαθεί, είτε από
φυσική φθορά είτε
εξαιτίας καταστροφής
τους από κατόχους
τους.

15. Εν τω μεταξύ, ο ζωγράφος
Γιώργος Γουναρόπουλος μιλά
με ενθουσιασμό για το έργο
του Θεόφιλου στον μυτιληνιό
Στρατή Ελευθεριάδη
σημαίνοντα τεχνοκριτικό στο
Παρίσι με το γαλλικό όνομα
Τεριάντ. Ο Ελευθεριάδης
είναι ο άνθρωπος που
επιβάλλει τον Θεόφιλο και θα
τον κάνει γνωστό, τόσο στην
Ελλάδα, όσο και στο
εξωτερικό. Του αγοράζει
χρώματα, πινέλα και πανιά
και αναθέτει στον πατέρα του
να του στέλνει στο Παρίσι όσα
έργα ζωγραφίζει. Τότε
παρατηρείται και μία στροφή
στη θεματολογία του
Θεόφιλου. Τα ιστορικά και
ηρωικά θέματα δίνουν τη
θέση τους στα πιο οικεία, τα
καθημερινά, τα κοντινά.

16. Μόλις άρχισε να του χαμογελά η
τύχη, ο Θεόφιλος βρέθηκε
νεκρός στο άθλιο καμαράκι του,
στις 24 Μαρτίου 1934. Η
νεκροψία έδειξε ανακοπή
καρδιάς πιθανότατα από
δηλητηρίαση.
Στις 20 Σεπτεμβρίου 1935
δημοσιεύεται συνέντευξη του
Τεριάντ στην εφημερίδα
«Αθηναϊκά Νέα», στην οποία
χαρακτηρίζει τον Θόφιλο
«μεγάλο Έλληνα ζωγράφο».
Ένα χρόνο αργότερα
οργανώνεται έκθεσή του στο
ΠαρίσιΟ Γιώργος Σεφέρης και ο
Γιάννης Τσαρούχης εκφράζονται
εγκωμιαστικά για την τέχνη
του.

17. Ο μεγάλος
αρχιτέκτονας Λε
Κορμπιζιέ γράφει σε
άρθρο του για τον
Θεόφιλο «...Είναι
ζωγράφος γεννημένος
από το ελληνικό τοπίο.
Μέσω του Θεόφιλου,
ιδού το τοπίο και οι
άνθρωποι της Ελλάδας:
κοκκινόχωμα,
πευκότοπος και
ελαιώνας, θάλασσα και
βουνά των θεών,
άνθρωποι που
λούονται σε μια
τολμηρά επικίνδυνη
ηρεμία….».

18. Στις 3 Ιουνίου
1961 ο Θεόφιλος
περνά τις πύλες του
Λούβρου για μία
μεγάλη αναδρομική
έκθεση. Σήμερα,
έργα του υπάρχουν
διάσπαρτα σε πολλά
μουσεία (Βαρειάς
στη Μυτιλήνη και
Ελληνικής Λαϊκής
Τέχνης στην
Αθήνα), καθώς και
σε ιδιωτικές
συλλογές στην
Ελλάδα και το
εξωτερικό.

19. ΤΕΛΟΣ