1. ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛΘΕΟΦΙΛΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ
Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥΟ ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ
ΤΜΗΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥΤΜΗΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ
ΓΕΛ ΡΕΝΤΙΝΑΣΓΕΛ ΡΕΝΤΙΝΑΣ
20120133 - 201- 20144
2. «Θεόφιλος Χατζημιχαήλ»«Θεόφιλος Χατζημιχαήλ»
Θα πούμε το τραγούδι του που ξεκινά απ’ τον ήλιοΘα πούμε το τραγούδι του που ξεκινά απ’ τον ήλιο
με την απόκρημνη λαλιά του τηλεβόαμε την απόκρημνη λαλιά του τηλεβόα
Ολκάδος που συνάντησε το νεαρό τιτάναΟλκάδος που συνάντησε το νεαρό τιτάνα
με ρίγανη στα χείλη του κι ολόκληρη τη χώραμε ρίγανη στα χείλη του κι ολόκληρη τη χώρα
μες στο στήθος του...μες στο στήθος του...
στο στήθος του...στο στήθος του...
Ανδρέας ΕμπειρίκοςΑνδρέας Εμπειρίκος
3. ΒΙΟΓΡΑΦΙΑΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Ο Θεόφιλος ΧατζημιχαήλΟ Θεόφιλος Χατζημιχαήλ
(ή Κεφαλάς) γεννήθηκε(ή Κεφαλάς) γεννήθηκε
μεταξύ 1868 καιμεταξύ 1868 και 1871 στη1871 στη
Βαρειά Μυτιλήνης.Βαρειά Μυτιλήνης.
• Ο πατέρας του ΓαβριήλΟ πατέρας του Γαβριήλ
ήταν τσαγκάρης και ηήταν τσαγκάρης και η
μητέρα του Πηνελόπημητέρα του Πηνελόπη
κόρη αγιογράφου.κόρη αγιογράφου.
4. • «Ένας άνθρωπος που γίνεται«Ένας άνθρωπος που γίνεται
ασκητής επειδή μόνον έτσιασκητής επειδή μόνον έτσι
μπορεί να κηρύξει καλύτερα τομπορεί να κηρύξει καλύτερα το
πανευδαιμονικό του ευαγγέλιο…πανευδαιμονικό του ευαγγέλιο…
ένας μοναχικός που ο διάλογοςένας μοναχικός που ο διάλογος
του με τους άλλους γίνεταιτου με τους άλλους γίνεται
αποκλειστικά σχεδόν μεαποκλειστικά σχεδόν με
ζωγραφιές, ο Θεόφιλος, μόνονζωγραφιές, ο Θεόφιλος, μόνον
στα χώματα μιας τέτοιαςστα χώματα μιας τέτοιας
παραμυθένιας χώρας ήτανεπαραμυθένιας χώρας ήτανε
φυσικό να βλαστήσει μια μέρα».φυσικό να βλαστήσει μια μέρα».
Οδυσσέας ΕλύτηςΟδυσσέας Ελύτης
5. • Ο Θεόφιλος είχε επτάΟ Θεόφιλος είχε επτά
μικρότερα αδέλφια.μικρότερα αδέλφια.
• Υπήρξε κακόςΥπήρξε κακός
μαθητής αλλά τομαθητής αλλά το
ζωγραφικό τουζωγραφικό του
ταλέντο εκδηλώθηκεταλέντο εκδηλώθηκε
από νωρίςαπό νωρίς
6. • Σε ηλικία 18 ετών πήγε στην ΣμύρνηΣε ηλικία 18 ετών πήγε στην Σμύρνη
όπου και έζησε κάποια χρόνια.όπου και έζησε κάποια χρόνια.
• Ο πόλεμος του 1897 τον βρίσκει στηνΟ πόλεμος του 1897 τον βρίσκει στην
Αθήνα. Προσπάθησε να καταταγεί στονΑθήνα. Προσπάθησε να καταταγεί στον
στρατό, χωρίς όμως να γίνει δεκτός.στρατό, χωρίς όμως να γίνει δεκτός.
7. • Ακολούθως έφυγε γιαΑκολούθως έφυγε για
την Μαγνησία.την Μαγνησία.
