ιστορία

1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ;

2. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
wid (ινδοευρ. ρίζα) → αρχαιοελλ. είδω/
οίδα, λατιν. uideo → ίστωρ = ο γνωρίζων, ο
μάρτυρας → ιστορώ = ζητώ να μάθω, να
πληροφορηθώ → ιστορίη (ιωνική διάλεκτος) →
estoire (μεσαιωνικό) → histoire

3. Ο όρος ιστορία
Η πολυσημία του όρου «ιστορία»,
οι διαφορετικές σημασιοδοτήσεις
που πήρε μέσα στο χρόνο.
Οι εννοιολογήσεις του παρελθόντος
συνδέονται πάντα με το πάρον.

4. Ιστορία-ιστοριογραφία
Κρίσιμο θέμα: Η μετάβαση από την ιστορία ως ασχολία
των πολυμαθών στην ιστορία με επιστημονικό
προσανατολισμό
Δυο παραδόσεις ενασχόλησης με την ιστορία: η
αρχαιογνωστική και μαθησιακή - η λογοτεχνική. Στη
μετεξέλιξη της ιστορίας διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο τα
πανεπιστήμια
Η ιστορία ως τα γεγονότα που συνέβησαν (res gesta) και η
ιστορία ως η εξιστόρηση των όσων συνέβησαν (Historia
rerum gestarum), δηλ. ιστοριογραφία

5. Ιστοριογραφία
Ιστοριογραφία: ετυμολογικά η γραφή της ιστορίας. Ιστοριογραφία είναι
ακόμη η μελέτη της ιστορίας της ιστοριογραφίας και η ενασχόληση με
θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα που σχετίζονται με την
ιστοριογραφία. Η ιστοριογραφία εξετάζει τους μεγάλους μα και τους
άσημους ιστορικούς, το σύνολο της ιστορικής παραγωγής, ασχολείται
με τους επαγγελματίες ιστορικούς αλλά και με τους ερασιτέχνες, με την
παραγωγή της ιστορίας στα μεγάλα ερευνητικά κέντρα και στην
περιφέρεια, με τα κυρίαρχα θέματα της ιστορικής έρευνας αλλά και με
αυτά που χαίρουν λιγότερης προσοχής. Προσπαθεί να κατανοήσει το
ρόλο των πνευματικών δικτύων, των επιστημονικών συσσωματώσεων,
τη λειτουργία των θεσμών παραγωγής ιστορικής γνώσης, να μελετήσει
εν τέλει την παραγωγή της ιστορίας μέσα στα κοινωνικοπολιτικά και
θεσμικά της συμφραζόμενα.

6. Μνήμη
 Η μνήμη δεν αποτελεί μηχανική καταγραφή αλλά
«ανάπλαση» του παρελθόντος κάτω από το βάρος του
παρόντος, ενεργητική διαδικασία ανακατασκευής με βάση
τα ίχνη του παρελθόντος. Όταν θυμόμαστε επιχειρούμε να
δημιουργήσουμε έναν συνεκτικό ιστό καλύπτοντας τα
«κενά» της μνήμης.
 Όπως υποστήριξε ο Maurice Halbwachs η συλλογική
μνήμη δεν είναι ενιαία, αλλά εξαρτάται από τα «κοινωνικά
πλαίσια» εντός των οποίων παράγεται. Αλλιώς, θυμάται
την παιδική του ηλικία ένας εργάτης και αλλιώς ένας αστός
που έζησαν την ίδια περίοδο. Ουσιαστικά κάθε ατομική
μνήμη είναι μια σκοπιά θεώρησης της συλλογικής μνήμης.

