Παράδοση και Μοντερνισμός στην Νεοελληνική Ποίηση

1. κατηγορίες – τεχνική

2. 9ος – 18ος αιώνας
Μέσο έκφρασης του λαού

3. ποίηση
Προσωπική : το ποίημα γράφεται από δόκιμο ποιητή
(π.χ. Κρυστάλλης, Παλαμάς, Καβάφης, Ελύτης,
Σινόπουλος κλπ.)
Απρόσωπη : δημιουργός είναι ο λαός, ο αρχικός
δημιουργός παραμένει άγνωστος (δεν είχε τη
φιλοδοξία της ατομικής προβολής)
εδώ ανήκει η δημοτική ποίηση

4. Γενικά χαρακτηριστικά
δημοτικού τραγουδιού
Εκφράζει τα συναισθήματα του λαού
Προφορική παράδοση (δευτερογενής επεξεργασία
«φθαρτική» κατά τον Ν. Πολίτη)
Σώζεται σε παραλλαγές (δηλ. ένα τραγούδι με το ίδιο
θέμα ή για το ίδιο πρόσωπο με διαφορετικές μορφές)

5. Κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών
Αυτά που αναφέρονται στο δημόσιο βίο : ακριτικά,
κλέφτικα, θρήνοι για την άλωση πόλεων κ.ά.
Αυτά που σχετίζονται με εκδηλώσεις του ιδιωτικού
βίου : της ξενιτιάς, μοιρολόγια, της αγάπης,
νανουρίσματα κ.ά.
παραλογές

6. Δημοτικά για το δημόσιο βίο

7. Ακριτικά : αφιερωμένα στος
ακρίτες του Βυζαντίου

8. Ακρίτες : φρουροί των ανατολικών
συνόρων της Αυτοκρατορίας
Του μικρού Βλαχόπουλου
Ο Κωσταντίνος ο μικρός κι' ο Αλέξης ο αντρειωμένος,
και το μικρό Βλαχόπουλο, ο καστροπολεμίτης,
αντάμα τρων και πίνουνε και γλυκοκουβεντιάζουν,
κι' αντάμα έχουν τους μαύρους των 'ς τον πλάτανο δεμένους.
Του Κώστα τρώει τα σίδερα, τ' Αλέξη τα λιθάρια,
και του μικρού Βλαχόπουλου τα δέντρα ξερριζώνει.

9. κλέφτικα

10. του Γιώτη - κλέφτικο
Τρία πουλάκια κάθουνταν 'ς της Παναγιάς τον πύργο,
τα τρία αράδα νέκλαιαν, πικρά μοιριολογούσαν.
"Τι συλλογειέσαι, Γιώτη μου, τι βάνεις με το νου σου;
τόπος δεν είναι για κλεφτιά, κι' ουδέ γι’ αρματωλίκι,
τι τα ντερβένια τούρκεψαν, τα πήραν οι Αρβανίταις.
-Κι’ αν τα ντερβένια τούρκεψαν, κι αρματωλοί δεν είναι,
ο Γιώτης είναι ζωντανός, τους Τούρκους δε φοβάται.
Παρακαλέστε το θεό και τους αγίους όλους,
να γιατρευτή το χέρι μου, να πιάσω το σπαθί μου,
να πάρω δίπλα τα βουνά, δίπλα τα κορφοβούνια,
να πιάσω αγάδες ζωντανούς και Τούρκους κι' Αρβανίταις,
να φέρουν τάσπρα 'ς την ποδιά και τα φλωριά 'ς τον κόρφο."