• Στην περιοχή του ΒόλουΣτην περιοχή του Βόλου
και του Πηλίου έζησε 30και του Πηλίου έζησε 30
περίπου χρόνια της ζωήςπερίπου χρόνια της ζωής
του και δημιούργησετου και δημιούργησε
πλήθος σημαντικώνπλήθος σημαντικών
έργων.έργων.
• Στις Μηλιές του ΠηλίουΣτις Μηλιές του Πηλίου
αγιογράφησε τηναγιογράφησε την
εκκλησία της Αγίαςεκκλησία της Αγίας
Μαρίνας.Μαρίνας.
8. • Έργα του συναντάμε σεΈργα του συναντάμε σε
αρχοντικά της περιοχής, σεαρχοντικά της περιοχής, σε
καφενεία, ταβέρνες,καφενεία, ταβέρνες,
φούρνους και κάθε είδουςφούρνους και κάθε είδους
οικήματα ή καταστήματα.οικήματα ή καταστήματα.
• Ασχολήθηκε επίσης με τηνΑσχολήθηκε επίσης με την
φιλοτέχνηση επιγραφών.φιλοτέχνηση επιγραφών.
• Αν και αρκετά έργα τουΑν και αρκετά έργα του
σώζονται μέχρι και σήμερα,σώζονται μέχρι και σήμερα,
πολλά έχουν χαθεί είτε απόπολλά έχουν χαθεί είτε από
φυσικές καταστροφές είτεφυσικές καταστροφές είτε
από αμέλεια.από αμέλεια.
9. • Ήταν ιδιαίτερα φτωχόςΉταν ιδιαίτερα φτωχός
και συχνά ζωγράφιζε γιακαι συχνά ζωγράφιζε για
ένα πιάτο φαγητό.ένα πιάτο φαγητό.
• Είχε επιλέξει να φοράΕίχε επιλέξει να φορά
φουστανέλα όπως οιφουστανέλα όπως οι
αγαπημένοι του ήρωες τουαγαπημένοι του ήρωες του
21, γεγονός για το οποίο21, γεγονός για το οποίο
πολλοί τον χλεύαζαν.πολλοί τον χλεύαζαν.
• Διοργάνωνε λαϊκέςΔιοργάνωνε λαϊκές
θεατρικές παραστάσεις,θεατρικές παραστάσεις,
ιδιαίτερα την περίοδο τωνιδιαίτερα την περίοδο των
εθνικών εορτών και τηςεθνικών εορτών και της
Αποκριάς. Ο ίδιοςΑποκριάς. Ο ίδιος
συμμετείχε ντυμένος είτεσυμμετείχε ντυμένος είτε
ήρωας της επανάστασηςήρωας της επανάστασης
είτε Μεγαλέξανδρος.είτε Μεγαλέξανδρος.
10. • 1927:1927: ο Θεόφιλος επιστρέφει στηο Θεόφιλος επιστρέφει στη
ΛέσβοΛέσβο
• 1928:1928: γνωριμία με τονγνωριμία με τον ΣτρατήΣτρατή
ΕλευθεριάδηΕλευθεριάδη, γνωστό στους, γνωστό στους
Γαλλικούς καλλιτεχνικούςΓαλλικούς καλλιτεχνικούς
κύκλους ωςκύκλους ως TeriadeTeriade (στην(στην
φωτογραφία οφωτογραφία ο TeriadeTeriade με τονμε τον
μεγάλο ζωγράφο Ματίς)μεγάλο ζωγράφο Ματίς)
• ΟΟ TeriadeTeriade ήταν σημαντικόςήταν σημαντικός
φιλότεχνος, τεχνοκριτικός,φιλότεχνος, τεχνοκριτικός,
εκδότης καλλιτεχνικών εντύπωνεκδότης καλλιτεχνικών εντύπων
και συλλέκτης έργων τέχνηςκαι συλλέκτης έργων τέχνης
11. • ΟΟ TeriadeTeriade ενίσχυσε τονενίσχυσε τον
ζωγράφο ηθικά καιζωγράφο ηθικά και
οικονομικά και είναι οοικονομικά και είναι ο
βασικός υπεύθυνος γιαβασικός υπεύθυνος για
τη σταδιακήτη σταδιακή
αναγνώριση του έργουαναγνώριση του έργου
του, η οποία δυστυχώςτου, η οποία δυστυχώς
ήλθε κυρίως μετάήλθε κυρίως μετά
θάνατον.θάνατον.