7. Μνήμη
«Η µνήµη είναι η πρώτη ύλη της ιστορίας.
∆ιανοητική, προφορική ή γραπτή, είναι η
πηγή από την οποία αντλούν οι ιστορικοί.
Επειδή, λειτουργεί συνήθως ασυνείδητα, η
µνήµη είναι πιο επικίνδυνα εκτεθειµένη
στις χειραγωγήσεις του χρόνου και των
κοινωνιών απ’ ό,τι η ίδια η ιστορική
επιστήµη». Ζακ Λε Γκοφ

8. Σχέσεις ιστορίας-μνήμης
 Οι σχέσεις της ιστορίας µε την µνήµη είναι
αλληλοσυµπληρωµατικές, παρόλο που αποτελούν
πεδία διακριτά. Η ιστορία είναι µέρος της µνήµης (η
γνώση της ιστορίας βοηθάει τη µνήµη) και η µνήµη
µέρος της ιστορίας (ιστορία δεν είναι µόνο τί έγινε στο
παρελθόν, αλλά και το τί θυµούνται οι άνθρωποι για
ό,τι έγινε στο παρελθόν). Αν η ιστορία αποτελεί τη
µνήµη µιας κοινωνίας, η µνήµη και η ιστορία δεν
συµπίπτουν.

9. Ιστορική κουλτούρα
 Ιστορική κουλτούρα: η ενεργής και συναισθηματική
σχέση που έχει μια ομάδα ανθρώπων με το
παρελθόν, μια σχέση που ξεπερνά την επίσημη
ιστορία, αυτό που ονομάζουμε ιστοριογραφία και
αφορούν μια τεράστια σειρά από διαδικασίες και
αναπαραστάσεις, γιορτές τελετές αλλά και η τέχνη,
το σινεμά, η λογοτεχνία.

10. Ιστορική συνείδηση
 Μέσα από τη διάχυση της ιστορικής κουλτούρας και την
πρόσληψη της, σε θεσμούς και περιβάλλοντα όπως η
οικογένεια ή το σχολείο, διαμορφώνεται η ιστορική
συνείδηση των ανθρώπων αλλά και των συλλογικοτήτων.

11. Ιστορική γνώση
 Εάν η διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης
συνδέεται καταλυτικά με την έννοια της πρόσληψης
και της αφομοίωσης, αντίθετα η έννοια της
ιστορικής γνώσης είναι ενεργητική προϋποθέτει την
αυτενέργεια του ενδιαφερόμενου και την επιλογή
των στοιχείων εκείνων που τη συγκροτούν.

12. Σε τι χρειάζεται η ιστορία;
 Η ιστορία ως καθοριστικό στοιχείο για τη
συγκρότηση του πολίτη
 Η ιστορία ως συστατικό στοιχείο της εθνικής
ταυτότητας
 Η ιστορία ως πολιτισμική διαδικασία
 Η ιστορία ως κριτική σκέψη και ικανότητα
 Η ιστορία ως παράγοντας κατανόησης της
ετερότητας

13. Ποιά ιστορία;
 Η ιστορία και οι πολλαπλές
νοηματοδοτήσεις και λειτουργίες του όρου
μέσα στο χρόνο
 Η συγκρότηση της ιστορικής επιστήμης
στον 19ο αιώνα:
 Η ανάδυση των εθνών κρατών και του
εθνικισμού
 Θεσμοί, κανόνες, διαδικασίες, μεθοδολογία:
η εδραίωση της επιστημονικής ιστορίας.

14. Η επιστημονική ιστορία
Η ιστορία αποτελεί μια πειθαρχημένη
διανοητική δραστηριότητα η οποία ελέγχει
την αξιοπιστία των πηγών της, το
συσχετισμό των δεδομένων με τα
συμπεράσματα, είναι ανοιχτή σε διάλογο
και δεν επιβάλλεται αξιωματικά, τέλος
συνεχώς αναστοχάζεται πάνω στη μέθοδο
και τη θεωρία της (A. Λιάκος)

15. Οι διαμεσολαβήσεις
 Ανάμεσα στο παρελθόν και σε αυτά που μαθαίνουμε
για αυτό υπάρχουν μια σειρά από διαμεσολαβήσεις,
οι οποίες συνδέονται αφενός με τα κατάλοιπα που
έχει αφήσει ο χρόνος, αλλά και με την ταυτότητα του
συγγραφέα, τον τρόπο γραφής του, καθώς και τον
εκάστοτε αναγνώστη και την ανάγνωση που
επιχειρεί. Οι διαμεσολαβήσεις οδηγούν εκ των
πραγμάτων σε διαφορετικές εκδοχές ιστορικής
αφήγησης και κατανόησης.

