ο ρόλος της γυναίκας στον ελληνιστικο κοσμο

1. 1
ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΛΟΓΙΑΣ
ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ
Εργασία στο μάθημα : Ελληνιστικός Κόσμος
Ονοματεπώνυμο : Αρχοντούλη Ερασμία
ΑΕΜ: 3352
Εξάμηνο: ΣΤ΄
Θέμα : Πως και γιατί εξελίσσεται η θέση της γυναίκας κατά την ελληνιστική
εποχή;
Διδάσκων: Farrington
Έτος: 2014

2. 2
Περιεχόμενα:
Εισαγωγή ………………………………………………………………………………σελ. 3
Κυρίως Θέμα:
Μακεδονική Δυναστεία ………………………………………………………...σελ. 4-5
Γυναίκα και εκπαίδευση …………………………………………………………σελ.5- 6
Γυναίκα στην τέχνη ……………………………………………………………….. σελ. 6-7
Εταίρες – παλλακίδες …………………………………………………………… σελ.7
Συμπέρασμα ………………………………………………………………………….σελ. 8
Βιβλιογραφία ………………………………………………………………………...σελ. 9

3. 3
Εισαγωγή
Στην παρούσα εργασία θα μελετήσουμε την εξέλιξη της θέσης της γυναίκας
κατά την ελληνιστική εποχή. Θα δούμε τις αίτιες που συντέλεσαν ώστε οι γυναίκες
να εξελιχθούν και να αποκτήσουν διάφορα προνόμια και να θεωρούνται σε
ορισμένες περιπτώσεις ισότιμες με τους άντρες . θα τις δούμε να είναι πιο
ελεύθερες καθώς επίσης και πιο δημιουργικές και δραστήριες . Οι γυναίκες αυτής
της εποχής φαίνεται να είναι πιο χειραφετημένες από τις προγενέστερες τους.

4. Κατά την Ελληνιστική περίοδο παρατηρείται να βελτιώνεται αισθητά
η θέση της γυναίκας στον κύριο ελληνικό χώρο (Μακεδονία) αλλά και σε
περιοχές της Μ. Ασίας καθώς επίσης και στην περιοχή της Αιγύπτου . Σε
σχέση με τις προγενέστερες περιόδους της δίνεται η δυνατότητα να
συμμετέχει στην κοινωνική ζωή καθώς επίσης επεκτείνεται στο πεδίο των
δικαιοπρακτικών ικανοτήτων.
4
Μακεδονική δυναστεία
Ας ρίξουμε μια ματιά στην Μακεδονική δυναστεία1 στο ρόλο που
είχαν οι σύζυγοι- μητέρες : Στην δυναστεία των Μακεδόνων αξίζει να
παρατηρήσει κανείς την θέση που είχαν οι γυναίκες των ηγεμόνων . Οι
ηγεμόνες παντρεύονταν πολλές γυναίκες. Όπως είναι γνωστό την περίοδο
αυτή έχουμε πολυγαμία, παρ’ όλα αυτά ο ηγεμόνας έδειχνε περισσότερη
εύνοια στην βασίλισσα της οποίας ο γιος θα ήταν διάδοχος του ηγεμόνα.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται δολοπλοκίες και έριδες στην
εξουσία που οδηγούσαν με την σειρά τους στην εξουδετέρωση των
διαδόχων. Μέσα από αυτή την περιγραφή βλέπουμε πως οι βασίλισσες
αυτής της εποχής είναι διψασμένες για εξουσία , φιλόδοξες , πανούργες και
ανελέητες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα βασίλισσας αποτελεί η Ολυμπιάδα2
μητέρα του Μ. Αλεξάνδρου , την οποία μπορούμε να την χαρακτηρίσουμε
ως ευφυή και αποφασιστική γυναίκα. Μέσω των δολοπλοκιών της ανέβασε
στον θρόνο τον Μ. Αλέξανδρο εφόσον κατηγορείται ότι αυτή σκότωσε τον
Φίλιππο Β΄. Επίσης βλέπουμε ότι οι μητέρες μέσω των καλών σχέσεων που
είχαν με τους γιούς τους είχαν ως αποτέλεσμα την προώθηση των πολιτικών
φιλοδοξιών τους . Οι γυναίκες που κατάφεραν να κρατήσουν την εξουσία
στα χέρια τους το έκαναν ως αντιπρόσωποι ενός αποθανόντα βασιλέα ή
μέσω της βίας κάνοντας κατάχρηση των ισχυόντων συνταγματικών
κανόνων.
Για να κατανοήσουμε τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί ας δούμε
την κατάσταση που επικρατούσε πριν την ελληνιστική εποχή στην Σπάρτη
και την Αθήνα3. Σύμφωνα με πήγες που μας έχουν διασωθεί από
διάφορους ιστορικούς της εποχής εκείνης (δεν σώζονται πηγές από την
Σπάρτη, καθώς ότι έχει γραφτεί για την κοινωνία της Σπάρτης προέρχεται
από μη Σπαρτιάτες που ήθελαν να προβάλουν την δική τους εικόνα για την
Σπάρτη ) η οργάνωση της κοινωνίας στην Σπάρτη και στην Αθήνα ήταν
εντελώς διαφορετική την εξουσία την ασκούσαν οι άνδρες, εφόσον μόνο
1 Pomeroy, Sarah B. 2009, 178-182
22 E. Cantarella 1998 ,176-177
3 Αναφορά μόνο στην Σπάρτη και την Αθήνα καθώς διαθέτουμε ελάχιστες πληροφορίες για την
κοινωνική ή πολιτική οργάνωση άλλων χαρακτηριστικών πόλεων