12. • 24 Μαρτίου 1934:24 Μαρτίου 1934: Ο Θεόφιλος πεθαίνει απόΟ Θεόφιλος πεθαίνει από
τροφική δηλητηρίαση.τροφική δηλητηρίαση.
• Tη δική της εκδοχή για τον θάνατο του ΘεόφιλουTη δική της εκδοχή για τον θάνατο του Θεόφιλου
έδωσε η αδελφή του Φωτώ:έδωσε η αδελφή του Φωτώ:
«Tον φώναξε ένας πλούσιος να του ζουγραφίση«Tον φώναξε ένας πλούσιος να του ζουγραφίση
μερικά “κάντρα”, σαν είδε πως η τέχνη του είχεμερικά “κάντρα”, σαν είδε πως η τέχνη του είχε
αξία και του ‘δωσε μπαγιάτικο φαγί από ψάριααξία και του ‘δωσε μπαγιάτικο φαγί από ψάρια
και κρέας….και κρέας….
Ήταν χαλασμένα ούτε του σκυλιού τους δεν ταΉταν χαλασμένα ούτε του σκυλιού τους δεν τα
δίνανε, τον πειράξανε και τη νύχτα τηςδίνανε, τον πειράξανε και τη νύχτα της
παραμονής του Bαγελισμού του 1934, πέθανεπαραμονής του Bαγελισμού του 1934, πέθανε
από δηλητηρίαση…από δηλητηρίαση…
Δεν προκάναμε ούτε να τον ασπαστούμε, ούτε ναΔεν προκάναμε ούτε να τον ασπαστούμε, ούτε να
τον δούμε”.τον δούμε”.
13. • 20 Σεπτεμβρίου 1935:20 Σεπτεμβρίου 1935: συνέντευξη τουσυνέντευξη του TeriadeTeriade σταστα
Αθηναϊκά Νέα με τίτλο:Αθηναϊκά Νέα με τίτλο:
««Μια καλλιτεχνική ανακάλυψη. Ένας άγνωστος μεγάλοςΜια καλλιτεχνική ανακάλυψη. Ένας άγνωστος μεγάλος
Έλληνας λαϊκός ζωγράφος, ο Θεόφιλος ΧατζημιχαήλΈλληνας λαϊκός ζωγράφος, ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ».».
• Το υπουργείο Πολιτισμού χαρακτηρίζει το έργο τουΤο υπουργείο Πολιτισμού χαρακτηρίζει το έργο του
«χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας».«χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας».
• Βαθμιαία το έργο του γίνεται γνωστό και αποδεκτό τόσοΒαθμιαία το έργο του γίνεται γνωστό και αποδεκτό τόσο
στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
Η ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΗ ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ
14. • 1936:1936: οο TeriadeTeriade οργανώνει έκθεση έργων τουοργανώνει έκθεση έργων του
Θεόφιλου στο Παρίσι.Θεόφιλου στο Παρίσι.
• 1947:1947: έκθεση έργων του Θεόφιλου στο Βρετανικόέκθεση έργων του Θεόφιλου στο Βρετανικό
Συμβούλιο Αθηνών. Ο ποιητής Γιώργος ΣεφέρηςΣυμβούλιο Αθηνών. Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης
παρομοιάζει τον Θεόφιλο με τον στρατηγόπαρομοιάζει τον Θεόφιλο με τον στρατηγό
Μακρυγιάννη.Μακρυγιάννη.
15. • 1961:1961: Μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του ΘεόφιλουΜεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του Θεόφιλου
στο μουσείο του Λούβρου.στο μουσείο του Λούβρου.