16. Υπάρχει μια μεθοδολογία της ιστορίας;
 Μέθοδος ή μέθοδοι προσέγγισης της ιστορίας;
 Ο ιστορικός προσδιορισμός των μεθοδολογικών
προσεγγίσεων της ιστορίας. Πχ. οι βοηθητικές
επιστήμες, η συγκρότηση και η λειτουργία τους
 Μεθοδολογικές προσεγγίσεις της ιστορίας:
Σύγκριση/ Μοντέλα και τύποι/ Ποσοτικές μέθοδοι/
Κοινωνικό «μικροσκόπιο»

17. Πως προσεγγίζουμε το παρελθόν;
 Α. Η ιστορικότητα: τα γεγονότα, οι έννοιες έχουν ιστορία,
κουβαλάν τα φορτία του παρελθόντος.
 Β. H ιστορία του παρελθόντος εξαρτάται από το παρόν του
ιστορικού: τα ερωτήματά μας διαμορφώνουν την εικόνα
του παρελθόντος. Λ.χ. ξαναδιαβάζουμε τον ναζισμό με
βάση τη σημερινή συγκυρία
 Γ. Η ένταξη του ότι μελετάμε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, η
κατανόησή του εντός μιας γενικότερης πραγματικότητας.
Πριν μιλήσουμε για εθνική ιδιαιτερότητα το συγκρίνουμε
με τις διεθνείς πραγματικότητες

18. Πως ρωτάμε και πως απαντάμε;
Η ΕΡΩΤΗΣΗ
 Πως ρωτάμε: το ερώτημα πρόβλημα. Θέτοντας την
απορία και την αμφισβήτηση.
 Ποιοί/ες ρωτάμε: η αντικειμενικότητα του ιστορικού
συνδέεται με την αναγνώριση της
υποκειμενικότητάς του
 Τι ρωτάμε: η διεύρυνση του πεδίου της ιστορίας.
 Πως νοηματοδοτούμε την όποια ερώτηση:
συνδέοντας το ειδικό με το γενικό, εντάσσοντας την
πληροφορία στο ιστορικό της πλαίσιο

19. Η απάντηση
 Τεκμηρίωση. Από τα κατάλοιπα του παρελθόντος
στη συγκρότηση των πηγών
 Διασταύρωση – έλεγχος. Η συζήτηση για την
αξιοπιστία

20. Αιτιότητα
Η ιστορία αποσκοπεί στην αναζήτηση και
ανάδειξη της αιτιώδους συνάφειας, της
αιτιακής σύνδεσης ανάμεσα στα όσα έχουν
συμβεί. Ο ιστορικώς καλείται να απαντήσει
όχι μόνο στο πότε, που και τι έγινε αλλά και
στο πώς και το γιατί έγινε. Δεν υπάρχει
ιστορία εκτός του κοινωνικού πλαισίου
εντός του οποίου παρήχθη αυτό που
διηγούμαστε.

21. Αιτιότητα και χρονικότητα
 Ο ιστορικός αναζητά την αιτιότητα των
γεγονότων. Η σύνδεση αιτίας και
αποτελέσματος αποτελεί ένα από τα μείζονα
προβλήματα που καλείται να διαχειριστεί.
 Ο ιστορικός καλείται να αντιμετωπίσει
ορθολογικά τις προηγούμενες κοινωνίες
προσπαθώντας να κατανοήσει αυτό που έχει
συμβεί.