5. αυτοί συμμετείχαν στην εκκλησία του δήμου, οι γυναίκες δεν είχαν
δικαίωμα λόγου, δεν μπορούσαν να εκφράσουν πολιτικές απόψεις αλλά
ούτε να εκφέρουν την γνώμη τους για οποιαδήποτε άλλη κατάσταση.
Επομένως βλέπουμε ότι κατά την διάρκεια της ελληνιστικής εποχής οι
γυναίκες μπορεί να μην συμμετείχαν στην δημόσια ζωή , αλλά υπάρχουν
βέβαια μερικές εξαιρέσεις όπου βλέπουμε την εξουσία στα χέρια των
γυναικών όπως γίνεται στην περιοχή της Μακεδονίας με την μητέρα του Μ.
Αλεξάνδρου, την Ολυμπιάδα η οποία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην
Μακεδονική αυλή ή την Κρατεσίπολη η οποία μετά τον θάνατο του άνδρα
της ανέλαβε την εξουσία στην Σικυώνα, ακόμη και στην Αίγυπτο βλέπουμε
αρκετές γυναίκες στην εξουσία όπως είναι για παράδειγμα η Αρσινόη η
οποία είχε την διοίκηση του κράτους για πέντε χρόνια μαζί με τον Πτολεμαίο
Β’, άλλες γυναίκες που βασίλεψαν στην Αίγυπτο ήταν η Κλεοπάτρα Β’ και
Κλεοπάτρα Γ’, η Κλεοπάτρα Ζ’ που ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία δέκα ετών,
σε αντίθεση με τις προγενέστερες περιόδους όπου οι γυναίκες ούτε στη
εκκλησία του δήμου δεν συμμετείχαν .
Οι γυναίκες αυτής της περιόδου αυξάνουν την δύναμη τους στο
ιδιωτικό δίκαιο.4 Πέρα από τις παντρεμένες γυναίκες εμφανίζονταν και οι
χήρες ή μη νόμιμα παντρεμένες οι οποίες είχαν και αυτές δικαιώματα και
υποχρεώσεις5. Ένα από τα δικαιώματα τους ήταν ότι μπορούσαν να
ασκήσουν πάνω στα παιδιά τους ένα είδος maternal potestas, επιπλέον
μπορούσαν να τοποθετούν τα αγόρια τους ως μαθητευόμενους κοντά σε
κάποιον τεχνίτη ή να δίνουν τα κορίτσια τους για γάμο6, αυτές τις
περιπτώσεις τις διακρίνουμε στην περιοχή της Αιγύπτου. Βλέποντας τα
δικαιώματα τους αυτά, μπορούμε να πούμε ότι η κοινωνική συνείδηση έχει
αλλάξει όσον αφορά τις αντιλήψεις κατά τις οποίες οι γυναίκες έπρεπε να
υπακούουν στην ανδρική εξουσία.
Ένας από τους λόγους που αυξάνεται η σπουδαιότητα των γυναικών
είναι η απόκτηση και άσκηση οικονομικής εξουσίας στην περιοχή της
Αιγύπτου και σε άλλες ελληνικές πόλεις όπως μας φανερώνεται μέσα από
μαρτυρίες στην Δήλο όπου βλέπουμε οι γυναίκες να παρέχουν δάνεια στους
άντρες τους. Ο λόγος που οι γυναίκες ασκούν την οικονομική εξουσία είναι
ότι διαθέτουν μεγάλη περιουσία όπως για παράδειγμα στην Σπάρτη όπου οι
γυναίκες έχουν τα 2/3 της γης. Την περίοδο αυτή έχουμε ψηφίσματα προς
τιμή των γυναικών λόγω των γενναιόδωρων οικονομικών συνεισφορών που
παρείχαν προς την πόλη μέσα από την περιουσία τους. Οι ιέρειες που
5
4 E. Cantarella 1998, 173
5 E. Cantarella 1998, 174
6 E. Cantarella 1998, 173-174