• ««Επιστρέφοντας από την Αμερική, τον Ιούνιο του 1961,Επιστρέφοντας από την Αμερική, τον Ιούνιο του 1961,
σταμάτησα για λίγες μέρες στο Παρίσι και καθώς βγήκα νασταμάτησα για λίγες μέρες στο Παρίσι και καθώς βγήκα να
χαζέψω στους δρόμους, το πρώτο πράγμα που είδα ήταν, σεχαζέψω στους δρόμους, το πρώτο πράγμα που είδα ήταν, σε
μια βιτρίνα βιβλιοπωλείου όπου συνήθιζα να πηγαίνωμια βιτρίνα βιβλιοπωλείου όπου συνήθιζα να πηγαίνω
άλλοτε, τη μεγάλη αφίσα της Έκθεσης του Θεόφιλου, πουάλλοτε, τη μεγάλη αφίσα της Έκθεσης του Θεόφιλου, που
είχε ανοίξει ακριβώς εκείνη την εβδομάδα στις αίθουσες τουείχε ανοίξει ακριβώς εκείνη την εβδομάδα στις αίθουσες του
Λούβρου. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπά δυνατά. Ε, λοιπόν,Λούβρου. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπά δυνατά. Ε, λοιπόν,
ναι. Υπήρχε δικαιοσύνη σ’ αυτόν τον κόσμοναι. Υπήρχε δικαιοσύνη σ’ αυτόν τον κόσμο».».
Οδυσσέας ΕλύτηςΟδυσσέας Ελύτης
16. • 1965:1965: ΑνοίγειΑνοίγει στην Βαρειάστην Βαρειά
της Λέσβου, γενέτειρα τουτης Λέσβου, γενέτειρα του
ζωγράφου,ζωγράφου, ττοο ΜουσείοΜουσείο
ΘεόφιλουΘεόφιλου,, μεμε
χρηματοδότηση τουχρηματοδότηση του
Teriade. Φιλοξενεί 86Teriade. Φιλοξενεί 86
πρωτότυπους πίνακες τουπρωτότυπους πίνακες του
ζωγράφου και αποτελείζωγράφου και αποτελεί
σημαντική πολιτιστικήσημαντική πολιτιστική
κληρονομιά για τον τόποκληρονομιά για τον τόπο
μας και πόλο τουριστικήςμας και πόλο τουριστικής
έλξης.έλξης.
17. • Δυστυχώς, στο Μουσείο Θεόφιλου, διαπιστώθηκε ταΔυστυχώς, στο Μουσείο Θεόφιλου, διαπιστώθηκε τα
τελευταία χρόνια σημαντική φθορά των εκθεμάτων.τελευταία χρόνια σημαντική φθορά των εκθεμάτων.
• Το μουσείο στερείται πλέον σύγχρονου φωτισμού,Το μουσείο στερείται πλέον σύγχρονου φωτισμού,
εξαερισμού και θερμάνσεως. Λόγω πλημμελούςεξαερισμού και θερμάνσεως. Λόγω πλημμελούς
συντήρησης υπήρχε σοβαρό πρόβλημα υγρασίας. Τοσυντήρησης υπήρχε σοβαρό πρόβλημα υγρασίας. Το
αποτέλεσμα ήταν οι πίνακες να υποστούν αλλοιώσεις.αποτέλεσμα ήταν οι πίνακες να υποστούν αλλοιώσεις.
• Πρόσφατα τα έργα αυτά μεταφέρθηκαν σε ειδικό κέντροΠρόσφατα τα έργα αυτά μεταφέρθηκαν σε ειδικό κέντρο
στην Αθήνα προκειμένου να συντηρηθούν και ναστην Αθήνα προκειμένου να συντηρηθούν και να
επιστρέψουν στο μουσείο όταν θα ολοκληρωθούν οιεπιστρέψουν στο μουσείο όταν θα ολοκληρωθούν οι
απαραίτητες εργασίες συντήρησης.απαραίτητες εργασίες συντήρησης.
• Κρίμα…Κρίμα…
18. • ΩςΩς μουσείο Θεοφίλουμουσείο Θεοφίλου
λειτουργεί και τολειτουργεί και το
αρχοντικόαρχοντικό
Χατζηαναστάση, γνωστόΧατζηαναστάση, γνωστό
σήμερα ωςσήμερα ως οικία Κοντούοικία Κοντού,,
στηνστην Ανακασιά του ΔήμουΑνακασιά του Δήμου
ΙωλκούΙωλκού..
