παρουσιαση του αρθρου της Ε. Γιαλουρη

1. ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΛΟΓΙΑΣ
ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ
Εργασία στο μάθημα:
Υλικός πολιτισμός, κατανάλωση και μουσειακή εκπαίδευση
Αμφισβητούμενοι χώροι στην πόλη : Χωρικές προσεγγίσεις του
πολιτισμού Επιμέλεια Κώστας Γιαννακόπουλος, Γιάννης
Γιαννιτσιώτης
Θέμα: Η δυναμική των μνημείων : Αναζητήσεις στο πεδίο του χώρου
και της λήθης . ( Ελεάνα Γιαλούρη )
Φοιτήτριες: Μαντατζή Ευγενία 3176
Αρχοντούλη Ερασμία 3352
Εξάμηνο: Z'
Διδάσκων: Βασιλική Κράββα
Κομοτηνή 2014

2. Βιογραφικό
Ελεάνα Γιαλούρη: Γεννήθηκε στην Αθήνα. Πήρε το πτυχίο Ιστορίας-
Αρχαιολογίας από το Πανεπιστήμιο της Κρήτης. Ασχολείται κυρίως με:
Θεωρίες του υλικού πολιτισμού· μνημεία, πολιτισμική κληρονομιά και
πολιτικές της μνήμης και της λήθης· θεωρίες του χώρου και της
κοινωνικής κατασκευής του τοπίου· σχέση ανθρωπολογίας και
αρχαιολογίας

3. Η δυναμική των μνημείων : Αναζητήσεις στο πεδίο του χώρου
και της λήθης .
Στο άρθρο αυτό η Γιαλούρη διαπραγματεύεται το παιχνίδι της
μνήμης και της λήθης. Από την δεκαετία του ’80 εκφράστηκε έντονο
ενδιαφέρον για την πολιτική των μνημείων στην εξυπηρέτηση του
παρόντος από το παρελθόν. Δηλαδή τι επιλέγουν << να θυμούνται >> ή
<<να ξεχνούν>> οι κοινωνίες και πως αυτό επιδρά στη διαμόρφωση της
ιστορίας. Όλο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι είναι ένα παγκόσμιο
φαινόμενο. Στην συνέχεια θέτει ορισμένα ερωτήματα επί τάπητος:
1. Τα μνημεία <<εξιστορούν>> μια και μοναδική Ιστορία ή πολλές
Ιστορίες;
2. Η λέξη μνημείο, νοηματοδοτεί έναν συγκεκριμένο χώρο ή έχει να
κάνει με κάτι πιο ιδεατό , όπως η μουσική και η γλώσσα;
3. Με βάση ποια δεδομένα δημιουργείται ένα μνημείο; Είναι μια a
priori διαδικασία ή a posteriori;
4. Για να θεωρηθεί κάτι ως μνημείο πρέπει να είναι οπωσδήποτε
παλαιό; Και αν ναι ποια η ιστορική του διάσταση ;
5. Είναι τα μνημεία αδρανή αντικείμενα του παρελθόντος στην φάση
θανάτου τους ή μήπως είναι ζωντανοί αφηγητές του παρελθόντος;
Αξίζει να ορίσουμε τους όρους μνήμη, λήθη και αλήθεια. Μνήμη
είναι ότι θυμόμαστε και λήθη ότι ξεχνούμε. Αλήθεια είναι ότι δεν
έχουμε ξεχάσει. Το ερώτημα που προκύπτει είναι τι επιλέγουν οι
κοινωνίες να μνημονεύουν ή να λησμονούν και για ποιο λόγο; Είναι
γνωστό ότι από την αρχαιότητα έχουμε το φαινόμενο της στρατευμένης
μνήμης. Οι ρωμαίοι κατέστρεφαν τους ανδριάντες μεγάλων ανδρών
όταν τους θεωρούσαν εχθρούς(Domniato memoriae) και η ελληνική
κοινωνία του 1830 κατέστρεψε από την Ακρόπολη οτιδήποτε μη
αρχαιοελληνικό. Επίσης έχουμε την μνήμη της λήθης, δηλαδή γνωστά
μνημεία που καταστράφηκαν για να εκμεταλλευτούν καταλλήλως από
ορισμένα καθεστώτα, όταν αυτά κατέρρευσαν ξαναδημιουργήθηκαν
όπως ήταν πριν από αυτά με στόχο να λησμονηθούν τα ίδια τα