6. τελούσαν θρησκευτικές λειτουργίες δέχονταν τις πιο πολλές τιμές. Στις
ελληνικές πόλεις που αποδίδονταν στις γυναίκες το δικαίωμα της πολιτείας
και άλλα πολιτικά δικαιώματα , ήταν φαινόμενο που συμβόλιζε τον
κοσμοπολίτικο χαρακτήρα εκείνης της εποχής
6
Γυναίκα και εκπαίδευση
Καθώς βλέπουμε ότι η θέση της γυναίκας εξελίσσεται, έχουμε να
παρατηρήσουμε ότι ο αναλφαβητισμός7 είναι διαδεδομένος περισσότερο
στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες, εφόσον οι γυναίκες απευθύνονταν
σε τρίτους για να τους γράψουν μια επιστολή. Ωστόσο υπάρχουν στοιχεία
που μαρτυρούν την ύπαρξη σχολείων στην Τέω που δέχονταν και άνδρες και
γυναίκες. Οι άνδρες ανωτέρων στρωμάτων θεωρούσαν ότι η εκπαίδευση θα
μετέτρεπε τις γυναίκες όλων των κοινωνικών στρωμάτων σε νωθρές,
φλύαρες και πολυπράγμονες. Ακόμη και η ανώτερη τάξη δεν επιθυμούσε να
στείλει τα κορίτσια στο σχολείο. Παρ’ όλα αυτά την περίοδο αυτή έχουμε
άνθιση φιλοσοφικών σχολών, με αποτέλεσμα ο στωικισμός (φιλοσοφία της
ελληνιστικής εποχής) ενίσχυε τον παραδοσιακό ρόλο των γυναικών. Μόνο
δύο σχολές8 ήταν υπέρ της χειραφέτησης των γυναικών. Η μια σχολή ήταν
των αντικομφορμιστών επικούρειων και η άλλη ήταν των κυνικών, οι οποίοι
υποστήριζαν την ατομική χαρά και όχι την ευτυχία της οικογένειας και της
κοινωνίας μέσα από τον γάμο.
Θα ήταν παράλειψη εάν δεν αναφέρουμε ότι σε αυτή την περίοδο
έχουμε την εμφάνιση σημαντικών γυναικών που ασχολούνται με την
φιλοσοφία, όπως είναι για παράδειγμα η Ιππαρχία (328/325 π.Χ) που
κατάγονταν από την Μαρώνεια , περιοχή της βορειοανατολικής Ελλάδας. Η
Ιππαρχία άνηκε στον κύκλο των κυνικών φιλοσόφων, τόλμησε να
αμφισβητήσει τα κοινωνικά ήθη της εποχής της και να διεκδικήσει με
γενναιότητα την ισότητα των δύο φύλλων. Επίσης διασώζονται στοιχεία από
πάπυρους της Αιγύπτου που μαρτυρούν ότι ορισμένες γυναίκες απέκτησαν
στοιχειώδη εκπαίδευση στα αθλήματα, τη μουσική και την ανάγνωση. Είναι
αξιοσημείωτο ότι δίνεται στις γυναίκες πρόσβαση αλλά και συμμετοχή στα
αθλήματα εάν συλλογιστούμε ότι την ενασχόληση με την γυμναστική στην
κλασσική Αθήνα την απέδιδαν κατά κύριο λόγο μόνο στους άνδρες.
7 E. Cantarella 1998, 175
8 Pomeroy, Sarah B. 2009, 190