22. Η θέση της «κατανόησης»
Η κατανόηση προϋποθέτει την ακριβή πληροφόρηση και
την επιστημονική γνώση του προς μελέτη
αντικειμένου. Κατανοώ δεν σημαίνει συγχωρώ ούτε
δικαιολογώ ή δικαιώνω. Δεν κατανοώ μια για πάντα. Η
κατανόηση είναι μια σχέση ανάμεσα αφενός στο
μεταβαλλόμενο παρόν, την μεταβαλλόμενη θέση του
υποκειμένου σ’ αυτό το παρόν, ανάμεσα στις
προσδοκίες και τις αξίες του, και αφετέρου σε εκείνο
που θέλει να κατανοήσει. Αν θέλω να κατανοήσω κάτι
σημαίνει ότι βάζω τον εαυτό μου σε μια θέση απορίας
η οποία δεν μπορεί να ικανοποιηθεί ούτε από την απλή
γνώση των γεγονότων, ούτε από την αντιπαράθεση
των γεγονότων αυτών με τις αξίες που έχω.

23. Τι είναι πηγή;
 Πηγή με δυο λόγια, είναι οτιδήποτε ανήκει στον άνθρωπο, εξαρτάται
από τον άνθρωπο, χρησιμεύει στον άνθρωπο, εκφράζει τον άνθρωπο,
σηματοδοτεί την παρουσία του, τη δραστηριότητα, τις προτιμήσεις και
τους τρόπους ζωής του ανθρώπου. Ένα μεγάλο κομμάτι, και
αναμφίβολα το πιο συναρπαστικό της δουλειάς μας ως ιστορικών, δεν
συνίσταται εξάλλου στην συνεχή προσπάθεια να κάνουμε να μιλήσουν
τα βουβά πράγματα, να τα κάνουμε να πουν ό,τι δεν λένε από μόνα
τους για τους ανθρώπους, για τις κοινωνίες που τα παρήγαγαν – και να
συγκροτήσουν εντέλει μεταξύ τους αυτό το ευρύ δίκτυο αλληλεγγύης
και αλληλοβοήθειας που αναπληρώνει την απουσία της γραπτής
πηγής;»
Antoine Prost, Douze leçons sur l’histoire, Παρίσι 1996.

24. Οι πηγές
Κάθε κατάλοιπο του παρελθόντος που προσφέρει γνώσεις για αυτό
ονομάζεται πηγή.
 α) Τα αρχεία
 β) Το διαμορφωμένο από τον άνθρωπο περιβάλλον και τα
υπολείμματα της δράσης του (αρχαιολογικά ευρήματα,
αρχιτεκτονική και πολεοδομία, διαμόρφωση της υπαίθρου)
 γ) Η μνήμη των ανθρώπων. Η προφορική ιστορία.
 δ) Οπτικοακουστικά αρχεία. Κινηματογραφικά, τηλεοπτικά και
ραδιοφωνικά ντοκουμέντα.

25. Διασταύρωση των πληροφοριών
 Εμπιστευόμαστε μια πηγή που έστω θεωρούμε αυθεντική; Όχι
πάντα. Γιατί οι συμμετέχοντες έχουν μεν άμεση γνώση, αλλά
μερική γνώση. Χρειάζεται η «διασταύρωση» των πληροφοριών
που προσφέρουν οι πηγές.
 Όταν διασταυρώνουμε πληροφορίες προσέχουμε να μην
προσέρχονται από συνδεόμενες πηγές, όπου η μία βασίζεται στην
άλλη, αλλά κατά το δυνατό, από ανεξάρτητες πηγές. Η
«διασταύρωση» των πηγών είναι δυσκολότερη για παλαιότερες
εποχές, όπου δεν έχουμε την πολυτέλεια πολλαπλών πηγών.
 Μελετούμε πάντοτε το ρόλο των μέσων τα οποία διασώζουν μια
πληροφορία.