• Σους τοίχους φιλοτέχνησεΣους τοίχους φιλοτέχνησε
ο ζωγράφος γύρω στοο ζωγράφος γύρω στο
1912.1912.
19. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ
με βάση σχόλια του Γιάννη Τσαρούχημε βάση σχόλια του Γιάννη Τσαρούχη
• Η δουλειά του Θεόφιλου χωρίζεται σε τρειςΗ δουλειά του Θεόφιλου χωρίζεται σε τρεις
μεγάλες περιόδους:μεγάλες περιόδους:
• α) περίοδος της Θεσσαλίαςα) περίοδος της Θεσσαλίας
– Τα έργα τα καμωμένα στη Θεσσαλία είναι τιςΤα έργα τα καμωμένα στη Θεσσαλία είναι τις
περισσότερες φορές σφιγμένα, με μια τάση για σχέδιο,περισσότερες φορές σφιγμένα, με μια τάση για σχέδιο,
που σπάνια φτάνει σ’ αποτέλεσμαπου σπάνια φτάνει σ’ αποτέλεσμα
– Στο χρώμα έχουν μια περιορισμένη κλίμακα που, εκτόςΣτο χρώμα έχουν μια περιορισμένη κλίμακα που, εκτός
από σπάνιες περιπτώσεις έχουν κάτι το σχεδιαστικό καιαπό σπάνιες περιπτώσεις έχουν κάτι το σχεδιαστικό και
συγχρόνως το σκληρό.συγχρόνως το σκληρό.
20.
21. • β) περίοδος της επανόδου του στη Μυτιλήνηβ) περίοδος της επανόδου του στη Μυτιλήνη
– Ένα είδος δισταγμού που υπάρχει στα έργα του Βόλου,Ένα είδος δισταγμού που υπάρχει στα έργα του Βόλου,
εξαφανίζεται εδώ για να δώσει τη θέση του σε μιαεξαφανίζεται εδώ για να δώσει τη θέση του σε μια
χρωματική ευφορία, με πλήθος σπάνιους τόνους,χρωματική ευφορία, με πλήθος σπάνιους τόνους,
λεπτότατους μα και συγχρόνως γεμάτους ευδαιμονία.λεπτότατους μα και συγχρόνως γεμάτους ευδαιμονία.
– Το χρώμα τους φτάνει σε μια λάμψη που εκφράζειΤο χρώμα τους φτάνει σε μια λάμψη που εκφράζει
ευτυχία, ξενοιασιά και συγχρόνως, εκστασιακήευτυχία, ξενοιασιά και συγχρόνως, εκστασιακή
αυτοσυγκέντρωση.αυτοσυγκέντρωση.
– Έχουν μιαν απίστευτη ποιότητα στην ύλη τους, μιαΈχουν μιαν απίστευτη ποιότητα στην ύλη τους, μια
δυνατή συνείδηση των κανόνων του έργου τέχνης, μεδυνατή συνείδηση των κανόνων του έργου τέχνης, με
την ανατολίτικη και βυζαντινή σημασία του όρου.την ανατολίτικη και βυζαντινή σημασία του όρου.
22.
23. • γ)γ) Τρίτη περίοδος, από την γνωριμία του με τοΤρίτη περίοδος, από την γνωριμία του με το
TeriadeTeriade και μετάκαι μετά
– Τα εντυπωσιακά και πολύτιμα χρώματα αρχίζουν ναΤα εντυπωσιακά και πολύτιμα χρώματα αρχίζουν να
υποχωρούν κάπως, για να δώσουν τη θέση τους σευποχωρούν κάπως, για να δώσουν τη θέση τους σε
χρώματα πιο σωστά, πιο ζωγραφικά.χρώματα πιο σωστά, πιο ζωγραφικά.
– Ό,τι ήθελε να κάνει στον Βόλο με το επιμελημένο καιΌ,τι ήθελε να κάνει στον Βόλο με το επιμελημένο και
σφιχτό σχέδιο, το καταφέρνει τώρα με τα δικά τουσφιχτό σχέδιο, το καταφέρνει τώρα με τα δικά του
μέσα: με το χρώμα.μέσα: με το χρώμα.
24.
25. ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ
Αρκετά όμως με τα λόγια.Αρκετά όμως με τα λόγια.