7. Επομένως μπορούμε να πούμε πως γίνονται προσπάθειες για την βελτίωση
του πνευματικού τους επιπέδου . Μέσα από την βελτίωση αυτή τους δίνεται
η δυνατότητα να συμμετέχουν στην διοικητική εξουσία.
7
Η γυναίκα στην τέχνη
Διαπιστώνουμε, σύμφωνα με τις πηγές που μας έχουν διασωθεί ότι η
ελληνιστική λογοτεχνία κάνει λόγο για γυναίκες πολύ διαφορετικές σε σχέση
με την κλασσική εποχή. Στην διάρκεια της εποχής αυτής εισάγονται θέματα
της νέας κωμωδίας9 όπου διαγράφονται τα χαρακτηριστικά της γυναικείας
φύσης. Δεν παρουσιάζονται μόνο τα ελαττώματα τους , παρουσιάζονται και
τα προτερήματα τους, δηλαδή στην νέα κωμωδία μας παρουσιάζεται η
ευκαιρία να εξερευνήσουμε τους διάφορους τύπους γυναικών που
υπάρχουν όπως για παράδειγμα κοπέλες ευαίσθητες με ευγενικά
αισθήματα, τρυφερή ψυχή , έτοιμες να θυσιαστούν για τον αγαπημένο τους
όμως παρουσιάζονται και γυναίκες που έχουν ως στόχο να αποκτήσουν
χρήματα. Βλέπουμε ο μισογυνισμός να περιορίζεται και να αναδεικνύεται η
ομορφιά της ψυχής μιας γυναίκας. Ακόμη και στην ποίηση της ελληνιστικής
περιόδου οι γυναίκες και οι άνδρες εμφανίζονται ως ίσοι . Η εγραμματοσύνη
των γυναικών αυτής της περιόδου είχε ως αποτέλεσμα να γεννηθούν
σπουδαίες ποιήτριες, όπως είναι η Ηρίννα.
Ας αφήσουμε την λογοτεχνία και την ποίηση και ας δούμε τώρα πως
απεικονίζονται οι γυναίκες στην ευρύτερη εικόνα της τέχνης. Σε σχέση με
προγενέστερες εποχές , βλέπουμε σύμφωνα με τις πηγές μας ότι η γυναικεία
απεικόνιση τόσο στη λογοτεχνία όσο και τις εικαστικές τέχνες είναι πιο
εμφανής. Η απεικόνιση της γυναικείας μορφής στις εικαστικές τέχνες
δείχνει τις μεταβαλλόμενες κοινωνικές συμπεριφορές. Στην διάρκεια της
ελληνιστικής εποχής στην τέχνη της γλυπτικής παρατηρείται η εξέλιξη της
γυναικείας γυμνής μορφής10, η μορφή της γυναίκας απεικονίζεται και στις
προγενέστερες εποχές , όμως υπάρχει αντίθεση μεταξύ της αρχαιοελληνικής
εποχής και της ελληνιστικής. Στην αρχαιοελληνική εποχή εμφανίζεται η
γυναικεία μορφή ντυμένη και με πέπλο ενώ στην τέχνη που ανθίζει κατά τον
ελληνιστικό κόσμο η γυναίκα είναι γυμνή, ίσως αυτό μας παραπέμπει στο
ότι έβλεπαν την γυναίκα ως αντικείμενο του πάθους καθώς στα συμπόσια
9 E. Cantarella 1998, 177-179
10 Pomeroy, Sarah B. 2009, 201-208