11. Θρήνοι για την άλωση πόλεων

12. Της Αγια - Σοφιάς
Σημαίνει ο Θιος, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια,
σημαίνει κ' η αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,
με τετρακόσια σήμαντρα κ’ εξηνταδυό καμπάναις,
κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.
Ψάλλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης,
κι' απ' την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι κολόνναις.
Να μπούνε 'ς το χερουβικό και νά βγη ο βασιλέας,
φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι' άπ' αρχαγγέλου στόμα.
"Πάψετε το χερουβικό κι' ας χαμηλώσουν τ' άγια,
παπάδες πάρτε τα γιερά, και σεις κεριά σβηστήτε,
γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψη.
Μόν στείλτε λόγο 'ς τη Φραγκιά, νάρτουνε τρία καράβια,
το ‘να να πάρη το σταυρό και τάλλο το βαγγέλιο,
το τρίτο, το καλύτερο, την άγια τράπεζα μας,
μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας την μαγαρίσουν".
Η Δέσποινα ταράχτηκε, κ' εδάκρυσαν οι εικόνες.
"Σώπασε, κυρά Δέσποινα, και μη πολυδακρύζης,
πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά σας είναι.

13. Δημοτικά για τον ιδιωτικό βίο

14. Της ξενιτιάς
Την ξενιτειά, την αρφανιά, την πίκρα, την αγάπη,
τα τέσσαρα τα ζύγιασαν, βαρύτερα ειν' τα ξένα.
Ο ξένος εις την ξενιτειά πρέπει να βάνη μαύρα,
για να ταιριάζη η φορεσιά με της καρδιάς τη λάβρα.

16. Μοιρολόγια
του Κάτω Κόσμου και του Χάρου
Παρακαλώ σε, μάννα μου, μια χάρη να μου κάμης,
ποτέ σου γέρμα του γηλιού μην πιάνης μοιρολόγι,
γιατί δειπνάει ο Χάροντας με τη Χαρόντισσά του.
Κρατώ κερί και φέγγω τους, γυαλί και τους κερνάω,
κι' άκουσα τη φωνούλα σου κ' εσπάραξε η καρδιά μου,
και μου ραγίστη το γυαλί και το κερί μου σβήστη,
και στάζει η στάλα του κεριού μέσ' 'ς τους αποθαμένους,
καίει των νυφάδων τα χρυσά, του νιώνε τα στολίδια.
Θυμώνει ο Χάρος με τα με, 'ς τη μαύρη γης με ρήχνει,
το στόμα μ' αίμα γιόμισε, τ’αχείλι μου φαρμάκι.

17. Της αγάπης

18. ΠΩΣ ΠΙΑΝΕΤΑΙ ΓΗ ΑΓΑΠΗ
Εβγάτε αγόρια 'ς το χορό, κοράσια 'ς τα τραγούδια,
πέστε και τραγουδήσετε πώς πιάνεται γη αγάπη.
Από τα μάτια πιάνεται, 'ς τα χείλια κατεβαίνει,
κι' από τα χείλια 'ς την καρδιά ριζώνει και δε βγαίνει.

19. ΟΤΑΝ ΦΘΑΝΟΥΝ ΕΙΣ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ
ΓΑΜΒΡΟΥ - νυφιάτικο
Νύφη μου, ξάστερο νερό και ξέλαμπρο φεγγάρι,
το ταίρι σού ναι ζηλευτό κι' όμορφο παλληκάρι.
'Σ το σπίτι το πεθερικό, 'ς τη γειτονιά οπού ρθες,
σαν κυπαρίσσι να σταθής, σαν πρίνος να ριζώσης,
και σα μηλιά γλυκομηλιά ν' ανθήσης, να καρπίσης,
υγιούς εννιά ν' αξιωθής και μια γλυκομηλίτσα.