26. Τα αρχεία
 Αρχεία είναι τα έγγραφα τα οποία δημιούργησε, παρέλαβε και
συγκέντρωσε ένα άτομο ή ένας οργανισμός στα πλαίσια της
άσκησης των δραστηριοτήτων του και τα διατήρησε λόγω της
διηνεκούς τους χρησιμότητας.
 Δημόσια/ ιδιωτικά, εκκλησιαστικά, οπτικοακουστικά αρχεία, κ.ά.
 Ενεργά/ανενεργά/ ιστορικά αρχεία
 Πρόσβαση στα αρχεία
 Απόρρητο/ βαθμός προσβασιμότητας/ η αρχή της τριακονταετίας
 Το ζήτημα των προσωπικών δεδομένων

27. Βασικές έννοιες

28. Τι είναι πηγή;
 Πηγή με δυο λόγια, είναι οτιδήποτε ανήκει στον άνθρωπο, εξαρτάται
από τον άνθρωπο, χρησιμεύει στον άνθρωπο, εκφράζει τον άνθρωπο,
σηματοδοτεί την παρουσία του, τη δραστηριότητα, τις προτιμήσεις και
τους τρόπους ζωής του ανθρώπου. Ένα μεγάλο κομμάτι, και
αναμφίβολα το πιο συναρπαστικό της δουλειάς μας ως ιστορικών, δεν
συνίσταται εξάλλου στην συνεχή προσπάθεια να κάνουμε να μιλήσουν
τα βουβά πράγματα, να τα κάνουμε να πουν ό,τι δεν λένε από μόνα
τους για τους ανθρώπους, για τις κοινωνίες που τα παρήγαγαν – και να
συγκροτήσουν εντέλει μεταξύ τους αυτό το ευρύ δίκτυο αλληλεγγύης
και αλληλοβοήθειας που αναπληρώνει την απουσία της γραπτής
πηγής;»
Antoine Prost, Douze leçons sur l’histoire, Παρίσι 1996.

29. Οι πηγές
Κάθε κατάλοιπο του παρελθόντος που προσφέρει γνώσεις για αυτό
ονομάζεται πηγή.
 α) Τα αρχεία
 β) Το διαμορφωμένο από τον άνθρωπο περιβάλλον και τα
υπολείμματα της δράσης του (αρχαιολογικά ευρήματα,
αρχιτεκτονική και πολεοδομία, διαμόρφωση της υπαίθρου)
 γ) Η μνήμη των ανθρώπων. Η προφορική ιστορία.
 δ) Οπτικοακουστικά αρχεία. Κινηματογραφικά, τηλεοπτικά και
ραδιοφωνικά ντοκουμέντα.

30. Διασταύρωση των πληροφοριών
 Εμπιστευόμαστε μια πηγή που έστω θεωρούμε αυθεντική; Όχι
πάντα. Γιατί οι συμμετέχοντες έχουν μεν άμεση γνώση, αλλά
μερική γνώση. Χρειάζεται η «διασταύρωση» των πληροφοριών
που προσφέρουν οι πηγές.
 Όταν διασταυρώνουμε πληροφορίες προσέχουμε να μην
προσέρχονται από συνδεόμενες πηγές, όπου η μία βασίζεται στην
άλλη, αλλά κατά το δυνατό, από ανεξάρτητες πηγές. Η
«διασταύρωση» των πηγών είναι δυσκολότερη για παλαιότερες
εποχές, όπου δεν έχουμε την πολυτέλεια πολλαπλών πηγών.
 Μελετούμε πάντοτε το ρόλο των μέσων τα οποία διασώζουν μια
πληροφορία.

31. Τα αρχεία
 Αρχεία είναι τα έγγραφα τα οποία δημιούργησε, παρέλαβε και
συγκέντρωσε ένα άτομο ή ένας οργανισμός στα πλαίσια της
άσκησης των δραστηριοτήτων του και τα διατήρησε λόγω της
διηνεκούς τους χρησιμότητας.
 Δημόσια/ ιδιωτικά, εκκλησιαστικά, οπτικοακουστικά αρχεία, κ.ά.
 Ενεργά/ανενεργά/ ιστορικά αρχεία
 Πρόσβαση στα αρχεία
 Απόρρητο/ βαθμός προσβασιμότητας/ η αρχή της τριακονταετίας
 Το ζήτημα των προσωπικών δεδομένων

32. Τι είναι ιστορικό γεγονός;
Για πολλά χρόνια κύριο αντικείμενο της ιστορικής
μελέτης ήταν το γεγονός, αυτό που συνέβη στο
παρελθόν και ποτέ δεν επαναλήφθηκε ξανά. Π.χ. η
δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα.
Σταδιακά αυτός ο ορισμός άρχισε να αμφισβητείται
στο μέτρο όπου οι ιστορικοί άρχισαν να
απασχολούνται με γεγονότα τα οποία μέσα στο
χρόνο επαναλαμβάνονταν αλλά και «μη
γεγονότα», συνήθειες, έθιμα, ήθη, τρόποι ζωής,
ό,τι υπερέβαινε την αντίληψη που ήθελε η ιστορία
να ασχολείται μόνο με την εξωτερική πολιτική ή
τους πολέμους.