8. χρησιμοποιούσαν κύπελλα που απεικόνιζαν τις γυναίκες γυμνές από την
άλλη μεριά όμως μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τις θεωρούσαν ισότιμες
με τους άνδρες αφού τις προγενέστερες εποχές μόνο ο άντρας εμφανίζονταν
γυμνός.
8
Εταίρες – Παλλακίδες11
Ο ρόλος των εταίρων στην ελληνιστική περίοδο κάνει την εμφάνισ η
του μέσα από τις νέες κωμωδίες, οι οποίες αποτελούν τον καθρέφτη της
περιόδου και μπορούμε να αντλήσουμε αρκετές πληροφορίες για την εποχή
εκείνη, καθώς τέτοια έργα θεωρούνται πηγές. Μέσα από την νέα κωμωδία
διαγράφεται ο έρωτας κάποιου νεαρού άνδρα για μια δούλη- εταίρα, την
οποία την κλέβει και με διάφορα τεχνάσματα προσπαθεί να κερδίσει την
ελευθερία της από τον πορνοβοσκό της . Έτσι έχουμε την αίσια έκβαση όπου
η εταίρα κερδίζει την ελευθερία της και παντρεύεται. Αξίζει να αναφέρουμε
ότι οι εταίρες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις καρδιές σημαντικών ηγεμόνων,
όπως του Πτολεμαίου Α΄.
11 Pomeroy, Sarah B. 2009, 198-201

9. Από την παρούσα έρευνα συμπεραίνουμε ότι ο ρόλος της γυναίκας κατά
την ελληνιστική εποχή αλλάζει σε μεγάλο βαθμό, αφού την βλέπουμε να ασχολείται
με την πολιτική ζωή και να παίρνει το ρόλο του ηγεμόνα του κράτους. Επίσης την
είδαμε να εξυμνείτε στην τέχνη, τόσο στην εικαστική όσο και στην λογοτεχνία.
Είδαμε να γράφονται έργα προς τιμή τους , απεικονίζοντας την ευαίσθητη φύση
τους, αλλά και στην γλυπτική πλέον αναπαρίστανται γυμνές πράγμα που δείχνει ότι
ίσως αρχίζουν να τις αποδέχονται ως ισότιμες με τους άνδρες, αφού στις
προγενέστερες εποχές οι μόνοι οι οποίοι απεικονίζονταν γυμνοί ήταν οι άνδρες για
να διακρίνεται η ανωτερότητα τους σε σχέση με τις γυναίκες, όμως όπως
προαναφέρθηκε τώρα έχουμε και γυμνά γυναικεία αγάλματα. Επίσης είδαμε την
συμμετοχή της γυναίκας στην εκπαίδευση και την γέννηση σημαντικών γυναικών
που έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στο χώρο της φιλοσοφίας. Ακόμη είδαμε ότι μέσα στην
οικογένεια ο ρόλος της άλλαξε, αφού μπορεί να συνοδεύσει την κόρη της στο
μυστήριο του γάμου και να την παραδώσει στον γαμπρό της.
Το τελικό μας συμπέρασμα είναι ότι σε σχέση με τις προγενέστερες εποχές,
η γυναίκα της ελληνιστικής εποχής είναι πιο δραστήρια , με περισσότερη
αυτοπεποίθηση και βούληση. Αυτό το οποίο βοήθησε κατά κύριο λόγο ώστε ο
ρόλος της να αναγεννηθεί αυτή την συγκεκριμένη περίοδο είναι ότι έχουμε
παρακμή των ελληνικών πόλεων – κρατών και την δημιουργία ενός καινούργιου
κράτους με νέους θεσμούς διοίκησης και οργάνωσης.
9

10. 10
Βιβλιογραφία:
E. Cantarella, Οι γυναίκες της αρχαίας Ελλάδας, μτφρ. Π. Δ. Δημάκη
(Αθήνα 1998) σ.σ.. 171 – 185
Pomeroy, Sarah B. Θεές , πόρνες ,σύζυγοι και δούλες , μτφρ. Μάριος
Μπλέτας , - 1η έκδ. – Αθήνα: Καρδαμίτσα ,2009
Συντομογραφίες:
E. Cantarella 1998 = E. Cantarella, Οι γυναίκες της αρχαίας Ελλάδας, μτφρ. Π. Δ.
Δημάκη (Αθήνα 1998)
Pomeroy, Sarah B. 2009 = Pomeroy, Sarah B. Θεές , πόρνες ,σύζυγοι και δούλες , μτφρ.
Μάριος Μπλέτας , - 1η έκδ. – Αθήνα: Καρδαμίτσα ,2009