21. νανουρίσματα
Κρητικό Νανούρισμα
Πάρε το ύπνε το παιδί, κι άμε το στα περβόλια
Γέμισε τα στηθάκια του, γαρύφαλλα και ρόδα
Κοιμήσου εσύ μωράκι μου, σε κούνια καρυδένια
Σε ρουχαλάκια κεντητά, και μαργαριταρένια.
Κοιμήσου με τη ζάχαρη, κοιμήσου με το μέλι
Και νίψου με το ανθόνερο,που νίβονται οι άγγελοι

22. παραλογές

23. Του νεκρού αδερφού
Μάννα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου
κόρη,
την κόρη τη μονάκριβη την πολυαγαπημένη,
την είχες δώδεκα χρονώ κ' ήλιος δε σου την είδε!
'Σ τα σκοτεινά την έλουζε, 'ς τάφεγγα τη χτενίζει,
'ς τάστρι και τον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της.
Προξενητάδες ήρθανε από τη Βαβυλώνα,
να πάρουνε την Αρετή πολύ μακριά 'ς τα ξένα.
Οι οχτώ αδερφοί δε θέλουνε κι' ο Κωσταντίνος
θέλει.
"Μάννα μου, κι' ας τη δώσωμε την Αρετή 'ς τα
ξένα,
'ς τα ξένα κει που περπατώ, 'ς τα ξένα που
πηγαίνω,
αν πάμ' εμείς 'ς την ξενιτειά, ξένοι να μην
περνούμε.
-Φρόνιμος είσαι, Κοισταντή, μ' άσκημα
απιλογήθης.
Κι' α μόρτη, γιε μου, θάνατος, κι' α μόρτη, γιε μου,
αρρώστια,
κι' αν τύχη πίκρα γη χαρά ποιος πάει να μου τη
φέρη;
-Βάλλω τον ουρανό κριτή και τους αγιούς
μαρτύρους,
αν τύχη κ' έρτη θάνατος, αν τύχη κ' έρτη
αρρώστια,
αν τύχη πίκρα γη χαρά, εγώ να σου τη φέρω."
Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή 'ς τα ξένα
κ' εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες ωργισμένοι
κ' έπεσε το θανατικό, κ' οι εννιά αδερφοί πεθάναν,
βρέθηκε η μάννα μοναχή σαν καλαμιά 'ς τον
κάμπο.
…

24. Χαρακτηριστικά -
τεχνική
του δημοτικού
τραγουδιού
Χορευτικός όμιλος
Νάουσας Πάρου

25. Χαρακτηριστικά
τεχνική
•Μουσική
•Χορός (τα κλέφτικα δεν
χορεύονται, είναι
«τραγούδια της τάβλας»)

26. Χαρακτηριστικά - τεχνική
Άστοχα ερωτήματα
Μην' ο Καλύβας έρχεται, μην' ο Λεβεντογιάννης;
- Νουδ' ο Καλύβας έρχεται νουδ' ο Λεβεντογιάννης.
Παμψυχισμός
Ο Διγενής ψυχομαχεί κι η γη τονε τρομάσσει
βροντά κι αστράφτει ο ουρανός και σειέτ' ο απάνω κόσμός
κι ο κάτω κόσμος άνοιξε και τρίζουν τα θεμέλια,
κι η πλάκα τον ανατριχιά πώς θα τόνε σκεπάσει,
πώς θα σκεπάσει τον αϊτό τση γης τον αντρειωμένο.
Το μοτίβο των πουλιών
Κ' ένα πουλί κελάδαε, 'ς άλλο πουλί ξηγειώνταν.
"Για δες τα τα κακόμοιρα, τα πολυαγαπημένα!
δε φιλήθηκαν ζωντανά, φιλειούνται πεθαμένα."

27. Χαρακτηριστικά - τεχνική
Ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος
Σπάνια η ομοιοκαταληξία
Συντακτική αυτοτέλεια και νοηματική πληρότητα
στίχου
Δημοτική γλώσσα, ζωντανή, παραστατική
Πληθωρική χρήση του ρήματος και του ουσιαστικού
Νόμος των τριών

28. πηγές
Λίνος Πολίτης, Ιστορία
της νεοελληνικής
λογοτεχνίας, Μορφωτικό
Ίδρυμα Εθνικής
Τραπέζης, Αθήνα 1998
http://ebooks.edu.gr/mo
dules/ebook/show.php/
DSGL-
A111/683/4523,20475/
http://www.myriobiblos.
gr/afieromata/dimotiko/
index.html

29. Παραδοσιακά όργανα