33. Η ιστορία ασχολείται και με γεγονότα, και με «μη
γεγονότα» και με χιλιάδες μικρές καθημερινές
πράξεις και συμπεριφορές και ιδέες των
ανθρώπων, στοιχεία που δεν είναι απαραίτητα
μοναδικά αλλά αποτελούν και αυτά αντικείμενο
ιστορικής μελέτης.
Αποτέλεσμα της διεύρυνσης των οριζόντων της
ιστορίας είναι η χρήση δυο νέων όρων για την
περιγραφή της πρώτης ύλης του ιστορικού:
Ιστορική πληροφορία και ιστορικό πεδίο.
Ιστορική πληροφορία και ιστορικό πεδίο.

34. Ιστορική πληροφορία
Το παρελθόν προσφέρει έναν τεράστιο αριθμό
πληροφοριών. Όλες οι πληροφορίες μπορεί εν
δυνάμει να είναι ιστορικές, ανάλογα με το
ερώτημα το οποίο θέτουμε.
Σε αυτό το πλαίσιο η έννοια του γεγονότος
διευρύνθηκε περιλαμβάνοντας οτιδήποτε μπορεί
να προσφέρει γνώση για το παρελθόν. Ο ιστορικός
χαρακτήρας δεν ενυπάρχει στα γεγονότα αλλά
συνδέεται με τον τρόπο με τον οποίο εμείς τα
αντιλαμβανόμαστε.

35. Το τι περιλαμβάνει κάθε φορά το ιστορικό πεδίο
εξαρτάται από τα ερωτήματα που τίθενται. Τα
ερωτήματα αυτά εκκινούν πάντοτε από το σήμερα
και αφορούν το παρελθόν. Στο επίκεντρο του
ιστορικού ενδιαφέροντος, άρα και του ιστορικού
πεδίου βρίσκεται η ανθρώπινη παρουσία και
δράση, ότι την αφορά μέσα στο χρόνο και ότι την
επηρεάζει.
Ιστορικό πεδίο

36. Χρόνος
Ο φυσικός χρόνος
Ο μυθικός χρόνος
Ο κυκλικός χρόνος
Ο εσχατολογικός χρόνος

37. Η μέτρηση του χρόνου
Η μέτρηση του χρόνου είναι συνδεδεμένη με την
κοινωνία στην οποία αναφερόμαστε.
Διαφορετικά είδη μέτρησης από κοινωνία σε κοινωνία
Λ.χ. Η διαφορά της μέτρησης του χρόνου στις
αγροτικές κοινωνίες από τις βιομηχανικές.
Ας σκεφτούμε το τι σήμαινε η μετάβαση από το ηλιακό
ρολόι στο μηχανικό, τι σήμαινε η καθιέρωση του
οκτάωρου.

38. Διάκριση του ιστορικού χρόνου
 Η τριμερής διάκριση της ιστορίας σε αρχαία, μέση
και νεότερη εμφανίστηκε συγκροτημένα με το έργο
του Χριστόφορου Κελλάριου Historia Universalis
(1688). Μετεξελίσσοντας τη χριστιανική οπτική, η
οποία αντιμετώπιζε τον ιστορικό χρόνο ως διαδοχή
παγκόσμιων βασιλείων προσδιορισμένων από τη
θεϊκή εξουσία, η νέα αντίληψη εγκαθιστούσε τομές-
ορόσημα στην εξέλιξη της παγκόσμιας ιστορίας, η
οποία, όπως και η ανθρώπινη ύπαρξη,
αναπτυσσόταν από τα νηπιακά χρόνια ως την
ωριμότητα.