Ας μιλήσει ο ίδιος οΑς μιλήσει ο ίδιος ο
ζωγράφος με την μοναδικήζωγράφος με την μοναδική
γλώσσα που ήξερε: τηγλώσσα που ήξερε: τη
γλώσσα των χρωμάτων…γλώσσα των χρωμάτων…
44. • ΤοΤο σπίτι τηςσπίτι της
Μαριγώς Ζόλκου,Μαριγώς Ζόλκου,
στο χωριό Νάπηστο χωριό Νάπη..
• Ολόκληρο τοΟλόκληρο το
ζωγραφισμένοζωγραφισμένο
σαλόνι έχεισαλόνι έχει
μεταφερθεί καιμεταφερθεί και
ανασυσταθεί σεανασυσταθεί σε
μουσείο τωνμουσείο των
Αθηνών.Αθηνών.
45.
46.
47.
48. ΕΠΙΛΟΓΟΣΕΠΙΛΟΓΟΣ
• Ο Θεόφιλος ήταν ένας αυτοδίδακτος καλλιτέχνηςΟ Θεόφιλος ήταν ένας αυτοδίδακτος καλλιτέχνης πουπου
ζωγράφιζε γιατί μόνο αυτό ήξερε και αγαπούσε να κάνει.ζωγράφιζε γιατί μόνο αυτό ήξερε και αγαπούσε να κάνει.
• Παρήγαγε ο ίδιος την τέχνη του, δεν ακολούθησε ξέναΠαρήγαγε ο ίδιος την τέχνη του, δεν ακολούθησε ξένα
ρεύματα, τάσεις ή κανόνες, που άλλωστε δεν τα γνώριζε.ρεύματα, τάσεις ή κανόνες, που άλλωστε δεν τα γνώριζε.
• Αν και στην εποχή του χλευάστηκε, μετά θάνατονΑν και στην εποχή του χλευάστηκε, μετά θάνατον
αναγνωρίσθηκε. Με το έργο του έδειξε ότι λαϊκή παιδείααναγνωρίσθηκε. Με το έργο του έδειξε ότι λαϊκή παιδεία
δε σημαίνει μόνο να διδάξουμε το λαό αλλά και ναδε σημαίνει μόνο να διδάξουμε το λαό αλλά και να
διδαχτούμε από το λαό.διδαχτούμε από το λαό.
49. ΠΗΓΕΣΠΗΓΕΣ
• «Ο ζωγράφος Θεόφιλος». Οδυσσέας Ελύτης. Εκδόσεις«Ο ζωγράφος Θεόφιλος». Οδυσσέας Ελύτης. Εκδόσεις
Γνώση.Γνώση.
• «Κατέστρεψαν τον Θεόφιλο». Στρατής Μπαλάσκας.«Κατέστρεψαν τον Θεόφιλο». Στρατής Μπαλάσκας.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 20/1/2011.ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 20/1/2011.
• «Οικία Κοντού - Μουσείο Θεόφιλου (Ανακασιά) Δήμος«Οικία Κοντού - Μουσείο Θεόφιλου (Ανακασιά) Δήμος
Ιωλκού». Δημήτρης Παλιούρας. 5η Εφορεία ΝεωτέρωνΙωλκού». Δημήτρης Παλιούρας. 5η Εφορεία Νεωτέρων
Μνημείων και Κ.Ε.ΚΑ.Ν.Α.Μ.Μνημείων και Κ.Ε.ΚΑ.Ν.Α.Μ.
• http://el.wikipedia.org/wiki/Θεόφιλος_Κεφαλάς_-http://el.wikipedia.org/wiki/Θεόφιλος_Κεφαλάς_-
_Χατζημιχαήλ_Χατζημιχαήλ
• http://www.24grammata.com/?p=18525http://www.24grammata.com/?p=18525
• «Ο ζωγράφος Θεόφιλος στις Μηλιές του Πηλίου». Νίκος«Ο ζωγράφος Θεόφιλος στις Μηλιές του Πηλίου». Νίκος
Παπαθεοδώρου. Εκδόσεις Θετταλός.Παπαθεοδώρου. Εκδόσεις Θετταλός.