4. καθεστώτα. Στην δυτική σκέψη το μνημείο σχετίζεται με την όραση
παραγκωνίζοντας όλες τις υπόλοιπες αισθήσεις. Είναι επομένως υλικό
και αναλλοίωτο. Ωστόσο σε μη δυτικές κοινωνίες η μνήμη δεν είναι
πάντα υλική(όπως για παράδειγμα στη Μελανησίας η μνήμη
μετουσιώνεται μέσω της όσφρησης). Στη δύση έχουμε μνήμες που
ξεφεύγουν από τα όρια του υλικού και μνημονεύουν κάτι δια της
απουσίας, τέτοια παραδείγματα είναι τα κενά βάθρα του Λένιν και οι
ακτίνες φωτός των διδύμων πύργων. Τεράστια δυναμική εκφράζεται και
μέσω της <<κατακρεουργημένης>> μορφής ενός μνημείου. Η
αποσπασματικότητα για παράδειγμα του Παρθενώνα μαρτυρεί την
ιστορία του σε βάθους χρόνου. Ένα μνημείο δεν έχει να κάνει με τον
υπαρκτό του χώρο και την υλικότητα του αλλά με την ικανότητα του να
μνημονεύει ιδέες και μνήμες. Άλλωστε η έννοια της μνημιακότητας δεν
έχει να κάνει μόνο με τον υλικό πολιτισμό αλλά και με την μουσική και
την γλώσσα, η οποία έχει υποστεί την ίδια κάθαρση με την Ακρόπολη.
Ομολογουμένως τα μνημεία έχουν συνδεθεί με συγκεκριμένους χώρους
και αξίες αναλλοίωτες στον χρόνο. Η νέα γενιά καλλιτεχνών ωστόσο
προσπαθεί να καταρρίψει αυτό το στερεότυπο προτείνοντας και
δημιουργώντας νέους τρόπους όπου θα μνημονεύονται γεγονότα και
δεν θα μνημονοποιούνται. Άξια λόγου είναι τα δρώμενα μνήμης που
γίνονται σε μνημονικούς τόπους και προσπαθούν να εκφράσουν τον
αντίποδα. Ο Πιερ Νόρα υποστηρίζει ότι οι προνεωτερικές κοινωνίες
<<οργανώνουν>> το παρελθόν τους μέσω της μνήμης ενώ οι νεωτερικές
κοινωνίες μέσω της εθνικής ιστορίας. Απέλπιδα σωτηρία των
νεωτερικών κοινωνιών από την αφήγηση της εθνικής στρατευμένης
ιστορίας είναι η ιστορία των απλών ανθρώπων όπως ακριβώς την
βίωσαν. Ένα στερεότυπο που υπάρχει μέχρι και σήμερα είναι ο
διαχωρισμός υλικού κόσμου και ανθρώπων. Οι άνθρωποι συμβολίζουν
τα υποκείμενα και ο υλικός κόσμος τα αντικείμενα. Τα υποκείμενα
δρουν ενώ τα αντικείμενα είναι παθητικά. Ωστόσο πολλοί
ανθρωπολόγοι προσπάθησαν να καταρρίψουν αυτό το στερεότυπο
τονίζοντας ότι αυτή η σχέση είναι διαλεκτική και όχι τόσο ξεκάθαρη. Ο
άνθρωπος δημιουργεί τον υλικό του κόσμο και μέσω αυτού
προσδιορίζει την ταυτότητα του, τον ρόλο του και τον εαυτό του μέσα
στην κοινωνία. Τα αντικείμενα προκαλούν συναισθήματα στα

5. υποκείμενα και πολλές φορές μετατρέπονται κιόλας. Τα μνημεία δεν
είναι εκτός κοινωνικής πραγματικότητας αλλά υπάρχουν μέσα σε αυτή
και επιδρούν πάνω της όπως και αυτή στα ίδια, <<βιώνουν>> την
ιστορία ωσάν υποκείμενα. Διάφορα σκίτσα προσπαθούν να δείξουν
αυτή την οπτική όπου τα μνημεία έχουν ενεργό ρόλο στην κοινωνική
ζωή. Υπάρχει ωστόσο και η αντίστροφη διαδικασία όπου ένα
υποκείμενο γίνεται αντικείμενο και μνημοποιείται όπως συνέβη μετά το
θάνατο της Μ. Μερκούρη.
Συνοψίζοντας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι τα μνημεία δεν
είναι απλά χώροι μνήμης ενός παγιωμένου παρελθόντος. Πρόκειται για
<<ζώντες οργανισμούς>> που αλληλεπιδρούν με το κοινωνικό
περιβάλλον και βιώνουν την Ιστορία. Δημιουργούνται για ένα
παρελθοντικό χρόνο, βιώνουν το παρόν και διαλέγονται με το μέλλον.
Το μνημείο οφείλουμε να το βιώνουμε και όχι απλά να το κοιτάμε.