39. Ιστορικός χρόνος
 Ο ιστορικός χρόνος είναι ένας χρόνος αναδρομικός.
Μελετά το παρελθόν εκκινώντας από το παρόν.
Λειτουργεί πάντοτε εκ των υστέρων.
 Διαφορές φυσικού από τον ιστορικό χρόνο
 Ο τρόπος που το παρελθόν ορίζει τη ζωή μας ως
κατάλοιπο και ως ερώτημα.
 Η επαναοργάνωση του παρελθόντος μέσα από τη
σύγχρονη θέασή του.

40. Περιοδολόγηση
Η περιοδολόγηση ως απαραίτητο στοιχείο της
κατανόησης του παρελθόντος
Η επινόηση των περιόδων.
Ο εθνικός χρόνος. Η έννοια της συνέχειας.
Η αξιολόγηση μέσω της περιοδολόγησης. Τι σημαίνει λ.χ
η ανακάλυψη της Αμερικής ως τομή που διακρίνει τη
σύγχρονη ιστορία;

41. Οι διάρκειες
Ο χρόνος της Μεγάλης Διάρκειας.
Ο χρόνος της Μέσης Διάρκειας (ή συγκυρίας).
Ο χρόνος της Μικρής Διάρκειας (συμβεβηκότα, γεγονότα).
Κάθε φαινόμενο και η δομή του χρόνου που το διέπει. Τα
φαινόμενα έχουν τον ιδιαίτερο χρόνο τους.
Η έννοια εισάγεται από τον γάλλο ιστορικό Φερνάρντ
Μπροντέλ. Επιρροές από την κοινωνική ανθρωπολογία.

42. Ο χώρος
 Η οργάνωση της ζωής του ανθρώπου εξαρτάται
από τον τόπο που κατοικεί και κινείται, από τις
φυσικές συνθήκες του περιβάλλοντός του. Το
φυσικό περιβάλλον αλληλεπιδρά με τις
ανθρώπινες κοινωνίες. Ο χώρος λειτουργεί
καθοριστικά για τις συνθήκες ζωής και κυρίως τις
ασχολίες ενός πληθυσμού. Λ.χ. η αγροτική ζωή, η
κτηνοτροφία, η αλιεία αναπτύχθηκαν σε
αντίστοιχους χώρους.

43. Η επίδραση του χώρου
Η διεύρυνση του χώρου εξαρτάται από την κινητικότητα των
ανθρώπων. Ο χώρος εξαρτάται από τη δομή και την
πυκνότητα των κοινωνικών σχέσεων. Ο ιστορικός
μετασχηματισμός του χώρου.
Ο χώρος μας περιέχει αλλά αντιλαμβανόμαστε το χώρο μέσα
από την σημασιοδότηση. Η ονοματοδοσία του χώρου. Λ.χ.
τα ονόματα των ηπείρων ή των χωρών.
Η ονοματoδοσία των πόλεων. Η αλλαγή των ονομάτων των
δρόμων

44. Οι αναπαραστάσεις του χώρου
 Ο χώρος αναπαρίσταται μέσω του χάρτη, του άτλαντα κλπ.
Οι αναπαραστάσεις του χώρου υποκρύπτουν
συγκεκριμένες επιλογές, τις οποίες ο ιστορικός πρέπει να
λαμβάνει υπόψιν του. Λ.χ. και πέρα από τα προφανή όπως
είναι τα ίδια τα κρατικά σύνορα, η επιλογή των
τοπωνυμίων, οι χρωματισμοί των περιοχών εντός του χάρτη
κ.ά. υποκρύπτουν διαφορετικές επιλογές και κάποτε
επιδιώξεις. Στο τέλος του 19ου αιώνα κυκλοφορούσαν
διάφοροι χάρτες των Βαλκανίων, στο πλαίσιο της διάλυσης
της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι οποίοι υπηρετούσαν
διαφορετικές αλυτρωτικές πολιτικές.